SỰ THIẾU ỔN ĐỊNH TRONG KẾT QUẢ THỰCHÀNH ĐO HỆ SỐ MA SÁT - NGUYÊN NHÂN -GIẢI PHÁP VÀ PHƯƠNG ÁN ĐỀ XUẤT

Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
Trang 1
TRƯỜNG THPT HÀM RỒNG
********
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SỰ THIẾU ỔN ĐỊNH TRONG KẾT QUẢ THỰC
HÀNH ĐO HỆ SỐ MA SÁT - NGUYÊN NHÂN -
GIẢI PHÁP VÀ PHƯƠNG ÁN ĐỀ XUẤT
GIÁO VIÊN: NGUYỄN THÁI QUYẾT
TRƯỜNG: THPT HÀM RỒNG
TỔ: VẬT LÝ - CÔNG NGHỆ
Năm học: 2010 - 2011
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
PHẦN MỘT
MỞ ĐẦU
Thực hành trong bộ môn vật lý là một yếu tố quan trong trong việc hoàn thiện kỹ
năng quan sát, đánh giá và xử lí số liệu. Thực hành trong Vật ký khẳng định lại tính
đúng đắn của lý thuyết, củng cố niềm tin vào các quy luật vật lý.
Thiết bị thực hành trong nhà trường phổ thông đã được trang bị tương đối đầy đủ
và hiện đại, đủ để phục vụ nhu cầu giảng dạy cơ bản trong nhà trường. Tuy nhiên vì
nhiều yếu tố khách quan và chủ quan mà thí nghiệm thực hành vẫn chưa được quan
tâm đúng mức, chưa trở thành yếu tố quan trọng trong giảng dạy Vật lý. Trong số các
yếu tố đó thì những sai lệch lớn trong các phép đo thực hành là một nguyên nhân.
Sai lệch giữa các lần đo trong thí nghiệm thực hành lớn tới mức nhiều giáo viên
mất niềm tin vào dụng cụ, thiết bị thực hành và thường bỏ qua hoặc chỉ thực hiện thí
nghiệm biểu diễn. Số liệu đo đạc từ thực hành sau các lần đo khác biệt nhau quá nhiều
dẫn đến học sinh khó xử lí số liệu, khó nhận xét đánh giá kết quả. Khi đó mục tiêu của
bài thực hành khó đạt được.
Sai lệch trong thí nghiệm thực hành có nhiều nguyên nhân, do cả chủ quan lẫn
khách quan. Sai lệch lớn ảnh hưởng tới tính ổn định của kết quả đo.
Nguyên nhân gây ra sai số trong các phép đo đã được phân loại, liệt kê đầy đủ.

Trong SKKN này tôi không nhằm mục đích phân loại hay cấu trúc lại các nguyên
nhân gây ra sai số, không hướng dẫn cách tính sai số. Trong SKKN tôi chỉ tập trung
vào khai thác các yếu tố thực tế dẫn đến sự thiếu ổn định của kết quả đo, một số biện
pháp khắc phục và đề xuất phương án thực hiện trong bài thực hành đo hệ số ma sát
của hai bộ sách giáo khoa Vật lí 10:
- Chương trình nâng cao: "Bài 25 - Thực hành: Đo hệ số ma sát"
- Chương trình chuẩn: "Bài 16 - Thực hành: Đo hệ số ma sát"
Trang 2
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
PHẦN HAI
NHỮNG NGUYÊN NHÂN THỰC TẾ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ ỔN ĐỊNH
CỦA KẾT QUẢ ĐO HỆ SỐ MA SÁT
BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC VÀ PHƯƠNG ÁN ĐỀ XUẤT
I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT:
1. Mục tiêu:
a. Đối với học sinh
- Xác định hệ số ma sát trượt và hệ số ma sát nghỉ cực đại giữa hai vật.
- Biết cách sử dụng dụng cụ đo: thước đo góc, đồng hồ đo thời gian hiển thị số,
lực kế, mặt phẳng nghiêng.
- Biết đọc, ghi các số liệu hợp lí.
- Rèn luyện tính cẩn thận khi đo.
- Củng cố kiến thức về ma sát, động học và động lực học chất điểm.
b. Đối với giáo viên:
- Thực hiện thí nghiệm trước khi hướng dẫn thực hành.
- Bao quát toàn bộ các nhóm thực hành, quản lí học sinh để đảm bảo giờ thực
hành diễn ra theo đúng trình tự hợp lý.
- Nắm bắt được các nguyên nhân bất thường liên quan đến quá trình thí nghiệm,
hướng dẫn được học sinh xử lí sự cố để đảm bảo quá trình thí nghiệm diễn ra thuận lợi
nhất.
- Đánh giá được các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến kết quả đo. Hướng dẫn học

