Thiên nhiên đất nước trong hồng đức quốc âm thi tập của lê thánh tông và hội tao đàn

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung Khoa Ngữ Văn


TRNG I HC S PHM H NI 2
KHOA NG VN
*********


TH DUNG




THIấN NHIấN T NC TRONG
HNG C QUC M THI TP CA
Lấ THNH TễNG V HI TAO N

KHểA LUN TT NGHIP I HC
Chuyờn ngnh: Vn hc Vit Nam


Ngi hng dn khoa hc
THS. AN TH THY



H NI - 2014

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung Khoa Ngữ Văn

LI CM N

Trong thi gian va qua, nhn c s giỳp ca cỏc thy cụ khoa
Ng Vn, trng i hc S phm H Ni 2, tụi ó hon thnh khúa lun tt
nghip i hc vi ti: Thiờn nhiờn t nc trong Hng c quc õm
thi tp ca Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n
Tụi xin by t li cm n chõn thnh, sõu sc ti cụ giỏo, thc s An Th
Thỳy, ngi ó trc tip hng dn tụi hon thnh khúa lun ny.
Tụi xin chõn thnh cm n cỏc thy cụ giỏo trong t Vn hc Vit Nam,
cựng cỏc thy cụ giỏo khoa Ng Vn, trng i hc s phm H Ni 2 ó
to iu kin thun li cho tụi trong quỏ trỡnh hc tp v nghiờn cu.

H Ni, ngythỏngnm
Sinh viờn


Th Dung

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung Khoa Ngữ Văn



LI CAM OAN

Tụi xin cam oan rng, õy l kt qu nghiờn cu riờng ca tụi; nú
khụng trựng vi cụng trỡnh nghiờn cu ca bt c tỏc gi no ó c cụng
b. Nu sai tụi xin hon ton chu trỏch nhim.

H Ni, ngythỏngnm
Sinh viờn


Th Dung

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung Khoa Ngữ Văn


MC LC

M U 1
1. Lớ do chn ti 1
2. Lch s nghiờn cu vn 2
3. Mc ớch v nhim v nghiờn cu 4
4. i tng v phm vi nghiờn cu 4
5. Phng phỏp nghiờn cu 5
6. B cc ca khúa lun 5
NI DUNG 6
CHNG 1. NHNG VN CHUNG 6
1.1. Tỏc gi, tỏc phm 6
1.1.1. Tỏc gi 6
1.1.2. Tỏc phm 10
1.2. Khỏi quỏt th t thiờn nhiờn t nc trong vn hc trc Hng c
Quc õm thi tp 13
1.2.1. Thiờn nhiờn trong vn hc i Lý 14
1.2.2. Thiờn nhiờn trong vn hc thi Trn-H 17
CHNG 2. THIấN NHIấN T NC TRONG HNG C
QUC M THI TP CA Lấ THNH TễNG V HI TAO N
23

2.1. Cm quan thiờn nhiờn t nc trong Hng c quc õm thi tp 23
2.1.1. Thiờn nhiờn t nc trong cm quan thng ngon 23
2.1.2. Thiờn nhiờn t nc trong cm quan lch s 37
2.2. Ngh thut th hin thiờn nhiờn t nc trong Hng c quc õm thi tp
43
2.2.1. Bỳt phỏp t cnh ng tỡnh 43
2.2.2. Bỳt phỏp c l 47
2.2.3. Bỳt phỏp t thc 53


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung Khoa Ngữ Văn

KT LUN 58
TI LIU THAM KHO 60



Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 1 Khoa Ngữ Văn

M U

1. Lớ do chn ti
Cuc khi ngha Lam Sn do Lờ Li lónh o ó thnh cụng tt p,
m ra mt thi kỡ mi cho lch s dõn tc: thi kỡ t nc c c lp sau
hn hai mi nm b gic Minh ụ h. Mi mt kinh t, chớnh tr, vn húa xó
hi cú iu kin phỏt trin hn bao gi ht.
Do tỡnh hỡnh lch s quyt nh, vn hc sut th k XV u nhm ca
ngi chin cụng oanh lit ca nhõn dõn ta trong sut cuc khỏng chin chng

Minh, th hin nim t ho v v p ca thiờn nhiờn t nc, con ngi i
Vit, ng thi cng ca ngi t nc trong giai on thnh tr sau chin
thng ú. Di thi vua Lờ Thỏnh Tụng, nht l di niờn hiu Hng c
(1470 - 1497), vn hc ó cú s phỏt trin vt bc. Thi kỡ ny cú nhiu tp
th ch Hỏn ra i nh: Qunh uyn cu ca, Minh lng cm tỳ c bit,
Lờ Thỏnh Tụng ó thnh lp hi Tao n vi hai mi tỏm nhõn s ng thi
cựng bn lun v sỏng th ca. Sỏng tỏc ca hi, ngoi nhng tỏc phm vit
bng ch Hỏn nh ó núi trờn thỡ cũn cú rt nhiu tỏc phm vit bng ch
Nụm, trong ú Hng c quc õm thi tp l tỏc phm tiờu biu nht.
Trong tp th Hng c quc õm thi tp ch thiờn nhiờn t nc l
mt ch ln. Qua nhng vn th gi t s m l ca thiờn nhiờn, cỏc tỏc gi
ó ca ngi v p ca non sụng cm tỳ, ca ngi t nc con ngi Vit Nam.
Do ú qua tp th ny s giỳp chỳng ta thy c v p, tỡnh yờu thiờn nhiờn
t nc c th hin trong tp th, thy c tõm t, tỡnh cm ca cỏc tỏc
gi i vi quờ hng bn quỏn ca mỡnh. ng thi nghiờn cu v thiờn
nhiờn t nc trong tp th Hng c Quc õm thi tp giỳp chỳng ta cú
thờm c s xỏc nh v trớ ca nú trong dũng mch th trung i.
Hng c quc õm thi tp ra i ó khng nh sc sng v kh nng
phỏt trin to ln ca ngụn ng Vit, thỳc y quỏ trỡnh dõn ch húa, dõn tc


