Một số phương pháp giúp học sinh học tốt tác phẩm Chữ người tử tù của nhà văn Nguyễn Tuân

Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Khi tiếp xúc với một tác phẩm văn học vấn đề đầu tiên mà chúng ta quan tâm
là hình thức biểu hiện của nó . “Tên gọi thể loại tự nó có chức năng phân loại
hình thức của tác phẩm”. Tác giả Trần Đình Sử trong cuốn Lí luận văn học đã
nêu “ thể loại – hình thức chỉnh thể của tác phẩm văn học”
Vấn đề thể loại có vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận tác phẩm văn
chương. Việc nhận biết tác phẩm ở thể loại nào giúp người giáo viên bước đầu
tìm hiểu và hình thành những định hướng phân tích theo đặc trưng của của thể
loại đó cho học sinh.
Nhà văn sáng tác theo thể loại thì người đọc cũng cảm nhận theo thể loại và
người giảng dạy cũng giảng dạy theo thể loại. Nói cách khác, phương thức cấu
tạo hình tượng mà tác giả đã sử dụng khi sáng tác quy định phương thức cảm
thụ hình tượng của người đọc. Sự cảm thụ của chúng ta đối với tác phẩm tự sự,
trữ tình và kịch không giống nhau. Khi giảng dạy tác phẩm tự sự, chúng ta cần
chú ý phân tích tình tiết và chi tiết nghệ thuật, điểm nhìn của người trần thuật,
cách kể, giọng kể, nhịp điệu kể, tình huống truyện, đề tài của tác phẩm Khi
giảng dạy tác phẩm trữ tình, chúng ta cần xác định chủ đề trữ tình, mạch cảm
hứng, tâm tư của nhân vật trữ tình thể hiện qua nhạc điệu.
Tuy nhiên ranh gới giữa ba thể loại tự sự, trữ tình, kịch không rõ ràng. Vì vậy
yêu cầu đặt ra là phải xác định được chất của loại trong thể .Chẳng hạn như
truyện ngắn “ Chữ người tử tù ” ( Nguyễn Tuân) là một truyện ngắn viết theo
bút pháp lãng mạn với sự kí tưởng hóa nhân vật và biện pháp đối lập. Tuy vậy
truyện ngắn náy lại có những trang trữ tình ngoại đề và độc thoại nội tâm rất sâu
sắc và những trang viết đầy kịch tính mà nổi bật là cảnh cho chữ. Nếu chỉ phân
tích nhân vật thì không thể khai thác hết nội dung tác phẩm, cũng như nét tài hoa
trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân. Khi phân tích “ Chữ người tử tù ”
cần xác định đầy đủ đây là một truyện ngắn trữ tình lãng mạn giàu kịch tính.
1
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:

Vì những lí do trên đây nên tôi chọn đề tài nghiên cứu “ Một số phương
pháp giúp học sinh học tốt tác phẩm Chữ người tử tù của nhà văn Nguyễn
Tuân” .
II. MỤC ĐÍCH NGHÊN CỨU
Năm học 2012 -2013 là năm học tiếp tục thực hiện những đổi mới về
phương pháp và chất lượng giáo dục. Vì vậy việc tìm ra những phương pháp,
cách tiếp cận, truyền đạt những bài học, kiến thức để tạo ra những giờ học thực
sự hay thu hút, hấp dẫn và đạt về độ sâu là vấn đề đang được nhiều giáo viên
quan tâm, suy ngẫm và hướng đến.
Trên thực tế trong phân phối chương trình bài học, lượng kiến thức về lý luận
văn học đang còn ít. Vì vậy đối với cả giáo viên và học sinh chưa có nhiều điều
kiện tìm hiểu sâu về lý thuyết, đặc trưng cụ thể của từng thể loại ivăn học. Đồng
thời phương châm dạy - học tác phẩm văn học trong chương trình từ cụ thể đến
khái quát hay chính là việc qua một, một số tác phẩm để tìm ra đặc trưng của thể
loại chung cho dạng, nhóm tác phẩm nào đó là mục đích cần đạt đến trong mỗi
gìơ học.
Mục đích dạy tác phẩm theo đặc trưng thể loại đòi hỏi thầy – trò trong quá
trình giờ học là phát huy tính chủ động tích cực kết hợp với phương pháp trong
tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức để làm rõ những đặc điểm, đặc trưng của thể loại
qua tác phẩm cụ thể được học.
III. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Xuất phát từ mục đích của đề tài nên đối tượng và phạm vi nghiên cứu trong
đề tài của tôi là:
- Những kiến thức lý luận về thể loại văn học
- Tác phẩm “ chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân trong chương trình giáo
khoa văn 11
- Một số kỹ năng, phương pháp trong quá trình dạy học môn văn nói chung
và tác phẩm “chữ người tử tù” nói riêng.
2
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:

Mặc dù tác phẩm phẩm “chữ người tử tù” đã được đưa vào trong chương
trình và giáo viên đã vận dụng đưa ra nhiều cách tìm hiểu, tiếp cận. Tuy nhiên
qua kinh nghiệm nhỏ của bản thân tôi đưa ra cách tiếp cận tác phẩm “nguời tử
chữ tù” theo đặc trưng thể loại, hy vọng sẽ đóng góp một cách tiếp cận, tìm hiểu
về tác phẩm này và nâng cao kiến thức lý luận văn học cho cả người dạy, người
học.
B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1. Khái niệm và sự phân chia thể loại văn học
Thể loại tác phẩm văn học là khái niệm cho quy luật loại hình của tác phẩm
văn học, trong đó ứng với một loại nội dung nhất định có một loại hình thức
nhất định, tạo cho tác phẩm một hình thức tồn tại chỉnh thể. Như vậy thể loại tác
phẩm văn học bao gồm hai mặt tương tác- nội dung và hình thức, nội dung quy
định hình thức thể hiện nội dung.
Thể loại văn học là dạng thức của tác phẩm văn học, được hình thành và
tương đối ổn định trong quá trình phát triển của lịch sử văn học, thể hiện sự
giống nhau về cách thức tổ chức tác phẩm, về đặc điểm của các loại hiện tượng
đời sống.
Thể loại văn học tồn tại để gìn giữ, đổi mới thường xuyên các khuynh hướng văn
học. Do đó mà thể loại văn học luôn vừa mới, vừa cũ, vừa biến đổi, vừa ổn định.
Các nhà nghiên cứu dựa vào các yếu tố ổn định mà chia tác phẩm văn học
thành các loại và thể. Bất kì tác phẩm nào cũng thuộc một loại nhất định và
quan trọng hơn là có một hình thức thể nào đó.
3
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Tác phẩm văn học có ba loại: Tự sự, trữ tình và kịch… và mỗi loại bao
gồm một số thể, cùng một loại nhưng các thể r ất sâu sắc.
2. Đặc trưng của thể loại truyện ngắn
Truyện ngắn là tác phẩm tự sự cỡ nhỏ, là hình thức ngắn của tự sự
Nội dung của thể loại truyện ngắn bao trùm hầu hết các phương diện của

đời sống và mang nhiều dáng vẻ khác nhau đời tư, thế sự, hay sử thi nhưng cái
độc đáo của nó là ngắn.
Truyện ngắn có thể kể về cả một cuộc đời hay một đoạn đời, một sự kiện
hay một chốc lát trong cuộc sống nhân vật, nhưng cái chính của truyện ngắn
không phải ở hệ thống sự kiện mà ở cái nhìn tự sự đối với cuộc đời.
Tác giả truyện ngắn thường hướng tới khắc hoạ một hiện tượng, phát hiện
một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn con người vì
vậy trong truyện ngắn thường ít nhân vật, ít sự kiện phức tạp và nhân vật của
truyện ngắn là một mảnh nhỏ của tác giả , nhân vật truyện ngắn thường là hiện
thân cho một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức xã hội hoặc trạng thái tồn tại của
con người, do đó truyện ngắn lại có thể mở rộng nắm bắt các kiểu loại nhân vật
đa dạng của cuộc sống.
Cốt truyện của truyện ngắn có thể là nổi bật, hấp dẫn nhưng chức năng
của nó nói chung là để nhận ra một điều gì, cái chính của truyện ngắn là gây một
ấn tượng sâu đậm về cuộc đời và tình người.
Kết cấu của truyện thường là một sự tương phản liên tưởng bút pháp trần
thuật thường là chấm phá.
Yếu tố có ý nghĩa quan trọng bậc nhất của truyện ngắn là chi tiết có dung
lượng lớn và hành văn mang ẩn ý tạo cho tác phẩm những chiều sâu chưa nói
hết.
Truyện ngắn hiện đại là một kiểu tư duy mới, một cách nhìn cuộc đời,
một cách nắm bắt đời sống rất riêng mang tính chất thể loại
3. Tác dụng của việc dạy tác phẩm văn học theo đặc trưng thể loại
4
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Trong ý đồ thiết kế và thực hiện chương trình dạy học Ngữ văn, thể loại
là một tiêu chí quan trọng. Một trong những yêu cầu quan trọng của chương
trình Ngữ văn là hình thành ở học sinh những hiểu biết về các kiểu văn bản và
nắm được các phương thức biểu đạt chủ yếu (tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết
minh, nghị luận…). Nghĩa là nắm được cái đặc trưng của mỗi loại văn bản. Hầu