sinh khắc phục được các sai sót trong khi thí nghiệm.
2. Cớ sở lý thuyết của phép đo:
- Hệ số ma sát: µ =
N
F
ms
- Vật chuyển động đều khi chịu tác dụng của các lực cân bằng
- Gia tốc của vật trượt trên mặt phẳng nghiêng: a = g(sinα - µ
t
cosα)
Hệ số ma sát: µ
t
= tanα -
αcosg
a
và s =
2
at
2
1
3. Phương án đo:
a) Đo hệ số ma sát trượt:
Phương án 1: Đo hệ số ma sát
trượt dựa vào tính chất chuyển động
của vật trên mặt phẳng nghiêng.
Trang 3
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
- Hệ số ma sát của vật trên mặt phẳng nghiêng có thể được tính thông qua gia tốc
của vật chuyển động trên mặt phẳng nghiêng. Để đo gia tốc của vật cần đo được quãng
đường đi của vật, thời gian chuyển động và góc nghiêng của mặt phẳng nghiêng so với

phương ngang.
+ Đo quãng đường: dùng thước đo gắn với mặt phẳng nghiêng.
+ Đo thời gian: Đồng hồ đo thời gian hiển thị số.
+ Đo góc nghiêng: thước đo góc hoặc đo độ cao và chiều dài hình chiếu.
Phương án 2: Đo hệ số ma sát trượt dựa vào điều kiện cân bằng (động) của vật.
- Một vật khi chuyển động thẳng đều chịu tác dụng của các lực cân bằng nhau.
- Để đo hệ số ma sát trượt cần tác dụng lên vật trên mặt phẳng nằm ngang một
lực F sao cho vật chuyển động thẳng đều. Khi đo lực tác dụng cân bằng với lực ma sát.
Hệ số ma sát của vật và đường đi được tính bởi:
µ
t
=
P
F
Như vậy để đo hệ số ma sát trượt cần đo được trọng lượng của vật và lực tác
dụng lên vật.
+ Đo trọng lượng: dùng lực kế
+ Đo lực: dùng lực kế
b) Đo hệ số ma sát sát nghỉ cực đại
Hệ số ma sát nghỉ đạt cực đại khi vật bắt đầu chuyển từ trạng thái đứng yên sang
trạng thái chuyển động. Vì vậy để đo hệ số ma sát nghỉ cực đại cần tác dụng lên vật
một lực (song song với đường đi) có độ lớn tăng dần cho đến lúc vật bắt đầu chuyển
động. Khi vật bắt đầu chuyển động thì lực kéo cân bằng với lực ma sát mát nghỉ (cực
đại).
Để đo hệ số ma sát nghỉ cực đại chỉ cần đặt vật trên mặt phẳng nghiêng sao cho
vật đứng yên rồi tiến hành thay đổi góc nghiêng để vật bắt đầu trượt. Khi đó thành
phần trọng lực song song với mặt phẳng nghiêng bằng lực ma sát nghỉ cực đại. Hệ số
ma sát nghỉ được xác định bởi:
µ
n max