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 2 Khoa Ngữ Văn

húa v th hin tỡnh yờu thiờn nhiờn t nc, vn húa Vit. S xut hin ca
Hng c quc õm thi tp cng nh dũng th Nụm ng lut l mt minh
chng cho tinh thn ch ng tip thu cú chn lc ca cha ụng ta trong mi
quan h giao lu vi vn húa, vn hc nc ngoi.
Mc dự cú nhng giỏ tr to ln nh vy nhng trong cỏc bc hc ph
thụng, cao ng, i hcHng c quc õm thi tp vn cha cú s quan

tõm ỳng mc.
Xut phỏt t nhng lớ do trờn, chỳng tụi chn ti Thiờn nhiờn t
nc trong Hng c quc õm thi tp ca Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n
mong mun c tỡm hiu, c hc hi ti nng vn chng v nhõn cỏch
lch s ca nhng nh th th k XV v hi vng ti s gúp phn soi sỏng
mt phng din c bn v ch o trong Hng c quc õm thi tp: ú l
thiờn nhiờn t nc. T ú giỳp bn c cú nhng hiu bit c bn v Lờ
Thỏnh Tụng v hi Tao n, cng nh giỳp cho vic hc tp, ging dy nhng
bi th trong Hng c quc õm thi tp cú hiu qu hn.
2. Lch s nghiờn cu vn
Hng c quc õm thi tp l tp th ln ca Lờ Thỏnh Tụng v hi
Tao n th k XV. ó cú nhiu cụng trỡnh nghiờn cu v tp th ni ting
ny. Tuy nhiờn, hu ht cỏc nh nghiờn cu mi ch dng li vic phõn tớch
khỏi quỏt tp th, ch cha i vo tng khớa cnh c th. Riờng vi ti
Thiờn nhiờn t nc trong Hng c quc õm thi tp thỡ ớt tỏc gi cp
n, nu cú thỡ cỏc tỏc gi cng ch núi mt cỏch chung chung m cha núi n
nhng biu hin c th ca thiờn nhiờn t nc c th hin trong tp th.
Trong cun Lch s vn hc Vit Nam (tp 2) tỏc gi Bựi Vn Nguyờn
ó cp n cỏc phng din ni dung v ngh thut ca mt s tp th do
Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n sỏng tỏc, trong ú cú Hng c quc õm thi
tp. Tỏc gi ó cp ti nhiu khớa cnh, c bit l v nhng cnh trớ thiờn


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 3 Khoa Ngữ Văn

nhiờn t nc, tỏc gi vit: Tỡnh yờu thiờn nhiờn v tỡnh yờu la ụi trong
th vn ca Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n. Ngoi mc Thiờn a mụn v
Phong cnh mụn trong Hng c quc õm thi tp, cũn cú rt nhiu bi th
Hỏn v Nụm khỏc núi v tỡnh yờu thiờn nhiờn t nc Thng thng cỏc

nh th trong hi Tao n vnh thiờn nhiờn theo nhng ti nht nh, nh
vnh bn mựa, vnh 12 thỏng, vnh 5 canh, vnh o nguyờn bỏt cnh, vnh
ng tiờu canh mc, hoc vnh mt h thng ca b, mt h thng chựa
chin Khi mụ t s vt, h ó chỳ ý n hỡnh tng v li vn [7, tr. 171,
172]. Song, nu xột mt cỏch tng quỏt thỡ tỏc gi Bựi Vn Nguyờn mi ch
núi mt cỏch khỏi quỏt v tp th Hng c quc õm thi tp ch cha i sõu
nghiờn cu tng khớa cnh ca tp th, nht l v thiờn nhiờn t nc c
th hin trong tp th.
Trong cunHng c quc õm thi tp ca tỏc gi Phm Trng im
v tỏc gi Bựi Vn Nguyờn (phiờn õm - chỳ gii - gii thiu). Trong li gii
thiu cỏc tỏc gi cng ó cp ti vn thiờn nhiờn t nc c th hin
trong tp th: im ni bt u tiờn trong tp th quc õm, thi Hng c
l tỡnh th ca cỏc tỏc gi qua s bin chuyn ca thi khc v qua v m l
ca thiờn nhiờn mụng lung vụ cựng vụ tn. Lũng ngi v cnh vt, nh th
vi thiờn nhiờn: mt ti cú th núi l muụn thu t c chớ kim t ụng
sang tõy [1, tr. 17]. Song nhng ý kin ny ch dng li l nhng nhn xột
bc u cha i vo vn c th.
Trong cun Vn hc trung i Vit Nam (tp 1) cỏc tỏc gi Nguyn
ng Na (ch biờn), Ló Nhõm Thỡn - nh Th Khang ó phõn tớch nhng ni
dung c bn v ni dung v ngh thut ca tp th Hng c quc õm thi tp.
Trong giỏo trỡnh ny, cỏc tỏc ó cp n thiờn nhiờn t nc trong Hng
c quc õm thi tp. Tuy nhiờn, vic nghiờn cu ch dng li vic kho sỏt


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 4 Khoa Ngữ Văn

ch cha tht s i sõu phõn tớch c th tng biu hin ca thiờn nhiờn t
nc trong tp th.
Nhỡn chung, vn thiờn nhiờn t nc t nc trong Hng c

quc õm thi tp ca Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n ó c cp n
nhng gúc khỏc nhau, hoc giỏn tip hoc trc tip. Tuy nhiờn, nhng
cụng trỡnh nghiờn cu ú cha t thnh vn riờng bit, cha kho sỏt ton
din, h thng, m cũn mang tớnh tn mn. Chớnh vỡ vy, tip thu thnh tu
ca cỏc nh nghiờn cu i trc, chỳng tụi mnh dn tỡm hiu ti Thiờn
nhiờn t nc trong Hng c quc õm thi tp ca Lờ Thỏnh Tụng v hi
Tao n. Hi vng tỡm ra nhng nột c ỏo, hp dn v khng nh c giỏ
tr to ln ca tp th trờn thi n vn hc dõn tc.
3. Mc ớch v nhim v nghiờn cu
3.1. Mc ớch nghiờn cu
ti hng ti nhng mc ớch sau:
- Gúp phn tỡm hiu v tỏc gi Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n.
- Cú c cỏi nhỡn khỏi quỏt nht v thiờn nhiờn t nc trong th ca
trung i Vit Nam, c bit l trong tp th Hng c quc õm thi tp.
3.2. Nhim v nghiờn cu
- Nờu c nhng khỏi quỏt nht v th t v thiờn nhiờn t nc
trong vn hc trc Hng c quc õm thi tp.
- Thy c thiờn nhiờn t nc trong tp th Hng c quc õm thi
tp trờn c hai phng din ni dung v ngh thut.
4. i tng v phm vi nghiờn cu
4.1. i tng nghiờn cu:
Vi khuụn kh ca mt khúa lun tt nghip v kh nng lm ch t liu
cú hn, i tng nghiờn cu ca khúa lun l nhng bi th vit v thiờn nhiờn
t nc trong cun Hng c quc õm thi tp do tỏc gi Phm Trng im v
tỏc gi Bựi Vn Nguyờn phiờn õm, chỳ gii, gii thiu.


