Ôn tập Tác phẩm Những đứa con trong gia đình

Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH
Nguyễn Thi : “Tình hình cuộc chiến còn kéo dài.Người lính ngoài súng đạn thì
còn cần đến những tác phẩm văn học của chúng ta.Người lính ngoài chiến trường và
người lính trong trang sách phải tựa vào nhau,nâng đỡ nhau nuôi dưỡng tình yêu đất
nước.Đó là trọng trách của những người cầm bút,cầm súng.”
Tiểu sử :Nguyễn Thi sinh ngày 15/5/1928 tại Nam Định,tên khai sinh là Nguyễn
Hoàng Ca.Từ nhỏ,Nguyễn Thi đã sớm bộc lộ những tài năng của mình.Nguyễn Ti
xung phong vào chiến trường miền Nam khi mới ở tuổi 15 và liền sau đó tham gia
cướp chính quyền Sài Gòn trong cách mạng tháng Tám.Kháng chiến bùng nổ,ông có
mặt trong đội “cảm tử quân” của tướng Nguyễn Bình rồi lên chiến khu đáng giặc,vừa
sáng tác nhạc,thơ,văn xuôi vừa trực tiếp làm chính trị viên đại đội của tiểu đoàn 302 –
tiểu đoàn chủ lực chiến trường đầu tiên ở miền Đông Nam Bộ.Năm 1954,ông tập kết ra
Bắc,là một trong những hội viên sáng lập ra “Hội Văn học Việt Nam” (1957) rồi về
công tác tại tạp chí “Văn nghệ quân đội”.Vào những năm 1959 – 1960 khi chiến
trường miền Nam đến giai đoạn căng thẳng,Nguyễn Thi trở nên khác biệt.Một người
có ít nhu cầu cá nhân như ông đã nằng nặc đòi cấp trên cho trở lại chiến trường miền
Nam,trực tiếp tham gia kháng chiến bằng mọi cách.
Một số hồi tưởng,nhận xét của nhà văn Nguyên Ngọc
Nhà văn Nguyên Ngọc : “Khi nghe tôi nói được đi thực tập ở chiến trường quân khu V
thì anh Thi rất là sốt ruột.Anh chạy đi khắp nơi và bảo tại sao anh không được đi.Cuối
cùng,anh Nguyễn Thi đã quyết định cùng đi với tôi”. “Hai anh em hứa với nhau mấy
điều thế này.Một là anh bảo rằng chiến trường hiện giờ như thế còn cực kì khó khăn
cho nên chúng ta về bất cứ việc gì cũng làm cả.Mình đã trở thành nhà văn chuyên
nghiệp rồi thì đừng có nhất thiết phải làm công việc của nhà văn chuyên nghiệp,mình
sẽ làm bất cứ công việc gì của người chiến sĩ.Cần đi đánh giặc thì đi đánh giặc,cần đi
vận động quần chúng thì đi vận động quần chúng,cần đi làm rẫy thì đi làm rẫy,làm bất
cứ công việc gì và đến khi nào việc cầm bút trở thành có ích,thậm chí còn có ích hơn
cả việc cầm súng nữa thì lúc đó chúng ta mới trở lại cầm bút”.
Nguyên Ngọc : “Khi anh đi tập kết thì chị vợ anh đó là chị Bình Trang ở lại Sài

Gòn,chị hoạt động bí mật ở Sài Gòn và chị đã có thai.Sau này chị sinh một đứa con
gái.Nguyễn Thi bảo là còn một đứa con gái ở Sài Gòn mà mình chưa biết mặt.Sau này
mình hi sinh thì cậu về cậu đi tìm.Như chúng ta đã biết,Nguyễn Thi đã hi sinh rất anh
dũng ở cầu Trường Yên trong chiến dịch Mậu Thân năm 1968”.
*** Nhận xét: Truyện và ký của Nguyễn Thi là bản án đanh thép tố cáo chế độ Mỹ
Ngụy dã man, một dự báo của cuộc Cách mạng tất yếu xảy đến. Hình ảnh người nông
dân Nam bộ, đặc biệt là phụ nữ, được khắc họa bằng những nét điển hình đẹp đẽ; dân
tộc mà rất hiện đại, phù hợp với yêu cầu mới của Cách mạng. Trang viết Nguyễn Thi
góp vào văn học Cách mạng miền Nam một hương sắc riêng, độc đáo.
1
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
ÐẶC ÐIỂM PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT:
1. Ở Nguyễn Thi, có sự hài hòa tuyệt vời giữa sống - chiến đấu - sáng tác. Khuynh
hướng sử thi ảnh hưởng quyết định, tạo nên nét gần gũi giữa phong cách Nguyễn Thi
với phong cách thời đại. Suốt đời, nhà văn tự nguyện sáng tác bằng mồ hôi, nước mắt
và cả máu từ trái tim mình để ngợi ca chủ nghĩa anh hùng Cách mạng miền Nam.
Trang viết Nguyễn Thi thể hiện thái độ dứt khoát, lập trường tư tưởng vững vàng: tất
cả vì nhân dân, vì tổ quốc. Nguyễn Thi thành công nổi bật khi xây dựng những điển
hình nông dân Nam bộ, đặc biệt là nhân vật trẻ con và phụ nữ. Hình như ở đó luôn gửi
gắm thật nhiều tâm sự, tâm huyết của nhà văn.
