Quan niệm về cái chết và định hướng giá trị văn hóa cho người Việt hiện nay trong vấn đề ứng xử với cái chết

I HC QUI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
===================



VŨ THỊ HỒNG DUNG



QUAN NIỆM VỀ CÁI CHẾT VÀ ĐỊNH HƢỚNG
GIÁ TRỊ VĂN HÓA CHO NGƢỜI VIỆT HIỆN NAY
TRONG VẤN ĐỀ ỨNG XỬ VỚI CÁI CHẾT




LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH TRIẾT HỌC





HÀ NỘI - 2015


I HC QUI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
===================



VŨ THỊ HỒNG DUNG




QUAN NIỆM VỀ CÁI CHẾT VÀ ĐỊNH HƢỚNG
GIÁ TRỊ VĂN HÓA CHO NGƢỜI VIỆT HIỆN NAY
TRONG VẤN ĐỀ ỨNG XỬ VỚI CÁI CHẾT

t hc
: 60.22.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH TRIẾT HỌC


NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:TS. PHẠM QUỲNH




HÀ NỘI - 2015

1
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 3
1.1.   3
u 4
1.3. Mm v u 8
u 8
 u 8
i ca lu 9
a lu 9
1.8. Kt cu ca lu 9
NỘI DUNG 10
CHƢƠNG 1: QUAN NIỆM VỀ CÁI CHẾT TRONG LỊCH SỬ TƢ
TƢỞNG NHÂN LOẠI 10
1.1. Quan niệm về cái chết trong lịch sử triết học 10
1.1.1. Quan nim v t trong trit h 10
1.1.2. Quan nim v ct trong trit h 18
1.2. Quan niệm về cái chết trong một số tôn giáo lớn 21
1.2.1 Quan nim v t trong  21
1.2.2. Quan nim v o Pht 23
1.2.3. Quan nim v t trong H 28
Kết luận chƣơng 1 31
CHƢƠNG 2: ĐỀ XUẤT THẾ ỨNG XỬ CHO NGƢỜI VIỆT NAM
HIỆN NAY VỚI VẤN ĐỀ CÁI CHẾT THEO ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ
VĂN HÓA 32
2.1. Thái độ và nghi lễ tang ma của ngƣời Việt hiện nay trong cách
ứng xử với cái chết 32
 ci Vit trong ng x vt 32

2
2.1.2 Nghi l tang ma ci Vit 39
2.2. Một số định hƣớng cho thế ứng xử của ngƣời Việt hiện nay với

vấn đề cái chết. 49
2.2.1 Cng t n
tt y    n c       
 n v i mt v 49
2.2.2. Cm vi cuc s
 tt nh i mt vt. 55
2.2.3. C truyn th tang ma
c ph tc. 61
2.3. Những vấn đề còn đặt ra khi nghiên cứu về cái chết hiện nay 74
2.3.1. Quan nim ca khoa hc hii v t 74
 quyc ch an t  Vit Nam 76
Kết luận chƣơng 2 82
KẾT LUẬN 85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 87


3
MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
S si bn nht ci. 
 t hay: Đời người như một cuốn sách, điều quan trọng không phải là
cuốn sách dài hay ngắn mà ở chỗ cuốn sách đó hay hay dởng
c, sng trn vn vi thi gian, vi nhng tht vui v,
     l      i
i, phc v ng hi i sn ng
tr .
Quan nim v st, quan nim v m gia nhi
si cht t     c
t hin trong trit ht s b 
hc. Bc

  gii quyt v st c
i, chc chn s st c
c sc nhin s sng, s tn ti
ca mi, mi t,
nht.
V s sng   hc gi khp th gii, c 
 u kin gii phong
phn k
mt m bt h ng hay cht h
     m ni ti  s bt t ca linh hn. 
ng thu
ng quan nim lu v sng  cht. Mt s 
lo Pho Hng
kin gi s kin tri.