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 5 Khoa Ngữ Văn

4.2. Phm vi nghiờn cu:
Gii hn phm vi nghiờn cu ca khúa lun l ch tp trung nghiờn cu
mt khớa cnh ca tp th Hng c quc õm thi tp, c th l thiờn nhiờn
t nc c th hin trong tp th.
5. Phng phỏp nghiờn cu
khai thỏc ti ny, chỳng tụi s dng mt s phng phỏp chớnh
sau:
- Phng phỏp thng kờ, phõn loi
- Phng phỏp phõn tớch, bỡnh ging
- Phng phỏp i chiu, so sỏnh
- Phng phỏp tng hp
6. B cc ca khúa lun
Ngoi phn mc lc, m u, kt lun v ti liu tham kho, ni dung ca
khúa lun gm hai chng chớnh:
Chng 1: Nhng vn chung
Chng 2: Thiờn nhiờn t nc trong Hng c quc õm thi tp ca
Lờ Thỏnh Tụng v hi Tao n










Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 6 Khoa Ngữ Văn

NI DUNG
CHNG 1. NHNG VN CHUNG

1.1. Tỏc gi, tỏc phm
1.1.1. Tỏc gi
Vn hc ch Nụm na sau th k XV phỏt trin trờn c s k tha
nhng thnh tu ca vn hc na u th k m tiờu biu l Quc õm thi tp
ca Nguyn Trói. Thi ny, Lờ Thỏnh Tụng bt u sỏng tỏc vn th Nụm v
khuyn khớch cỏc triu thn tham gia. Do ú, vic sỏng tỏc vn hc Nụm ó
thnh mt phong tro sụi ni. Phong tro ny ó th hin mt bc tin mi
ca dũng vn hc Nụm. Nhng tỏc phm Nụm thi kỡ ny hin nay cũn gi
c l Thp gii cụ hn quc ng vn v tp th Hng c quc õm thi tp.
Hng c quc õm thi tp l tp th Nụm c ln ca th k XV, nú l
mt tuyn tp ca nhiu cỏc tỏc gi m ng u l Lờ Thỏnh Tụng.
Hin nay a s cỏc nh nghiờn cu u cho rng tỏc gi ca Hng c
quc õm thi tp l Lờ Thỏnh Tụng cựng hai mi tỏm thnh viờn hi Tao n
(Tao n nh thp bỏt cỳ ) do ụng sỏng lp .
1.1.1.1. Lờ Thỏnh Tụng
Trong bi Bỡnh Ngụ i cỏo, Nguyn Trói vit:
T Triu, inh, Lớ, Trn bao i gõy nn c lp,
Cựng Hỏn, ng, Tng, Nguyờn mi bờn hựng c mt phng.
Tuy mnh yu tng lỳc khỏc nhau,
Song ho kit i no cng cú.
Qu tht, t nc ta t xa ti nay, nỳi sụng linh thiờng chung ỳc,
khụng bao gi thiu anh hựng, ho kit. ú l nhng ngi dự cng v
no, vn quan hay vừ tng, lm vua hay lm tụi, bng ti nng trớ tu ca
mỡnh ó úng gúp to ln cho cụng cuc xõy dng v bo v T quc Vit


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Đỗ Thị Dung 7 Khoa Ngữ Văn

Nam, hoc úng gúp xng ỏng trong nhiu lnh vc c th khỏc nh vn húa
giỏo dc, vn hc ngh thut, nụng nghip, y hc v trong s v nhõn ca
t nc y, Lờ Thỏnh Tụng ni lờn vi nhng úng gúp cú hiu qu cho t
nc v dõn tc, va cú vừ cụng va cú vn tr. Nhng úng gúp ú ó to
thnh nhng h giỏ tr mang c trng thi i - thi i Hng c (nh
Hng c lut l, Hng c bn , Hng c khoa c, Hng c tao n,
Hng c quc õm) ó li nh hng lõu di trong nhiu i sau. Qa
tht Lờ Thỏnh Tụng va l mt v hong anh minh, va l nh chớnh tr,
nh qun lớ t nc ti nng, nh vn húa li lc, nh th ln ca nc ta vo
na sau th k XV.
Lờ Thỏnh Tụng sinh ngy 20 thỏng 7 nm Nhõm Tut (1442), mt ngy
30 thỏng 1 nm inh T (1497), cú tờn t l T Thnh, l con trai th t v
cng l con ỳt ca vua Thỏi Tụng. Thõn mu l b Ngụ Th Ngc Dao, con
gỏi ca Thỏi Bo Ngụ T, mt trong nhng cụng thõn khai quc ca nh Lờ,
ngi lng ng Bng, huyn Yờn nh (Thanh Húa).
Cú nhiu chuyn k li rng Lờ T Thnh c sinh ra bờn ngoi cung
cm, ti chựa Huy Vn (phớa trong ngừ Vn Chng, ng Hng Bt, H
Ni). Sng gia chn nhõn gian t nh n nm lờn 4 tui, m Nhõn Tụng
buụng rốm nghe chớnh s, mi cho ún T Thnh v phong lm Bỡnh Nguyờn
vng, cho nh Phiờn hng ngy cựng vua Nhõn Tụng v cỏc phiờn
vng khỏc hc tp ti tũa Kinh Diờn.
Khi Nghi Dõn, con c ca vua Thỏi Tụng trc ú b bim trut ri õm
mu thoỏn t ó git m con Bang C (vua Nhõn Tụng) lờn ngụi vua, li
phong T Thnh lm Gia Vng v vn cho nh Tõy trong ni in. Khi
Nghi Dõn b lt , trong triu cú ngi bn lp T Thnh lm vua, nhng
mt viờn quan l Lờ Lng can rng: T Thnh cũn cú ngi anh na l Cung