hết các văn bản được lựa chọn để học là các tác phẩm văn học (hoặc đoạn trích
tác phẩm), vì thế mỗi kiểu văn bản trong chương trình Ngữ văn lại thuộc về một
thể loại văn học nhất định. Những hiểu biết về thể loại có một ý nghĩa rất quan
trọng không chỉ đối với việc tiếp nhận, phân tích các tác phẩm có trong chương
trình, mà còn cần thiết cho học sinh để đọc hiểu được các tác phẩm khác ngoài
chương trình mà các em bắt gặp trong đời sống. Như thế là bởi vì: Thể loại văn
học là sự thống nhất giữa một loại nội dung và một dạng hình thức văn bản và
phương thức chiếm lĩnh đời sống, là dạng thức tồn tại chỉnh thể của tác
phẩm. Đọc hiểu văn bản phải đi từ dạng hình thức văn bản để cảm thụ phương
thức chiếm lĩnh đời sống, rồi từ đó hiểu được nội dung, ý nghĩa, các khía cạnh tư
tưởng nghệ thuật mà tác giả thể hiện qua văn bản; phải đi từ việc nắm bắt và sử
dụng những thông tin có ngay trong văn bản (có ý kiến cho rằng đây là hoạt
động đọc hiểu cấu trúc văn bản) đến những thông tin có trong bài (đọc hiểu nội
dung văn bản), rồi cao hơn là khái quát liên hệ giữa những cái mà học sinh đã
đọc với thế giới bên ngoài (đọc hiểu ý nghĩa văn bản). Có thể đồng tình với quan
niệm cho rằng: tính chất của hoạt động đọc hiểu văn bản sẽ được quy định theo
nguyên tắc đọc hiểu văn bản phù hợp với đặc điểm thể loại của văn bản.
Vì vậy, bên cạnh nhiều phương pháp để giáo viên và học sinh tiếp cận tác
phẩm thì phương pháp hiệu quả nhất vẫn là đọc hiểu tác phẩm xuất phát theo
đặc trưng thể loại.
II. CƠ SỞ THỰC TẾ CỦA VẤN ĐÊ NGHIÊN CỨU
1. Thực trạng của cách tìm hiểu, khám phá, dạy, học tác phẩm “ Chữ
người tử tù” trong trường phổ thông hiện nay
5
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Trên thực tế ở trường phổ thông việc dạy - học tác phẩm này đã và đang
gặp không ít trở ngại , vướng mắc. Bởi trong phân phối chương trình học sinh
chủ yếu được học các tác phẩm văn xuôi thiên về tự sự . Dần dần cảm xúc và
nhận thức của các em đã quen nương theo cốt truyện, hệ thống nhân vật,tình
tiết…Đến khi cần cảm thụ một tác phẩm văn xưôi là truyện ngắn nhưng lại đậm

chất trữ tình lãng mạn và giàu kịch tính. Nghĩa là không còn những căn cứ
quen thuộc để tìm hiểu tác phẩm nên gặp lúng túng và khó phát hiện hết độ sâu
trong giá trị của tác phẩm.
Đối với người dạy thì đã quá quen thuộc với thao tác dạy môt truyện
ngắn thông thường nên khi phải tiếp cận và truyền đạt tác phẩm truyện ngắn
hiện đại , lại có những yếu tố của thể loại trữ tình, kịch …gặp khó khăn trong
việc khai thác những đặc sắc của tác phẩm và sự truyền đạt cho học sinh.
Mặt khác, trong chương trình những bài học, số tiết kiến thức về lý thuyết, lý
luận văn học còn quá ít so với lượng kiến thức cần thiết cho “ hành trang” tìm
hiểu, khám phá từng tác phẩm thể.
Thông thường lâu nay khi tìm hiểu tác phẩm “ chữ người tử tù” của
Nguyễn Tuân giáo viên hay chọn cách khai thác theo hình tượng nhân vật với
những đặc điểm tính cách , chi tiết…và khó có thể thấy hết được nét tài hoa
trong ngòi bút của Nguyễn Tuân cũng như sự độc đáo ở truyện ngắn “ chữ
người tử tù”.
2. Một số kinh nghiệm thích hợp dạy học “chữ người tử tù” theo đặc
trưng thể loại
2.1. Vận dụng các phương pháp dạy học
2.1.1. Phương pháp đọc sáng tạo
Kênh vật chất tác động mạnh mẽ đến con người là kênh nghe, khi đó ngôn
ngữ mới hoàn chỉnh được hoạt động của nó. Văn tự thường tác đạng qua kênh
nhìn còn âm điệu thì phải qua kênh nghe. Do đó việc đọc tác phẩm văn chương
là một phương pháp quan trọng.
6
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Phương pháp đọc sáng tạo được sử dụng hầu như thường trực trong tiết
học, từ lúc bắt đầu đến sau khi phân tích tác phẩm văn chương. Đọc sáng tạo có
nhiều biện pháp: Đọc hướng dẫn, đọc phân tích, kể chuyện,hoặc thuộc lòng,
phát biểu cảm nghĩ hay hoạt động liên môn với hội họa, âm nhạc, biểu diễn
nghệ thuật. Mức thấp nhất là đọc đúng ( tròn vành, rõ chứ, đúng chính âm,chính

