Xu hướng phát triển kinh tế nông hộ lên sản xuất lớn trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

TRNG I HC KINH T





NG TH THU HIN



XU HƯớNG PHáT TRIểN KINH Tế NÔNG Hộ
LÊN SảN XUấT LớN TRONG KINH Tế THị TRƯờNG
ĐịNH HƯớNG Xã HộI CHủ NGHĩA ở VIệT NAM







LUN N TIN S KINH T CHNH TR

H NI - 2015

TRNG I HC KINH T




NG TH THU HIN



XU HƯớNG PHáT TRIểN KINH Tế NÔNG Hộ
LÊN SảN XUấT LớN TRONG KINH Tế THị TRƯờNG
ĐịNH HƯớNG Xã HộI CHủ NGHĩA ở VIệT NAM


Chuyờn ngnh : Kinh t chớnh tr
Mó s : 62 31 01 01



LUN N TIN S KINH T CHNH TR



Ngi hng dn khoa hc: 1. GS.TS. TH TNG
2. PGS.TS. MAI TH THANH XUN

H NI - 2015
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, tài liệu trong Luận án trung thực, bảo đảm tính khách
quan. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.

Hà Nội, ngày tháng 01 năm 2015
Tác giả




Đặng Thị Thu Hiền


MỤC LỤC

DANH M VIT TT i
DANH M, BI, HP iii
M U 1
: TU 
 7
u v 7
1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu lý luận về kinh tế hộ 7
1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu thực tiễn phát triển kinh tế nông hộ ở Việt
Nam 13
1.2. Nhng v t ra cn tip tu 19
: N KINH T  N XUT
LN TRONG KINH T TH NG: NHNG V    
KINH NGHIM 22

2.1. Mt s v chung v kinh t  22
2.1.1. Khái niệm và đặc điểm của kinh tế nông hộ 22
2.1.2. Những ưu thế và giới hạn của kinh tế nông hộ 32
n ca kinh t  n xut ln trong kinh t
th ng 40
2.2.1. Khái niệm và đặc trưng của nền sản xuất lớn 40
2.2.2. Kinh tế thị trường và sự cần thiết của việc chuyển kinh tế nông hộ lên sản
xuất lớn trong kinh tế thị trường 43
2.2.3. Các xu hướng chủ yếu phát triển kinh tế nông hộ lên sản xuất lớn trong kinh
tế thị trường 53
2.2.4. Điều kiện cần thiết để chuyển kinh tế nông hộ lên sản xuất lớn trong kinh tế
thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 61
2.3. Kinh nghim c chuyn kinh t   sn
xut ln c cho Vit Nam 65
2.3.1. Sự phát triển kinh tế nông hộ theo hướng lên sản xuất lớn tại một số nước
Châu Á 65
2.3.2. Một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 70
 :   N KINH T    N XUT
LN TRONG KINH T TH NG  VIT NAM T  N
NAY 77
3.1. Tng quan v          
 Vit Nam 77
3.1.1. Chính sách, pháp luật đối với nông nghiệp, nông thôn 77
3.1.2. Chính sách, pháp luật liên quan đến nông dân 83
3.2. Thc trn ca kinh t  t n
nay 91
3.2.1. Xu hướng hình thành và phát triển kinh tế trang trại 91
3.2.2. Xu hướng phát triển kinh tế nông hộ theo hình thức liên kết ngang 96
3.2.3. Xu hướng phát triển kinh tế nông hộ theo các hình thức liên kết dọc 105
3.3. Nhu, hn ch tron kinh t  ng

n xut ln trong kinh t th i ch  119
3.3.1. Những thành tựu cơ bản 119
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân 126
: Y KINH T  
TRI  N XUT L   NH H  I CH
 136
ng ca bi cnh mn kinh t  . 136
4.1.1. Tác động tích cực 136
4.1.2. Tác động tiêu cực 139
m v chuyn kinh t  n xut ln trong kinh t th
ng XHCN  Vit Nam 143
4.2.1. Quan điểm của Đảng về phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân . 143
4.2.2. Quan điểm về phát triển kinh tế hộ nông dân lên sản xuất lớn trong kinh tế
thị trường định hướng XHCN 145
4.3. Mt s gich y



  

 n xu


kinh t th ng i ch  Vit Nam 152
4.3.1. Đổi mới chính sách và luật pháp về đất đai theo hướng đảm bảo hài hòa lợi
ích của Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân 152
4.3.2. Phát triển các hợp tác xã và tổ hợp tác kiểu mới 158
4.3.3. Phát triển các mô hình liên kết gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông
sản 161
4.3.4. Phát triển mạnh hình thức trang trại nông, lâm nghiệp, thủy sản 168

