Lý luận của Lênin về chủ nghĩa tư bản nhà nước ở trong thời kỳ chuyên chính vô sản. sự vận dụng lý luận trên của Lênin vào điều kiện hoàn cảnh nước ta trong giai đoạn đổi mới hiện nay khi chuyển sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Phần mở đầu
Phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hớng xã hội chủ
nghĩa là chủ trơng chiến lợc đã đợc "Cơng lĩnh xây dựng đất nớc trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam " xác định. Thành phần kinh tế t
bản Nhà nớc là một trong năm thành phần kinh tế của nền kinh tế nớc trong
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Cơng lĩnh chính trị của Đảng đã chỉ rõ phải phát triển kinh tế t bản -
Nhà nớc dới nhiều hình thức. Tuy nhiên việc nhận định đúng đắn về kinh tế
t bản-nhà nớc là hết sức khó khăn nhng lại rất cần thiết. Có hàng loạt câu hỏi
về vấn đề này cần đợc trả lời có luận cứ khoa học nh: Kinh tế t bản Nhà nớc
là gì? Những đặc trng cơ bản nào của nó? Đó là một thành phần kinh tế, một
hình thức tổ chức kinh doanh, một hình thức kinh tế quá độ hay một giai
đoạn phát triển của hình thái kinh tế xã hội?....Cũng có nhiều ý kiến cha đợc
thống nhất. Nhng có một điều là vai trò của kinh tế t bản Nhà nớc trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là không thể phủ nhận đợc. Một nội dung
kinh tế tổng quát xuyên suốt cả thời kỳ quá độ ở nớc ta là sự phát triển mạnh
mẽ nền kinh tế thị trờng hỗn hợp nhiều thành phần định hớng xã hội chủ
nghĩa mà nội dung cơ bản là phát triển chủ nghĩa t bản Nhà nớc với tất cả
các hình thức của nó.
Lênin đã khẳng định "Chủ nghĩa t bản độc quyền-Nhà nớc là sự chuẩn
bị vật chất đầy đủ nhất cho chủ nghĩa xã hội, là phòng chờ đi vào chủ nghĩa
xã hội, là nấc thanh lịch sử mà giữa nó với nấc thang đợc gọi là chủ nghĩa xã
hội không có một nấc thang nào ở giữa cả". Lênin chứng minh điều khẳng
định của ngời nh thế nào? Những vấn đề cơ bản về chủ nghĩa t bản Nhà nớc
là gì? Nghiên cứu những lý luận của Lênin về chủ nghĩa t bản Nhà nớc sẽ
giúp ta hiểu rõ vấn đề.
Đề tài: "Lý luận của Lênin về chủ nghĩa t bản Nhà nớc ở trong thời
kỳ chuyên chính vô sản. Sự vận dụng lý luận trên của Lênin vào điều kiện
hoàn cảnh nớc ta trong giai đoạn đổi mới hiện nay khi chuyển sang nền
kinh tế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc" là một đề tài rất hấp dẫn. Vì

muốn củng cố kiến thức của mình đồng thời muốn hiểu hơn về chủ nghĩa t
bản Nhà nớc nên em chọn đề tài này. Do kiến thức hạn chế nên trong bài viết
của em có nhiều thiếu sót. Em rất mong đợc các Thầy Cô giáo sữa chữa, bổ
sung.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nội dung:
I- Lý luận của V.I.Lênin về chủ nghĩa t bản Nhà nớc.
Luận điểm "Chủ nghĩa t bản Nhà nớc" đóng một vai trò rất quan trọng
trong lý luận của Lênin về con đờng tiến lên chủ nghĩa xã hội. Trong nhiều
tác phẩm bàn về công cuộc tiến lên chủ nghĩa xã hội của nớc Nga- đặc biệt là
cuốn "Bàn về thuế và lơng thực" năm 1921- Lênin đã trình bày rất nhiều về
chủ nghĩa t bản Nhà nớc. Ta sẽ đi tìm hiểu những lý luận của Ngời về vấn đề
này-về thực chất của chủ nghĩa t bản Nhà nớc trong điều kiện chuyên chính
vô sản, về vai trò của chủ nghĩa t bản Nhà nớc trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội, về các hình thức của nó.
Lý luận về chủ nghĩa t bản Nhà nớc của Lênin không phải đợc hình
thành ngay một lúc mà lý luận này phải trải qua thực tiễn, rút kinh nghiệm,
phát triển dần dần. Trớc hết ta hãy nghiên cứu về "chính sách kinh tế mới" sự
áp dụng chủ nghĩa t bản Nhà nớc vào nớc Nga của Lênin.