2. Sắc thái đặc biệt trong phong cách Nguyễn Thi còn là sự hài hòa giữa
nhiều mặt đối lập về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật. Luôn có sự cân đối, phù
hợp giữa chất thơ trong sáng trữ tình với một hiện thực đồ sộ, có tính sử thi, giữa hình
thức bên ngoài ngắn gọn với nội dung bên trong phong phú, dồi dào.
3. Nguyễn Thi có sở trường về phân tích tâm lý, nội tâm nhân vật - như một
nhà văn hiện thực. Mỗi nhân vật của ông mang một thế giới nội tâm mênh mông, hấp
dẫn người đọc. Tính cách nhân vật càng phong phú hơn khi được khảo sát giữa nhiều
mối quan hệ phức tạp (địch-ta, bạn bè, làng xóm, vợ chồng, mẹ con, ). Hệ thống chi
tiết trong tác phẩm Nguyễn Thi rất đa dạng, độc đáo, nhiều sáng tạo nghệ thuật; thể

hiện năng lực quan sát sắc sảo. (Cảnh gặp gỡ của một đôi trai gái thời chiến: Chiều
chiều Má đi làm mướn về, vì không tiền đi đò nên vẫn lấy nón lá làm phao lội qua
sông. Ba hồi đó còn là trai, cầm tầm vông đứng gác bến đò. Một buổi Má xin giang
xuồng, Ba nhất định không cho, Má liền phóng xuống sông, lội. Xuồng Ba cập bến thì
Má cũng lội tới bờ. Hai bên giáp mặt, Ba cười hề hề, nhưng Má chẳng thèm dòm, hai
mắt hứ một cái cóc rồi đi thẳng. Vậy mà nên vợ nên chồng. Bởi vì chiều hôm đó, Má
gánh cơm đi tặng bộ đội tầm vông thì lại gặp Ba trong hàng ngũ đó).
*********************************
2
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
VẺ ĐẸP CON NGƯỜI NAM BỘ TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ QUA
TRUYỆN NGẮN “NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH”
Những đứa con trong gia đình của nhà văn Nguyễn Thi gắn liền với không khí
của những ngày kháng chiến chống đế quốc Mỹ quyết liệt và hào hùng. Câu chuyện kể
về những đứa con trưởng thành trong gia đình lớn cách mạng, hun đúc những vẻ đẹp
truyền thống của quê hương. Mỗi một nhân vật trong tác phẩm đã thể hiện một cách
đặc sắc phẩm chất, cá tính của con người Nam Bộ trung dũng kiên cường, gắn bó với
gia đình, quê hương, trung thành với cách mạng.
Tác phẩm được xây dựng theo kết cấu truyện ngắn hiện đại: là mạch hồi ức của
anh tân binh Việt, đan xen giữa quá khứ và hiện tại, nối kết một cách tự nhiên tình cảm
gia đình – quê hương – cách mạng. Không gian giàu kịch tính và thời gian nghệ thuật
của tác phẩm tạo nên sự đan cái của những câu chuyện kể không theo trình tự tuyến
tính mà có sự sắp xếp hợp lý, tạo ra sự liên tưởng nhiều chiều. Xoay quanh nhân vật
trung tâm là hai chị em Chiến và Việt còn là hệ thống hình tượng nhân vật gắn bó với
nhau trong tình ruột thịt, có những nét bản chất thống nhất như chảy ra trong cùng
huyết thống, nhưng mỗi người một vẻ không ai giống ai. Chính những nét tiêu biểu đó
đã góp phần tái hiện thành công phẩm chất đáng quí của những con người quê hương
Nam bộ giàu lòng yêu nước, căm thù giặc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về một thời đại
hào hùng và giá trị nhân bản của cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Những nhân vật trong gia đình được giới thiệu gắn với hình ảnh thân thương
của quê hương và những kỷ niệm cụ thể thời thơ ấu dữ dội của anh tân binh Việt.
Chiến đấu giữa bầy giặc Mỹ, bị thương, lạc đồng đội, người chiến sĩ ấy giữa cơn mê
tỉnh chập chờn đã nhớ về những hình ảnh thân thương nhất từ thời ấu thơ. Dường như
đó chính là nguồn sức mạnh giúp anh vượt qua cái chết tìm về sự sống, tìm về đồng
đội. Những con người trong gia đình Việt gắn với hồi ức thiêng liêng và cảm động làm
sống dậy cả một quá khứ yêu thương và căm thù: chị Chiến, má, chú Năm. Hiểu theo
một nghĩa rộng, đó cũng là những đứa con trong gia đình lớn: cách mạng.
Tất cả những con người ấy cùng giống nhau ở lòng căm thù giặc sâu sắc, vì
những tội ác mà chúng đã gây ra với người thân trong gia đình. Gắn bó với mảnh đất
quê hương, những con người ấy còn giàu tình nghĩa, trung thành với cách mạng bởi
cách mạng đã đem lại cho họ sự đổi đời thật sự. Dường như anh chiến sĩ Việt đã thừa
hưởng được từ thế hệ đi trước, chú Năm và má, hành động dũng cảm gan góc và lòng
say mê khao khát được đánh giặc. Trong các nhân vật được tái hiện, chú Năm và má
được khắc hoạ với những nét riêng độc đáo.