tả). Mức cao hơn là đọc diễn cảm, đọc diễn tả sự cảm thụ, sự hiểu biết cảu người
đọc, sự tri âm cùng tác giả.
Trong công tác giảng dạy hiện nay, hoạt động đọc chưa được chú ý đúng
mức. Phần lướn học sinh đọc với giọng đều đều, không biết nhấn đúng chỗ,
đúng lúc, hoặc đọc bài thơ buồn mà đọc quá nhanh. Kết quả là ấn tượng cảu học
sinh về bài thơ hoặc truyện ngắn rất mờ nhạt. Vì vậy hướng dẫn học sinh đọc
đúng,đọc hay tác phẩm là một yêu cầu cấp thiết.
Truyện ngắn “ Chữ người tử tù ” là một truyện ngắn trữ tình lãng mạn
giàu kịch tính. Vì vậy yêu cầu đầu tiên là đọc đúng thể loại của nó. Chúng ta
phải đọc để làm nổi bật tình huống kịch, nhân vật chính trong đó có sự đối lập
giữa nhân vật và không gian, nhân vật và nhân vật, không gian trong tù và
không gian ánh sáng bao quanh nhân vật trong cảnh cho chữ. Bên cạnh chất
giọng trữ tình cũng cần đọc với giọng cứng cỏi, đanh thép trước những lời Huấn
Cao nói với Quản Ngục. Những lời lẽ tôn trọng, nhẫn nhịn của viên quản ngục
và thầy thơ lại cũng phải đọc với giọng điệu khác, thể hiện đúng thái độ khúm
núm của người bề dưới kính phục người tài trí. Bên cạnh đó, giáo viên hướng
dẫn học sinh chú ý đọc đúng các từ cổ đã được chú giải ở sách giáo khoa. Đây là
các từ quan trọng tạo nên không khí cổ xưa cho tác phẩm.
Mục đích cuối cùng của việc đọc là người giáo viên hướng dẫn học sinh
chiếm lĩnh được tinh thần của tác phẩm. Tóm tắt tác phẩm và nắm bắt hệ thống
hình tượng của tác phẩm. Ở “ Chữ người tử tù” đó là nắm bắt vẻ đẹp hình
tượng Huấn Cao, viên quản ngục và thầy thơ lại, nắm bút pháp miêu tả của
Nguyễn Tuân từ đó định hướng cho việc cảm thụ tác phẩm sâu và rõ.
7
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
2.1.2 Phương pháp gợi mở
Phương pháp này được khởi điểm từ phương pháp nêu vấn đề trong lí
luận dạy học đại cương. Phương pháp gợi mở chủ yếu cho người đọc đi tìm để
tự chiếm lấy tri thức cho mình. Các biện pháp sự dụng trong phương pháp này
chủ yếu là tồn tại ở dạng đàm thoại hoặc làm bài độc lập theo các câu hỏi gợi

mở của thầy :
+ Xây dựng hệ thống câu hỏi có logic chặt chẽ,tình huống có vấn đề
+ Xây dựng hệ thống bài tập
Với tác phẩm “ Chữ người tử tù” việc vận dụng phương pháp gợi mở rất
quan trọng. Đây là tác phẩm kết cấu theo lối “vẽ mây nẩy trăng” tác giả để cho viên
quản ngục và thầy thơ lại xuất hiện trước Huấn Cao nhân vật trung tâm của tác
phẩm, việc Nguyễn Tuân để Huấn Cao xuất hiện sau gợi trí tò mò cho bạn đọc và
làm cho hình tượng nhân vật này được thắp sáng lên. Vì vậy xây dựng hệ thống câu
hỏi gợi mở ở tác phẩm này sẽ góp phần tạo hứng thú, bất ngờ cho học sinh.
Giáo viên có thể gợi mở vấn đề cho học sinh suy nghĩ về thái độ của viên
quản ngục và thầy thơ lại khi nghe tin Huấn Cao về trai giam lĩnh án. Tại sao
quản ngục lại quan tâm đên việc Huấn Cao xuất hiên, “ Huấn Cao ! Hay là cái
người mà vùng tỉnh Sơn ta vẫn khen cái tài viết chữ rất nhanh và rất đep đó
sao?”. Tại sao thái độ của thầy quản lại nửa úp, nửa mở như đề phòng Huấn
Cao, nửa như muốn nhân nhượng ông ta ? Khi Huấn cao xuất hiện, hình ảnh
Huấn Cao rắn rỏi, hiên ngang không chút run sợ. Điều này có gì khác biệt Tại
sao Quản ngục biệt đãi Huấn Cao ? Tại sao tính Huấn Cao vốn khoảnh lại nhận
lời cho chữ viên quản ngục? Tại sao cảnh cho chữ lại là cảnh xưa nay chưa từng
co ? Theo bước phát triển của tác phẩm, hình tượng nhân vật sẽ được hiện lên, các
em sẽ nắm được đặc điểm, thái độ của họ thông qua hệ thống câu hỏi gợi mở.
2.1.3 Phương pháp tái tạo
Thực ra đây là phương pháp nhớ một cách sáng tạo. Phương pháp này đưa
hoạt động của học sinh vào kiến thức có sẵn trong ngôn ngữ hoặc trong bài
8
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
giảng của giáo viên, sách giáo khoa đã được chọn lọc để giải quyết những vấn
đề mà cô giáo đưa ra.
Phương pháp này giáo viên cần trình bày theo kiểu nêu vấn đề, học sinh
tự giải quyết. Với “” Chữ người tử tù” giáo viên có thể hướng dẫn học sinh
phân tích hình tượng nhân vật Huấn Cao, viên quản ngục và thầy thơ lại để làm