4.3.5. Chuyển một bộ phận lớn nông hộ kinh doanh độc lập sang hoạt động ngành
nghề hoặc kiêm nghề 174
4.3.6. Nâng cao vai trò Nhà nước trong quá trình chuyển kinh tế nông hộ lên sản
xuất lớn 177
KT LUN 181
DANH MC C N
LU 184
U THAM KHO 185









i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

ASEAN : Association of Southeast Asian Nations ( Hip hc

AFTA : Asean Free Trade Area (Khu vc mu dch t do Asean)
AGPPS  phn bo v thc vt An Giang
BVTV : Bo v thc vt
CN - XD : p - ng
 
CTCP  phn
 ng mu ln

CNSH  sinh hc
DV : Dch v
 ng bu Long
 ng bng
BTB : Bc Trung B
GDP : Gross Domestic Product (Tng sn phm quc ni)
GLOBAL GAP : Global Good Agricultural Practice
HTX : H
HTXNN : Hp
KH & CN : Khoa h
KH - CN : Khoa hc - 
KTH : Kinh t h
KT - XH : Kinh t - i
LLSX : Lng sn xut
LASUCO  ph
NN, LN, TS p, thy sn
NN & PTNT 
THT : T h
ii

TPP : Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement
(Hi Chi)
TLSX u sn xut
TNHH m hu hn
USD 
 : Vietnamese Good Agricultural Practices
XHCN i ch 
TBCN n ch 

iii

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HỘP

Bng 3.1: Bing trang trng h ch trang tri 2001 - 2012 93
Bng 3.2: Mt s ch  yu ca kinh t trang tri 94
Bng 3.3: Mt s ch a khu vc HTX 2001-2014 97
Bng 3.4: Mt s ch  yu ca AGPPS 2011-2013 112
Bng 3.5: Mc tit kia h t 113
Bng 3.6: Hiu qu sn xut v - Thu c . 114

Bi i nhu
 49
 2.1: Ct dc 59


 88
 102
 106
 116
1

MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài
Trong lch s n kinh t th gii, thi k kinh t h 
ng, k c tp hii
ca kinh t h i  ch t 
l ch c nhng vip hay h
trc. Chng h  ng
i v c, thc phm; mi doanh
nghip; hay KTNH linh ho ng v th 
thc t, ti M   d
tr n phm; ti Nht Bn, kinh t h cung cp 100% nhu cu v go, 81% nhu
cc, 98% nhu cu v tru v rau qu [84].
Ti Vit Nam, vu h o gn 40 triu tn
ng kim ngch xut khu [67].
K t i mi nn kinh t, nh khi h c tha nh
kinh t t ch theo tinh thn Ngh quyt 10/NQ-TW 4/1988 ca B 
tr    ng thay  n. H

c giao vic qu du sn xut
c t ch trong sn xu n
xu dng, mua sm v thut, hn xu sn
phm. Nh  c sn xu    c gi    
trng, vi sng h c ci thin. 

sau (2007 - - 



 nhiu h  
2





 

 
i phn mi
 ng tu ca np sn xun,
hii nhp quc t.
Bi vy, v c hin
i nhn thn ca kinh t h  
hu hiu chuyn khu vc kinh t h   
n xun. Xu  chn  n
 c Xu hướng phát triển kinh tế nông hộ lên sản xuất lớn
trong kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
u ca Lu Sự phát triển kinh tế nông hộ ở Việt Nam

hiện nay đã tới hạn chưa? Xu hướng phát triển của nó trong những năm tiếp theo thế
nào? Cần phải làm gì để thúc đẩy kinh tế nông hộ phát triển theo xu hướng đó?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Luu kinh t h hip, nh
 c tin v n kinh t   Vit Nam hin nay, ch
ra gii hn lch s ca kinh t  trong ting nn kinh t th
ng Xi ch  ng vu kin
n ci cnh mi, bi cnh n nn kinh t th ng hin
i nhp kinh t quc t.
2.2. Nhiệm vụ
 c mLui thc him v ch yu sau:
3

- Tng quan nh c ti Lun
 k tha nhng kt qu   t ra.
- m ca kinh t , ch p thi
nhu kin chuyn kinh t  n xut ln trong kinh t th ng.
- c trng chuyn bin kinh t  
sn xut ln  Vit Nam t i mc bit thp k ca Th
k XXI.
- t s m v chuyn kinh t  n xut l
xu .
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
u ca Lu h n ca
kinh t h  n xut lu kin nn kinh t th ng   th
ng ng Xi ch  Vi Kinh t c.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi nội dung