Chú Năm thể hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam bộ hiền
lành chất phác, giàu cảm xúc mơ mộng nội tâm. Một người từng trải qua đắng cay của
cuộc đời làm mướn trước cách mạng, để thành bản tính ít nói. Đau thương hằn sâu từ
cuộc đời gian khổ và với tư cách chứng nhân của tội ác của thằng Tây, thằng Mỹ và
bọn tay sai phải chăng đã làm nên nét đa cảm trong gương mặt với đôi mắt lúc nào
cũng mở to, mọng nước.Chất Nam bộ rặt trong con người ông thể hiện qua việc hay kể
sự tích cho con cháu, và kết thúc câu chuyện thể nào cũng hò lên mấy câu. Néy đặc
biệt độc đáo ở người đàn ông này là có sổ ghi chép chuyện gia đình. Cuốn sổ ghi đầy
đủ những chuyện thỏn mỏn của nhiều thế hệ, như minh chứng cho tấm lòng thuần hậu
của ông. Đó còn là những trang ghi chép tội ác của kẻ thù gây ra, những chiến công
3
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
của từng thành viên, như một biên niên sử. Bản thân ông cũng chính là một trang sử
sống, khi gửi gắm, nhắn nhủ cho hai chị em Chiến và Việt: “chuyện gia đình ta nó

cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó…”. Nhân
vật đã thể hiện vẻ đẹp của tấm lòng sắt son, ý thức trách nhiệm của thế hệ đi trước.
Má của Chiến và Việt là hội tụ phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Nam bộ anh
hùng trong kháng chiến. Những ấn tượng tác giả để lại đậm nét trong người đọc về
nhân vật này là về tính gan góc từ khi còn là con gái. Người đàn bà hết lòng thương
yêu chồng con ấy đã phải trải qua thời khắc dữ dội khi kẻ thù chặt đầu chồng, nhưng
má đã vượt lên đau thương để nuôi dạy đàn con khôn lớn trưởng thành. Hình ảnh
người mẹ ấy đối mặt với họng súng quân thù như gà mẹ xoè cánh che chở đàn con,
khiến kẻ thù phải run sợ trước đôi mắt của người vượt sông vuợt biển. Nuôi con và cả
con của đồng chí, má là hiện thân của vẻ đẹp gan góc được tôi luyện trong đấu tranh,
với đức hy sinh vô bờ bến lặng thầm, tảo tần lam lũ, đau thương chôn kín trong giọt
nước mắt lặng lẽ kín đáo. Trong tâm hồn người phụ nữ ấy là tình yêu lớn lao, ý chí bất
khuất kiên cường và cả tinh thần dám hy sinh, đổi mạng sống vì cách mạng.
Hai chị em Chiến và Việt đã được thừa hưởng tất cả những vẻ đẹp của thế hệ đi
trước, tính cách được tạo nên từ truyền thống gia đình, từ hoàn cảnh đặc trưng: thương
cha má, cùng chung lo toan công việc cách mạng, giàu tình nghĩa với quê hương.
Không phải ngẫu nhiên hai chị em đã cùng xung phong tòng quân một ngày, để trả mối
thù cha bị chặt đầu, má bị trái cà nông quân thù sát hại. Trong hoàn cảnh khốc liệt của
cuộc chiến đấu, biết căm thù cũng là một phẩm chất cần thiết, bởi căm thù giặc tàn phá
quê hương, sát hại người thân cũng là một biểu hiện sâu sắc của tình yêu với quê
hương, gia đình! Bởi vậy đêm tòng quân không chỉ có hai chị em tranh nhau ghi tên
mà thanh niên trong xã ghi tên tòng quân cũng rất đông. Hành động của hai chị em có
sự đồng tình của chú Năm, như một điểm nhấn hành động này hoàn toàn không phải là
tự phát mà gắn với ý thức giác ngộ của tuổi trẻ trên quê hương đau thương và anh
dũng.
Kí ức của Việt gắn với hình ảnh của chị Chiến, với kỷ niệm tuổi thơ trong trẻo
của hai chị em. Người con gái ấy có cá tính riêng, có những nét giống má, gan góc,
chăm chỉ, đảm đang tháo vát. Hai chị em kề tuổi nên có lúc còn rất trẻ con, nhưng bao
giờ trong những lần cãi vã thì chị cũng nhường em. Đến khi tham gia công việc cách
mạng, Chiến tỏ ra chín chắn hơn Việt. Những mất mát đau thương đã khiến cô gái

ấy sớm trưởng thành, nhưng không hề làm chai sạn tâm hồn giàu nữ tính. Lúc nào
Chiến cũng có cái gương nhỏ, như những người con gái mới lớn nào cũng thích làm
duyên. Câu chuyện của hai chị em trước đêm tòng quân đã chứng tỏ khả năng quán
xuyến, thay thế vai trò của mẹ để chăm em, khiến cho bản thân cậu em thân thiết phải
ngạc nhiên vì chứng kiến một chị Chiến giống in như má, răm rắp nghe theo sự cắt đặt
của chị.
Một trong những tình tiết truyện tạo được xúc động mạnh cho người đọc là hình
ảnh hai chị em trước đêm tòng quân khiêng bàn thờ má qua gửi chú Năm. Hai chị em
đã làm cho người chú phải ngạc nhiên vì sự trưởng thành trước tuổi. Đó là chi tiết cho
thấy những đứa con trong gia đình cách mạng này đã ý thức rõ chỉ có lên đường diệt
giặc mới trả được mối thù giặc Mỹ đè nặng hai vai. Việc nhà việc nước vẹn toàn, lời
động viên của chú Năm dành cho hai chị em đã thể hiện niềm tin tưởng vào thế hệ trẻ
thời chống Mỹ.
