CHUYÊN ĐỀ MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ

Miêu tả và biểu cảm trong văn tự
sự
I. Kiến thức cơ bản
Ôn tập về miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, lu ý
những kiến thức sau :
1. Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phơng tiện
nghệ thuật khác) làm cho ngời nghe (ngời đọc, ngời
xem) có thể thấy sự vật, hiện tợng, con ngời nh đang
hiện ra trớc mắt.
Biểu cảm là bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của
bản thân trớc sự vật, sự việc, hiện tợng con ngời trong
đời sống.
2. Miêu tả trong văn miêu tả, biểu cảm trong văn
biểu cảm so với miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự
không phải khác nhau ở số lợng câu văn mà là ở mục
đích sử dụng. Yếu tố miêu tả trong văn miêu tả và
trong văn tự sự tuy đều có tác dụng làm cho sự vật, sự
việc, con ngời trở nên rõ ràng sinh động. Thế nhng
miêu tả cho rõ, cho hay là mục đích của văn miêu tả.
Trong khi đó, miêu tả chỉ là phơng tiện để việc kể
chuyện trong văn tự sự thêm cụ thể, sinh động và lí
thú hơn. Cũng nh vậy, nếu yếu tố biểu cảm làm cho
bài văn biểu cảm dồi dào cảm xúc thì nó cũng chỉ là
một phơng tiện để biểu hiện và dẫn dắt câu chuyện
trong văn tự sự mà thôi.
3. Để đánh giá sự thành công của việc miêu tả và
biểu cảm trong văn tự sự, ngời ta thờng phải xem xét
các yếu tố này có phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự
hay không, hoặc đã phục vụ cho mục đích ấy ở mức
độ nào.
4. Muốn miêu tả và biểu cảm thành công, ngời viết

cần phải quan tâm tìm hiểu cuộc sống, con ngời và
bản thân mình, đồng thời chú ý quan sát, liên tởng, t-
ởng tợng và lắng nghe những lay động mà sự vật, sự
việc khách quan gieo vào trong tâm trí mình.
II. Rèn kĩ năng
1. Tìm hiểu kĩ năng miêu tả và biểu cảm trong văn
tự sự qua đoạn trích Những vì sao của A. Đô-đê.
Đây là một trích đoạn tự sự bởi nó có các yếu tố
nh: nhân vật (chàng chăn cừu và cô gái), có sự việc
(một cốt truyện nhỏ) và có cả ngời dẫn chuyện (nhân
vật tôi - chàng chăn cừu).
- Đoạn trích này sử dụng khá nhiều các yếu tố miêu
tả và biểu cảm để làm phơng tiện cho việc "kể
chuyện". Các yếu tố miêu tả xuất hiện ở phần đầu
đoạn văn (miêu tả hiện thực của cảnh ban đêm) và
đoạn tả bầu trời ngàn sao ở phần cuối. Yếu tố biểu
cảm trong đoạn văn là phần diễn tả những cảm xúc
tinh tế của nhân vật tôi khi "đầu nàng nặng trĩu vì
buồn ngủ đã ngả vào tôi với tiếng sột soạt êm ái của
những dải đăng-ten và làn tóc mây gợn sóng".
- Có thể nói, đây là một đoạn văn mà yếu tố miêu tả
và biểu cảm đã đóng góp tích cực cho việc nâng cao
hiệu quả tự sự. Hai yếu tố này chẳng những đã giúp
chúng ta hình dung một cách sinh động về cảnh đêm
sao thơ mộng mà còn có tác dụng thúc đẩy diễn biến
của cốt truyện. Yếu tố miêu tả làm nền cho việc nảy
sinh sự việc và từ đó mới có những rung động khẽ
khàng, say sa mà thanh khiết của chàng chăn cừu bên
cô gái ngây thơ, xinh đẹp. Đêm sao thơ mộng cùng
những rung động ngọt ngào làm cho đoạn văn trở nên