4
t ca mt s s
t ni vi nhi. Cht thc ti
 m b        m v  c; nh 
 cuc st u ch m tin. Kho cu quan
nim v t ci Vi ng ci s
ci Vi ng x
p mi din vt cng.
Nhn thc v c l
t vic cn thit. B ci Vit v c
 ng trc tip ti t  u
n t i sn kinh t vt chng thng
n trt t  a cc bin hin
nay, s n ca kinh t hi khic thu
nhu cu ca cuc s gp rt nhiu rc khin cho

 tc t k cuc sy, viu
 cuc sn th
i vi t ng.
Qua nh i s nhn ra gii hn ca kip
nh ca s s sng ti cho tha
t. Vi nh
nh la chn: “Quan niệm về cái chết và định hướng giá trị
văn hóa cho người Việt hiện nay trong vấn đề ứng xử với cái chết” 
u cho lu
1.2. Tình hình nghiên cứu
Trit hc v  u s a gii
    gi    Vi       t
mt b b trng, nhiu  

5
u v t, ch yc gi c
c ht phi k ng (2010), Triết lý
sinh tử Đông Tây p
hp nhng kin gi v s st ci.
Phật giáo sinh tử kỳ thư, Nxb Thi
ng ca s snc gi
i din vt v  v 
  ca Sogyal Rinpoche (2013), Tạng Thư Sống Chết,
 i dch, Nxb Hc  S St,
c ph 
hic th ca s s chp nh
 i sp ch  n
s ch   chm dt. Tuy vt
 bit t 
ch i th, t  t s vic khi

t thc s xy ra.
t s  cn v t ca
 : Francoise Dastur (2013), Sao lại là cái chết c dch,
Nxb Tri th i; K. Sri Dhammananda (2007), Chết có thật đáng sợ
không, Nxb Tng hp TP. H      Perrin
(2013), Cái chết giải thích cho con Th Minh Nguyt dc
Vit Lai Lng) (2004), Sống hạnh phúc chết
bình ani. TĐạo giáo sinh tử
kỳ thư, C          i; Arthur
Schopenhauer (2006), Siêu hình tình yêu – siêu hình sự chết
Nguyn di; Tulku Thondup (2010), Chết an bình tái
sinh hỷ lạci.

6
 thy s u v t ca
c gi  s. Nhi
 i rt nhit s 
o cu quan nim v t trong lch s ng. Mt s
i trin  i s
sng. Mt s n gii v a
u h gn kt gia
quan nim v t v 
c v
gii,  Vit Nam ht hi  
t mi ch c nhn vt trong nhng yu
t cat hin trong nhu v a
Trn Ng 
m Tìm hiểu về bản sắc văn hóa Việt Nam caTrn Ngc
t bn TP. H y 







,  


















 , 



 - , 


Nam. 



 

,   


 

 





 , 



 , 
 (





  


 
 chc cng ci Vi th c
tang ma thm nhun r  c tinh thn tri     

   iViệt Nam văn hóa sử cương (2000),   
i n nhng ni dung ca lch s v
c din mo cc.

7
 cn tang ch, tang phng lun gii
trong tp tc v vic tang ci Vit.
Việt Nam phong tục ca Phan K , i 
mn phn bin v thun phong
m tc ca Vi  cn v
tang ma, cc hiu ci Vit trong nhng
phong tc t hic bn st Nam.
nh nh ct v
mt yu t  t  nh phong tc t
c ta n v nhng quy ch cc v nghi l tang
Quyết định số 308/2005/QĐ-TTg ngày 25/11/2005
ca Th   thc hin np s
trong vii, vi hi; Thông tư số 04/2011/TT-BVHTTDL 
21/01/2011 ca B  ch nh v thc hin np
si, vi hi; Nghị định 105/2012/NĐ-
CPV t chc l c; Chỉ thị 27 –CT/TW ca B
 v vic thc hin np si, vic tang, l.
N thy s u v  
cht  Vii. Nhu v  i ch
nh b mt chng h nghi thc, tang l
u v   trit h

tr t hin ch v mt nhn th
b c tip cn vi bt k 
quan trc ti  o cu quan nim v
 i Vit Nam hin nay trong vn
 ng x vt thit vin thit. Qua viu
quan nim v t trong lch s  Vit Nam

8
     kh   t s kin, mt hing t
i s  thiu c
y, luu v t, t nhng quan nim ca con
i v t mong mut nh
i Vit trong v ng x vt.
1.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích:
m v t trong lch s 
 Vi n khn ca nhng quan
nii vi ng x ci Vit Nam hin nay v
cuc sng.
Nhiệm vụ
- u quan nim v t trong lch s i.
- u quan ning x ci Vit vi v 
ch xut th ng x i Vit Nam hin nay v v 
ch 
1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu ca lum v t trong lch s
 Vit i Vit Nam
ng x vt.
Phạm vi nghiên cứu calup trung kho cu trong lch s trit
ht s c

tang ma  Vit Nam.
1.5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Lu n ca ch t bin
ch t lch s trong vi
cu lch s trit hng thi s du ch yu