4
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
Xuyên suốt mạch truyện là dòng hồi ức của Việt, nhân vật trung tâm của tác
phẩm. Người chiến sĩ ấy vốn là đứa trẻ gan dạ từng chứng kiến cảnh kẻ thù quăng đầu
cha mà xông tới nhằm thằng liệng đầu mà đá. Được dìu dắt từ ấu thơ, Việt cũng đã
biết làm cảnh giới, chiếc ná cao su thành vật báo hiệu khi có động. Bản tính hồn nhiên
của một cậu bé mới lớn thể hiện ra ở sự hiếu thắng, lúc nào cũng giành phần hơn,
nhưng từ sâu thẳm là tình cảm yêu thương những người ruột thịt, tự hào với truyền
thống quê hương. Những lần ngất đi tỉnh lại của Việt giữa bãi chiến trường ngổn ngang
xác giặc đã giúp anh có thêm sức mạnh tình thương vượt lên cái chết để trở về đội ngũ.
Nguyễn Thi đã thành công khi không miêu tả vào những chiến công của anh chiến sĩ
mà đã chỉ ra cho người đọc vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người cầm súng. Vẻ đẹp ấy
là hội tụ của ý chí, quyết tâm và trên hết là tình thương yêu sự gắn gó với người thân
và sau này là tình cảm chan hoà thân ái giữa cậu Tư với đồng chí đồng đội như trong
một nhà.
Tác phẩm thành công khi đã đem lại cho người đọc sự hình dung về mảnh đất

Nam Bộ anh dũng và đau thương trong những ngày kháng chiến chống Mỹ. Đạc biệt,
bằng sự am hiểu sâu sắc bản chất của người dân Nam Bộ yêu nước, tác giả đã dựng
nên những con người vừa bình thường giản dị nhưng lại có vẻ đẹp, tầm vóc phi thường
của con người thời đại chống Mỹ cứu nước. Giọng kể chuyện giản dị, xây dựng đối
thoại tự nhiên và nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật đặc sắc đã để lại ấn tượng khó
quên về những đứa con trong gia đình cách mạng. Đồng thời còn phát hiện sâu sắc về
sự trưởng thành của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến đấu. Vẻ đẹp ấy kết tinh chủ nghĩa
anh hùng cách mạng Việt Nam, sức mạnh làm nên chiến thắng của nhân dân Việt Nam,
một phẩm chất cao quí còn để lại những tấm gương cho thế hệ sau noi theo.
**********************
Nghệ thuật kể chuyện
“Những đứa con trong gia đình” là một trong những truyện ngắn thể hiện rất rõ bút
pháp, phong cách nghệ thuật Nguyễn Thi. Nội dung câu chuyện kể về truyền thống đánh giặc
của gia đình anh Giải phóng quân tên là Việt, qua đó có thể cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn
của con người Nam Bộ trong những năm gian khổ chống Mỹ cứu nước thể hiện qua lòng yêu
nước, căm thù giặc, tình cảm gắn bó trong gia đình. Tất cả tạo nên một sức mạnh tinh thần to
lớn giúp họ vượt qua khó khăn, gian khổ, mất mát hy sinh.
Để thể hiện nội dung trên, Nguyễn Thi đã có sự sáng tạo độc đáo trong nghệ thuật kể
chuyện. Tình huống của câu chuyện là một yếu tố quan trọng dẫn đến lối kể sáng tạo và việc
tổ chức điểm nhìn trần thuật. Đó là tình huống anh Giải phóng quân tên Việt bị thương nặng
trong một trận đánh phải nằm lại giữa chiến trường và nhiều lần ngất đi, tỉnh lại. Giữa những
lần ngất đi tỉnh lại đó là những dòng ý thức, những hồi ức về quá khứ, về người thân và những
cảm xúc nội tâm của nhân vật Việt. Truyện được kể theo dòng nội tâm khi đứt (ngất đi), khi
nối (tỉnh lại) của nhân vật .
Nếu xem xét về hình thức kể thì truyện được kể theo ngôi thứ ba, trong đó nhân vật
Việt là đối tượng được thuật kể. Đây là phương thức kể phổ biến trong tác phẩm tự sự. Ở lối
kể này, câu chuyện thường được kể với “người kể chuyện như đứng kín đáo ở một chỗ nào
đấy, chứng kiến hết mọi sự việc xảy ra nhưng không tự mình trực tiếp tham gia vào các diễn
biến”. Câu chuyện vì thế được kể lại một cách khách quan “ người kể chuyện nói về các sự
kiện với một sự yên tĩnh điềm đạm, anh ta vốn có một cái tài “biết hết” và hình tượng anh ta

là hình tượng của một sinh thể sống trên thế giới mang lại cho tác phẩm một màu sắc khách
5
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
quan tối đa”.Tuy nhiên ở truyện này, Nguyễn Thi đã thể hiện một sự sáng tạo riêng, độc đáo
trong cách kể. Tuy người kể vẫn ẩn sau ngôi thứ ba giấu mình để nhân vật hiện ra như một đối
tượng được thuật kể nhưng có thể thấy toàn bộ câu chuyện được tái hiện thông qua cái nhìn, ý
thức của nhân vật. Tác giả đã khéo léo trao cho nhân vật nhiệm vụ kể chuyện. Thông qua
những dòng hồi tưởng liên tục sau những lần ngất đi rồi tỉnh lại, quá khứ lại hiện về trong tâm
trí nhân vật qua những mẩu hồi ức. Nối kết những hồi ức đó, người đọc có thể hiểu câu
chuyện về truyền thống đánh giặc của một gia đình nông dânNam bộ, ý nghĩa tư tưởng chủ đề
của tác phẩm cũng từ đó toát lên. Với cách kể này, người trần thuật như lùi lại phía sau để
dòng ý thức của nhân vật trực tiếp xuất hiện. Do vậy người kể không phải thuộc dạng người kể
chuyện “toàn tri” biết hết mà ban phát thông tin. Người kể hầu như biết ít hơn nhân vật nên
cũng phải dõi theo tâm tư nhân vật để tiếp cận câu chuyện.