= tanα
II. SAI LỆCH TỪ DỤNG CỤ VÀ THIẾT BỊ THÍ NGHIỆM, TỪ TIẾN TRÌNH
ĐO. NGUYÊN NHÂN VÀ CÁCH KHẮC PHỤC
Trong bài thực hàng này, dụng cụ đo gồm 4 dụng cụ cơ bản: thước đo độ dài,
đồng hồ hiển thị đo thời gian, thước đo góc và lực kế.
Thiết bị thực hành bao gồm: Vật, mặt phẳng nghiêng, mặt phẳng ngang.
Tất cả các dụng cụ đo, thiết bị thực hành, phương án đo và thái độ của người đo
đều ảnh hưởng đến phép đo.
Trang 4
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
1. Thước đo chiều dài:
Thước đo độ dài (gắn với mặt phẳng nghiêng) có độ chia nhỏ nhất quá lớn. Một
số thước đo có độ chia nhỏ nhất tới 0,5cm
Do kích thước giới hạn của mỗi bộ thí nghiệm, nên sử dụng thước đo chiều dài
có giới hạn đo dưới 1000mm, có độ chia nhỏ nhất nhỏ hơn, nên chọn thước đo có độ
chia nhỏ nhất đến 1mm. Tuy nhiên, với mục tiêu bài thực hành đặt ra thì việc thay thế
thước đo và lựa chọn thước đo khác là không quá cần thiết.
Nếu chiều dài cần đo được đo bắt đầu từ vạch số 0 của thước đo thì sai số được
tính cho một hoặc một nửa độ chia nhỏ nhất. Nếu chiều dài cần đo được đo bắt đầu từ
một vạch số nào đó (chẳng hạn 20mm) đến một giá trị thực tế (chẳng hạn 650mm) thì
sai số được tính bằng hoặc bằng 2 lần độ chia nhỏ nhất.
2. Lực kế:
Thường có độ chia nhỏ nhất lớn (từ 0,1 - 0,5N). Nên chọn lực kế có giới hạn đo
phù hợp (nhỏ nhất) với vật trong thí nghiệm (thường vật có khối lượng 200g - 300g).
Giới hạn đo nên chọn 1N - 3N và có độ chia nhỏ nhất bé nhất trong các lực kế.
Một yếu tố quan trọng
thường bị bỏ quên khi sử dụng lực
kế là giáo viên quên hoặc không
hướng dẫn học sinh chỉnh chuẩn
lực kế trước khi đo. Đây là yếu tố

quan trong bởi học sinh thường
giữ nguyên, đọc giá trị rồi trừ đi
giá trị sai lệch ban đầu (thường
nhỏ hơn hoặc bằng) độ chia nhỏ
nhất, thao tác này dẫn đến sai số
tăng gấp đôi.
Yếu tố thứ dẫn đến sai lệch
khi sử dụng lực kế là đầu móc của lực kế thường cọ sát với phần nắp giữ định hướng
nó. Hệ số ma sát ở đây không đáng kể. Tuy nhiên sự thay đổi phương của lực kế so
với phương chuyển động của vật (do rung tay, lệch tay…) sẽ tạo ra áp lực lên phần
này, lực ma sát khi đó đủ để ảnh hưởng đến tính ổn định của kết quả đo.
Lực kế nên treo thẳng đứng bằng dây
Trong trường hợp không treo, nên kéo
lực kế bằng dây.
3. Đồng hồ đo thời gian hiển thị số:
Yếu tố hiện đại của đồng hồ đo thời
gian hiện số cũng là yếu tố phức tạp khi sử
Trang 5
Móc của lực
kế
Nắp giữ
định hướng
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
dụng, đồng thời cũng là yếu tố gây mất ổn định nhất của đồng hồ đo thời gian hiển thị
số.
Sự cố phổ biến của các đồng hồ đo thời gian hiển thị số là hiện tượng đồng hồ
không dừng lại khi vật chuyển động qua cổng quang điện. Sự cố này có ba nguyên
nhân chủ yếu:
- Không kết nối đúng các cổng đồng hồ đo thời gian hiển thị số với công tắc điều
khiển quá trình thí nghiệm và cổng quang điện.