9
n bng hch s

1.6. Đóng góp mới của luận văn
Lu tht quan nim v 
cht trong lch s t s  xut v th ng x
i Vit Nam hii vi v t.
1.7. Ý nghĩa của luận văn
 nhng nn trong quan nim v
t trong lch s trit h Vit Nam lu
 v lun vi cuc sng ca
ng thi lu u tham
kho cho nhi v 
1.8. Kết cấu của luận văn
n m u, kt luu tham kho, lu
t cu gt.

10
NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: QUAN NIỆM VỀ CÁI CHẾT TRONG LỊCH SỬ TƢ
TƢỞNG NHÂN LOẠI
1.1. Quan niệm về cái chết trong lịch sử triết học
1.1.1. Quan niệm về cái chết trong triết học phƣơng Tây
Socrates (469 Tr. CN – 399 Tr. CN) t nht hi. Theo
t hi vi mn b v mt tinh th 
nhi thoi
i thoc h li
nhng thi khc cui ci thy.
Socrates b x phi ung thu c
mt l   chi. V   n ngc th tin
Socrates v   
a thc bit, Socrates cho rng, n i s
bt lm sau tui s c kt lu
n mi sng phn t
    s  n t    
trng ca trit hi phi kinh qua s
phn tnh tri c sng mi mang nhi 
 sng, nhn mnh sng cn phn t
i vc khi nhm mt
n phi phn tt m ci,
i tii s 
a Socrates do b vu khng t th
 k 
n tnh trn vu hi 

11
tuyt trn cht gi
hi tr vn v c
sau s n tng ch, ch, cht
 t-213].
Socrates t i s      
chuyn an nguy ca sinh m     t ch 
n v th phi, thi
anh ta l  n ca vic phn tnh, cn thi
 hy sinh mng s bo v n bit th
       ng tt, s p, s 
t s thng nh 
 gng tt, sc. N
cuc st
phng ch 
n cn phng lc quan vt. B
 i s bt lm
sau tui s c kt lun mt

Plato (427 Tr.CN – 347 Tr.CN) t trong nhng trii ca
nn trit hc Hy Lp c ng cng l
tinh tt ht c  trit hc quan trng.
Plato k tha quan nim ca Pythagoras, cho r
giam gi linh h n ra khi th 
m m gii tn t
chn bt t ri kh
c sang th gii m. Plato cho rng th gii hin th gi
nin tuyt ci

12

n tr v th gi
i bao gm ba pham mu 
linh h ng tt c
mu u hy dit theo th      n
quay v vi th gii sng trong th gii hin th
rong m gi
ng c.
c si ch ng k 
d tp luyi  gt hc
t hc ca Plato, mng nht c
n, Mn th cn, M
n th t c
Trong trit h   n, M  tn ti trong th gi 
ni sau khi ch n ba ph
        t h    tp luy  t.
t hc tuyi i n
cht m ca trit h t
t h 
thin h c, sut cui n lng ch 
t hng cht cho
b Thin  Mt h
thn truy c bo v  
c coi trn
Aristote (384 Tr. CN -322 Tr.CN) a Plato, theo hc vi
Plato ti hc vi t nhi
i thy Plato.

13
Aristote phi thuyt linh hn bt t ca Plato. Aristote nhn mnh:
 linh hn nm  cnh gii cht, tip tc tn t

 chp nhn.
Nng linh hn tn tc l
i nhnh linh hc tn ti ca
i. V t th thng
nh hy di
  ng nh   
ng vn ca Plato.
Theo Aristote, chi vi cht c mi
th u ch nim tin ca h
ch   th gi
nhu mng sng sn,
i vt quan trng, h i mt v
ch a con
ng tn v i mt v
chc n ra v t thc
 n th        
mng sng hn, theo con mn c
vic truy ci v vang lng sng rt nhiu.
 d  khc
phc s s t.
  thuyi mt vi s
nguy him l   i v
ng lc li vi hu th
 chi nhi v
ca mt s i c ca ng 
[54, 230].

