Phép biện chứng có ý nghĩa như thế nào đối với nhận thức và hoạt dộng thực tiễn của con người

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Lời mở đầu
Nhận thức,t duy con ngời có quan hệ nh thế nào với thế giới xung
quanh?Con ngời có khả năng nhận thức đợc thế giới hiện thực hay không?
Mà khi con ngời nhận thức đợc thế giới xung quanh thì việc áp dụng các
hiểu biết đó vào thực tiễn nh thế nào?Đây là một trong hai vấn đề cơ bản của
triết học.
Trong triết học Mac-Lênin,phép biện chứng duy vật đợc coi là phơng
pháp luận chung nhất của mọi hoạt động thực tiễn,giúp con ngời nhận thức
đợc thế giới.
Vậy phép biện chứng là gì và nó có ý nghĩa nh thế nào đối vói nhận
thức và hoạt động thực tiễn của con ngời?
Chúng ta sẽ xem xét các vấn đề này ở dới đây trong các khía cạnh,để
hiểu thêm về phơng pháp biện chứng và phép biện chứng duy vật.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368

A
I/phơng pháp luận
Trớc khi tìm hiểu về các vấn đề của phép biện chứng duy vật ta sẽ
xem xét qua: nh thế nào là phơng pháp luận?Có thể nói một cách tổng quát
phơng pháp luận là lý luận về phơng pháp,là khoa học về phơng pháp.phơng
pháp luận giải quyết các vấn đề nh:phơng pháp là gì?Bản chất,nội dung,hình
thức của phơng pháp nh thế nào?Phân loại phơng pháp ra sao?Vai trò của ph-
ơng pháp trong hoạt động nhận thức và hoạt đọng thực tiễn của con ngời nh
thế nào? Do đó có thể nói cách khác cụ thể hơn,ph ơng pháp luận là hệ
thống những quan điểm ,những nguyên tắc xuất phát chỉ đạo cụ thể tổng việc
xác định phạm vi,khả năng áp dụng chúng một cách hợp lý có hiệu quả tối
đa.
Mọi khoa học đều có lý luận về phơng pháp của mình,vì khi nghiên
cứu đối tợng,các khoa học đều phải xác định cho đợc các phơng pháp thích

hợp,kiến giải tính tất yếu của các phơng pháp đợc sử dụng và mối liên hệ
giữa các phơng pháp đó.
Phơng pháp luận đợc phân thành:
-phơng pháp luận phổ biến
-phơng pháp luận chung và phơng pháp luận riêng
Giữa chúng có sự liên hệ tác động qua lại .
Đặc biệt phép biện chứng duy vật là phơng pháp luận phổ biến,có ý
nghĩa rất to lớn trong hoat động nhận thức và thực tiễn xã hội mà chúng ta sẽ
nghiên cứu dới đây
II/vai trò của phơng pháp luận
1.phơng pháp biện chứng
Trớc hết chung ta cần hiểu phơng pháp biện chứnglà hệ thống các
nguyên tắc đợc hình thành trên cơ sở các nguyên lý ,quy luật và phạm trù của
phép biện chứng duy vật.Các nguyên tắc này tuy có nội dung khác nhau song
chúng có sự liên hệ bổ sung lẫn nhau,tạo thành một công cụ có vai trò to lớn
trong nhận thức các quy luật của thế giới khách quan
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Ta hãy xem xét một số nguyên tắc của phép duy vật biện chứng
Nguyên tắc về tính khách quan của sự xem xét
Cơ sở lý luận của nó là vai trò quyết định của vật chất trong quan hệ
đối vứi ý thức,còn yêu cầu đối với mọi khoa học ta khi nghiên cứu sự vật phải
xuất phát từ bản thân sự vật,để chỉ ra các quy luật khách quan chi phối sự vận
đông và phát triển của sự vật ấy
Nguyên tắc về tính toàn diện
Là nguyên lý về mối liên hệ phổ biến.Trong các ngành khoa học,việc
nhận thức bản chất của sự vật phải đợc xem xét trong trạng thái toàn vẹn và
phức tạp của nó.Cần phải nhìn bao quát và nghiên cứu tất cả các mặt,tất cả
các mối liên hệ và quan hệ gián tiếpcủa sụ vật đó
Nguyên tắc xem xét sự vật trong sự phát triển, trong sự tự vận động