Chính sách "kinh tế mới" ra đời trong hoàn cảnh nào? Ngay khi cách
mạng tháng Mời vừa thành công, chính quyền Xô viết Nga non trẻ phải đối
mặt với vô vàn những khó khăn. Đó là sự khan hiếm lơng thực do giai cấp
địa chủ đầu cơ tích trữ lơng thực, giai cấp t sản và bọn phản động trong nớc
âm mu giành lại chính quyền, 18 nớc đế quốc vũ trang can thiệp vào nớc
Nga. Trớc tình thế "ngàn cân treo sợi tóc" đó thì Nhà nớc Xô viết ban hành
chính sách "Cộng sản thời chiến" nhằm mục tiêu ổn định tình hình kinh tế
và chính trị. Nhà nớc thực hiện trng thu lơng thực thừa của nông dân để cung
cấp cho quân đội và công nhân; quốc hữu hoá toàn bộ các cơ sở công
nghiệp; Nhà nớc độc quyền mua bán trên thị trờng thi hành chế độ nghĩa vụ

lao động đối với tất cả những ngời có năng lực. Nhà nớc Xô Viết đã thi hành
cơ chế kế hoạch hoá tập trung từ trên xuống dới. Chính sách "Cộng sản thời
chiến" đã đóng một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thắng lợi cho
chính quyền Xô Viết non trẻ. Thế nhng sau khi kết thúc nội chiến thì tình
hình nớc Nga hết sức bi đát. Lênin ví nớc Nga lúc đó nh "một ngời đã bị
đánh gần chết,..., may mà nó vẫn cón có thể chống nạng mà đi đợc". Nớc
Nga lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Điều nguy hại nhất là khối
liên minh công-nông bị rạn nứt do giai cấp nông dân bất mãn với chính sách
"Cộng sản thời chiến" Lêni đã nhận ra nguyên nhân và ngời ban hành chính
sách "kinh tế mới" nhằm mục đích khôi phục kinh tế.
Hai nội dung cơ bản nhất của chính sách "kinh tế mới" là: Thứ nhất,
thay chế độ trng thu lơng thực thừa bằng thuế lơng thực. Thứ hai, Nhà nớc
cho phép giai cấp t sản thuê hoặc mua lại các cơ sở công nghiệp vừa và nhỏ
mà đã quốc hữu hoá trong thời kỳ nội chiến.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Vậy thực chất của chính sách "kinh tế mới" là gì? Trong "dàn ý dự thảo
huấn thị của Hội đồng lao động quốc phòng" năm 1921, Lênin viết "thực
chất của chính sách kinh tế mới là phát triển đến mức tối đa lực lợng sản
xuất; cải thiện tình cảnh của công nhân và nông dân, sử dụng t bản t nhân và
hớng nó vào con đờng chủ nghĩa t bản Nhà nớc, ủng hộ toàn diện sáng kiến
của địa phơng, đấu tranh chống chủ nghĩa quan liêu và tác phong lề mề".
Lênin cho rằng muốn tiến lên xã hội chủ nghĩa ở một nớc tiểu nông thì
giai cấp vô sản thực hiện quyền chuyên chính phải lấy công nghiệp để trao
đổi với sản phẩm nông nghiệp của nông dân. Muốn vậy thì tất yếu phải thay
chế độ trng thu lơng thực thừa bằng thuế lơng thực. Nh vậy thì sau khi nộp
thuế cho Nhà nớc (nh Lênin nói thì "thuế lơng thực chỉ chiếm một phần rất
nhỏ các sản phẩm") nông dân có toàn quyền tự do buôn bán trao đổi phần
còn lại trên thị trờng. Có tự do trao đổi, tự do buôn bán tất yếu dẫn đến phân
hoá những ngời sản xuất hàng hoá ra thành kẻ sở hữu t bản, ngời sở hữu sức

lao động. Điều này có nghĩa là khôi phục lại chế độ t bản chủ nghĩa. Chính
sách "kinh tế mới" sẽ làm nảy sinh chủ nghĩa t bản t nhân trong nớc Nga.
Nhng Nhà nớc Xô Viết lại nằm trong tay của giai cấp vô sản và giai capá vô
sản phải hớng chủ nghĩa t bản t nhân vào con đờng chủ nghãi t bản Nhà nớc
để phục vụ cho công cuộc tiến lên chủ nghĩa xã hội. Nếu không nh vậy thì
giai cấp vô sản sẽ mất chính quyền và thay đổi ngay bản chất của mình.
Trong nội dung thứ hai của chính sách"kinh tế mới", Nhà nớc Xô Viết
cho phép giai cấp t bản thuê hay mua lại các cơ sở công nghiệp vừa và nhỏ là
nhằm mục đích gì? Đó là để phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp
bằng cách lợi dụng t bản trong và ngoài nớc trong khi mà với điều kiện và
hoàn cảnh khó khăn lúc bấy giờ giai cấp vô sản cha thể tự làm đợc. Đến đây
thì cũng làm xuất hiện vấn đền tất yếu là giai cấp vô sản phải thực hiện việc
kiểm soát t bản để nó phục vụ cho lợi ích của mình sử dụng chủ nghĩa t bản
Nhà nớc.