14
 sinh t cng v
xun mi s cha Socrates. Thy ct hc

 s cht  Thin
 M, h  c b mt sinh t. T 
th nhng v ng ct hc.
Epicure (341 Tr.CN – 270 Tr. CN) cho rng: Chc ch
d n vt c
 cp m
nh  hp li

i cht, nh  
m  t
i hoc mng vng ch 
i c.
y, Epicure nhn mi vt ch
 t c nhng th          ng th

vg s t, v
i thuc ch c tinh thn
ng cuc sng hc sng hnh
n ti cao c, tt c nhng th chn
la cu xu c
            m l  a
nhng k ng th, hoc ni cho
         a
  trit h
t, vn.

15
n mi mt vi v sinh t, trong khi
t ca vn mi c gng, khi t th
 rng c

s t v
Decartes (1596 – 1650)  
g ca trit hc c
a Decartes, linh hn c
ng linh hn bt t i s i vi
i cht, linh hn s i th 
  t theo, thn
n hi. Decartes nhn m
mt bc lp v c chn s ng
v
linh hy dic chn r
t t.
n mt b
c lp vi  c chn s .
y dit
c chn rt t.
Spinoza (1632 - 1677) cho r i t i nm
 ch tr  s s chi
phi bng s chn mc tip v u thi
t qua khi nnh c
s lu thii vi cu
n m t
  c u
thic chn s  gii cng bng

16
sng   ch bit v   cn sng trong cnh gii ca
 tn tt c i gian.
Fichte (1762 -1831) cho rng linh hn bt t  
 bt ti cht tp nht vng

 ch i vi
c ht sc nh  i v
n sinh ra mt mng si 
 c t
n vn kin mt th
gi
G.W.F.Hegel (1770 -1831) n trong cung hc tinh
thi sng tinh th ch may m
khi cuc sc cuc sng t
ty, ch t m ph
nh ni s  ph c ni s
n. Ch y m  t
n s ng ca tinh thn tuyng, cht
 dung hp mi gi  qua
 m gi
gii s .
Karl Japers (1883 -1969)  t ht
thuc ch n t ni tit hc t
hc t m h yu c
Japers cho r khii ph
i lt
    t ranh gii gi    t rt
c qua ranh gii s ng

17
thi tt c c quyn la v t
khi ty, tt c c 
a, b
khii ta s i v - 
ta cn phi x  m th n nht ca

trit hc bit Japers nhn mi phi mt vt,
nm chn ty s mnh lch s  t tn ti,
 ch s  sng m
va mng sng.
Martin Heiderger (1889 -1976) t hc ni ting ca trit
h    i. V  n trit hc Heiderger kh nh con
 tn tc d
      i ph i mt v     
nhim mi. Theo Heiderger, tn ti
nm  bn chi bit ca mi
c cht, thi gian cht
ca ti vi tn ti  a mi
 t m  hic sc c vn
 Heiderger c bit cht.
Bertrand Arthur William Russell (1872-1970) cho rng sng cht
 thuc v v trit hc v v khoa h
n cho rng trit hm v i s
 t. Theo Russell miu s cht,
i do mnh tr
nh a t
 i cn ph
n ngi c phm cht

18
   cho vn mc tinh th
thc vn mn lng cao
a Russell vc mc.
1.1.2. Quan niệm về cái chết trong triết học phƣơng Đông
Khổng Tử (551 – 579 tr CN) cho rng b sng chu do
mnh trnh vi ting: Sng ch

ti tri. Tri vi Khng T ch t quy lut t ca vn
v nh trc ti vi tr cu  
n tng, m
s sng  chnh 
y, Khng T t ht nia tri
i phc hiu bit mnh tru kin
tr u mnh tr i
T L h vic th qu th ng
thn tr lt th  th qu s
bit, sao bic s chng ch
cn phu th gii sau khi ch ng T  cao
  lc ca mc sng hin thc, s
i.
Mạnh Tử (372 – 289 tr CN) nhn mnh trng anh minh ti
i vn v con
i ph    i ph  nh tri, an phn nhn ly s
mnh trnh tri ta
phi thun l mnh
T: Cht non hay sn . Ch s i mnh,
t trn theo s mnh tr
o trt,  mnh T kh

19
c t u mi t tn lm
  bic bn cht ca mng
sng, tc tic bn cht c
i th  mnh nhnh, hoc
ngn, mnh s u do mnh trc s mnh
  chy tr  i mt v
            m sinh

mp mnh v
nh T cho ru ta ham mu
u ta ham mu
s s cu th y s sng. Ch
g trong nh cht, cho
p hon nn (bi ch