Do đặc điểm của lối kể trên nên việc tổ chức điểm nhìn trần thuật của tác giả cũng có
những điểm riêng, độc đáo. Câu chuyện chủ yếu được kể lại theo điểm nhìn của nhân vật,
mang ý thức, giọng điệu của nhân vật. Cho nên, lời nói nửa trực tiếp, tức lời gián tiếp nhưng
đã mang ý thức và giọng điệu nhân vật, được khai thác tối đa. Truyện cũng đan xen với ngôn
ngữ và điểm nhìn của người trần thuật. Đó là những lúc cần dẫn dắt câu chuyện để đi vào
dòng ý thức của nhân vật, lúc này tác giả sử dụng lời gián tiếp để tái hiện sự việc xảy ra phía
bên ngoài nhân vật với điểm nhìn khách quan của người trần thuật tạo nên khoảng cách giữa
người kể và nhân vật. Nhưng ngay sau đó tác giả lại trao ngòi bút cho nhân vật để nhân vật tự
kể lại câu chuyện theo điểm nhìn và ý thức của mình. Điểm nhìn do vậy có sự di chuyển từ
bên ngoài vào bên trong, từ người trần thuật sang nhân vật. Dường như không còn có sự tách
bạch rõ ràng giữa lời gián tiếp và trực tiếp. Lúc này người kể như thâm nhập sâu vào ý thức
của nhân vật. Có thể mượn một đoạn văn sau để làm dẫn chứng:
“Một loạt đạn súng lớn văng vẳng dội đến ầm ĩ trên ngọn cây. Rồi loạt thứ hai…Việt
ngóc dậy. (Ngôn ngữ và điểm nhìn của người trần thuật). Rõ ràng không phải tiếng pháo lễnh
lãng của giặc. Đó là những tiếng nổ quen thuộc, gom vào một chỗ, lớn nhỏ không đều, chen

vào đó là những dây súng nổ vô hồi vô tận. Súng lớn và súng nhỏ quyện vào nhau như tiếng
mõ và tiếng trống đình đánh dậy trời dậy đất hồi Đồng khởi. Đúng súng của ta rồi! Việt muốn
reo lên. Anh Tánh chắc ở đó, đơn vị mình ở đó. Chà, nổ dữ, phải chuẩn bị lựu đạn xung
phong thôi! Đó, lại tiếng hụp hùm…chắc là một xe bọc thép vừa bị ta bắn cháy.Tiếng súng
nghe thân thiết và vui lạ. Những khuôn mặt anh em mình lại hiện ra…Cái cằm nhọn hoắt của
anh Tánh nụ cười và cái nheo mắt của anh Công mỗi lần anh động viên Việt tiến lên…Việt
vẫn còn đây, nguyên tại vị trí này, đạn đã lên nòng, ngón cái còn lại vẫn sẵn sàng nổ súng.
Các anh chờ Việt một chút…(Ngôn ngữ và điểm nhìn của nhân vật)
Do đặt câu chuyện trong một tình huống đặc biệt nên điểm nhìn của nhân vật cũng
dịch chuyển liên tục trên trục thời gian đan xen hiện tại – quá khứ. Sự việc ở hiện tại đã có tác
dụng khơi gợi dòng hồi ức của nhân vật về quá khứ. Điều này dẫn đến việc sắp xếp các yếu tố
không gian, thời gian không theo trật tự thông thường: không gian hiện tại dẫn dắt nhân vật
hồi tưởng về quá khứ trong sự liên tưởng chập chờn, đứt nối. Thời gian cũng không đi theo
trục tuyến tính mà theo dòng ý thức của nhân vật từ hiện tại trôi giạt về quá khứ và trở lại hiện
tại. Điều này phù hợp với hoàn cảnh của nhân vật trong những lần liên tục ngất đi rồi tỉnh lại.