Kinh t h n tng trong nhia
nn kinh t quLu tp trung  phn kinh t h 
kinh t ng vng cn kinh t th nh
i ch  Vit Nam.
3.2.2. Phạm vi không gian
Lun ca kinh t   Vit Nam, trong
t s ng hp c th  minh chngLu
cn ca kinh t  ti mt s c C c
kinh nghi tham kho.
3.2.3. Phạm vi thời gian
Lun cn ca kinh t  n xut ln 
Vit Nam t n t 
 s 26/NQ-TW v, ,  .
4

4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
 thc hi Lu n sau:
- Nh    , nhng lu   n ca ch   -
ng H  v 
 g h p n
xun.
- Nhng li cc Vit Nam v
 n nn kinh t
th ng Xi ch 
- t hii v n kinh t h.
- K tha kt qu ca mt s  
 
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chung:

- Lu dn ca Ch t bin ch
vt lch s  nhn di  trong tng thi k c th ra
gii hn lch s c t v n kinh t h
trong mi quan h v pha nn kinh t, v
vn ca nn kinh t th ng Xi ch i
nhn kinh t khu v gi
c s dng trong sun Lu
- c s d t khi
u nhng v n kinh t
h  u nhng v t yng quyt
ng vng ca kinh t h  n ca kinh t
th i nhp quc t nh tranh 
dng ch yu  u kinh nghic).
5

-  - c s dng trong c 
c bit trong phu kinh nghic tr
trin kinh t h 
-  - tng hc s dng trong c t n
u nh nhng nh
n kinh t  n xut ln trong thi gian qua, ch
n ch c
-  - lch s c s dng ch y a
thc trng chuyn kinh t  n xut ln hic bi
nhc cn s n kinh t  ng
chuyn xun trong bi cnh hi nhp kinh t quc t.
- Lu dng u tra bng bng hi  hic
tin kinh t  hin nay. Bng hc thit k g
hn s cn thit c chc kinh t h h
tra doanh nghic trong mi quan h 

kt vi kinh t i vi s n kinh t . Bng
hc gi ti, gch trang tri,  qu h
o  o huyn ph p).
5. Đóng góp mới của Luận án
-  a kinh t  trong nn kinh t, t yu ca xu
n kinh t  n xut ln u kin cn thit  kinh t
 n theo 
-  thc trn kinh t  ng
n c i mi kinh tc bi 8 n nay. Ch ra
gii hn ca kinh t  n tt yu ca kinh t 
trong kinh t th i ch 
-  xung, t  xut mt s gi
y kinh t  n xut ln trong nh
tip theo.
6

6. Kết cấu Luận án
n M u, Kt lun, Danh mu tham kho, ni dung Lu
g11 tit.
Chương 1: Tu  u.
Chương 2: n kinh t  n xut ln trong kinh t
th ng: Nhng v um
Chương 3:   n kinh t    n xut ln  Vit Nam
trong kinh t th ng t n nay
Chương 4: y kinh t  n
xut ln trong kinh t th ng i ch 

7

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề

   
Nhóm 1
- 
Nhóm 2

1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu lý luận về kinh tế hộ

c-
 -nit 

   - - v   

a) Lý luận Mác-xít Lênin-nit về kinh tế hộ gia đình
Vấn đề nông dân ở Pháp và Đức (1894), trong C.M- -

        -   

-  tn ta

h u qu, sc sng bn vng c
trinh s tn ti ca kinh t tikinh t
h (KTH) ng lp quan trng nht trong tt c 
tng li s hu ho- nhi s hu mt mnh
rung  ru  
h  rut cn thi i
8

tiu th i tin hin
i  ch anh ta c hu t
bng nhng u t sn xui tin xut c phn ln
nht trong s nhng sn phghip c-ghen nhn mnh: 



.
     