- Vật trượt có chiều cao không đủ để
ngắt tia hồng ngoại giữa cổng quang điện.
- Các đèn hồng ngoại của cổng điện
lệch khỏi vị trí ban đầu.
* Khắc phục:
- Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng để kết nối
đúng đồng hồ đo thời gian hiển thị số với
cổng quan điện và với công tắc điều khiển.
Hướng dẫn và kiểm tra học sinh kết nối.
- Kiểm tra lại chế độ đo trên đồng hồ xem đã phù hợp với kiểu kết nối chưa. Có
hai kiểu kết nối cơ bản:
+ Loại máng nghiêng có 1 cổng quang điện: Công tắc chuyển chế độ đo của
đồng hồ để ở A hoặc B, khi đó am châm điện nối với A hoặc B tương ứng. Công tắc
điều khiển nối với C.
+ Loại máng nghiêng có 2 cổng quang điện: Công tắc chuyển chế độ đo của
đồng hồ để ở A ↔ B. Công tắc điều khiển nối với C.
- Cho vật trượt thử qua cổng quang để khởi động và ngắt đồng hồ đo thời gian
hiển thị số. Nếu đồng hồ vẫn chạy mà không dừng thì đưa 3 ngón tay qua cổng quang
sao cho tay ngắt được chùm tia hồng ngoại. Nếu đồng hồ dừng chạy thời gian thì thay
bằng vật khác có chiều cao lớn hơn.
- Nếu đồng hồ vẫn không dừng lại sau hai bước khắc phục trên thì có thể đèn
hồng ngoại của cổng quang đã bung khỏi lớp keo gắn làm cho chùm tia hồng ngoại bị
lệch. Tiến hành tháo cổng quang điều chỉnh lại đèn hồng ngoại về đúng vị trí và kiểm
tra trước khi lắp.
- Để đồng hồ ở sai số nhỏ nhất 0,001s
4. Thước đo góc:
Là dụng cụ khá đơn giản để tiến hành đo nên thước
đo góc cũng ít được chú ý nhiều nhất.
Các thước đo góc trong phòng thí nghiệm Vật lý
đều có đơn vị chia nhỏ nhất là 1

0
độ.
Trang 6
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
Vấn đề đối với thước đo góc không nằm ở độ chia nhỏ nhất mà ở cách sử dụng.
Thường thì thước đo góc được gắn trên mặt phẳng nghiêng để quá trình đo được dễ
dàng. Tuy nhiên có hai loại thước đo góc được gắn với mặt phẳng nghiêng:
- Loại không thể tháo rời: loại này có vạch mốc 0
0
đã được tối ưu để song song
với bề mặt của mặt phẳng nghiêng
- Loại có thể tháo rời: loại này thường được gắn với mặt phẳng nghiêng bằng một
mấu nhỏ. Mấu này không ổn định và khó gắn chặt. Có thể bị thay đổi, xê dịch khi vật
trượt và va chạm với mặt phẳng nghiêng.
Để đảm bảo thước đo góc chỉ giá trịnh chính xác và ổn định, ngay từ thao tác
đầu tiên cần đặt thước sao cho vạch số mốc 0
0
của thước đo góc song song với mặt
phẳng nghiêng (thành mặt phẳng nghiêng - máng) và chắc chắn rằng các chốt, mấu giữ
máng đã được vít chặt và không dịch chuyển trong quán trình đo.
Không dịch chuyển đế giữ mặt phẳng nghiêng (máng) khi tiến hành đo để không
làm thay đổi góc nghiêng.
5. Vật nặng
Cũng như thước đo góc, vật nặng là đối tượng rất ít được quan tâm. Lực ma sát
trượt của môt vật đối với một bề mặt không phụ thuộc vào diện tích của bề mặt nhưng
chịu ảnh hưởng lớn của độ nhám bề mặt. Thường các vật nặng trong bài thí nghiệm
này là các vật hình trụ. Các vật này đều có đặc điểm giống nhau: bề mặt xung quanh
rất nhẵn và tương đối ổn định. Trong khi đó hai mặt đáy - 2 mặt quan trọng của bài
thực hành này lại không như thế. Các vết cắt gia công để lại trên hai đáy các gợn kim
loại hình tròn không ổn định về hình dạng. Chính sự không ổ định này mà khi đặt vật ở