Cơ sở lý luận là nguyên lý về sự phát triển.Với yêu cầu là khi thực hiện
nguyên tắc này không chỉ dừng ở chỗ liệt kê các giai đoạn phát triển lịch sử
mà sự vật đã trải qua,mà phải vạch ra tính tất yếu,những quy luật chi phối sự
liên hệ và thay thế các trạng thái,từ trạng thái này sang trạng thái khác của sự
vật
Nguyên tắc thống nhất giữa lịch sử và logíc
ở đây:lịch sử là khách thể đợc nghiên cứu trong sự vận động và phát
triển.Logíc là sự tái tạo dới hình ảnh tinh thần khách quan đang vận động và
phát triển với những mối liên hệ tất yếu và xác định.Cơ sở lý luận của nó
là:phơng pháp lịch sử và phơng pháp logíc.Yêu cầu chung là phơng pháp lịch
sử phải nắm lấy cái logíc,xoay quanh cái logíc.Phơng pháp logíc phải dựa
trên các tài liệu lịch sử để vạch ra những mối liên hệ tất yếu,những quy luật
khách quan vốn có trong quá trình lịch sử.
Nguyên tắc thống nhất giữa phân tích và tổng hợp,giữa qui nạp và
diễn dịch
Phân tích và tổng hợp đợc tiến hành trong quá trình nhận thức là sự lặp
lại trong ý thức quá trình phân giải và tổng hợp ở thế giới khách quan
Quy nạp là thao tác mà t duy đi từ tri thức về cái riêng (sự vật hiện t-
ợng,quá trình riêng lẻ),đến tri thức về cái chung,từ tri thức ít chung đến tri
thức chung hơn
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Diễn dịch là thao tácnhờ đó t duy đi từ tri thức chung đến tri thức ít
chung hơn,đến tri thức về cái riêng
Nguyên tắc đi từ trừu tợng đến cụ thể
Cơ sở lý luận là sự tổng hợp lại nhờ t duy lý luận các tài liệu do trực
quan sinh động đem lại ,ở đây cái trừu tợng phản ánh những mối liên hệ phổ
biếnnhất,đơn giản nhất nhng có vai trò quyết định trong cái cụ thể nghiên cứu
2.phơng pháp biện chứng là đỉnh cao của t duy khoa học
Có thể nói giá trị của phép biện chứng duy vật không phải xuất phát từ

ý muốn chủ quan của những ngời sáng tạo ra nó mà giá trị đó đợc thể hiện ở
chỗ Giải pháp những vấn đề mà t tởng tiến tới của loài ngời đặt ra,soi sáng
các nhiệm vụ lịch sử đã chín muồi của nhân loại,đó là nhiệm vụ giải phóng
con ngời khỏi mọi hình thức áp bức bóc lột,khỏi sự tha hoá.Mác khẳng
định:Các nhà triết học trớc đây chỉ tìm mọi cách giải thích thế giới bằng
những cách khác nhau ,song cái chính là cải tạo thế giới.Có thể nói rằng cho
đến nay,phép biện chứng duy vật vẫn là cơ sở thế giới quan,phơng pháp luận
khoa học duy nhất đáp ứng đợc nhiệm vụ lịch sử đó mà cha có mặt học
thuyết nào có thể thắng thế đợc,không chỉ những ngời Macxít chân chính là
ngay cả một số học giả t sản cũng thừa nhận vai trò của học thuyết đó.Chỉ có
phép biện chứng duy vật mới có sự giải thích khoa học về những quá trình
vận động ,phát triển của tự nhiên,xã hội và t duy,nắm đợc quy luật vận động
của lịch sử,đem lại một giải pháp khoa học cho những vấn đề cho cuộc sống
đặt ra và đặt ra phơng hớng giải quyết những vấn đề đó một cách khoa học
.Tuy nhiên,nếu chỉ dừng lại ở sự thừa nhận thôi cha đủ.Ngày nay,khoa học và
thực tiễn luôn vận động,biến đổi nên triết học Mác-Lênin nói chung và phép
biện chứng duy vật nói riêng cũng cần đợc bổ sung và phát triển nếu chúng ta
không muốn lạc hậu so với thực tiễn.Phép biện chứng duy vật vừa là yêu cầu
của thực tiễn xã hội,vừa là yêu cầu của nội tại học thuyết đó.Có phát triển đ-
ợc và thông qua phát triển,học thuyết đó mới bảo vệ mình và mới phát huy đ-
ợc tác dụng và những giá trị của nó.
Trớc Mac-Ănghen trong cuộc đấu tranh trờng kỳ của các phái trào lu
triết học ,nhân loại đã biết đến nhiều nhà duy vật và biện chứng lớn,đánh dấu
những bớc phát triển mới của t duy triết học của con ngời trên con đờng tìm
tới chân lý.Thế nhng tất cả các nhà triết học đó do sự hạn chế của các điều
kiện khách quan và chủ quan đều cha đem lại choloài ngời một thế giới toàn
bộ triệt để,một phơng pháp luận khoa học cách mạng ở các vị trí đó ta thờng
bắt gặp tính không nhất quán,duy vật khi giải thích vấn đề này,nhng lại duy
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368