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 8 Khoa Ngữ Văn

Vng Khc Xng, khụng nờn b anh lp em, dm li vt xe Nghi Dõn -
Bang C. Triu thn n ún Cung Vng song ụng ny t chi. Khi ú h
mi rc T Thnh lờn ngụi, by gi ụng va trũn 18 tui.
Tr vỡ t nc c 38 nm, n cui nm Hng c th 27 nm Bớnh
Thỡn (1496) vua b mt nhng vn t gii quyt nhng vic quan trng. Thỏng
giờng nm sau vua cng mt nng ri mt.
Lờ Thỏnh Tụng l mt nh chớnh tr ti ba, ng thi ụng cng l mt
nh th ln. Va l mt v hong , ụng li va cú phong cỏch ca mt ngh
s giang h thng ngon thỳ non sụng. Lờ Thỏnh Tụng l tỏc gi ca chớn tp
th ch Hỏn v hng trm bi th Nụm. Sau khi lm th, ụng a cho cỏc
triu thn ha li phỏt trin ý mỡnh. ễng chớnh l ngi khi dy lờn mt
khụng khớ sỏng tỏc rt sụi ni lỳc by gi. c bit l ụng cũn cho lp hi Tao
n v t xng l Tao n nguyờn sỳy.
Trong s ham thớch th vn, Lờ Thỏnh Tụng cũn cú mt u im khin
cho vn hc s sau ny phi trõn trng. ú l vic ụng cú s trng th Nụm.
Vn Nụm trc õy thng khụng c coi trng, vỡ th mt ụng vua chuyờn
lm th Nụm v li lm rt nhiu l mt iu ht sc c bit.
Lch s ó tha nhn Lờ Thỏnh Tụng l mt v anh quõn, mt ụng vua
gii, cú ng li chớnh tr rừ rng, cú ch trng giỏo dc quc dõn chu ỏo.
ễng ra lut ỳng n, s dng quan li ỳng sc, ỳng ti. c bit l sut
my chc nm ng quyn, ụng khụng bao gi l l vi trỏch nhim, luụn
coi súc mi vic y , m bo cho b mỏy quc gia hot ng nhp nhng.
1.1.1.2. Hi Tao n
Theo cỏc sỏch i Vit s kớ ton th i Lờ, Vit s thụng giỏm cng
mc i Nguyn, thỏng 11 nm t Móo (1495) nhõn gp thi tit thun hũa,
mựa mng ti tt, mi vic nhn ri, Lờ Thỏnh Tụng sỏng tỏc chớn khỳc ca
lm thnh Qunh uyn cu ca, t son bi ta, t xng l Tao n nguyờn

Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 9 Khoa Ngữ Văn

sỳy, chn hai mi tỏm vn thn ng vi hai mi tỏm ngụi sao trờn tri,
phong lm Tao n nh thp bỏt tỳ, v truyn ha li ỳng vn chớn khỳc
Qunh uyn cu ca núi trờn. Hai mi tỏm ngi ú l:
i nguyờn soỏi: Lờ Thỏnh Tụng
1. Thõn Nhõn Trung, (Yờn Ninh, Yờn Dng, Bc Giang), ụng cỏc i hc s,
Phú nguyờn sỳy.
2. Nhun, (Kim Anh, Phỳc Yờn), ụng cỏc i hc s, Phú nguyờn sỳy.
3. Ngụ Luõn, (Tam Sn, T Sn, Bc Ninh), ụng cỏc hiu th.
4. Ngụ Hoỏn, (Tng ỏp, Nam Sỏch, Hi Dng), ụng cỏc hiu th.
5. Lu Hng Hiu, (H Lng, Qung Húa, Hng Húa), Hn lõm vin th c
tham chng vin s.
6. Nguyn Xung Xỏc, (Kim ụi, Vừ Ging, Bc Ninh), Hn lõm vin th c
tham chng vin s.
7. Nguyn Quang Bt, (Bỡnh Ngụ, Gia Bỡnh, Bc Ninh), Hn lõm vin th th.
8. Nguyn c Hun, (Yờn nh, Chớ Linh, Hi Dng), Hn lõm vin th th.
9. V Dng, (Mn Nhu, Nam Sỏch, Hi Dng), Hn lõm vin th th.
10. Ngụ Thm, (Tam Sn, T Sn, Bc Ninh), Hn lõm vin th th.
11. Ngụ Vn Cnh, (Yờn Ninh, Yờn Dng, Bc Giang), Hn lõm vin th ch.
12. Phm Trớ Kiờm, (An Trang, Lang Ti, Bc Ninh), Hn lõm vin th ch.
13. Lu Th Mu, (a Nghi, Vnh Bo, Hi Dng), Hn lõm vin th ch.
14. Nguyn Tụn Mit, (Vnh Phỳ), Hn lõm vin hiu lớ.
15. Nguyn Nhõn B, (Kim ụi, Vừ Ging , Bc Ninh), Hn lõm vin hiu lớ.
16. Ngụ Quyn, (Nghiờm Xỏ, Thng Tớn, Sn Nam, H ụng), Hn lõm
vin hiu lớ.
17. Nguyn Bo Khuờ, (Lớ Hi, Yờn Lng, Sn Tõy), Hn lõm vin hiu lớ.

18. Bựi Ph, (Lờ Xỏ, Kin Thy, Kin An, Hi Dng), Hn lõm vin hiu lớ.
19. Dng Trc Nguyờn, (Thng Phỳc, Thng Tớn, H ụng, H Ni),
Hn lõm vin hiu lớ.