Sự độc đáo trong cách kể và tổ chức điểm nhìn trần thuật đã góp phần dẫn đến sự thay
đổi trong cấu trúc câu chuyện: Sự kiện trong câu chuyện không đi theo một trật tự thông
thường mà đảo lộn: sự kiện, nhân vật xuất hiện tùy thuộc vào hồi ức nhân vật mỗi lần ngất đi
rồi tỉnh lại: lần 1, lần 2, lần 3… Bắt đầu là một sự kiện của hiện tại: Việt bị thương ở chiến
trường và mỗi lần tỉnh lại những dòng hồi ức lại đưa người đọc quay về quá khứ để tiếp cận
với câu chuyện của gia đình Việt. Những hồi ức này không tách rời thực tại mà có sự đan xen
với những suy nghĩ từ hiện tại gắn liền với hoàn cảnh hiện tại của Việt. Những gì nhân vật
cảm nhận từ hiện tại có tác dụng gợi nhớ về quá khứ, gợi ra những liên tưởng khi gần khi xa,
6
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
chuyện này dẫn sang chuyện khác. Câu chuyện cứ thế diễn tiến tự nhiên, biến hoá, hợp qui
luật tâm lí của nhân vật. Ví dụ trong lần tỉnh lại thứ tư, trong hồi ức của Việt hiện ra hình ảnh
người mẹ với những kỉ niệm mà Việt không thể quên: “ Phải, ví như lúc má đang bơi xuồng,
má sẽ ghé lại, xoa đầu Việt, đánh thức Việt dậy, rồi lấy xoong cơm đi làm đồng để ở dưới

xuồng lên cho Việt ăn…”. Trong lòng Việt chợt dậy lên một khát khao: “Ước gì bây giờ lại
được gặp má.”. Dòng hồi ức chấm dứt khi những giọt mưa lất phất làm Việt choàng tỉnh cảm
nhận rõ sự vắng lặng xung quanh khiến Việt nhớ đến câu chuyện các chị vẫn nói ở nhà về
“con ma cụt đầu vẫn ngồi trên cây xoài mồ côi và thằng chõng thụt lưỡi hay nhảy nhót trong
những đêm mưa ngoài vàm sông”. Rồi từ thực tại, âm thanh của một loạt súng lớn dội lại ầm ĩ
đem đến cho Việt một cảm xúc cụ thể “ Tiếng súng nghe thân thiết và vui lạ”. Việt lắng nghe
và nhận ra đó là tiếng súng của ta, Việt càng nhớ về đồng đội, những người thân thiết đang
cùng Việt chiến đấu, họ hiện ra rõ mồn một trong tâm trí Việt với “ cái cằm nhọn hoắt ra của
anh Tánh, nụ cười và cái nheo mắt của anh Công mỗi lần anh động viên Việt tiến lên…”.
Ngay khi ấy, những dòng độc thoại nội tâm của Việt như muốn hướng tới các đồng đội của
mình: “ Việt vẫn còn đây, nguyên tại vị trí này, đạn đã lên nòng, ngón cái còn lại vẫn sẵn
sàng nổ súng. Các anh chờ Việt một chút…”. Rõ ràng cách kể trong đoạn văn này đã giúp cho
tác giả vừa thuật lại diễn biến câu chuyện vừa diễn tả được tâm lí nhân vật đồng thời khắc hoạ
được tính cách của người chiến sĩ trẻ giàu tình cảm, dũng cảm, kiên cường dù đã bị trọng
thương nhưng vẫn sẵn sàng tư thế chiến đấu. Cách kể như thế không đi theo lối mòn truyền
thống mà lôi cuốn người đọc đi theo một con đường riêng để nắm bắt câu chuyện. Qua đó có
thể thấy tác giả đã tạo cho tác phẩm của mình một hình thức kết cấu rất đặc biệt với hai phần
nội dung rõ rệt:
– Nối kết các hồi ức đứt nối của nhân vật về quá khứ, về người thân, người đọc có thể
hiểu câu chuyện về truyền thống đánh giặc của một gia đình tiêu biểu cho những con người
Nam Bộ trong những năm chống Mỹ cứu nước. Phần này thiên về những sự kiện và có thể sắp
xếp lại tạo thành một cốt truyện cụ thể.
– Song hành với những sự kiện được hồi tưởng lại là những suy nghĩ, cảm xúc thuộc
thế giới nội tâm của nhân vật được tái hiện tinh tế tạo thành dòng ý thức cũng đứt nối qua
những lần ngất đi, tỉnh lại. Qua dòng ý thức này, tính cách của nhân vật cũng được bộc lộ rõ.
Mặt khác, đi theo dòng ý thức của nhân vật, đối tượng được miêu tả mở rộng dần, các nhân
vật khác cũng dần dần hiện ra: Má, chú Năm, chị Chiến, đồng đội…Các nhân vật này không
được tác giả khắc họa một cách trực tiếp mà được soi trong cái nhìn, cách cảm nhận, đánh giá
và tình cảm của nhân vật Việt nhưng tính cách của những nhân vật ấy cũng hiện ra sống động,
chân thực, khách quan.

Hai mảng nội dung này không tách bạch rõ rệt và diễn tiến một chiều mà hòa trộn, đan
xen linh hoạt, phù hợp qui luật tâm lí và hoàn cảnh của nhân vật, trong đó dòng ý thức của
nhân vật có vai trò rất quan trọng dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện một cách tự nhiên. Có
thể thấy Nguyễn Thi có khả năng thâm nhập, mổ xẻ tinh tế đời sống nội tâm với những quá
trình tâm lí tinh vi của nhân vật.
Với lối kể chuyện độc đáo, truyện ngắn Những đứa con trong gia đình trở nên mới mẻ, hấp
dẫn, đậm đà màu sắc trữ tình thể hiện rõ sự tìm tòi, sáng tạo trong bút pháp nghệ thuật của tác
giả Nguyễn Thi.
******************************
Màu sắc Nam Bộ trong truyện "Những đứa con trong gia đình" của Nguyễn Thi
Truyện "Những đứa con trong gia đình" của Nguyễn Thi là khúc tráng ca của tuổi trẻ
miền Nam anh hùng thời đánh Mỹ.
