Phân tích sự kế thừa và phát triển các quyền về văn hóa – giáo dục của công dân theo Hiến pháp 1992 so với Hiến pháp 1980

A. LỜI NÓI ĐẦU
***
Chế định về quyền và nghĩa vụ của công dân là chế định cơ bản trong
hầu hết các bản hiến pháp của các quốc gia trên thế giới. Quyền và nghĩa
vụ cơ bản của công dân là cơ sở để xác định địa vị pháp lý của công dân,
là cơ sở cho mọi quyền và nghĩa vụ khác. Quyền về văn hóa – giáo dục là một
trong số những quyền cơ bản của công dân. Nó thể hiện mức sống, điều kiện
sống và chất lượng cuộc sống của công dân mỗi nước.
Trong lịch sử lập hiến nước ta, nội dung các quyền về văn hóa – giáo
dục của công dân ngày càng đầy đủ và hoàn thiện hơn. So với Hiến pháp
trước, Hiến pháp sau đã có những sửa đổi bổ sung điều khoản mới phản ánh
những thay đổi cơ bản trong đời sống xã hội Việt Nam ở mỗi giai đoạn phát
triển. Do đó, các quyền về văn hóa – giáo dục của công dân trong Hiến pháp
nước ta thể hiện tính kế thừa, phát triển cả về hình thức và nội dung. Điều đó
phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội Việt Nam, phản ánh nền dân chủ xã
hội chủ nghĩa và địa vị xã hội ngày càng tăng của các cá nhân con người.
Với tầm quan trọng như trên, em xin chọn đề tài “Phân tích sự kế thừa
và phát triển các quyền về văn hóa – giáo dục của công dân theo Hiến pháp
1992 so với Hiến pháp 1980”. Việc nghiên cứu, phân tích các quyền này giúp
ta có cái nhìn tổng thể và ngày càng hoàn thiện hơn nhằm trực tiếp góp phần
nâng cao đời sống của người dân, đồng thời cho phép chúng ta nhận thức rõ
hơn trong việc xây dựng và áp dụng pháp luật về quyền văn hóa – giáo dục của
công dân trong thực tế.
Bài làm có thể còn nhiều thiếu sót nên em kính mong thầy cô đóng góp
những ý kiến bổ sung để chúng em có thể hoàn thiện kiến thức của mình một
cách đầy đủ và sâu sắc hơn. Em xin chân thành cảm ơn.
1
B. NỘI DUNG
1. CÁC KHÁI NIỆM.
1.1. Khái niệm kế thừa và phát triển.
Kế thừa là sự thừa hưởng, giữ gìn và tiếp tục phát huy những nhân tố

phù hợp với quy luật, đồng thời loại bỏ những nhân tố trái quy luật
(1)
.
Phát triển là quá trình vận động của sự vật theo khuynh hướng đi lên, từ
trình độ thấp đến trình độ cao, từ kém hoàn chỉnh đến hoàn chỉnh hơn
(2)
.
Sự kế thừa và phát triển là quá trình vô cùng quan trọng và ý nghĩa
trong lịch sử lập hiến của các quốc gia trên thế giới cũng như của Việt Nam.
Một bản hiến pháp được coi là hoàn thiện phải là bản hiến pháp dựa trên
những điều mà các bản hiến pháp trước đã quy định, đồng thời các chế định,
các điều luật trong đó phải có sự sửa đổi, bổ sung và mở rộng sao cho phù hợp
với bối cảnh và tình hình đất nước vào những thời điểm nhất định. Do đó, các
bản hiến pháp sau này của nước ta đều có sự kế thừa và phát triển so với các
bản hiến pháp trước đã ra đời, đánh dấu bốn giai đoạn phát triển của Nhà nước
Việt Nam.
1.2. Khái niệm quyền công dân và quyền cơ bản của công dân.
Quyền công dân là những quy định pháp luật về khả năng công dân thực
hiện quyền tự do lựa chọn hành động của mình và được nhà nước bảo đảm
thực hiện.
Quyền cơ bản của công dân là các quyền quan trọng nhất của công dân
mà công dân được hưởng, thường xuất phát từ quyền tự nhiên thiêng liêng và
bất khả xâm phạm của con người như quyền sống, quyền bình đẳng, quyền tự
do, quyền mưu cầu hạnh phúc…
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ghi nhận các
quyền cơ bản của công dân, trong đó có các quyền về văn hóa – giáo dục.
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
(1), (2): Giáo trình triết học Mác Lênin, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, trang 75, 102.
2
1.3. Khái niệm văn hóa – giáo dục.

Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con
người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử, là những hoạt động của con người
nhằm thỏa mãn nhu cầu đời sống vật chất và tinh thần
(1)
.
Giáo dục là quá trình được tổ chức có ý thức, hướng tới mục đích khơi
gợi và biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm, thái độ của cả người dạy và
người học theo hướng tích cực, đáp ứng các yêu cầu tồn tại và phát triển trong
xã hội
(2)
.
2. SỰ KẾ THỪA VÀ PHÁT TRIỂN CÁC QUYỀN VỀ VĂN HÓA,
GIÁO DỤC CỦA CÔNG DÂN THEO HIẾN PHÁP 1992 SO VỚI
HIẾN PHÁP 1980.
Các quyền về văn hóa, giáo dục của công dân được quy định trong cả
hai bản Hiến pháp gồm 4 điều, đó là quyền học tập của công dân (Điều 60
Hiến pháp 1980, Điều 59 Hiến pháp 1992); quyền được chăm sóc, bảo vệ, giáo
dục, phát triển của trẻ em và thanh niên (Điều 65, Điều 66 Hiến pháp 1980 và
Hiến pháp 1992); và quyền sáng tạo của công dân (Điều 72 Hiến pháp 1980,
Điều 60 Hiến pháp 1992). Các quyền này, ở Hiến pháp 1992 có nhiều điểm kế
thừa và phát triển so với Hiến pháp 1980.
2.1. Sự kế thừa và phát triển quyền học tập của công dân.
Giáo dục và đào tạo là vấn đề hết sức quan trọng, thể hiện trình độ phát
triển của mỗi đất nước, mỗi dân tộc. Vì vậy, ngay từ khi giành được chính
quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “một dân tộc dốt là một dân tộc
yếu”
(3)
. Do đó, giáo dục và đào tạo là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của cách
mạng nước ta. Quyền học tập và điều kiện học tập của công dân Việt Nam
càng hoàn thiện bao nhiêu thì dân tộc Việt Nam càng vững mạnh bấy nhiêu.

−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
(1), (2): Hoàng Phê, Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Khoa học xã hội – Trung Tâm từ điển học, Hà
Nội, 2000, trang 1062, 325.
(3): Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tập 3, trang 554.
3
Hiến pháp 1992 đã ghi nhận 2 điểm trong quyền học tập của công dân
mà Hiến pháp 1980 đã quy định, đó là: “Học tập là quyền và nghĩa vụ của
công dân” và “Nhà nước có chính sách học bổng”. Thực hiện quyền và nghĩa
vụ học tập của mình chính là điều kiện để công dân tự nâng cao trình độ về
mọi mặt, hình thành và hoàn thiện nhân cách. Đó là cơ sở để phát huy quyền
làm chủ, thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ khác mà Hiến pháp đã ghi
nhận. Từ đó, những công dân có tài năng sẽ được hưởng chính sách học bổng
của Nhà nước để hỗ trợ việc học tập, nghiên cứu, góp phần xây dựng đất nước.
Hiến pháp 1992 tiếp tục bổ sung, hoàn thiện những quy định trong Hiến
pháp 1980. Không chỉ có chính sách học bổng, Nhà nước còn tạo điều kiện học
tập cho những học sinh có năng khiếu phát triển tài năng. Những điều kiện đó
không chỉ là học bổng mà còn là những yếu tố khách quan có tác động tích cực
đến việc học (như đầu tư chất lượng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, điều kiện
tiếp xúc với phương pháp học tiên tiến…). Nhờ vậy, công dân luôn có điều
kiện tốt nhất để phát huy tài năng của mình.
Tuy nhiên, Hiến pháp 1992 có sự sửa đổi quan trọng trong chế độ giáo
dục bắt buộc và chế độ học phí. Việc quy định “chế độ giáo dục phổ thông bắt
buộc” và “chế độ học không phải trả tiền” trong Hiến pháp 1980 không phù
hợp với điều kiện kinh tế xã hội. Nhà nước ta còn nghèo, việc thực hiện chế độ
giáo dục phổ thông bắt buộc không thể thực hiện được. Và nếu thực hiện chế
độ học không trả tiền cho tất cả các cấp bậc, trình độ thì Nhà nước không đủ
khả năng trả lương cho đội ngũ giáo viên. Chế độ lương bổng thấp khiến cho
những người làm công tác giáo dục không có một cuộc sống bình thường là
một trong những nguyên nhân chủ yếu làm cho nền giáo dục của chúng ta
xuống cấp nhanh chóng. Khắc phục tình trạng nói trên, Hiến pháp 1992 đã xác