Nh vậy thực chất của chính sách "kinh tế mới" là sử dụng chủ nghĩa t
bản Nhà nớc để phát triển kinh tế nớc Nga đa nớc Nga thoát khỏi tình trạng
khủng hoảng sau nội chiến. Nhng vai trò của chủ nghĩa t bản Nhà nớc còn
hơn thế nữa. Chủ nghĩa t bản Nhà nớc là một mắt xích trung gian giữa chủ
nghĩa t bản và chủ nghĩa xã hội. Đối với một nớc đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ
qua giai đoạn chủ nghĩa t bản nhằm giảm bớt đau thơng thì phải sử dụng chủ
nghĩa t bản Nhà nớc . Nh Lênin từng nói "trong một nớc tiểu nông, trớc hết
các đồng chí phải bắc những chiếc cầu nhỏ vững chắc đi xuyên qua chủ
nghĩa t bản Nhà nớc, tiến lên chủ nghĩa xã hội".
Để giải thích vấn đề này đợc rõ ràng hơn Lênin đa thí dụ cụ thể về chủ
nghĩa t bản Nhà nớc ở nớc Đức - nơi là "đỉnh cao" về kỹ thuật đại t bản chủ
nghĩa hiện đại và về tổ chức có kế hoạch. Nếu trình độ kỹ thuật và tổ chức đó
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
là của nớc Nga thì Lênin khẳng định "... các anh sẽ có tất cả các điều kiện để
xây dựng chủ nghĩa xã hội". Nớc Đức và nớc Nga năm 1918 đã hợp đủ điều

kiện để thực hiện chủ nghĩa xã hội. Nhng mỗi nớc lại đều không có đủ cả hai
điều kiện mà mỗi bên chỉ "sở hữu" một nửa. Nớc Đức có điều kiện kinh tế,
sản xuất, kinh tế -xã hội, với trình độ khoa học kỹ thuật và trình độ tổ chức
nền sản xuất lớn phát triển cao. Còn nớc Nga lại có điều kiện Nhà nớc là Nhà
nớc của nền chuyên chính vô sản. Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải
có cả hai điều kiện trên. Nguyên văn trong cuốn "bàn về thuế và lơng thực",
Lênin viết " không có kỹ thuật đại t bản chủ nghĩa chủ nghĩa đợc xây dựng
trên những phá minh mới nhất của khoa học hiện đại, không có một tổ chức
Nhà nớc có kế hoạch khiến cho hàng chục triệu ngời phải tuân theo hết sức
nghiêm ngặt một tiêu chuẩn thống nhất trong việc sản xuất và phân phối sản
phẩm thì không thể nói đến chủ nghĩa xã hội đợc "và"Đồng thời nếu không
có sự thống trị của giai cấp vô sản trong Nhà nớc thì cũng không thể nói đến
chủ nghĩa xã hội đợc..." Lênin ví nớc Đức và nớc Nga lúc bấy giờ là hai nửa
rời rạc của chủ nghĩa xã hội cùng tồn tại bên cạnh nhau. Vậy thì vấn đề đặt
ra là cần phải làm gì để có thể có đủ hai điều kiện cho nớc Nga tiến hành chủ
nghĩa xã hội. Lênin khẳng định điều trớc tiên là hãy bằng tất cả sức lực phải
học tập chủ nghĩa t bản Nhà nớc của ngời Đức tức là phải làm sao cho nớc
Nga có đợc một lực lợng sản xuất phát triển cao-đó là điều cốt yếu nhất.
Từ sự phân tích điều kiện thực tế của nớc Nga Xô Viết, Lênin đã đi đến
kết luận chủ nghĩa t bản Nhà nớc là "có lợi và cần thiết". Vậy thì chủ nghĩa t
bản Nhà nớc có lợi nh thế nào? Và cần thiết nh thế nào? Ta lần lợt xét các
vấn đề sau:
Trớc hết phải khẳng định rằng chủ nghĩa t bản Nhà nớc có lợi cho chính
bản thân giai cấp vô sản trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ
nghĩa cộng sản. Đến đây có một câu hỏi đặt ra là chủ nghĩa t bản đời nào lại
chịu đi phục vụ cho chủ nghĩa xã hội? Để trả lời câu hỏi này ta phải phân
biệt chủ nghĩa t bản Nhà nớc thông thờng và chủ nghĩa t bản Nhà nớc dới
thời chuyên chính vô sản. Khi chủ nghĩa t bản tự do cạnh tranh chuyển sang
giai đoạn độc quyền thì xuất hiện chủ nghĩa t bản độc quyền Nhà nớc. Các tổ
chức độc quyền chiếm địa vị thống trị tuyệt đối trong các ngành sản xuất và

ngân hàng hình thành nên t bản tài chính, các tổ chức độc quyền nắm những
mạch máu kinh tế của các nớc t bản chủ nghĩa. Chúng cấu kết với bộ máy
Nhà nớc và Nhà nớc t sản phụ thợc chúng. Nhà nớc t bản là chuyên chính
của t bản độc quyền, mọi hoạt động của Nhà nớc đều vì lợi ích của t bản độc
quyền và nó vẫn dựa trên cơ sở t hữu về t liệu sản xuất.