Một trong những nét đặc sắc về nghệ thuật là Nguyễn Thi đã tạo nên màu sắc Nam Bộ, một
7
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
dấu ấn tuyệt đẹp mà độc giả dễ dàng nhận thấy.
Màu sắc Nam Bộ biểu hiện rõ nhất là ở cảnh vật được miêu tả, ở sự việc được nói đến,
ở tính cách và ngôn ngữ nhân vật được khắc hoạ (má Tư Năng, chú Năm, chị Chiến, Việt, )
Cảnh tượng chiến trường ở nơi nào, ở thời nào chẳng giống nhau, nhưng dưới ngòi bút
của Nguyễn Thi, chiến trường sau tiếng bom rền đạn réo lại có nét riêng, rất Nam Bộ. Giữa
đồng không mông quạnh "một sự vắng lặng như từ trên trời lao xuống ", "tiếng dế gáy u u
cao vút mãi lên" giữa đêm sâu thăm thẳm. Chính giữa không gian ấy, người chiến sĩ bị thương
nặng, lạc đơn vị mới cảm thấy rõ nhất mình đang trở về kỉ niệm tuổi thơ, mình đang sống giữa
quê hương (một nơi trên vùng đồng bằng Nam Bộ): "Bóng đêm vắng lặng và lạnh lẽo bao
trùm lấy Việt, kéo theo đến cả con ma cụt đầu vẫn ngồi trên cây xoài mồ côi và thằng chỏng
thụt lưỡi hay nhảy nhót trong những đêm mưa ngoài vòm sông, cái mà Việt vẫn nghe các chị
nói hồi ở nhà, Việt nằm thở dốc ".
Ngôi nhà má Tư Năng cũng như hàng ngàn hàng vạn mái nhà của bà con khắp vùng
Hậu Giang, Tiền Giang, Bạc Liêu, Bến Tre ở cạnh các vàm, các kênh, bao trùm bởi màu

xanh của rặng bần, của khóm đước, mà người Bắc rất dễ nhận ra: "Nhà day ra cửa sông, trong
đêm vui náo nức này, đom đóm từ ngoài rặng bần cũng kéo vào đầy nhà. Chúng bay chớp
chớp như dò trên nóc rồi sà xuống mặt Việt".
Màu sắc Nam Bộ được thể hiện ở những vật dụng, ở cái gia tài của má Tư Năng để lại.
Đó là "năm công ruộng hồi trước mấy chú cấp cho ba má", là "hai công mía để dành làm đám
giỗ ba má", là những thứ làm ăn của nhà nông nghèo khó, lam lũ: nồi, lu, chén, đĩa, cuốc, vá,
đèn soi mà chị em Việt sẽ gửi lại chú Năm, trước khi đi đánh giặc.
Cảnh đêm tòng quân của tuổi trẻ vùng đồng bằng Nam Bộ vui như ngày hội, bà con cô
bác cả xã kéo đến, "đèn sáng rực", hai chị em Chiến và Việt tranh giành nhau, làm cho anh cán
bộ "đã cầm viết rồi lại đặt xuống", chú Năm phải "nheo mắt nhìn" đứng ra phân xử: "Hai đứa
cháu tôi nó một lòng theo Đảng như vậy, tôi cũng mừng. Vậy xin trên cứ ghi tên cả hai. Việc
lớn ta tính theo việc lớn, còn việc thỏn mọn trong nhà tôi thu xếp khắc xong". Đó là tấm lòng,
là ý nghĩ, là cách nói chất phác của bà con cô bác nơi miệt vườn vùng đồng bằng sông Cửu
Long.
Cảnh hỗn chiến giữa ta và giặc, cảnh tấn công như vũ bão của quân ta, qua sự lắng
nghe, sự cảm nhận của Việt vừa hồi tỉnh sau cơn mê cũng mang nét rất riêng của Nam Bộ thời
đánh Mỹ: "Việt ngóc dậy. Rõ ràng không phải tiếng pháo lểnh lảng của giặc. Đó là tiếng nổ
quen thuộc, gom vào một chỗ, lớn nhỏ không đều, chen vào đó là những dây súng nổ vô hồi
vô tận. Súng lớn và súng nhỏ quyện vào nhau như tiếng mõ và tiếng trống đình đánh dậy trời
dậy đất hồi Đồng khởi".
Màu sắc Nam Bộ được thể hiện rõ nhất ở tính cách và ngôn ngữ của các nhân vật như
má Tư Năng, chú Năm, của Chiến, Việt.
Hình ảnh má Tư Năng dẫn đàn con đi đòi đầu ba, hình ảnh má Tư Năng hiên ngang, thách
thức: "Vợ Tư Năng đây!" khi đứng trước mũi súng và lời hăm dọa của lũ giặc: "Vợ Tư Năng
đâu?". Bọn lính bắn vọt qua đầu má, má đưa hai bàn tay to bản phủ lên đầu đàn con đang nép
dưới chân. Má chèo xuồng, mà đi làm thuê, mà đi đấu tranh chính trị, má coi thường cái chết,
vì má tin một cách mộc mạc, giản dị rằng "người chết có cái vui của người chết, nếu không,
người ta sanh con ra làm gì?" Hình ảnh má Tư Năng làm ta nhớ đến câu nói: "Còn cái lai quần
cũng đánh" của chị út Tịch trong "Người mẹ cầm súng".