tâm khi giải thích vấn đề khác ,duy vật nhng lại siêu hình,không biện chứng
hoặc biện chứng nhng lại tiến tới duy tâm.Điều quan trọng nhất là tất cả các
nhà triết học trớc Mác để đứng lại ở nhận thức lĩnh vựctự nhiên và khi
chuyển sang nhận thức vấn đề xã hội họ đều không tránh khỏi rơi vào duy
tâm,sai lầm,phản khoa học.Mác-Ănghen là những ngời đầu tiên thống nhất
chủ nghĩa duy vật biện chứng hay phép biện chứng duy vật.phép biện chứng
ra đời đánh dấu bớc phát triển mới về chất trong lĩnh vực triết học,đó là học
thuyết triết học hoàn bị,triệt để thống nhất đợc xây dựng trên lập trờng thế
giới quan mới.Nó bao hàm cả lĩnh vự tự nhiên xã hội và t duy con ngời.Phép
biện chứng duy vật không phải là tổng số những nguyên lý,quy luật,phạm trù
mà các nhà kinh điển của chúng ta tạo ra là sự liên hệ hữu cơ có nguyên tắc
của các tri thức đã đựoc xác lập trong hệ thống ấy.Giá trị thời đại của học
thuyết ấy là ở chỗ nó là sự thống nhất hữu cơ giữa lý luận và phơng pháp,giữa
lý luận và thực tiễn ,giữa tính khoa học và cách mạng.
Phép biện chứng duy vật là một hệ thống mở,năng động,nó dành cả
một phơng hớng rộng lớn cho sự chứng minh của khoa học,cho sự bù đắp của
tri thức nhân loại,là sự hớng dẫn và là động lực cho con ngời trong việc cải
tạo tự nhiên xã hội và t duy.Phép biện chứng ra đời từ sự sáng tạo và đồng
thời cũng đặt ra yêu cầu sáng tạo trong việc vận dụng nó trong nhận thức và
trong hoạt động thực tiễn.Nếu nh trớc đây phép biện chứng đôi khi do các
nhà duy tâm nghiên cứu và các nhà duy vật dù là phản đối phép siêu hình thì
bây giờ phép biện chứng đó đã tìm thấy ngời bạn đồng hành tin cậy duy nhất
của mình là chủ nghĩa duy vật.Nếu nh trớc đây lý luận và phơng pháp đôi khi
bị tách rời nhau,thì bây giờ chúng đẫ trở thành sự thống nhất gắn bó là chủ
nghĩa duy vật biện chứng trong phép biện chứng duy vật đã trở thành học
thuyết thống nhất của tồn tại và nhận thức,trở thành phơng pháp luận chung
nhất của việc nhận thức và cải tạo thế giới.Lênin khẳng định phép biện chứng
duy vật làhọc thuyết về sự phát triển,dới hình thức hoàn bị nhất ,sâu sắc nhất
và không phiến diện
Phép biện chứng duy vật không giống bất cứ một học thuyết triết học

nào khác,bởi vì nó không phải là sản phẩm của phơng pháp t duy mà nó là sự
phản ánh khách quan thế giới vật chất,là sự kích thích những giá trị t
tuởng,văn hoá nhân loại,nó kế thừa tiếp thu có phân hoá những hạn chế của
chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng trong lịch sử,đồng khái quát những
thàng tựu mới nhất của khoa học tự nhiên.Học thuyết đó luôn lấy thực tiễn
làm cơ sở,điểm xuất phát của mình.Thực tiễn vừa là cơ sở,vừa là mục
đích,động lực,tiêu chuẩn để đánh giá sức bền của nó.Chính hơi thở của thực
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
tiễn đã làm cho phép biện chứng duy vật luôn sống động,phát triển.Lênin chỉ
rõ:Quan điểm về đời sống,về thực tiễn,phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản
của lý luận về nhận thức.
Trong quá trình xây dựng hệ thống triết học của mình các nhà sáng lập
chủ nghĩa Mác luôn đấu tranh không khoan nhợng chống lại mọi luận điệu
xuyên tạc của kẻ thù và bảo vệ những quan điểm khoa học của mình

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
B
phép biện chứng duy vật
Có thể nói từ thời cổ đại ngời ta đã hiểu phép biện chứng là nghệ thuật
tranh luận để tìm ra chân lý ,bằng cách vạch ra những mâu thuẫn trong lập
luận của đối phơng.Quan điểm ấy đã thể hiện những hiểu biết nhất định về
yếu tố cơ bản của phép biện chứng là mâu thuẫn.
Định nghĩa phép biện chứng cho biết,phép biện chứng nói chung chỉ
mối liên hệ,vận động,phát triển của các sự vật phát triển.Thực chất của các
mối liên hệ vận động phát triển ấy là sự thống nhất,đấu tranh của các mặt đối
lập gọi là mâu thuẫn.
Quan điểm biện chứng cho rằng các sự vật,hiện tợng hay những sản
phẩm tinh thần của thế giới,tồn tại trong mối liên hệ,tác động lẫn nhau và