Do đó nó là chủ nghĩa t bản Nhà nớc trong một nớc mà chính quyền
thuộc về t bản. Còn chủ nghĩa t bản Nhà nớc mà ta đang bàn đến là chủ
nghĩa t bản Nhà nớc ở trong một Nhà nớc vô sản. Lênin nói "Chủ nghĩa t bản
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nhà nớc của chúng tôi khác về căn bản so với chủ nghĩa t bản Nhà nớc ở
những nớc có chính phủ t sản, sự khác biệt là ở chỗ Nhà nớc của chúng tôi
không phải đại diện cho giai cấp t sản mà đại diện cho giai cấp vô sản" và
"chủ nghĩa t bản Nhà nớc của chúng tôi... chẳng những nắm ruộng đất mà
còn nắm cả những bộ phận quan trọng nhất của công nghiệp nữa". Giai cấp
vô sản sử dụng chủ nghĩa t bản Nhà nớc chính là để phục vụ cho lợi ích của
giai cấp mình cũng nh toàn thể nhân dân lao động.
Lợi ích mang lại ở đây chính xác là lợi ích cơ bản và lâu dài. Bởi vì ban
đầu những ngời đợc lợi nhiều hơn là các nhà t bản, những ngời có sức mạnh
kinh tế và kỹ thuật hơn hẳn. Điều này âu cũng hợp lý vì việc phân chia lợi
ích trong kinh doanh đợc dựa trên sức mạnh kinh tế và kỹ thuật. Nớc Nga
lúc đó về sẽ mạnh kinh tế và kỹ thuất cha thể so sánh với các nớc t bản. Do
đó đầu tiên, giai cấp vô sản phải chấp nhận cho nhà t bản có những quyền lợi
nh đợc phép sử dụng những hầm mỏ, đợc khai thác một số tài nguyên... để
thu đợc lợi ích cơ bản hơn, lâu dài hơn. Và nh Lênin phân tích nhà nớc vô
sản lại đợc lợi ngay trên cái lợi của nhà t bản. Vì khi chủ nghĩa t bản đợc lợi
thế thì sản xuất công nghiệp đợc tăng lên, giai cấp vô sản cũng theo đó mà
lớn mạnh lên và là giai cấp sản xuất ra của cải vật chất có ích cho xã hội.
Chủ nghĩa t bản nhà nớc tại sao lại cần thiết cho công cuộc xây dựng
chủ nghĩa xã hội ở những nớc tiểu nông đã có điều kiện chính quyền nằm

trong tay giai cấp vô sản? Bởi vì nó là con đờng, là phơng tiện để phát triển
lực lợng sản xuất lên trình độ cao, là biện pháp biến các xí nghiệp t bản chủ
nghĩa thành xí nghiệp xã hội chủ nghĩa. Vì cha có điều kiện để chuyển trực
tiếp từ tiểu sản xuất lên chủ nghĩa xã hội ở các nớc tiểu nông lên giai cấp vô
sản " phải lợi dụng chủ nghĩa t bản, nhất là bằng cách hớng nó vào con đờng
chủ nghĩa t bản Nhà nớc) làm mắt xích trung gian giữa nền tiểu sản xuất và
chủ nghĩa xã hội, làm phơng tiện, làm con đờng, phơng pháp, phơng thức để
tăng lực lợng sản xuất lên". Đó là vấn đề thứ hai.
Vậy thì những cái lợi cụ thể sẽ đạt đợc khi sử dụng chủ nghĩa t bản Nhà
nớc hay tác dụng cụ thể của chủ nghĩa t bản Nhà nớc là nh thế nào?
Chủ nghĩa t bản Nhà nớc là công cụ để liên hợp nền sản xuất nhỏ lại,
khắc phục tình trạng phân tán và đấu tranh chống tính tự phát tiểu t sản và t
bản chủ nghĩa. Chủ nghĩa xã hội phải đợc xây dựng trên cơ sở kinh tế là nền
sản xuất lớn hiện đại. Nhng đối với những nớc tiểu nông nh nớc Nga thời
gian sau nội chiến thì kinh tế nhỏ vẫn tồn tại một cách độc lập do giữa chúng
vẫn cha có cái gì để chúng liên kết lại với nhau. Muốn xây dựng chủ nghĩa
xã hội thì không thể để nền kinh tế nhỏ tồn tại riêng rẽ, manh mún nh vậy đ-
ợc. Và chính chủ nghĩa t bản Nhà nớc là công cụ kết hợp nền sản xuất nhỏ
lại. Bởi vì theo qui luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình
độ của lực lợng sản xuất và lịch sử đã chứng minh nền sản xuất nhỏ phát
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
triển đển mức độ nào đó tất yếu sẽ đẻ ra chủ nghĩa t bản. "T bản làm cho sản
xuất nhỏ liên hợp lại, t bản sinh ra từ sản xuất nhỏ". Nếu phát triển đợc chủ
nghĩa t bản Nhà nớc thì sẽ phát triển đợc nền đại sản xuất tiên tiến thay cho
nền tiểu sản xuất lạc hậu để có điều kiện phát triển chủ nghĩa xã hội.