các hướng khác nhau thì thời gian chuyển động cũng khác nhau. Sự khác biệt này có
thể hiện rất rõ khi các vết gia công lệch về một phía.
Có thể giảm bớt sai số bằng cách mài gia công lại hai mặt đáy để bề mặt được
đồng đều hơn.
Một yếu tố khác dẫn đến quá trình đo bị sai lệch nhiều hơn là học sinh thường vô
tình đảo hai mặt của vật nặng sau mỗi phép đo thời gian. Đây được xem là yếu tố quan
trọng đối với vặt nặng vì hai bề mặt không giống nhau.
Hãy chắc chắn rằng hệ số ma sát được đo chỉ cho một mặt của vật nặng. Để hạn
chế sai sót này, nên sơn đánh dấu (có thể dùng
bút xóa) một mặt.
6. Mặt phẳng nghiêng:
Do yếu tố thời lượng dành cho các tiết
thực hành không nhiều, đồng thời các mặt
phẳng nghiêng (máng) ít được khai thác sử
dụng nên trên bề mặt máng thường bám bụi
bẩn. Bụi bẩn có thể ví như một lớp cát mỏng
Trang 7
Máng nghiêng (loại 1 cổng quang điện)
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
trên đường dốc, làm cho quá trình chuyển động diễn ra nhanh hơn, nói cách khác là hệ
số ma sát giảm.
Vấn đề ở chỗ, sau vài phép đo thì lớp bụi này bị bong ra, làm tính chất bề mặt
tiếp xúc bị thay đổi. Dương nhiên sự thay đổi này dẫn đến sự thiếu ổn định của các kết
quả đo.
Để hạn chế ảnh hưởng, vệ sinh và bảo dưỡng định kỳ cho máng và ngay trước
khi thực hành. Đồng thời để vật nặng trượt trên máng nhiều lần trước khi tiến hành đo.
Một yếu tố khác chưa được
quan tâm nhiều là bề mặt của máng
nghiêng thường bị lệch, khi vật
nặng trượt trên máng bị va đập vào

thành máng làm sai lệch kết quả đo.
Nguyên nhân thường bắt nguồn từ
chốt đỡ đầu trên của máng. Nguyên
nhân khác bắt nguồn từ trụ thép φ6
gắn với đế không thẳng đứng, khi
đế không được lấy thăng bằng. Để khắc phục nhược điểm này cần vít chặt khớp đa
năng. Gióng phương thẳng đứng của trụ thép φ6 thẳng
đứng bằng dây rọi và điều chỉnh bằng các vít ở 3 chân
đế. Khi điều chỉnh vít chỉ nên điều chỉnh 2 trong 3 vít
vì bề mặt bàn thí nghiệm hầu như đã gần có phương
ngang.
Mặt phẳng nghiêng (máng) được sử dụng trong
hai thí nghiệm: đo hệ số ma sát trượt và hệ số ma sát
nghỉ cực đại
a) Đo hệ số ma sát trượt
Tiến hành các biện pháp khắc phục ở trên.
b) Đo hệ số ma sát nghỉ cực đại
Để đo hệ số ma sát nghỉ cực đại thì một đầu của
máng phải được tự do để có thể thay đổi góc nghiêng.
7. Mặt phẳng ngang (đo hệ số ma sát trượt -
phương án 2)
Theo hướng dẫn của SGK, để đo hệ số ma sát
trượt cần vật nặng bằng gỗ (hình ảnh) và mặt phẳng
ngang là một tấm ván. Hai dụng cụ này là điều kiện
tốt để tiến hành đo đạc.
Tuy nhiên việc học sinh chuẩn bị hai dụng cụ
này nhiều khi không thuận lợi và điều kiện phòng
thí nghiệm không đủ để bảo quản gỗ trong thời gian
Trang 8
Máng nghiêng (loại 2 cổng quang điện)

Đế và vít điều chỉnh
Khớp đa năng
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
dài. Vì vậy mặt phẳng ngang có thể được thay thế bằng chính mặt phẳng nghiêng trong
bộ thí nghiệm. Vật nặng được cũng chính là vật nặng trong thí nghiệm trên mặt phẳng
nghiêng.
Với cách bố trí như thế, tính chất bề mặt trong hai phương án đo không thay đổi.
Vì tính chất bề mặt không thay đổi nên kết quả đo dễ dàng được đối chiếu với nhau,
đồng thời học sinh có thể so sánh được sai số trong hai phương án đo để lựa chon
phương án đo hợp lý nhất.
Vấn đề còn lại là làm thể nào để kéo vật nặng hình trụ chuyển động (thay cho
kéo tấm ván với vật nặng bằng gỗ) mà vật không xoay, lăn, lệch. Giải pháp đơn giản là
dùng dây (nhẹ) buộc ngang vật năng, đồng thời để móc lực kế.
Như phần lực kế đã trình bày, nên kéo lực kế bằng một dây khác để đảm bảo
không ảnh hưởng nhiều đến phương của lực kế.
Có thể nhận thấy rằng việc kéo vật chuyển động bằng tay trực tiếp lên lực kế như
vậy chịu ảnh hưởng rất nhiều của yếu tố tâm lý. Chính
vì thế mà số chỉ của lực kế trong phép đo này thiếu đi sự
ổn định, dẫn đến thiếu chính xác. Để ổn định tâm lý khi
kéo chuyển động cần tránh kéo trực tiếp bằng tay lên lực
kế. Có thể hạn chế bằng cách vắt sợi dây nối với lực kế qua ròng rọc (chỉ dùng được
cho các lực kế rất nhẹ). Cũng có thể hạn chế bằng cách hướng dẫn học sinh đếm nhẩm
đều đặn theo các đoạn quãng đường bằng nhau mà đầu dây đi được (VD: 1cm, 2cm,
3cm…ứng với 1, 2, 3…). Kết quả của việc đánh lạc hướng tâm lý sẽ cho kết quả đo ổn
định hơn.
8. Phương pháp đo:
Sách giáo khoa đề xuất hai phương án đo hệ số ma sát trượt và một phương án đo
hệ số ma sát nghỉ cực đại.
a) Đo hệ số ma sát trượt:
Phương án 1:

Có thể dẽ dàng nhận thấy sự phức tạp của phương án này trong bố trí, đo đạc và
xử lí số liệu. Nhưng đây là phương án cho kết quả tốt nhất.
Máng nghiêng có hai loại: 1 cổng quang điện và 2 cổng quan điện.
+ Loại 2 cổng quang điện (Sách nâng cao): bố trí theo hướng dẫn của SGK,
trong đó vật nặng phải được đặt sát với khe hồng ngoại của cổng A (hoặc B).
+ Loại 1 cổng quang điên và 1 nam châm (sách chương trình chuẩn): Vật
được gắn với nam châm điện (tương đương cổng A)
Đề xuất: sử dụng loại 1 cổng quang điện.
Phương án 2:
Trang 9
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
Như đã phân tích, phương án này ảnh hưởng nhiều bởi yếu tố tâm lý, thái độ của
học sinh tham gia thực hành nên kết quả thiếu ổn định. Nhưng đây lại là phương án đo
đơn giản nhất, xử lí số liệu cũng đơn giản nhất.
Đề xuất:
- Lựa chọn một trong hai phương án tùy theo đối tượng học sinh:
+ Lựa chọn theo học lực: học lực Khá - Giỏi: phương án 1 ; học lực Trung bình -
Yếu: phương án 2
+ Lựa chọn theo ban: Bạn KHTN - phương án 1 ; Ban KHXH - phương án 2
Ghi chú:
- SGK Vật lí 10 - Chương trình chuẩn không đề cập đến phương án 2 . Giáo viên
giảng dạy có thể đề xuất phương án để đơn giản quá trình đo và xử lí số liệu của học
sinh.
b) Đo hệ số ma sát nghỉ cực đại:
SGK Vật lí 10 (chương trình nâng cao và chương trình chuẩn) đều sử dụng mặt
phẳng nghiêng để đo hệ số ma sát nghỉ cực đại. Tuy nhiên phương pháp đo rất khác
biệt:
- Chương trình nâng cao: Đo góc
nghiêng thông qua đo độ cao h của đỉnh
mặt phẳng nghiêng và chiều dài hình chiếu