- 
        
 





 - 

 




-





9

      
 



-nin,  m “Sự phát triển chủ nghĩa tư
bản Ngang s n ca nhi sn xut nh 
mn l kinh doanh s i l.
n ca h ln d ng li t  n
chi phi nhng sn xu
t s y, vit nhn xut ln l
t cn thit, c i vn kinh t. The
mi m 
 c thc hin (NXB CTQG-tBàn về chế độ
hợp tác xã -p, Tp 45, NXB Tin bi
nhn mnh, ch  t sc bing CNXH,
 ci ti ch i vi nn sn xu.
c mu hic r
 t mi, v m
kinh t mi), ch  HTX  c bii
c bing sau:

Một làc d chp nhn nh ci to nn kinh t ti
cho rng, HTX trong thi k  h i HTX trong Ch
t t chn tp thng chu
ng cc s d phc v la h
thi k  p XHCN.
Hai là, ch  t hn l
vi lc thc hin vic kim tra, king
10

th chuyn dn nn kinh t  n kinh t ln, tp th
thun li nht, d  hiu nhi vu qu
  -     u kin thc hin
HTc tii d  c
 vt cht; Ph  h  nguy
s  cc. V u kin tic phi nc
nh liu sn xut ch yu; Phn ca giai cn; Ph
- 
A.V. Trai-a- c m
ra nhng ch dn quan trng v KTH trong cun Lý thuyết về kinh tế nông dânng
u v u quy lut tn tn 
trin cc hp. Lum
  v bn cht c u t
chc kinh t n c.
Theo Trai-a- - mc sn xut, mt loi h
phc tp ca t chc sn xup sn xu
c i b phn  
ng thi, KTH g  coi kinh t
 ng
quy lut ci quy lut TBCN da tr
rng  i ch, vng, s i

ch  thng kinh t 
-a-ng h  ng
ch d i, nhng t u nh
tr      ng xut hin t bu      
ngi, tri qua nhng h-  ra mt s
bn vt c sng ng thy.
 h--nit   a
kinh t h   n xu
11

lch s  - c bin mnh s
cn thit ca vin lo i vi nn sn xut hii
t s n trong viu ki
   ng v c vi  i m 
n  i vi Vit Nam, m
n xun xut ln hic bi
sau nhng tht bi c k ho
tp trung.
b) Lý luận kinh tế học hiện đại về kinh tế hộ gia đình
Cp nh  kinh t hc hi
c Vi -  tiKamal Salih c
Viu kinh t ct bn cun Development Theory and
the elusive Household unt: Are we Bendign Shifting sands, July 1989, P3
gi n t nh: kinh t h n; kinh t
h trong u ki ng nhm
v n ln thc ti 
cn gia h  th ng ln c 
u kinh t ng ca KTH
g ch r lu m,
o ngung.

 mi quan h  m th t Kinh tế hộ
trong sự hình thành kinh tế thị trường ở một số nước Châu Âu (1997) ca Nguyn
Tu C, s  cn v
n kinh t h i vi s n th trng  c Anh,
Bu ch ch s, kinh t h
c bii vi s n th trng; s n ca
kinh t i, kinh t h      i nhi   
n ngay  nh
c.   n ca kinh t h  nhic C
12

n,  th ng trong s n;
s n mng ca kinh t h chng t lng sn xu
 p, kinh t 
 i   ng, mun chuyn kinh t t cung, t cp, t c 
p sang sn xu th ng cn phy
m rng s n ca lo h sn xu
t h cng thun l n. Kinh nghin kinh t
h cc ht si vn nn
kinh t th ng Xi ch a Vit Nam.
CuKinh nghiệm quốc tế về nông nghiệp, nông thôn, nông dân trong quá
trình công nghiệp hóa (2008) c
nhng la chn bi quc gia l l

 li thi c th  
m bng hay t u qu? Chuy
  c, phc hi sau
n bn vng? Trong nn kinh t hi
n t ch ch 
chuyp din ra r c

p  ng vp?.v.v
 tng h 
 nhi gi  u kin c
th ca Vii hc kinh nghi vn dng.
, Vit Nam c c v chit thc hi
k- c s kt n- 
 vn kt cu h tng
 h thc; Mnh d
Ci t 
13

y, v ni bp cn kinh t hc hii quan
h gia kinh t hc bi , vi kinh t th n xut
hii. Nn kinh t th n xut hii trong bi c
hit rt ln so vi thi k c-t nhiu
v mi ny n kinh t h hii cn ph
c   u, v      t   p th sn
phc nhn kinh t h ng sn
xut ln v hii t v tt y
 n kinh t TBCN t s b n
ht sc cn thi i v  n v kinh t h    n kinh t th
ng XHCN.
1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu thực tiễn phát triển kinh tế nông hộ ở
Việt Nam
 Vit Nam, t i mi s gii th dn dn ca lo
HTX, nhia kinh t h 
nghin cu v v  nhi 
nhi  x
u v kinh t   Ving hp
v   c th  