Là công cụ để liên hợp nền sản xuất nhỏ lại thì nó cũng là công cụ để
đấu tranh chống tính tự phát triển t bản và t bản chủ nghĩa. Trong một nớc
tiểu nông thì tất yếu tính tự phát tiểu t sản và t bản chủ nghĩa sẽ chiếm u thế.
Và theo Lênin, chính giai cấp tiểu t sản cộng với chủ nghĩa t bản t nhân cùng

nhau đấu tranh chống lại cả chủ nghĩa t bản Nhà nớc lẫn chủ nghĩa xã hội.
"Giai cấp tiểu t sản chống lại bất cứ sự can thiệp, kiểm kê và kiểm soát nào
của Nhà nớc, dù là chủ nghĩa t bản Nhà nớc hay chủ nghĩa xã hội Nhà nớc.
Phải bắt những ngời tiểu t sản phục tùng sự kiểm soát kiểm kê của Nhà nớc
vô sản nếu không họ sẽ lật đổ chính quyền, đó là điều không tránh khỏi. Xây
dựng đợc chủ nghĩa xã hội trong điều kiện trình độ lực lợng sản xuất còn
thấp chủ nghĩa t bản Nhà nớc nh là một công cụ hữu hiệu nhất để chiến
thắng tình trạng hỗn độn, sự khắc phục tính tập quán của sản xuất nhỏ, đập
tan sự phá hoại của bọn đầu cơ gian thơng muốn làm lũng đoạn nền kinh tế.
Du nhập đợc chủ nghĩa t bản bên ngoài chính là du nhập đợc trình độ
kỹ thuật cao, trình độ tổ chức quản lý sản xuất một nền sản xuất lớn. Ngoài
ra t bản nớc ngoài có vốn rất lớn sẽ rất cần thiết cho công cuộc xây dựng
một nền sản xuất lớn khi mà lợng vốn từ bên trong rất thiếu. Vấn đề đặt ra ở
đây là phải sử dụng những hình thức nào để vừa thu hút đợc t bản bên ngoài
vừa ngăn chặn đợc những ảnh hởng xấu mà nguy hại nhất là có thể làm thay
đổi bản chất của nền chuyên chính vô sản. Vấn đề này ta sẽ xem xét sau.
Chủ nghĩa t bản Nhà nớc còn đợc xem là công cụ đấu tranh chống chủ
nghĩa quan liêu và những lệch lạc quan liêu chủ nghĩa. Vì khi nói về thực
chất của chính sách kinh tế mới Lênin đã đề cập đến nhiệm vụ "đấu tranh
chống chủ nghĩa quan liêu và tác phong lề mề" mà chính sách kinh tế mới là
sự sử dụng chủ nghĩa t bản Nhà nớc.
Du nhập chủ nghĩa t bản bên ngoài qua chủ nghĩa t bản Nhà nớc chính
là du nhập đợc trình độ kỹ tiên tiến, học tập đợc cách thức tổ chức quản lý
một nền sản xuất lớn hiện đại. Phải thừa nhận một thực tế là chủ nghĩa t bản
hơn hẳn chúng ta về trình độ khoa học kỹ thuật và họ đã có đợc nền sản xuất
lớn hiện đại với trình độ quản lý rất cao. Nh Lênin nói về nớc Nga khi đó
rằng: "Giai cấp vô sản Nga so với bất cứ giai cấp vô sản ở các nớc phát triển
nào khác là giai cấp tiên tiến hơn về chế độ chính trị và về sức mạnh chính
quyền công nông nhng lại lạc hậu hơn những nớc lạc hậu nhất ở Tây Âu về
mặt tổ chức một chủ nghĩa t bản Nhà nớc có qui cũ, về trình độ văn hoá, về

mức độ chuẩn bị cho việc thực hiện chủ nghĩa xã hội trong lĩnh vực sản xuất
vật chất".