nổi bật chủ đề của tác phẩm, phân tích cảnh cho chữ để chứng minh sự chiến
thắng của cái đẹp trên cơ sở kiến thức SGK, kiến thức bài giảng, học sinh trình
bày bài theo phương pháp đọc-hiểu,đọc-phân tích,đọc-bình giảng,đọc-nêu vấn
đề, vưa thuyết trình vừa gợi mở cho học sinh, tạo tâm thế người giáo viên chủ
động và tư thế học tập tích cực cho học sinh.
2.2. Kết hợp các con đường phân tích tác phẩm
Có thể có nhiều con đường chiếm lĩnh tác phẩm văn chương nhưng thông
thường, ta hay phân tích tác phẩm theo chiều ngang ( chia đoạn ) hay bổ dọc
theo nhân vật hoặc tuyến nhân vật. Tuy vậy cách tiếp cận này phù hợp với việc
giảng ý trong văn chứ không phải chiếm lĩnh tác phẩm qua hình tượng. Chúng ta
có thể dưa chung lại gần ở một số cách phân tích đơn giản.
2.2.1. Theo bước tác giả
Đây là biện pháp hữu hiệu khi đi sâu vào chiếm lĩnh tac phẩm qua văn
bản nghệ thuật. Nó khám phá quy trình mà tác giả đẩy ta đi từ khời đầu đến kết
thúc, giúp người đọc cảm thụ tác phẩm, tránh được chủ quan, không đi chệch
hướng, tỉnh táo trước quy luật khách quan của sự cảm thụ và sự khách quan của
bản thân hình tượng.
Trong “ Chữ người tử tù ” điểm xuất phát là thái độ trọng cái đẹp của
viên quản ngục – đó là ước muốn xin chữ Huấn Cao và biệt đãi ông Huấn Cao
trong những ngày cuối cùng. Từ đó câu chuyện được chia ra làm hai phần :
trước khi Huấn Cao xuất hiện và sau khi Huấn Cao xuất hiện, quản ngục băn
khoăn, nghĩ ngợ muốn biệt đãi Huấn Cao mà không biết bằng cách nào ? Khi
huấn Cao xuất hiện, quản ngục đã mạn phép biệt đãi ông với ước vọng duy nhất
là xin chữ. Cuối cùng là cuộc hội ngộ của những tấm lòng yêu cái đẹp, cái thiện.
9
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Bao trùm lên tác phẩm là thái độ của Nguyễn Tuân đối với cái đẹp tài hoa và
nhân cách con người mà ông trân trọng gọi bằng hai chữ “ thiên lương ”. Thái
độ ấy thể hiện bằng bút pháp trữ tình giàu kịch tính khi khắc họa nhân vật.
2.2.2. Theo đề tài, chủ đề

“ Chữ người tử tù ” viết về đề tài quá khứ với thú chơi chữ của con
người. Đây là một đề tài quen thuộc nhưng đến tác phẩm của Nguyễn Tuân thú
chơi chữ đã được nâng lên thành nghệ thuật. Từ đó tác phẩm đã nêu cao niềm
cảm phục sâu xa của tác giả đối với những bậc anh hùng vì nghĩa lớn, thái độ
trân trọng và đề cao cái đẹp của nhà văn-đó là cái đẹp của thiên lương ,của tài
hoa và nghĩa khí.
2.2.3. Theo hình tượng nhân vật
Phân tích hình tượng nhân vật là phải làm cho nhân vật thực sự sống động
trước mắt người đọc. Một phương tiện quan trong nhất để tái hiện lại hình tượng
là những chi tiết thần trong tác phảm phản ánh ngoại hình, thái độ và tính cách
nhân vật.
Trong “ Chữ người tử tù ” , các nhân vật hiện lên là :
- Hình tượng nhân vật Huấn Cao
- Hình tượng viên quản ngục và thầy thơ lại
- Sự hội ngộ của ba hình tượng. Cảnh cho chữ.
2.3. Xây dựng hệ thống câu hỏi
Phương pháp dạy học mới phát huy tính chủ thể của học sinh, trong đó
giáo viên đóng vai trò là đạo dieenx còn học sinh là diễn viên, vì vậy phương
pháp đàm thoại phát vấn là quan trọng. Nó tạo nên không khí học tập trong lớp,
quyết định thành công của giờ dạy,
Với “ Chữ người tử tù ” , ta có thể xây dựng hệ thống câu hỏi cảm thụ
như sau:
1) Sau khi đọc xong tác phẩm, tâm trạng của em như thế nào? Tại sao em
có tâm trạng ấy ?
2) Đọc xong tác phẩm, nhân vật nào gợi cho em ấn tượng mạnh nhất ?
10
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
3) Em hãy hình dung hình ảnh “ Quản ngục băn khoăn ngồi bóp thái
dương ”. hình ảnh này nói lên điều gì ?
4) Tưởng tượng ra cảnh cho chữ và miêu tả lại.

5) Em có suy nghĩ gì về câu nói của viên quản ngục : “Không, tôi nghe
tên quen quen và thấy nhiều người nhắc tới cái danh đó luôn, thì tôi cũng hỏi thế
thôi. Thôi, cho thầy lui. À, nhưng mà thong thả. Thầy bảo ngục tốt quét dọn cái
buồng cuối cùng, có việc dùng đên. Thầy liệu cái buồng giam đó có cầm giữ nổi
một tên tù có tiếng là nguy hiểm không Thầy có nghe thấy người ta nói đến
Huấn Cao, ngoài cái tài viết chữ tốt, lại còn tài bẻ khóa vượt ngục nữa không? ”
6) Em suy nghĩ gì về hình ảnh : “ Trong khung cửa sổ có nhiều song kẻ
những nét đen thẳng lên nền trời lốm đốm tinh tú, một ngôi sao hôm nhấp nháy
như muốn trụt xuống phía chân trời không định. Tiếng chó sủa ma, tiếng trống
thành phủ, tiếng kiểng mõ canh nổi lên nhiều nhiều. Bấy nhiêu thanh âm phức tạp
bay lên khỏi mặt đất, nâng đỡ lấy một ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ”.
7) Khi Huấn Cao xuất hiện,hình ảnh ông có những đặc điểm gì nổi bật ?
8) Khi Huấn Cao xuất hiện, thái độ của viên quản ngục như thế nào? nó
gợi lên những nét phảm chất gì của ông?
9)Tại sao Huấn Cao lại đề nghị cho chữ quản ngục?
10) Nguyễn tuân đã dùng nghệ thuật gì để miêu tả cảnh cho chữ ? Nó có
tác dụng như thế nào ?
11) Em hiểu gì về hai chữ “ Thiên lương”
12) Cái “vái” của viên quản ngục ở cuối tác phẩm gợi cho em ấn tượng gì?
2.4. Tăng cường các biện pháp hoạt động liên môn
Giáp viên sử dụng một bức tranh chữ “ Hán ” của nghệ thuật thư pháp
làm đồ dùng dạy học trực quan.
Vẽ sơ đồ tư duy kiến thức bài học
11
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
3. GIÁO ÁN THỬ NGHIỆM
Tiết 39-40-41
CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ
Nguyễn Tuân
A. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh

1. Kiến thức:
- Vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn cao
- Quan niệm thẩm mĩ và tấm lòng yêu nước thầm kín của tác giả
- Những đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm: Xây dựng nhân vật tạo tình huống,
nghệ thống ngôn ngữ.
2. Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng phân tích nhân vật văn học và tìm hiểu tác phẩm
trên những phương diện đặc trưng thể loại
B. Phương tiện thực hiện
- Giáo viên: SGK, SGV, thiết kế bài học, tài liệi tham khảo
- Học sinh: vở soạn, SGK
C. Phương pháp
Giáo viên tổ chức giờ dạy bằng cách kết hợp các phương pháp: nêu gợi dẫn vấn
đề, trao đổi, vấn đáp và các phương pháp dạy học tích cực.
D. Tiến trình giờ học:
1. Ổn định
2. Bài cũ: Thế nào là ngữ cảnh? Các nhân tố của ngữ cảnh?
3. Bài mới:
12
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Sử
dụngphương pháp các mảnh
ghép
Nêu những nét cơ bản về tác
giả?
kể tên những tác phẩm
chính?
Nêu những hiểu biết về “
vang bóng một thời”?
Hoạt động 2: sử dụng

phương pháp
Khăn trải bàn
Câu hỏi mở
Nhân vật Huấn cao được
xuất hiện qua những vẻ đẹp
nào?
I. Tiêủ dẫn
1. Tác giả Nguyễn Tuân (1910 – 1987)
-Sinh ra trong ra trong một gia đình nhà nho khi
hán học đã tàn.
- Là nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, có cá tính độc đáo.
- sáng tác nhiều thể loại nhưng thành công nhất là
thể tuỳ bút.
2. Tác phẩm
- Truyện ngắn Chữ người tử tù- dòng chữ cuối
cùng in 1938 trên tạp chí Tao Đàn, đến 1940 in
trong tập “ Vang bóng một thời”
+ Gồm 11 truyện ngắn
+ Nhân vật chính: Nhà nho chân chính, tài hoa
nhưng bất đắc chí -> cố giữ thiên lương và sự
trong sạch của tâm hồn.
II) Đọc hiểu văn bản
1) Nhân vật Huấn Cao
a. Con người tài hoa- nghệ sĩ
- Xuất hiện gián tiếp qua suy nghĩ, lời bình phẩm
của thầy trò quản ngục.
+ Tài viết chữ nhanh, đẹp nổi tiếng cả vùng tỉnh
Sơn.
+ tài bẻ khoá vượt ngục
+ Nổi tiếng văn võ toàn tài cả: “ nếu phải chém

13
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Tìm những chi tiết chứng
minh cho từng vẻ đẹp?
Cảnh ngộ của Huấn cao
được tác giả giới thiệu như
thế nào?
Tìm những chi tiết chứng
minh cho vẻ đẹp khí phách
của Huấn Cao.
Trước sự đối đải và biết
được tấm lòng của quản
ngục Huấn cao đã có suy
nghĩ như thế nào?
người như thếthấy tiêng tiếc”
-> con người tài hoa, nghệ sĩ. Đây là vẻ đẹp, biểu
hiện văn hoá dân tộc một thời: nghệ thuật thư
pháp.
b.con người khí phách, hiên ngang
Cảnh ngộ (hoàn cảnh) nhân vật: kẻ phản nghịch
( giặc) cầm đầu những kẻ chống lại triều đình, bị
băt giam và đang chờ ngày ra pháp trường.
- khi đến nhà ngục”
+ người đi đầu 6 tên tù, “ cổ mang gông dài 8
thước….
+ Lời nói “ rệp cứn tôi, đỏ cả cổ lên rồi”
+ Hành động dỗ gông xuống thành đá tạo nên
trận mưa rệp
-> Hành động, lời nói mạnh mẽ, không hề run sợ
trước uy quyền và cái chết.