hấp dẫn và lí thú hơn.
2. a) Liên tởng : Từ sự việc, hiện tợng nào đó mà
nghĩ đến sự việc, hiện tợng có liên quan.
b) Quan sát : Xem xét để nhìn rõ, biết rõ sự vật hay
hiện tợng.
c) Tởng tợng : Tạo ra trong tâm trí hình ảnh của cái
không hề có ở trớc mắt, hoặc cha hề gặp.
3. Để miêu tả cho tốt, cho hay, chúng ta không thể
"chỉ cần quan sát đối tợng một cách kĩ càng" mà còn
phải phát huy tích cực khả năng tởng tợng và liên tởng
nữa. Ví nh, chúng ta sẽ không thể cảm nhận đợc các
hình ảnh, âm thanh rất đặc sắc, rất thơ mộng trong
đoạn văn của A. Đô-đê nếu không có sự quan sát tinh
tế để thấy: trong đêm, tiếng suối reo nghe rõ hơn, đầm
ao nhen lên những đốm lửa nhỏ, những tiếng sột soạt
văng vẳng trong không gian Hay hình ảnh "Cô gái
nom nh một chú mục đồng nhà trời, nơi có những đám
cới sao " là sản phẩm của trí tởng tợng. Và nếu
không có sự liên tởng phong phú thì không thể có đợc
cảnh "cuộc hành trình trầm lặng, ngoan ngoãn của
ngàn sao gợi nghĩ đến đàn cừu lớn".
4. Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy, tình cảm,
cảm xúc của nhân vật "tôi" trong đoạn trích Những vì
sao nảy sinh từ việc quan sát kĩ càng, chăm chú cảnh
đêm. Một đêm sao huyền ảo và thơ mộng, hơn nữa vẻ
đẹp hồn nhiên và ngây thơ của cô gái chắc chắn đã
làm lay động trái tim giàu cảm xúc và dễ rung động
của chàng trai. Và rõ ràng chính những tình ý ấy đã
làm cho đoạn văn thêm mợt mà và hấp dẫn hơn. Cho
nên, không thể nói để biểu cảm khi tự sự, chỉ tìm

những cảm xúc, những rung động trong tâm hồn ngời
kể.
5. Đoạn văn kể lại cuộc chiến đấu giữa Đam Săn
với Mtao Mxây trong sử thi Đam Săn là một đoạn văn
có sử dụng nhiều yếu tố miêu tả và biểu cảm. Có thể
nói nhờ các yếu tố này mà khung cảnh cũng nh diễn
biến của cuộc chiến hiện ra cụ thể sinh động tới từng
chi tiết trong sự hình dung của ngời đọc. Các yếu tố
miêu tả (những hình ảnh so sánh ví von) và biểu cảm
(cảm xúc của các nhân vật cũng nh của cộng đồng) đã
làm cho cuộc chiến đấu trở nên hoành tráng và dữ dội.
Cũng từ đó mà hình ảnh ngời anh hùng cũng đợc nâng
bổng hơn lên.
6. Trong đoạn văn trích từ truyện ngắn Lẵng quả
thông của C. Pau-tôp-xki, ngời kể đã "kể chuyện"
bằng quan sát, tởng tợng và suy ngẫm. Để giúp ngời
đọc hình dung rõ rệt hơn, cảm nhận thích thú hơn vẻ
đẹp của mùa thu, nhà văn đã không miêu tả trực tiếp
mà tởng tợng "nếu nh có thể lấy hết đồng và vàng trên
trái đất đem đánh thành muôn vàn lá cây rất mực tinh
xảo"; và suy ngẫm "những chiếc lá nhân tạo nọ sẽ rất
thô kệch ". Những câu văn ấy cũng là nhấn mạnh vẻ
đẹp tự nhiên của mùa thu nhng yếu tố miêu tả và biểu
cảm đã mang đến cho chúng ta một cách cảm nhận
khác lạ lẫm và lí thú hơn.
7. Viết bài văn tự sự có sử dụng các yếu tố biểu
cảm và miêu tả kể về một chuyến đi đã đem lại cho
anh (chị) nhiều cảm xúc (một lần về quê, một
chuyến tham quan du lịch).
Tham khảo bài viết dới dây (kể về một lần về quê

nội).
Quê hơng tôi cũng đẹp và đáng yêu nh quê hơng
của Tế Hanh. Cũng có con sông xanh biếc và những
hàng tre rợp mát những buổi tra hè. Chỉ tiếc tôi
sống ở quê không nhiều lắm. Mỗi năm tôi chỉ đợc
về quê có một lần và thờng là những ngày hè oi bức.
Hè năm nay cũng vậy, tôi cũng theo bố mẹ về thăm
quê nội. Thế nhng chuyến đi năm nay buồn man
mác và nhói đau hơn.
Chả là cách cái ngày tôi về quê tròn hai tháng,
nội tôi đã vĩnh viễn ra đi khỏi trái đất này. Mới
nghe cái tin dữ ấy, tôi đã khóc suốt buổi tra và
nằng nặc đòi bố mẹ cho về quê để nhìn mặt ông lần
cuối. Thế nhng bố an ủi: Nội ra đi là một mất mát
lớn đối với tất cả chúng ta. Lúc nội còn sống, nội
đã rất tin vào sức học của các con. Bây giờ con lại
sắp phải thi chuyển cấp. Vì thế con hãy cố gắng ôn
và thi cho tốt để làm an lòng linh hồn của nội . Tôi
ngoan ngoãn và ngậm ngùi nghe theo lời dạy bảo
của bố tôi. Nỗi đau và niềm nhớ thơng ông nội nén
lại trong tim tôi nghẹn ngào và da diết.
Con tàu ngày xa vẫn chạy rất nhanh sao hôm
nay nó ì ạch và nặng nề biết mấy. Bò ngang qua
mấy con đê và không biết đến bao nhiêu cánh đồng
mênh mông bát ngát, con tàu dừng lại ngay phía
đầu ngôi làng nhỏ của nội tôi. Vừa đặt chân lên
mảnh đất của làng, tôi bỗng giật mình nhận ra ngời
bạn xa quen thuộc- những bụi tre làng. Quê nội tôi
có rất nhiều tre, tre đã gắn với bố, với tôi bao kỉ
niệm. Những ngày nắng, những đêm ma, những đêm