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 10 Khoa Ngữ Văn

20. Chu Hoón, (Hi Dng), Hn lõm vin hiu lớ.
21. Phm Cn Trc, (m Xỏ, Gia Lc, Hi Dng), Hn lõm vin kim tho.
22. Nguyn ch Tn, (Mu Hũa, an Phng, H Ni), Hn lõm vin kim tho.
23. Thun Th, (Tỳ Kiu, Khoỏi Chõu, Hng Yờn), Hn lõm vin kim tho.
24. Phm Nh Hu, (Thỏi Bỡnh), Hn lõm vin kim tho.
25. Lu Dch, (Lói Xuyờn, Kim Thnh, Hi Dng), Hn lõm vin kim tho.
26. m Nhun Huy, (Hng Mc, T Sn, Bc Ninh), Hn lõm vin kim tho.
27. Phm o Phỳ, (Ngha Hng, Sn Nam, Nam nh), Hn lõm vin kim tho.
28. Chu Huõn, (Ngc ụi, Vừ Ging, Bc Ninh), Hn lõm vin kim tho.
Theo sỏch Thoỏi thc kớ vn, cũn cú thờm hai ngi na gi l sỏi phu:
Lng Th Vinh (Cao Hng, Ngha Hng, Nam nh) v Thỏi Thun (Liu
Lõm, Thun Thnh, Bc Ninh).
Hi viờn Tao n thng lm th ch Hỏn, hoc quc õm xng ha
cựng nhau, hay núi ỳng hn l ha nhng bi xng ca Lờ Thỏnh Tụng. S
xut hin ca hi Tao n, ỏnh du s phỏt trin cao ca phong tro sỏng tỏc
vn hc cung ỡnh do Lờ Thỏnh Tụng xng, khuyn khớch. Quan nim
vn húa ca hi Tao n l quan im Nho gia, dựng vn hc phc v nh
nc phong kin.
1.1.2. Tỏc phm
1.1.2.1. Hon cnh ra i
Vn hc l mt hin tng xó hi, vỡ th s hỡnh thnh v phỏt trin ca
mt nn vn hc, mt dũng vn hc hay ch n thun l mt tỏc phm vn

hc bao gi cng gn lin vi nhng tin lch s - xó hi, vn húa - vn
hc nht nh. S ra i ca Hng c quc õm thi tp cng khụng nm
ngoi quy lut y.
Cuc khỏng chin chng quõn Minh thng li, hũa bỡnh c lp li,
Lờ Thỏi T ó xõy dng mt nh nc phong kin trung ng tp quyn da


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 11 Khoa Ngữ Văn

trờn mt c s xó hi khc hn i Trn. S nghip ú tip tc c cng c
v mi mt qua cỏc i vua Thỏi Tụng, Nhõn Tụng v c bit l Thỏnh
Tụng. n na sau th k XV, nh nc phong kin thi Hu Lờ ó t ti
giai on cc thnh, l quc gia cng thnh nht khu vc ụng Nam lỳc
by gi. õy cng chớnh l tin quan trng cho s phc hng vn húa, vn
hc th k XV núi chung v na sau th k XV núi riờng.
Cụng cuc phc hng vn húa th k XV xut phỏt t hon cnh lch s
nhng nm u th k. Cú th khng nh: cụng cuc phc hng vn húa thi
Hu Lờ c tin hnh ng b qua cỏch ng x vi vn húa vt cht, chỳ ý
nõng cao vn húa - t chc i sng xó hi v phỏt trin mnh vn húa giỏo
dc. Bờn cnh ú, s phỏt trin ca Nho giỏo ó ng thi khớch l s phỏt
trin ca vn húa, vn hc Mụi trng xó hi y l nhng tin quan trng
cho vic phỏt trin mt nn vn húa, vn hc rc r. Vỡ th vn hc na sau
th k XV ó k tc xut sc nhng thnh tu vn hc thi i Lớ - Trn, vn
hc na u th k tip ni v phỏt trin dũng th Nụm ng lut vi mt
i ng sỏng ụng o, ng u l Lờ Thỏnh Tụng. Hng c quc õm thi
tp ó ra i ra trong khụng khớ xó hi y.
Khụng ch cú vy, s ra i ca Hng c quc õm thi tp cũn chu
nh hng sõu sc ca dũng vn hc ch Nụm cú t trc ú. c bit l tp
th ni ting Quc õm thi tp ca Nguyn Trói.

Cú th khng nh rng, Quc õm thi tp ca Nguyn Trói l mt ct
mc ln, sng sng v trớ hng u ca chng ng phỏt trin ca vn hc
ting Vit, l tin quan trng cho s ra i ca Hng c quc õm thi tp,
to ra mt thi i th Nụm rng r nht trong lch s vn hc ting Vit
thi trung i.
c bit, thỏng 11 nm t móo (1495) nhõn gp tit tri thun hũa,
mựa mng ti tt, mi vic nhn ri, Lờ Thỏnh Tụng sỏng tỏc chớn khỳc ca


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 12 Khoa Ngữ Văn

lm thnh Qunh uyn cu ca, t son bi ta, t xng l Tao n nguyờn
sỳy, chn hai mi tỏm vn thn, phong lm Tao n nh tp bỏt cỳ, v truyn
ha li ỳng vn chớn khỳc Qunh uyn cu ca núi trờn.S ra i ca hi Tao
n chớnh l mt trong nhng nguyờn nhõn quan trng dn n s ra i ca
Hng c quc õm thi tp.
Trờn õy l nhng tin lch s - xó hi, vn húa - vn hc a n s
ra i ca Hng c quc õm thi tp. Hiu c nhng tin xut hin tỏc
phm ny s giỳp chỳng ta cú c cỏi nhỡn, mt cỏch ỏng giỏ y , khoa
hc v chớnh xỏc hn, trỏnh c li ỏp t, giỏo iu khi kho sỏt, nghiờn
cu tỏc phm vn chng, nht l vn chng c.
1.1.2.2. Ni dung chớnh
V ni dung ca Hng c quc õm thi tp, tỏc gi Phm Trng im
v Bựi Vn Nguyờn trong cun Hng c quc õm thi tp (tỏi bn ln
2/1982) cho rng: õy l tp hp th nhiu tỏc gi, cho nờn ý th v li th
cng muụn mu muụn vTuy nhiờn, hng sỏng tỏc vn tp trung di s
ch o ca nh vua, t trt t n cỏc ch chung; Tỡnh yờu thiờn nhiờn,
yờu t nc, yờu chớnh ngha, yờu nhng trớ úc thụng minh, yờu nhng tõm
hn trong sỏng, v t ú toỏt lờn lũng t ho dõn tc, trong t quc c lp