Tuân Tử (298- 238tr CN):  cho ro Trn ra theo
l t nh ki. Trc
ca Trc c, bi
thu hio Tr l thu
c ca Trt vic ca con ng
 i s a t  
phi vn d c lc c ng vt ch t,
i th vt tm ht
sc tin b c i lp vi nhm thun
mnh, ch mnh, s mn
 khnh qu th chi phi sng
t trong vn v
m c nhm vn vt

20
c th
thi. V mi quan h gia tinh th  cho rng
m, dc vi
ng t a nht lng th
 chi phi hong tinh thn ci.
Dƣơng Chu (395 -335tr CN) cho rng tt c s vt hing 
mi bin c ca t t t 
thut l i

sn v  sinh t di
nhng quan nim  bt t ci sng.
ng mu hic s
 s b  n sau khi chng
i sng ch  m, ch   i cht, ch     
i th hiu t  l c
st. Danh tii th
nhi  thn cuc
s  t th hiu c  t, sp ch   thn
n s cht, sng hn
p nhi sm hay mun na.
i vnh trc ng n dng quan
m tng hu tha nhn c t ti
nh trnh tri r
 y g c 

Trang Tử (369 - 286 tr.CN) cho ri ta chp cht
bii bi
bing chng

21
 n vt t u thuc
s vng phn
ch quan ca bng hay ch
u cn thi mt v st da
 n ti tr m cui c to
nh ca sinh mnh. Theo nhnh ca Trang Ti
vi bt c m sa s s
a s cht. Trang T coi cuc sm vi rt nhiu mt
mt l ngh  i ba

ng ca mi. Theo Trang T ch
quy thun theo t ch  thn theo s
st sng cht ca tc s 
 mnh c
1.2. Quan niệm về cái chết trong một số tôn giáo lớn
Vn  ct  trong quan nim ca   trit gia  -   
nhim, mc  ca con i i vi  hi,   tr li cho  hi:
con i sng    Cn phi sng ra sao?   li,   
quan  ti vn  bn th lun ca con i: con i  ai? Con i
t  ti, s  v  trong mi  quan vi  tr, vn vt.  cht 
vn  trung  c    quan   lun   sc nht so vi
 hc thuyt,  ng 
1.2.1 Quan niệm về cái chết trong đạo Kitô
Quan nim th gii quan c    m ba tng: tng Tri
  ng Luyn Ng    a/Ha Ng 
i sch tn t. Luyn Ngc
 nhc nhng ti mn hn ti
a/Ha Ng nhi phm ti trng.

22
  tn ti ca linh h gi
i chy, trong nhn thc v m ch
ca dng, chphm dt s s 
c sng li. Sng lng:
i sau khi chi mt v
    ng l      y, i cht ri
i c  nh i si cht (tn
i s gc c
 c sng l
t h

c bii trong s Phc sinh cy, Phc sinh
t qu bin chng sng  cht  t qu bin chng
 hn  m sng li, 
i mt Tin Mng khi kht
t ci sng mi. Tt c c
m tin y.
i vi m gi s ca nhng
c phi sau khi chc mt cuc sng
m c sng mt cuc s
h a ban cho hnh rng cuc sng
thc s, cuc sh hi cuc s 
cuc s  gii v u
  i khc t   t cu     i
i phng ci vo
i n lc ngay t ng  cuc sng hin t x
c cu rc li nhng li lm c 
nhc c  c

23
r i chn, bi l 
c ch c sc mnh ca m y
y  vi nh m
p h n th ch
nht ti nic sinh: 
tin rng cht cuc sng mu.
Cuc sng hay kh c sng hin t
p vi nim tin 
ng ngay c  sng l
tn th  tr t kh i hu si s
ng hoc chu phi. Ni  phc sinh t 

cht c 
n thng s chi s
si cho nh
B  t mi
v  ch 
 cht c s sng c
th c biu hi Khi chc hp
nht v kt ha tc
i mng c b
u t  hin cui
 ch ng s
1.2.2. Quan niệm về cái chết trong đạo Phật
Ha quan nim v sinh t ca Ph
ng bn cht ca vn vt l
 to ch kt hp ct th gi hp ca
 n tc l ng