trăng cùng bạn bè trong xóm với bao trò chơi thú
vị, tôi đều đã gửi gắm ở nơi đây. Nhng hôm nay trời
không nắng và không có gió. Những đám trẻ âm
thầm, lạnh lẽo và dờng nh cũng buồn nh tâm hồn
của chính tôi.
Bố nắm chặt tay tôi khi cả nhà đứng trớc hai
cánh cổng đầy rêu xanh nhà nội. Tôi bắt đầu không
cầm đợc nớc mắt. Tôi chạy thẳng vào sân, và vào
lòng bà và nức nở. Các cô, các bác và các chị em
xúm lại an ủi tôi. Bà nội dắt tôi đến trớc bàn thờ
ông nội. Tôi thắp nhang trong khi hai mắt vẫn cay
xè.Tôi cố gợng để nhìn sâu vào tôi mắt sáng và rất
hiền hoà của nội tôi rồi lại oà lên khóc.
Tôi thơng nội rất nhiều. Qua lời kể của bố tôi,
tôi biết ông bà nội đã phải lam lũ suốt cuộc đời để
nuôi dạy con cái cho thành đạt. Lúc còn sống, nội
thờng nói; nội rất vui vì con cháu đều ngoan ngoãn
cả .Nh ng quả thực nội đã hy sinh trọn cuộc đời mà
cha có đợc một ngày thảnh thơi vui sớng.
Hôm ấy sau khi viếng mộ ông, tôi xin phép bố mẹ
một mình ra thăm bờ sông. Nơi ấy xa nội thờng đa
tôi ra hóng mát. Ông dạy tôi cách vót diều và cũng
có hôm tôi đợc ông cho thả diều trên bờ con sông
quê ấy.
Dòng sông bắt đầu nhô ra trớc mắt tôi, uốn khúc
bao quanh ngôi làng nhỏ nh một dải lụa trắng
khổng lồ. Mặt sông hôm nay lăn tăn gợn sóng nh
đang nói, đang cời, nh tâm sự Tôi đứng lặng trên
bờ sông, nhắm mắt và nghe gió thổi vi vu. Hình nh
trong tiếng gió thổi nghe đợc tiếng thì thầm đó đây

của nội.
Tối hôm đó tôi có cảm thấy vui hơn vì đợc các
anh chị đa ra với đám thiếu niên ngoài xóm. Thế nh-
ng cuộc vui tàn rất nhanh, tôI ra về lòng không đợc
tơi mới nh những lần vui chơi ngày trớc.
Buổi sáng hôm sau tôi phải theo bố mẹ về ngay
thành phố. Bố tôi phải đi công tác gấp, còn tôi năm
nay cũng bận hơn với chuyện học hè. Vả lại tôi
không dũng cảm để mà ở lại. Tôi muốn nhớ về ông
nhng không phải ngày nào cũng cứ nhìn thấy ông
rồi khóc.
Bà nội chu đáo chuẩn bị cho bố con tôi rất nhiều
quà, trong đó có cả một con diều nhỏ. Tôi nín thở
để kìm nén cảm xúc trong lòng. Tôi ôm chặt và thầm
cảm ơn ông bà về tất cả.
Trời hôm nay nắng và nắng rất to. Bố mẹ và tôi b-
ớc ra khỏi đám tre làng uể oải và mệt mỏi. Con đ-
ờng trớc mắt tôi rộng và xa tít. Nhng không đợc đi
dới những tán tre làng đôi mắt tôi hình nh cứ mỗi
lúc hoa lên
Nhìn chung, đây là một bài tập mà ta có thể chủ
động viết một cách sáng tạo, linh hoạt, không nên tuân
theo một khuôn mẫu nào. Điều đáng lu ý là không đợc
sa vào kể chuyện "suông" (câu chuyện chỉ gồm các sự
việc, chi tiết tiếp nối nhau) hoặc lạc sang kiểu bài
thuần biểu cảm.