Cái cuốn sổ ghi bao việc "thỏn mỏn" trong gia đình bằng thứ chữ "lòng còng". Chuyện

thím Năm, ông nội, bác Hai, tía của Việt bị giặc giết như thế nào, các chiến tích của ông nội,
của thằng Hai, của chị em Việt, chú đều ghi rõ. Cuốn sổ ấy là truyền thống cách mạng của gia
đình má Tư Năng, cũng là của hàng vạn gia đình nông dân Nam Bộ trong suốt ba mươi năm
trời đánh Pháp, đánh Mỹ.
Nguyễn Thi có tài sử dụng một số chi tiết nghệ thuật bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống,
8
Thành Viên Tuổi Học Trò
123doc.org
nâng lên tầm khái quát, tô đậm màu sắc Nam Bộ. Tiếng hò của chú Năm là một chi tiết nghệ
thuật đặc sắc, độc đáo của Nguyễn Thi tạo dựng nên. Giọng hò của chú Năm "đục và tức như
gà gáy". Đã nhiều lần chú cất giọng hò. Trước bữa cúng má Tư Năng, chị em Việt Chiến sắp
lên đường ra trận, chú Năm cất giọng hò: "Câu hò nổi lên giữa ban ngày, bắt đầu cất lên như
một hiệu lệnh dưới ánh nắng chói chang, rồi kéo dài, từng tiếng một vỡ ra, nhắn nhủ, tha thiết,
cuối cùng ngắt lại như một lời thề dữ dội".
Chị Chiến giống má như đúc. Chiến cũng có hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy
nắng như má. Tiếng "cóc", tiếng "nghen", tiếng "ừ", tiếng chân bước "bịch bịch" của Chiến có
khác nào má, "in như má vậy". Bàn việc thu xếp nhà cửa trước khi đi đánh giặc, nghe em nói,
Chiến "hứ một cái "cóc" rồi trở mình. May mà chị không bẻ tay rồi đập vào bắp vế than mỏi"
như má. Chiến đảm đang, sớm biết lo liệu, thường nhường nhịn em, chú Năm đã hết lời ca
ngợi: "Không! Việc nhà nó thu được gọn thì việc nước nó mở được rộng, gọn bề gia thế, nặng
bề nước non". Chiến có tư thế hiên ngang, quyết liệt như các o du kích vườn dừa Bến Tre: "Đã
làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à!"
Việt là hình ảnh đẹp nhất, in đậm màu sắc Nam Bộ nhất trong truyện "Những đứa con
trong gia đình". Nụ cười "lỏn lẻn", hai gò má "căng mướt như da trái vú sữa", cái ná thun của
tuổi thơ vẫn mang theo khi đi bộ đội, Việt rất giống ba, mỗi lần nghe tiếng ná thun của Việt,
má lại nói: "Đó, lại giống cái thằng cha nó rồi!". Việt hồn nhiên, trong sáng: hay tranh giành
với chị, nhưng lại "giấu chị như giấu của riêng" trước đồng đội. Dũng cảm trong chiến đấu,
không sợ giặc nhưng lại sợ "thằng chỏng thụt lưỡi", "con ma cụt đầu", Mới hai tuổi quân đã
lập công tiêu diệt một xe bọc thép Mỹ; bị trọng thương, lạc đơn vị, nằm giữa chiến trường, tuy
chỉ còn một viên đạn đã lên nòng, Việt "vẫn sẵn sàng nổ súng". "Trên trời có mày, dưới đất có

mày, cả khu rừng này còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày" Hình
ảnh Việt theo má lên tới quận "đòi đầu ba", hình ảnh Việt trong đêm tòng quân, trong cảnh
cùng chị gái khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm đã làm ta nhớ mãi, nhớ đứa con trai má
Tư Năng, nhớ một chàng trai mới lớn vùng miệt vườn đồng bằng sông Cửu Long thời chống
Mỹ. Việt là hình bóng của quê hương; Việt là hiện thân trong câu hò của chú Năm: " khi thì
Việt biến thành tấm áo vá quàng hoặc con sông dài cá lội của chú, khi thì Việt biến thành
người nghĩa quân Trương Định, ngọn đèn biển Gò Công, hoặc ngôi sao sáng ở Tháp Mười".
Thời chống Mỹ, tuổi trẻ cả nước ta nung nấu một lời thề: "Ra đi chỉ một lời thề - Chưa
giết hết giặc chưa về quê hương". Việt và chị gái khi khiêng bàn thờ má đi gửi cũng đinh ninh
một lời thề: "Nào, đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má,
đến chừng nào nước nhà độc lập, con lại đưa má về".
"Những đứa con trong gia đình" đã kết tinh nghệ thuật của ngòi bút Nguyễn Thi. Nghệ
thuật kể chuyện, dựng cảnh, tạo hình, chọn chi tiết điển hình, phân tích tâm lí nhân vật, cá biệt
hoá ngôn ngữ nhân vật, tất cả đều mang màu sắc và hương vị Nam Bộ. Màu sắc Nam Bộ tạo
nên hồn cốt phong cách ngôn ngữ nghệ thuật của Nguyễn Thi trong "Người mẹ cầm súng" và
"Những đứa con trong gia đình".
Sự thành công đó đã khẳng định vị thế được tôn vinh của Nguyễn Thi là "nhà văn của người
nông dân Nam Bộ thời chống Mỹ”
9