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Những nớc tiểu nông hay những nớc cha có cơ sở vật chất, kỹ thuật cao
muốn tiến lên đợc chủ nghĩa xã hội họ phải trải qua một thời kỳ quá độ. Mục
tiêu của thời kỳ quá độ, theo cách nói hình tợng của Lênin là "đặt nền móng
kinh tế cho toà nhà mới, toà nhà xã hội chủ nghĩa, để thay thế cho toà nhà
phong kiến đã bị phá huỷ, và cho toà nhà t bản đã bị phá huỷ một nửa". Nh-
ng để đạt mục tiêu đó phải đi bằng con đờng nào. Thực tế cho thấy rằng
không thể áp dụng trực tiếp tổ chức theo kiểu cộng sản chủ nghĩa là Nhà nớc
sản xuất và phân phối sản phẩm. Thực tế đã chứng minh nững ngời cộng sản
Nga đã thất bại trong chính sách "Cộng sản thời chiến" khi muốn chuyển
sang chủ nghĩa xã hội ngay bằng việc thiết lập chế độ sản xuất quốc doanh
và chế độ Nhà nớc phân phối sản phẩm. Chính sách "Cộng sản thời chiến"
chỉ có tác dụng nh một biện pháp tức thời để đa nớc Nga thoát khỏi tình hình
nội chiến. Vậy không muốn bị thất bại và sai lầm thì phải thông qua trao đổi
hàng hoá, qua sản xuất hàng hoá tức là kinh tế thị trờng. Cơ sở kinh tế của
chủ nghĩa xã hội là trình độ xã hội hoá sản xuất cao. Kinh tế thị trờng văn
minh cực thịnh chính là một biểu hiện của trình độ xã hội hoá sản xuất cao.
Cho nên để bớc quá độ thành công thì phải tiến tới xã hội hoá trong thực tế
bằng sự phát triển của kinh tế hàng hoá. Nhng có trao đổi hàng hoá tất yếu
đẻ ra chủ nghĩa t bản. T bản sinh ra từ sản xuất hàng hoá, giai cấp vô sản
không thể tìm cách để chặn đứng sự phát triển của trao đổi t nhân hay của
chủ nghĩa t bản (Lênin nói đó là "dại dột" và "tự sát") mà phải hớng chủ
nghĩa t bản vào con đờng chủ nghĩa t bản Nhà nớc. Vậy có thể nói hoàn toàn
không quá rằng chủ nghĩa t bản Nhà nớc có vai trò tối quan trọng trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở những nớc có trình độ lực lợng sản xuất
còn thấp. Còn những tác dụng cụ thể của chủ nghĩa t bản Nhà nớc ta đã xét.
Bây giờ là vấn đề liệu có thể sử dụng thành công chủ nghĩa t bản Nhà n-

ớc hay không? "Liệu chính quyền Nhà nớc vô sản có khả năng khống chế đ-
ợc các ngài t bản một cách thích đáng, để hớng chủ nghĩa t bản đi theo đúng
phơng hớng mà Nhà nớc đã vạch ra và tạo ra một thứ chủ nghĩa t bản phục
tùng Nhà nớc và phuc vụ Nhà nớc không?"
Câu trả lời là có nếu đảm đợc những điều kiện cần thiết. Điều kiện cần
là điều kiện liên quan đến việc tạo những thuận lợi hay môi trờng để chủ
nghĩa t bản hình thành và phát triển những nớc có nền chuyên chính vô sản.
Chắc chắn là phải phát triển kinh tế hàng hoá nh ta đã đề cập ở trên. Theo
Lênin "Nền kinh tế nhiều thành phần là đặc trng kinh tế cơ bản của thời kỳ
quá độ không phải chỉ đối với một nớc tiểu nông, mà nói chung đối với mọi
nớc khi cha có cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội ở vào trình độ xã
hội hoá sản xuất cao độ". Muốn xây dựng đợc một nền kinh tế hàng hoá
nhiều thành phần phải có cơ cấu sở hữu hợp lý. Đó phải là chế độ sở hữu hỗn
hợp đảm bảo cho chủ nghĩa t bản Nhà nớc có thể tồn tại và phát triển.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Điều kiện đủ là điều kiện chủ nghĩa t bản Nhà nớc chịu "phục
tùng".Trong thời kỳ quá độ phải "dung nạp" chủ nghĩa t bản nhng phải hớng
nó vào con đờng chủ nghĩa t bản Nhà nớc. Chủ nghĩa t bản có bản chất khác
hẳn chủ nghĩa xã hội. Do đó chủ nghĩa t bản Nhà nớc nh "con dao hai lỡi".
Nếu sử dụng không khéo nó sẽ cho tác dụng phản hồi.
Muốn ngăn chặn đợc những tác động xấu khi sử dụng chủ nghĩa t bản
thì Nhà nớc phải là Nhà nớc chuyên chính vô sản và đồng thời Nhà nớc phải
nắm đợc các đỉnh cao kinh tế. Nhà nớc phải có trong tay một thực lực kinh tế
dựa trên hình thức sở hữu xã hội mà Nhà nớc là đại biểu , nắm giữ những vị
trí then chốt, trọng yếu của nền kinh tế, giữ vai trò chủ đạo đối vói các thành
phần kinh tế khác. Có nh vậy Nhà nớc mới có thể hớng các thành phần kinh
tế theo sự điều khiển của mình. Nhà nớc xã hội chủ nghĩa mới ngăn chặn đợc
bất cứ chủ nghĩa t bản nào vợt ra khỏi chủ nghĩa t bản Nhà nớc. Và có nh
vậy, chủ nghĩa t bản Nhà nớc mới là "cái không đáng sợ" theo cách nói của

Lênin.