định chỉ có “bậc tiểu học là bắt buộc, không phải trả học phí”, “nhà nước có
chính sách học phí” và “công dân có quyền học văn hóa và học nghề bằng
nhiều hình thức”. Quyền học tập này của công dân được thực hiện bằng nhiều
hình thức khác nhau, ở các loại hình trường lớp khác nhau. Công dân có thể
4
học ở hệ chính quy hoặc giáo dục thường xuyên, học tập trung hoặc không tập
trung, học ban ngày hoặc buổi tối; có thể học ở các loại hình trường lớp khác
nhau: trường quốc lập, trường dân lập, trường tư thục…
Ngoài ra, Hiến pháp 1992 mở rộng thêm một điểm mới, đó là “Nhà
nước và xã hội tạo điều kiện cho trẻ em tàn tật được học văn hóa và học nghề
phổ thông”. Quyền này chưa được đề cập trong Chương V của Hiến pháp
1980. Trẻ em tàn tật là những người thiệt thòi. Việc tạo điều kiện giúp các em
được hưởng quyền học tập của công dân giúp các em có lòng tin, sự phấn đấu
để trở thành công dân có ích cho xã hội. Tuy nhiên, quyền bình đẳng về cơ hội
học tập của công dân ở Hiến pháp 1992 vẫn còn hạn chế vì chưa tạo điều kiện
cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn được học tập.
2.2. Sự kế thừa và phát triển quyền được chăm sóc, bảo vệ, giáo
dục, phát triển của trẻ em và thanh niên.
Về căn bản, Hiến pháp 1992 đã ghi nhận, kế thừa lại toàn bộ quyền này
của Hiến pháp 1980. Đó là “trẻ em được gia đình, Nhà nước và xã hội bảo vệ,
chăm sóc, giáo dục” (Điều 65 Hiến pháp 1992) và “Thanh niên được gia đình,
Nhà nước và xã hội tạo điều kiện học tập, lao động và giải trí, phát triển thể
lực, trí tuệ, bồi dưỡng về đạo đức, truyền thống dân tộc, ý thức công dân và lý
tưởng xã hội chủ nghĩa, đi đầu trong công cuộc lao động sáng tạo và bảo vệ Tổ
quốc” (Điều 66 Hiến pháp 1992). Trẻ em và thanh niên là hai đối tượng có vai
trò quan trọng trong xã hội, là tương lai của đất nước. Tổ chức UNESCO đã
nói “Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”. Do đó, trẻ em và thanh niên có
quyền được sống trong môi trường lành mạnh, được gia đình, Nhà nước và xã
hội tạo điều kiện thuận lợi để phát triển toàn diện.
Ở quyền này, Hiến pháp 1992 cũng có một số sự bổ sung, sửa đổi nhỏ

so với Hiến pháp 1980. Với trẻ em, Hiến pháp 1992 đã khẳng định quyền được
gia đình, Nhà nước và xã hội chăm sóc, bảo vệ, giáo dục là quyền tất yếu, còn
Hiến pháp 1980 chỉ nêu rằng “Nhà nước và xã hội … mở rộng dần việc nuôi
dạy trẻ em, làm cho sinh hoạt, học tập và trưởng thành của trẻ em được đảm
5