v thanh bỡnh. [1, tr.17].
Bờn cnh ú, Hng c quc õm thi tp cng cú nột mụ t i sng
nhõn dõn trong thụn xúm, trong ng rung, mc dự cũn s si nhng rt quý.
Cỏc nh th õy ó chỳ ý n hỡnh dỏng con trõu, n ci, n cm
trng, cỏ ti ca ngi bỡnh dõn v phn no thy c cnh kh ca
nhng ngi thuc tng lp di.
Ton tp th Hng c quc õm thi tp hin cú 328 bi, chia lm nm
phn nh sau:
1. Thiờn a mụn, gm 59 bi.
2. Nhõn o mụn, gm 46 bi.


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 13 Khoa Ngữ Văn

3. Phong cnh mụn, gm cú 66 bi.
4. Phm vt mụn, gm 69 bi.
5. Nhn ngõm ch phm, gm 83 bi.
Hng c quc õm thi tp l mt tp th nhiu tỏc gi, cho nờn ni
dung cng nh ngh thut cú nhiu hỡnh, nhiu v v khi nhn nh khụng th
ỏnh ng nht lot c. Bờn cnh mt hn ch thỡ tp th cng th hin
c nhng mt tớch cc v kh th v ni dung cng nh v hỡnh thc ngụn
ng vn hc. ng thi tp th cng phn ỏnh c mt s vn thuc lnh
vc i sng ca dõn tc trong thi by gi
1.2. Khỏi quỏt th t thiờn nhiờn t nc trong vn hc trc Hng c
Quc õm thi tp
Th k X - XV l giai on bt u ca nn vn hc vit Vit Nam. L
chng ng u tiờn t nm Ngụ Quyn xng vng dng nc (nm 938).
õy l giai on bao gm s hng vong ca cỏc triu i Ngụ, inh, Tin Lờ,
Lớ, Trn, H. Bờn cnh dũng vn hc truyn ming lõu i, t th k th X

chỳng ta ó cú mt dũng vn hc vit, lc lng sỏng tỏc cng ụng o hn,
ti, ch sỏng tỏc ngy cng phong phỳ hn. Trong ú vit v thiờn nhiờn
t nc luụn l mt ch c a chung v ph bin thi kỡ vn hc
ny, c bit th t v thiờn nhiờn t nc c vit nhiu v th hin rừ nột
hn c trong vn hc i Lớ v vn hc i Trn - H.
Th ca i Lý, Trn, v H l mt nn th ca phỏt trin, t nn múng
vng chc cho s hỡnh thnh nn th ca c in Vit Nam. Trong tin trỡnh
vn hc trung i, th ca i Lý, Trn v H cú mt v trớ c bit quan trng
ngay t cỏc cụng trỡnh kho cu ca cỏc nh nghiờn cu ó cú nhng ỏnh giỏ
rt cao v nn thi ca ca giai on ny. Lờ Quý ụn trong Qun th kho
bin v Kinh th din nghaó t ho rng Nc Nam ta, hai triu nh
Lý, nh Trn ngang vo khong triu nh Tng, nh Nguyờn. Lỳc y tinh hoa,
nhõn ti ct cỏch vn chng khụng khỏc gỡ Trung Hoa. Tht vy! khụng


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 14 Khoa Ngữ Văn

nhng nh Lý, nh Trn m l c nh H u l nhng triu i cú mt nn
th ca cú nhng úng gúp to ln khụng th no ph nhn trong nn vn hc
dõn tc. Trong ú mng th ca vit v thiờn nhiờn t nc cú vai trũ quan
trng trong vic gúp phn khng nh v trớ c bit ca th ca di ba triu
i ny trong tin trỡnh vn hc c in dõn tc.
1.2.1. Thiờn nhiờn trong vn hc i Lý
Vn hc i Lý l thi kỡ u tiờn ca nn vn hc Vit Nam c hỡnh
thnh trong giai on lch s ca nh Lý (1009-1225). Di thi Lý, s nh
hng ca o Pht n chớnh tr, vn húa, xó hi, trong ú cú c vn hc khỏ
mnh m. Trong sỏch Vit Nam c vn hc s ca Nguyn ng Chi ó ghi
li Trong th k X, ca chựa ó úng mt vai trũ quan trng v vn hc.
Cng vỡ th m o Pht Vit Nam t ú m cng lm tớn v c chớnh

ph v n.
Xut phỏt t lớ do ú m thiờn nhiờn trong th ca i Lý a phn l
nhng biu tng, l phng tin núi lờn ni dung trit lớ hay cm quan
Thin o. Hu ht nhng hỡnh nh thiờn nhiờn thng tng trng cho
nhng th lc siờu nhiờn, tru tng ca trit lớ. Chu s nh hng mnh m
ca o Pht nờn nhng hỡnh nh thiờn nhiờn xut hin trong th nh l
nhng biu tng ca l thin, cht trit lớ cũn in m.
c im ni bt ca vn hc i Lý l lc lng cỏc nh s sỏng tỏc
chim a s trờn vn n. Cỏc nh s tỡm thy nim vui trong cừi i ny
khụng phi l nhng gỡ cao xa, vin vụng m ú l nhng nim vui rt i
bỡnh d, ú cú th l tỡnh yờu thiờn nhiờn, quờ hng, t nc, nim t ho,
ngi ca dõn tc.
Vớ d nh trong bi Th t ca Vn Hnh c lm trc lỳc tỏc
gi tch dit. Bc di ngụn th hin rt rừ quan nim Thin hc v cỏc phm trự
hu, vụ, sng, cht:


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 15 Khoa Ngữ Văn

Thõn nh in nh hu hon vụ,
Vn mc xuõn vinh thu hu khụ.
Nhm vn thnh suy vụ b ỳy,
Thnh suy nh l tho u phụ.
(Thõn nh búng chp cú ri khụng,
Cõy ci xuõn ti thu nóo nựng.
Mc cuc thnh suy ng s hói,
Kỡa kỡa ngn c git sng ụng.)
(Th t)
Bn cõu k núi v l sinh húa, v quỏ trỡnh vn ng ca thiờn nhiờn,

vn vt qua cỏc mựa xuõn - thu - ụng. Con ngi cng khụng thoỏt khi l
vụ thng y. i ngi cựng s thnh suy rt l ngn ngi. Nhng ú l quy
lut. Con ngi bỡnh thng khụng giỏc ng, thng s hói, au bun trc
cỏi cht. Cũn bc tu hnh cú th vt lờn trờn s bin ng vụ thng m
n vi cỏi i ngó ca v tr. ú l s tr v vi tinh thn vụ ỳy (khụng
s), chp nhn s kt thỳc ca mt dng thc tn ti, hng ti bn th
trng tn. ú l s hũa ng gia ni tõm v ngoi cnh t ti s an nhiờn
vi cừi vụ thy vụ chung theo quan niờm ca o Pht.
Quan nim ny tip tc c th hin rừ hn na trong bi Cỏo tt th
chỳng ca Món Giỏc thin s:
Xuõn kh bỏch hoa lc,
Xuõn ỏo bỏch hoa khai.
S trc nhón tin quỏ.
Lóo tong u thng lai.
Mc v xuõn tn hoa lc tn,
ỡnh tin tc d nht chi mai.
(Xuõn i trm hoa rng,


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 16 Khoa Ngữ Văn

Xuõn n trm hoa ci.
Trc mt vic i mói,
Trờn u gi n ri.
Ch tng xuõn tn hoa rng ht,
ờm qua sõn trc mt cnh mai.)
(Cỏo tt th chỳng)
c bi k ny lờn ta thy tỏc gi thụng qua õy phỏt biu v mt
vn ca Pht hc. ú l quy lut tun hon trong v tr, thiờn nhiờn, cuc

i. Con ngi vn vt u bin i, ch cú bn th trng tn. Nh s cú th
cht i nhng chõn thõn ca ngi tu hnh t thnh chớnh qu s vt khi
vũng sinh t luõn hi n vi cừi vnh hng. Cho dự mc ớch nhm phỏt
trin mt quan nim trit lớ Thin tụng nhng qua lng kớnh tụn giỏo, bi k
vn gi ra rt rừ mt vn nhõn sinh. iu ny cú th ngoi ý mun ca
thin s. ó l quy lut, mi khi xuõn v, th gii tr li. Nhng xuõn n
xuõn qua, cỏi gi theo nm thỏng s n vi con ngi. Thiờn nhiờn luõn hi
theo vũng bin chuyn mt nm. Cuc sng con ngi luõn hi theo chiu
bin chuyn mt i ngi trong sinh, lóo, bnh, t. Bn cõu u bi th l
s chuyn i t nhn thc quy lut khỏch quan ca trit gia, n ni bõng
khuõng trc s phn con ngi trong th gii vụ cựng. Vt lờn trờn o
tng ca mong mun v s trng sinh bng phộp l ca th nhõn nhng
cng khụng ri vo tõm trng b tc v kip ngi mong manh, vụ ngha.
Trong gúc tõm hn Thin s li xao ng, nhy cm tip nhn cỏi thn s
sng. ú l ý ngha nhõn vn sõu sc ca bi k.
Túm li, thiờn nhiờn trong vn hc i Lý gn vi quan nim thin, chu
s tỏc ng mnh m ca o Pht Trong th thin i Lý cú c mt ch
ngha nhõn vn Vit Nam mónh lit, iu tht bt ng m rt ỏng t ho.


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 17 Khoa Ngữ Văn

1.2.2. Thiờn nhiờn trong vn hc thi Trn - H
Nu nh th ca thi Lớ vit nhiu v thiờn nhiờn, nhng nhng sỏng
tỏc ny thiờn nhiờn ch l phng tin ngh thut dựng lm n d th hin
t tng, trit lun tụn giỏo. Thỡ n vn hc thi Trn - H phỏt trin phong
phỳ, a dng hn c v ni dung, th loi v ngh thut. Vn hc thi Trn -
H c sỏng tỏc ch yu di ỏnh sỏng ca lớ tng nhp th nờn gn vi
cuc sng hin thc.

Di thi Trn - H, thiờn nhiờn ó tr thnh i tng miờu t ca vn
hc. Th gii muụn hỡnh muụn v c th hin nhiu gúc vi nhiu sc
thỏi tỡnh cm. Cỏc tỏc gi, vi i sng tớch cc, vui v, vi tõm hn ci m,
nhy cm ó tỡm thy ngun thi hng t mi cnh trớ ca t nc. Cnh vt
trong th u mang rung ng ngh thut tinh t, tỡnh yờu i, yờu thiờn
nhiờn. c bit cỏc vua Trn Thỏnh Tụng, Trn Nhõn Tụng, Trn Anh Tụng,
Trn Minh Tụng u cú nhng bi th hay v cnh thiờn nhiờn ti p.
Vua Trn Nhõn Tụng ó vit bi Xuõn hiu (Bui sm mựa xuõn):
Thy khi khi song phi,
Bt tri xuõn d quy.
Nht song bch h ip,
Phỏch phỏch sn hoa phi.
(Ng dy ng song mõy,
Xuõn v vn cha hay.
Song song ụi bm trng,
Php phi sn hoa bay.)
(Xuõn hiu)
Tỡnh yờu i tha thit ca ụng vua thi s ny th hin ngay trong hai cõu
u. Dng nh ụng day dt, t trỏch mỡnh th , thiu nhy cm nờn khụng
bit xuõn ó v, phi n khi bt gp bm n vi hoa mi cm nhn c
sc sng ca mựa xuõn, cnh sc ca mựa xuõn. Nhng tớn hiu ca mựa xuõn


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 18 Khoa Ngữ Văn

cú tớnh cụng thc trong vn hc c vỡ th vn mang mt hn th riờng, lm
nờn mt bc tranh p, hp dn.
Cng vit v ngy xuõn, gia muụn hng nghỡn tớa ca vn ng.
Trn Thỏnh Tụng li nh ngi c, bõng khuõng hoa xuõn p n vỡ ai.