ở dới thời Lênin có một số hình thức của chủ nghĩa t bản Nhà nớc đợc
vận dụng. Mặc dù sự thành công của nó cha đạt đợc những mục tiêu đặt ra
nhng những lý luận của Lênin về các hình thức này thì rất cần thiết cho việc
để vận dụng trong điều kiện hiện nay. Ta hãy đi tìm hiểu những hình thức cụ
thể của chủ nghĩa t bản Nhà nớc đồng thời kết quả thực hiện thời Lênin để có
những bài học bổ ích.
Hình thức đầu tiên mà Lênin nêu ra là tô nhợng "Đó là một giao kèo
một sự liên kết, một liên minh giữa chính quyền Nhà nớc Xô Viết nghĩa là
Nhà nớc vô sản với chủ nghĩa t bản Nhà nớc chống lại thế lực tự phát triển t
sản. Ngời nhận tô nhợng là nhà t bản. Họ kinh tế theo phơng thức t bản để
lấy lợi nhuận, họ đồng ý thoả thuận với chính quyền vô sản để cốt thu đợc
lợi nhuận bất thờng, lợi nhuận tiểu ngạch hoặc để có loại nguyên liệu mà họ
không thể tìm ra hoặc khó tìm bằng cách khác". Còn chính quyền Xô Viết
thì đợc lợi gì? " Chính quyền Xô Viết tăng cờng đợc nền đại sản xuất đối lập
với nền tiểu sản xuất, nền sản xuất tiêu trên đối lập với nền sản xuất lạc hậu,
nền sản xuất cơ khí hoá đối lập với nền sản xuất thủ công, nó tăng thêm sản
phẩm mà nó thu đợc của đại công nghiệp, nó củng cố đợc những quan hệ
kinh tế do Nhà nớc điều chỉnh đối lập với những quan hệ tiêu t sản vô chính
phủ. Tô nhợng là hình thức của chủ nghĩa t bản Nhà nớc mà Lênin đánh giá
cao nhất cũng vì lý do đó. Khi sử dụng tô nhợng, Lênin nêu ra một nhiều
điều phải chú ý là:
- Khi sử dụng tô nhợng đôi lúc phải biết chịu đựng những hy sinh, chấp
nhận sai lầm.
- Ngời nhận tô nhợng có trách nhiệm cải thiện đời sống công nhân
trong xí nghiệp tô nhợng sao cho đạt tới mức số trung bình của nớc ngoài.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Hình thức trả lơng cho công nhân đợc qui định tuỳ từng hợp đồng.
- Điều kiện về thuê mớn, về sinh hoạt vật chất, về trả lơng cho các công

nhân lành nghề và nhân viên ngời nớc ngoài đợc qui định theo sự thoả thuận
tự do giữa ngời nhận tô nhợng với những loại công nhân viên nói trên.
- Phải tôn trọng pháp luật của nớc Nga.
- Phải nghiêm chỉnh tuân theo những qui tắc khoa học và kỹ thuật phù
hợp với pháp luật của nớc Nga và của nớc ngoài.
Hình thức thứ hai đợc áp dụng thời Lênin là hợp tác xã. Thoạt đầu
Lênin quan niệm hợp tác xã là một hình thức của chủ nghĩa t bản Nhà nớc.
Sau đó trong một tác phẩm ngời lại viết "cần phải viện đến một cái gần giống
nh chủ nghĩa t bản Nhà nớc. Tôi muốn nói đến chế độ hợp tác xã" tiếp theo
ngay sau đó Lênin lại nói "thờng thờng trong hoàn cảnh nớc ta chế độ hợp
tác xã là hoàn toàn đồng nhất với chủ nghĩa xã hội". Trong các ý kiến của
Lênin thì hợp tác xã dần càng khác nhau. Điều này là do những thời điểm
lịch sử khác nhau. Ban đầu Lênin coi hợp tác xã là một "hình thức của chủ
nghĩa t bản Nhà nớc nhng ít đơn gian hơn, có hình thù ít rõ rệt hơn, phức tạp
hơn và vì thế trong thực tế nó đặt chính quyền Xô Viết trớc những khó khăn
lớn hơn". Sau này từ thực tiễn nớc Nga Lênin đã phân biệt hai chế độ hợp tác
xã t bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Chế độ hợp tác xã t bản chủ nghĩa
trong lòng chế độ Xô Viết đợc coi là một hình thức chủ nghĩa t bản Nhà nớc.