- Khi ở trong ngục
+ Hành động: Thản nhiên nhận rượu thịt…
+ Lời nói: “ Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn
một điều là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây” ->
sự thách thức, ngạo mạn…
-> Chứng tỏ khí phách hiên ngang của một anh
hùng dũng liệt “ uy vũ bất năng khuất”
c. Con người và thiên lương trong sáng
- Huấn Cao bận tâm suy nghĩ đến tươm tất của
quản ngục, cân nhắc về cái tốt- xấu ở đời.
- Cảm động trước “ tấm lòng…”
- Hành động
-> Con người trọng nhân cách: cái tài- đẹp phải
14
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Hoàn cảnh sống của Quản
Ngục có gì đặc biệt?
Quản Ngục có phẩm chất gì
khiến Huấn Cao cảm kích?
Điều mà nhà văn gửi gắm
khi xây dựng nhân vật QN?
Vì sao Huấn Cao lại cho
Quản Ngục chữ?
Cảnh cho chữ diễn ra như
thế nào?
Tác giả gọi, nhận xét như
thế nào về cảnh tượng này?
gắn với tâm
2. Nhân vật Quản Ngục
- Hoàn cảnh: sống trong đề lao,nơi cái tốt- xấu

lẫn lộn >dễ làm con người ta thay đổi về nhân
cách
- Phẩm chất:
+ có vẻ đẹp tâm hồn nghệ sĩ, sở thích cao quý
+ trong cảm phục người tài, thể hiện qua hành
động biệt nhỡn với Huấn Cao
+ NT so sánh “ là thanh âm trong trẻo, chen vào
giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô
bồ”
=> Trong mỗi con người đều ẩn chứa tâm hồn
yêu cái đẹp, cái tài. Cái đẹp chân chính trong bất
cứ hoàn cảnh nào vẫn giữ được phẩm chất nhân
cách.
3. Cảnh cho chữ
- Động cơ: yêu mến, trân trọng cái thiện, cái tốt
của ngục quan. “ Chữ thì quý thật…”
- Hoàn cảnh
+ Trong phòng giam chật hẹp, ẩm ướt đầy phân
gián…
+ Khói toả như đám nhà cháy
+ Ánh sáng đỏ rực của bó đuốc, tấm lụa bạch còn
nguyên vẹn
+ Ba cái đầu chụm vào nhau
- đây là cảnh tượng xưa nay chưa từng có
+ Cho chữ- thú chơi thanh cao, thườn được diễn
ra nơi thư phòng nhưng ở đây lại diễn ra nơi chật
15
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Vì sao?
Qua thái độ của quản ngục

trước lời khuyên của Huấn
Cao gợi cho em suy nghĩ gì?
Nguyễn Tuân đã sử dụng
những thủ pháp nghệ thuật
nào để miêu tả cảnh cho chữ
Hoạt động 3: Sử dụng
phương pháp sơ đồ tư duy
Nội dung?
Nghệ thuật?
trội, bẩn, bóng tối cái xấu ngự trị.
+ Tư thế người cho và người nhận có sự thay đổi
-> Sự chiến thắng của ánh sáng, cái đẹp, chính
nghĩa, tôn vinh cái đẹp.
- Lời khuyên của Huấn Cao đối với Quản Ngục
cái đẹp, cái thiện có sức mạnh cảm hoá con
người
- Nghệ thuật: tạo dựng cảnh, thủ pháp đối lập,
ngôn ngữ sắc sảo -> bút pháp lãng mạn
III. Tổng kết
1. Nội dung
- Khẳng định , tôn vinh sự chiến thắng của ánh
sáng, cái đẹp- cái thiện, và nhân cách cao đẹp của
con người, đồng thời bộc lộ lòng yêu nước thầm
kín của tác giả
- Thái độ tôn trọng tài năng và phẩm giá con
người.
2. Nghệ thuật:
- Tạo dựng tình huống truyện độc đáo
- Xây dựng nhân vật
- Thủ pháp đối lập tương phản

- Ngôn ngữ tạo hình cổ kính hiện đại
-> Mang nhiều đặc điểm của truyện ngắn trữ tình
lãng mạn nhưng giàu kịch tính.
4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM THU ĐƯỢC
Với cách tìm hiểu khai thác văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân
- Về phía giáo viên:
16
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
+ Hình thành được một phương pháp phù hợp để đi vào khám phá tác
phẩm, từ đó thấy hết được cái hay chiều sâu của tác phẩm văn xuôi nói chung và
thể loại truyện ngắn , đặc điểm phong cách truyện ngắn Nguyễn Tuân nói riêng.
+

Có cơ sở khoa học để soạn giảng giáo án và lên lớp một cách hợp lí.
+ Là điều kiện để củng cố mở rộng, trau dồi về kiến thức lí luận văn học.
- Về phía học sinh:
+ Được trang bị một “chìa khóa” vừa vặn nhất để “mở cửa” vào với thế
giới nghệ thuật của tác phẩm “Chữ người tử tù” nói riêng và tác phẩm truyện
ngắn hiện đại nói chung.
+ Hơn nữa, học sinh có điều kiện để rèn luyện tư duy văn học theo thể
loai và củng cố nâng cao kiến thức lí luận học.
Tuy nhiên, phương pháp này cũng còn gặp phải một số khó khăn như:
- SGK chuẩn không trang bị kiến thức lí thuyết về truyện ngắn ,về dặc
trưng của thế loại tác phẩm văn học như trong phần tri thức đọc hiểu của SGK
nâng cao.
- Hơn nữa tâm lý ngại học văn cũng khiến cho giáo viên ngại tổ chức cho
học sinh những lớp cơ bản, khối A, B tìm tòi, làm rõ tác phẩm theo hướng này.
- Một số giáo viên chưa được trang bị và tự trang bị kiến thức về thể loại
( nói chung) một cách toàn diện. Do đó dạy học văn bản “ chữ người tử tù” thêo
đặc trưng thể loại không phải dễ thực hiện thuần thục được.