ễng cũn vit v cnh hố (H cnh):
Yu iu hoa ng trỳ nh trng,
H hoa xuy khi bc song lng.
Viờn lõm v quỏ lc thnh ỏc,
Tam lng thin thanh nỏo tch dng.
(Búng ỏc ngy di dói gỏc hoa,
Nh sen a mỏt trc song qua.
Sau ma cõy c buụng mn bic,
Vi ting ve kờu rn búng t.)
(H cnh - Trn Thỏnh Tụng)
Bi th dng nh l s tp hp nhng hỡnh tng mang tớnh cht c
l v mựa hố, nhng vn cú mt v khỏc l ca búng ngy di lu hoa, ca
hng sen thong a ca bc, vi ting ve lm rn bui chiu t v c
bit l trn ma ln lm cõy ci c gi sch, khin vn cõy tr thnh tm
mn mu bic. Chỳt riờng ca mt khụng gian hp c th, ca mt thi im,
mt trng thỏi lm nờn s lụi cun ca bn cõu th. V lũng ngi nh thanh
tao hn, rn rng hn bi nhng õm sc ca mựa h trng.
Sỏng tỏc th ca ca cỏc v vua - thi s dng nh ó t ra mt vn
ca lớ lun sỏng to ngh thut: th gii khỏch quan l ci ngun ca ngh
thut. Nhng cm hng sỏng tỏc v thnh tu tỏc phm ch cú c khi ngh
s tri nghim thc tin cuc sng. Cú th núi, t nhng vn th ngy xa ca
cha ụng, nhng mch ngun quan nim, tõm t vn lu chy n ngy nay.


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 19 Khoa Ngữ Văn

Ngoi ra cũn cú mt s tỏc gi khỏc li vit nờn nhng bi th v thiờn
nhiờn bỡnh d. Tiờu biu nh bi Quy hng (Mong mun tr v) ca
Nguyn Trung Ngn:

Lóo tang dip lc tm phng tn,
To o hoa hng gii chớnh phỡ.
Kin thuyt ti gia bn dic ho,
Giang Nam tuy lc bt nh quy.
(Dõu gi lỏ rng tm va chớn,
Lỳa sm bụng thm, cau bộo ghờ.
Nghe núi nh nghốo vn tt,
Du vui t khỏch, chng bng v.)
(Quy hng Nguyn Trung Ngn)
Bn cõu th gin d m ý nh. y l ting lũng thm thớa ca nh th
i vi c hng. Chn quờ nghốo vi nhng hng v m bc, dõn dó m
thm ngon m luụn l nim day dt v cm xỳc chõn thc ca tỏc gi.
ng sau chn la l gm vúc, lu son b ngc, trong th i Trn - H ó
thp thoỏng búng nh dõn, cỏnh ng trong mựa lỳa sm, nhng nong tm
chớn, hng v canh cua bộo chn quờ nghốo Qua nột bỳt t nhiờn v tỡnh
cm yờu mn trõn trng ca cỏc thi s, mt thiờn nhiờn bỡnh d ó c th
hin gn gi, chõn tht, sinh ng v hp dn, em n mt sc thỏi mi m
cho th ca thi Trn - H.
Thi nhõn xa thng cm nhn thiờn nhiờn bng thớnh giỏc v th giỏc
nờn yu t nhc v ha phỏt trin thi trung hu nhc, thi trung hu ha.
Thiờn nhiờn trong th i Trn ch hin lờn nh nhng nột phỏc ha ca tranh
thy mc. ú l nhng nột bỳt chm phỏ gin lc ch khụng phi l nột c
th, t m. Nú khụng ỏp ng yờu cu phõn tớch miờu t nhng li gi kh
nng liờn tng v c bit l gi tỡnh cm sõu sc hn. Thiờn nhiờn õy


Khóa luận tốt nghiệp Đại học
Đỗ Thị Dung 20 Khoa Ngữ Văn

khụng hon ton cõm lng nhng cng khụng n ó. ú l nhng ting chim

khuya, ting quyờn khc khoi canh trng, ting trựng n non, ting ma
ri ngoi hiờn vng thi nhõn m lũng ún nhn cỏi vang vng ca nhng
õm thanh thiờn nhiờn vo tn cừi sõu thm tõm hn cựng ng iu, cựng
rung cm ch ớt khi thy h miờu t c th nhng õm thanh y.
Nu nh thi nhõn i Lý chu nh hng sõu sc t tng ca Pht
giỏo, thỡ cỏc thi nhõn i Trn - H hu ht u chu nh hng t tng trit
hc Nho-Pht-Lóo (tam giỏo ng nguyờn)
thi Trn v H a phn trong sỏng tỏc ca cỏc thi nhõn, thiờn nhiờn
ó thc s tr thnh i tng thm m. Cỏc thi nhõn, ó tri lũng vi cnh
nỳi cao sụng di, vi ỏnh trng trờn úa mc tờ, tri tm mt vi cỏnh bch õu
lung tri, theo n cũ ling xung cỏch ng chiu vón, ri ngm cnh bm
xuõn phi phi trờn nhng úa hoa thm ti y hng sc:
Thụn hu thụn tin m t yờn,
Bỏn vụ bỏn hu tch dng biờn.
S thanh ch lớ quy ngu tn,
Bch l song song phi h in.
(Trc xúm sau thụn ta khúi lng,
Búng chiu bờn cú li bờn khụng.
Theo hi kốn mc, trõu v ht,
Cú trng tng ụi ling xung ng.)
(Thiờn Trng vón vng - Trn Nhõn Tụng)
T hnh cung ni quờ hng, Trn Nhõn Tụng ó hng tm mt ngm
cnh lng thụn, lũng vui vi ting sỏo tr chn trõu, vi tng ụi cũ trng ling
xung ng. Trong cnh chiu, qua ln khúi ph, xúm thụn ụng ỳc, yờn bỡnh
nh m o trong cừi h khụng. Trc cnh thc m tõm hn thi s nh lng
trong cm quan tụn giỏo. Tm lũng ca bc chn nuụi muụn dõn ó hng