c của mặt phẳng nghiêng. Phương pháp này cho kết quả chính xác nhất nhưng cũng
khó đo nhất. Có mấy nguyên nhân chủ yếu:
+ Thứ nhất - thước đo thường không có vạch số 0 ở sát đầu thước mà thường
cách vài milimet (để tính c khi đo được h)
+ Thứ hai - khó xác định phương thẳng đứng khi đặt thước (để đo h, c)
+ Thứ 3 - tay giữ mặt phẳng nghiêng (máng) thường bị rung.
- Giải pháp:
+ Thứ nhất - sử dụng thước dây
+ Thứ hai - gắn vào đỉnh mặt phẳng nghiêng một dây rọi để xác định phương
thẳng đứng
+ Thứ ba - nâng đầu mặt phẳng nghiêng bằng dây vắt qua ròng rọc.
- Chương trình chuẩn: Đo góc nghiêng băng thước đo độ. Với phương pháp này, góc
nghiêng được đo khá đơn giản, số liệu rõ rãng. Tuy nhiên phương pháp đo này thường
cho kết quả chỉ chính xác đến 1
0
vì độ chia nhỏ nhất của thước thường là 1
0
(trường
Trang 10
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
hợp này khó có thể lấy được đến nửa độ chia nhỏ nhất vì dây treo có kích thước lớn,
thường bằng một cung 1
0
.
Phương án đề xuất: Hệ số ma sát nghỉ đạt cực đại khi vật bắt đầu chuyển từ trạng thái
đứng yên sang trạng thái chuyển động. Vì vậy để đo hệ số ma sát nghỉ cực đại cần tác
dụng lên vật một lực (song song với đường đi) có độ lớn tăng dần cho đến lúc vật bắt
đầu chuyển động. Khi vật bắt đầu chuyển động thì lực kéo cân bằng với lực ma sát mát
nghỉ (cực đại).
Để đo lực kéo tác dụng lên vật chỉ cần sử dụng lực kế.

Phương án thí nghiệm: Đặt vật trên mặt phẳng nằm ngang. Kéo vật từ trạng thái
nghỉ bằng một lực kế. Kéo chậm để lực kéo tăng dần. Ghi lại số chỉ lớn nhất của lực kế
khi vật bắt đầu trượt. Đó là lực ma sát nghỉ cực đại.
Ưu điểm:
- Dễ thực hiện
- Có thể so sánh ngay lực ma sát nghỉ cực đại với lực ma sát trượt khi vật
chuyển động.
Nhược điểm: lực kế thường có độ chia nhỏ nhất lớn.
Trang 11
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
PHẦN BA
KẾT QUẢ
Phối hợp đồng bộ tất cả các biện pháp khắc phục nói trên trong thí nghiệm đo hệ
số ma sát. Tôi nhận thấy kết quả đo của học sinh đạt được độ ổn định nhất định. Sai
lệch giữa các lần đo không còn quá lớn, đặc biệt trong trường hợp đo thời gian. Kết
quả đo thời gian xuất hiện những trường hợp giống nhau.
Tiến hành đo hệ số ma sát trượt bằng cả ba phương án (phương án 1, phương án
2 và phương án đề xuất) thì kết quả đo gần như nhau. Điều đó giúp học sinh củng cố
niềm tin vào lý thuyết đã được xây dựng trước đó.
Tiến hành đo hệ số ma sát nghỉ bằng cả hai phương án (theo SGK và phương án
đề xuất) cũng thu được kết quả tương tự nhau đối với mỗi bộ thí nghiệm.
Sử dụng dây nối với lực kế và đếm nhẩm trong quá trình kéo tạo ra giá trị ổn
định của lực kế khi vật chuyển động thẳng đều.
Các nguyên nhân được chỉ ra, các biện pháp khắc phục được xây dựng dựa trên
quá trình hướng dẫn học sinh thực hành và tiến hành đo đạc. Có những biện pháp hiệu
quả rõ ràng, cũng có những biện pháp mang tính chất rèn luyện đức tính cẩn thận cho
học sinh, có những biện pháp chỉ để đảm bảo cho tiến trình đo không bị gián đoạn và
cũng có những biện pháp chưa biểu hiệu quả rõ ràng.
Rất mong được các đồng nghiệp góp ý, sửa chữa, bổ sung để xây dựng tiến trình
thực hành ổn định nhất, củng cố niềm tin lý thuyết từ kết quả thực hành.

Hàm Rồng, ngày 8 tháng 5 năm 2011
Nguyễn Thái Quyết
Trang 12
Nguyễn Thái Quyết - THPT Hàm Rồng
TÀI LIÊU THAM KHẢO
1. SGK Vật lí 10 - chương trình nâng cao
2. SGK Vật lí 10 - chương trình chuẩn
3. SGV Vật lý 10 - Chương trình nâng cao
4. SGV Vật lý 10 - Chương trình chuẩn
5. Giáo trình "Kỹ thuật đo lường" - Ngô Quốc Huy - ĐH Công nghiệp Hà Nội
6. Hình ảnh: phòng thí nghiệm, SGK và Công Ty TNHH Thiết Bị Dạy Học Và Thí
Nghiệm Sunday
Trang 13