Vận dụng những kinh nghiệm, phương pháp của bản thân dạy tác phẩm
Chữ người tử tù theo đặc trưng thể loại, vào lớp dạy cụ thể. Chúng tôi đã thu
được kết quả như sau:
Lớp
Số
H/S
Nắm bắt kiến thức bài học
Nhận biết Thông hiểu
vận dụng
thấp
vậndụng
cao
17
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Lớp 11C9
(thực
nghiệm)
44 44(100%) 40(90%) 35(80%) 32(73%)
Lớp 11C2
(đối chứng)
42 30(71%) 23(55%) 17(40%) 13(30%)
18
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
C. KẾT LUẬN, ĐỀ XUẤT
I. KẾT LUẬN
Như vậy việc xác định loại thể của tác phẩm văn chương là một khâu vô
cùng quan trọng thể hiện sự nhạy cảm và tinh tế của người cảm thụ văn học và
người giảng dạy văn học. Đó là con đường hiệu quả nhất để chúng ta đi sâu vào
chiếm lĩnh tác phẩm văn chương, tránh lối khai thác máy móc tác phẩm đi từ ý
này sang ý khác mà không chú ý đến cái hay của ngôn ngữ nghệ thuật nằm trong

từng câu chữ. Đó là con đường giúp học sinh cảm thụ được chất của tác phẩm và
củng cố, trau dồi những kiến thức về lý luận văn học.
Phân tích và khám phá mọi tác phẩm văn chương là công việc vất vả của
người giáo viên. Làm sao để các em cảm thụ và yêu quý tác tác phẩm, rung
động trước tác phẩm không phải là điều dễ dàng. Nó đòi hỏi giáo viên không chỉ
có tài mà còn phải có cái tâm . Trong bài viết này tôi mới chỉ nêu ra hiểu biết
của mình về việc cảm thụ một tác phẩm theo đúng thể loại và đưa ra hướng khai
thác truyện ngắn “ Chữ người tử tù ” – khai thác theo con đường đi tìm cái đẹp
của nhân vật. Mục đích của tôi là đưa các em học sinh cảm nhận bằng tấm lòng
vẻ đẹp của nhân vật theo con đường tìm đến cái đẹp . Nhờ đó mà các em sống
lành mạnh, tốt đẹp hơn.
II. KIẾN NGHỊ , ĐỀ XUẤT
Bộ giáo dục và đào tạo cần chỉnh lý , và bổ sung thêm nhiều bài, tiết học
về kiến thức thể loại văn học một cách phù hợp vào trong SGK ,vào trước mỗi
tác phẩm cụ thể.
Sở Giáo dục và đào tạo Thanh Hoá, các tổ chuyên môn ở các trường
thường xuyên tổ chức các lớp chuyên đề về chuyên môn, về đổi mới phương
pháp dạy học, trong đó có dạy học theo đặc trưng thể loại để giáo viên được trao
đổi bàn bạc, thảo luận nhằm trau dồi chuyên môn.
19
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị Thanh hóa, ngày 26 tháng 5 năm 2013
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung
của người khác
Hoàng Thị Hảo
20
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. . Sách Ngữ Văn 11 , tập một, Nxb. Giáo dục, H- 2007, tr.107.

2. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức , kỹ năng môn ngữ văn 11, Nxb. Giáo
dục, H, 2010, tr.47.
3. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên) (1997), Từ điển
thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc Gia, Hà Nội.
4. Trần Đình Sử (chủ biên) (2007), Giáo trình lí luận văn học – tập 2, NXB
Đại học Sư phạm Hà Nội.
5. Nguyễn Văn Hạnh: Lý luận văn học, Vấn đề và suy nghĩ, Nxb. Giáo dục,
1998, tr.87
6. Phan Trọng Luận : Thiết kế giáo án ngữ văn 11, Nxb . Giáo dục ,2011,tr 52.
7. Kỹ năng làm văn nghị luận phổ thông. Nguyễn Quốc Siêu, Nxb giáo dục,
H.2001.
8. Phương pháp dạy học làm văn . Phan Trọng Luận ( chủ biên), Nxb giáo dục,
H.1999.
21
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
MỤC LỤC
Trang
A. Đặt vấn đề 1
I. Lý do chọn đề tài 1
II.Mục đích nghiên cứu 1
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2
B. Giải quyết vấn đề 3
I. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 3
1. Khái niệm và sự phân chia thể loại văn học 3
2. Đặc trưng của thể loại truyện ngắn 3
3.Tác dụng của việc dạy tác phẩm văn học theo đặc trưng thể loại 4
II. Cơ sở thực tế của vấn đề nghiên cứu 5
1. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu 5
2. Một số kinh nghiệm thích hợp dạy học chữ người tử tù theo đặc
trưng thể loại

5
3. Giáo án thử nghiệm 11
4. Kết quả thu nghiệm được 15
C. Kết luận, đề xuất 17
Tài liệu tham khảo 18
22
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ
TRƯỜNG THPT NGUYỄN XUÂN NGUYÊN
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY TÁC PHẨM
"CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ" CỦA NGUYỄN TUÂN
THEO ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI
Người thực hiện: Hoàng Thị Hảo
Chức vụ: Giáo viên
SKKN thuộc lĩnh vực môn: Văn
THANH HOÁ NĂM 2013