không ngừng vận động phát triển.
Đối lập với quan điểm biện chứng,quan điểm siêu hình cho rằng các sự
vật hiện tợng trong thế giới tồn tại cô lập ,tách rời nhau,tĩnh tại,không vận
động,không phát triển.Nếu có sự thừa nhận trong quan điểm này về vận động
của thế giới thì đó chỉ là sự tăng giảm đơn thuần về lợng hoặc vân động theo
chu kỳ khép kín.
Những ngời theo quan điểm siêu hình nói chung phủ nhận sự phát
triển,họ tuyệt đối hoá các mặt ổn định của sự vật,hiện tợng.Họ cho rằng
không có sự ra đời của cái mới và nguồn gốc của chúng nằm ở bên ngoài sự
vật,hiện tợng.Nh vậy quan điểm biện chứng khác quan điểm siêu hình ở
chỗ :Nó xem xét sự phát triển nh một quá trình tiến lên,thông qua những bớc
nhảy vọt,cái cũ mất đi và cái mới ra đời.Nó vạch ra nguồn gốc bên trong của
sự vận động và phát triển,đó là cuộc đấu tranh giữa những mặt đối lập bên
trong của sự vật ,hiện tợng.
Có hai loại phép biện chứng đó là:biện chứng khách quan và biện
chứng chủ quan
Trong lịch sử triết học có ba hình thức cơ bản của phép biện
chứng ,phản ánh trình độ nhận thức khác nhau của nhân loại về biện chứng
khách quan của thế giới:phép biện chứng ngây thơ,phép biện chứng duy
tâm,phép biện chứng duy vật.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Phép biện chứng ngây thơ tự phát cổ đại,tiêu biểu là Hêcralít.Ông cho
rằng sự vận động và phát triển của thế giới giống nh dòng chảy của một con
sông,nh vậy không ai tắm hai lần trên một dòng sông.Biện chứng ngây thơ
dựa trên quan sát có tính trực quan,chỉ có ý nghĩa vô thần,chống lại quan
niệm tôn giáo về thế giới,ít có giá trị khoa học.Biện chứng ngây thơ là hạn
chế,bị phơng pháp siêu hình xoá bỏ
Biện chúng duy tâm ,ngời tiêu biểu cho phép biện chứng duy tâm khách
quan là Heghen.Ông là ngời đầu tiên có công xây dựng tơng đối hoàn chỉnh

phép biện chứng duy vật với hệ thống các phạm trù,khái niệm,và các qui tắc
cơ bản.Tuy nhiên,phép biện chứng của Heghen còn thiếu triệt để và thiếu
khoa học.
Biện chứng duy vật do Mác-Ănghen sáng lập ra vào giữa thế kỷ
19.Phép biện chứng duy vật là sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan duy
vật và phơng pháp luận biện chứng.Nhờ đó khắc phục đợc các hạn chế trớc
đây của phép biện chứng chất phác và phép biện chứng duy tâm và thực sự
trở thành khoa học,đa con ngời tới bến bờ chân lý.Phép biện chứng duy vật
bao gồm các nguyên lý,phạm trù, qui luật
Ta sẽ lần lợt xem xét các khía cạnh này
I/hai nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật
1.Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến của các sự vật hiện tợng
Trớc hết ta cần hiểu mối liên hệ là chỉ sự phụ thuộc tác động và
chuyển hoá lẫn nhau của các sự vật,hiện tợng hoặc giữa các yếu tố,các mặt
hay các quá trình khác nhau của chúng.Các mối liên hệ không chỉ mang tính
chất phổ biến mà còn mang tính đa dạng
Chủ nghĩa duy vật biện chứng quan niệm liên hệ phổ biến là liên hệ
giữa các sự vật,hiện tợng của toàn bộ thế giới khách quan(gồm cả tự nhiên,xã
hội và tinh thần).Theo nó trong thế giới không có sự vật nào tồn tại độc
lập,tách rời,không liên hệ với các sự vật khác,trái lại chúng đều liên hệ với
nhau theo phơng thức nào đó và tạo những hệ thống chằng chịt của thế
giới.Liên hệ không chỉ giữa các sự vật với nhau mà còn có các yếu tố,các mặt
bên trong của sự vật,giữa các giai đoạn phát triển khác nhau của sự vật.
Đối lập với quan điểm về mối liên hệ phổ biến của phép biện chứng
duy vật.Quan điểm siêu hình cho rằng sự vật trong thế giới tồn tại một cách
cô lập,tách rời nhau.Còn quan điểm biện chứng duy vật cho rằng mối liên hệ
phổ biến là liên hệ hiện thực khách quan vốn có trong các sự vật,hiện tợng
Website: Email : Tel : 0918.775.368