a) Các nghiên cứu về kinh tế nông hộ nói chung ở Việt Nam
 u khoa hc ci hc Quc gia, (2003) v Một số vấn đề về
kinh tế hộ nông dân Việt Nam thời kỳ đổi mới c Tin 
u s n kinh t n trong 2 thp k, t 
vi  t ch c khnh:
kinh t h t ch c t chc sn xup vi bn chm ca
sn xup; Phn th hai ng bii trong quan h s
hu - s dng ru  ng m 
nhng mt hn ch ca hc s hu - s dng rung t; Phn th  nhn
mn t kinh t g h  trang tr
14

a h  mt s mt: ngun lc sn xuc, mn xut,
v thu nh  m v Ti
gi u kinh t h mc
th hin trong cun Kinh tế nông hộ và kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Việt Nam,
NXB Tr n gi c tin v v 
ng ca C., Ph.-ghen, V.I.- C 
m chung v h, trang tri; s 
Vin lch sng
 i mi. T c tr gi
ch : c cng dn, h tr  y s n
p.
Bức tranh kinh tế hộ nông dân hiện nay và một số vấn đề đặt ra (2008) c
t Cng sn, s 786. c gi nhn
mng ca h i thi, b
  sn xum cuc sng cho tt c 
 th ng ca nn kinh tng
 c xu th quc t n kinh t n ra nhanh
n nay, phi nh 

chm tng lc mi, tht s mnh m cho kinh t h n.
n thy v a kinh t h  i c v
c qung sn xut so vi thi k i m
nh t dng ln. C th  
   kinh t t ch ng th
c nhc kinh t h
ng lc mi cho s n kinh t 
 ra nhng kt qu u ca s n kinh t h
 nht, din mo ca kinh t h i m
bn, nhc gic sn xu
cao sp, m mang ng m
15

c nh xut hi b
trng t cung, t cn xuc trang tri
n mquan trng trong sn xu
y sn; Th u h  n
dn s  tr tham gia sn xut phi
p, tiu th ch v, gim dn t trng
 y sn; Th ba, kinh t h p trong
c t phc v
xut khu.
  cp nh h phi
i mt thi gian ti nh th
gi ch ln v  ng gi p, dch v 
nghit trong s ng
 thu nhp ln m; t l h 
vm mt mt s tnh min
i nhi, s h n
m t trng cao; h ng rt d b tc s chi phi

khc nghit ca quy lut th ng; di
 i t  l
nng v sn xut nh, manh mng vi kinh t th ng.
Kinh tế hộ gia đình trong sản xuất nông nghiệp hàng hóa (2009), ca 
Quang Thing khoa hc, s t khnh,
trong bi cnh hi nhp kinh t quc t, vinh kinh t h sn xut
t cn thitc, ni dung ca
mt s  h n trong nn kinh t 
ng ca   h kinh
u qu  Vit Nam hi Mô hình sản xuất chuyên canh
trong nông nghiệp, gồm: c     n mnh   ng
bu Long - ng bng - n min
16

ng trt (ch yn  Trung du mi
). (2) Mô hình sản xuất lúa nước - nuôi cá nước ngọt - chăn
nuôi gia cầm n ch yu  Mô hình hộ liên kết
chăn nuôi lợn theo phương thức bán công nghiệp - thâm canh lúa, màu (ở vùng
Mô hình sản xuất cây giống, con giống ( n).
(5) Mô hình nuôi bò sữa - chế biến - tiêu thụ tại chỗ ( ngo
ph H t s Mô hình chuyên canh rau, hoa, quả
xuất khẩu dịch vụ thương mại tại nhà n mnh t
t, Sa-Pa, Lo, Lc Ngn). (7) Mô hình nông - lâm
kết hợp (      Mô hình sản xuất nông nghiệp kiêm
ngành nghề tiểu thủ công nghiệp. (9) Mô hình sản xuất - kinh doanh tổng hợp. 
gi n ch ca t th
cn hn ch hay quy hoch li, t  xut mt s
gitrin kinh t h ng sn xu.
Phát triển kinh tế hộ gia đình nông thôn Việt Nam dưới góc nhìn phát
triển bền vững (2012), ca Mai Th i tho Quc t Vit Nam

hc ln th p cn s n kinh t h 
n bn vng.  
n (2001 - 2011), kinh t h t
u ch yu: Thứ nhất, s ng h  ti khu
vc n n sau (2006 - 2011) cao
c (2001 - 2005); Thứ haiu h  chuyn dch theo
ng hii, th hi s gim xu v s  trng
c  p, thy s 
p-ng (CN - ch v (DV); Thứ bac hong ca
 ng, nh u thu nhp ca h 
ng bn vThứ tư, v  khu vc
  c  nhu
kin t n ln kinh t c,