Chế độ hợp tác xã theo kiểu thứ nhất là sự kết hợp những xí nghiệp t bản t
nhân với những xí nghiệp kiểu xã hội chủ nghĩa chính cống, đây là một bớc
chuyển từ hình thái đại sản xuất này sang hình thái đại sản xuất khác. Trong
một nớc t bản chủ nghĩa hợp tác xã là những tổ chức t bản tập thể. Còn trong
điều kiện kinh tế mới tức chính quyền Xô Viết hình thành kiểu xí nghiệp hợp
tác xã, đây là sự kết hợp những xí nghiệp t bản t nhân (xây dựng trên đất đai
thuộc về xã hội) với những xí nghiệp kiểu xã hội chủ nghĩa chính cống. Còn
một con đờng khác là con đờng của chủ nghĩa t bản hợp tác xã. Đây là tổ
chức bao gồm hàng ngàn thậm chí hàng triệu tiểu nghiệp chủ, nó là nớc
chuyển t nền tiểu sản xuất sang đại sản xuất. Lênin quan niệm về sau là con
đờng theo chế độ này hoàn toàn đồng nhất với chủ nghĩa xã hội.
Hình thức thứ ba là hình thức đại lý uỷ thác. "Nhà nớc lôi cuốn nhà t

bản với t cách một nhà buôn trả cho họ một số tiền hoa hồng để họ bán sản
phẩm của Nhà nớc và mua sản phẩm của ngời sản xuất nhỏ.
Hình thức thứ t là Nhà nớc cho t bản thuê những xí nghiệp, vùng mỏ,
vùng đất... hình thức này phân biệt với tô nhợng ở chỗ đối tợng thuê là t bản
trong nớc.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Hình thức thứ năm là cho nông dân thuê những hầm mỏ nhỏ . Đây cũng
là kiểu cho thuê nhợng đối tợng thuê - theo cách nói của Lênin là các tiểu t
bản.
Hình thức thứ sáu là Công ty hợp doanh. Hình thức này tồn tại trong
lĩnh vực thơng nghiệp, nó đợc thành lập theo thể thức chính quyền Xô Viết t
bản trong và ngoài nớc cùng góp vốn.
Trên đây là một số hình thức của chủ nghĩa t bản Nhà nớc đợc thực hiện
dới thời của Lênin. Sự thực hành chủ nghĩa t bản Nhà nớc ở thời Lênin đã
mang lại những kết quả to lớn cả về mặt thực tiễn cũng nh mặt lý luận.
Sau khoảng hơn một năm thực hành đến tháng 11/1922, Lênin đã trình
bày khái quát những thành tựu của chính sách kinh tế mới nói chung và chủ
nghĩa t bản Nhà nớc nói riêng nh sau:
Về hình thức giai cấp nông dân, từ hình thức đói kém và một số nông
dân bất mãn với chế độ cộng sản thời chiến thì đến lúc này nông dân đã
thoát khỏi nạn đói và còn nộp thuế lơng thực hàng trăm triệu put.
Đời sống công nhân đợc cải thiện, công nhân không còn bất bình nữa.
Công nghiệp nhẹ đợc phát triển, công nghiệp năng gặp phải nhiều khó khăn
khi áp dụng hình thức tô nhợng do các nớc đế quốc giàu có vẫn muốn bóp
chết nớc xã hội chủ nghĩa non trẻ nên không có những khoản vay lớn đợc.
Tuy nhiên nhờ có chính sách kinh tế mới mà đã thu đợc một số vốn lớn hơn
20 triệu put vàng để cứu vãn công nghiệp nặng.
Qua các tài liệu tự đánh giá về chính sách chủ nghĩa t bản Nhà nớc cho
đến năm 1924, nhìn chung là mang lại những đóng góp tích cực, làm sống

động nền kinh tế nớc Nga Xô Viết. Hình thức tô nhợng với nớc ngoài đã
đem lại nhiều kết quả cao. Nhiều ngành công nghiệp quan trọng đã phát
triển, kỹ thuật, thiết bị hiện đại đợc đa vào sản xuất cùng kinh nghiệm quản
lý tiên tiến đã mang lại hiệu quả sản xuất cao. Nguồn ngoại tệ đất nớc đợc
tăng thêm, ngoại thơng với các nớc Phơng Tây đợc phát triển .Thông qua
hoạt động của các Công ty hợp doanh mà những ngời cộng sản Nga đã thực
sự học đợc cách buôn bán. Hoạt động của các xí nghiệp cho thuê, các xí
nghiệp hồn hợp đã giúp nớc Nga Xô Viết duy trì đợc hoạt động bình thờng ở
các cơ sở kinh tế, tăng thêm sản phẩm cho xã hội, việc làm cho ngời lao
động. Hình thức đại lý và các hợp tác xã t bản chủ nghĩa trong các lĩnh vực
sản xuất, tín dụng và tiêu thụ đã góp phần hỗ trợ thơng nghiệp xã hội chủ
nghĩa, đẩy nhanh quá trình trao đổi và lu thông hàng hoá tiền tệ, làm sống
động nền sản xuất hàng hoá nhỏ, qua đó cải biến những ngời tiểu nông, nối
liền quan hệ công -nông nghiệp, thành thị-nông thôn.
So với mục tiêu đã đặt ra thì những kết quả thực hành chủ nghĩa t bản
Nhà nớc dới thời Lênin vẫn còn thấp. Ví nh trong những năm 1923-1924
Website: Email : Tel : 0918.775.368