Tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6 ở các trường trung học cơ sở dân tộc nội trú tỉnh vĩnh phúc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
LƯU VĂN NĂM
TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 6
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH VĨNH PHÚC
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
NGHỆ AN - 2014
2
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
LƯU VĂN NĂM
TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 6
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Lịch sử
Mã số: 60140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
GS. TS. NGUYỄN THỊ CÔI
NGHỆ AN - 2014
4
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.
TS Nguyễn Thị Côi đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành
luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong tổ bộ môn Lí luận và
Phương pháp dạy học môn Lịch sử, Khoa lịch sử, Khoa Sau đại học, thư viện
Nguyễn Thúc Hào - Trường Đại học Vinh, cùng các thầy, cô khoa lịch sử

trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
các trường THCS - DTNT Tam Đảo huyện Tam Đảo, THCS - DTNT Lập
Thạch, huyện Lập Thạch cùng gia đình, bạn bè, đã giúp đỡ tôi, tạo điều kiện
cho tôi trong quá trình học tập nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Nghệ An, tháng 10 năm 2014
Tác giả
Lưu Văn Năm
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 10
1. Lí do chọn đề tài 10
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 11
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 18
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 19
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 19
6. Giả thuyết khoa học 20
7. Đóng góp của luận văn 20
8. Ý nghĩa của đề tài 20
9. Cấu trúc luận văn 21
Chương 1
CƠ SƠ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TẠO HỨNG THÚ
HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Ở TRƯỜNG THCS - DTNT TỈNH VĨNH PHÚC 22
1.1. Cơ sở lý luận của việc tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch
sử ở trường THCS - DTNT 22
1.1.1. Quan niệm 22
1.1.2. Xuất phát điểm của việc tạo hứng thú học tập lịch sử cho
học sinh 33
1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc tạo hứng học tập cho học sinh
trong dạy học lịch sử ở trường THCS nói chung, dân tộc nội trú

nói riêng 41
1.2. Cơ sở thực tiễn 45
1.2.1. Vị trí địa lý kinh tế xã hội địa phương 45
1.2.2. Điều tra khảo sát về thực tiễn việc dạy học lịch sử ở trường
THCS - DTNT Vĩnh Phúc 46
1.2.3. Thực trạng việc tạo hứng thú học tập lịch sử ở trường
THCS DTNT Vĩnh Phúc 47
1.2.4. Nhận xét chung 59
Chương 2
CÁC BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP LỊCH SỬ
CHO HỌC SINH LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS DÂN TỘC NỘI
TRÚ
TỈNH VĨNH PHÚC. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 62
2.1. Vị trí, mục tiêu nội dung cơ bản của chương trình lịch sử lớp 6 THCS 62
2.1.1. Vị trí 62
2.1.2. Mục tiêu 63
2.1.3. Nội dung cơ bản của chương trình lịch sử lớp 6 - THCS 64
2.2. Yêu cầu cơ bản của việc lựa chọn biện pháp tạo hứng thú học tập cho học
sinh trong dạy học lịch sử lớp 6 các trường DTNT tỉnh Vĩnh Phúc 67
2.2.1. Biện pháp tạo hứng thú cho học sinh phải góp phần đảm
bảo thực hiện mục tiêu bài học, môn học. 67
2.2.2. Sử dụng biện pháp phải giúp học sinh lĩnh hội tốt kiến thức
cơ bản 68
2.2.3. Vận dụng biện pháp tạo hứng thú học tập lịch sử phải phát
huy tính tích cực, độc lập nhận thức của học sinh 69
2.2.4. Vận dụng biện pháp tạo hứng thú học tập lịch sử phải linh
hoạt, sáng tạo 71
2.3. Một số biện pháp tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh lớp 6 THCS -
DTNT tỉnh Vĩnh Phúc 72
2.3.1. Thiết kế nội dung bài học hay, hấp dẫn 72

2.3.2. Tạo động cơ học tập cho học sinh bằng xây dựng tình
huống có vấn đề và nêu bài tập nhận thức 80
7
2.3.3. Tổ chức trao đổi đàm thoại để tạo hứng thú học tập cho
học sinh 83
2.3.4. Kết hợp các dạng tổ chức hoạt động học tập của học sinh
để tạo hứng thú học tập 87
2.3.5. Trình bày miệng sinh động hấp dẫn 96
2.3.6. Sử dụng các mẩu chuyện lịch sử để cụ thể hóa sự kiện -
nhân vật lịch sử 100
2.3.7. Sử dụng đồ dùng trực quan và các phương tiện dạy học
hiện đại 104
2.3.8. Sử dụng linh hoạt các cách kiểm tra đánh giá hoạt động
nhận thức của học sinh 112
2.4. Thực nghiệm sư phạm 116
2.4.1. Mục đích đối tượng 116
2.4.2. Nội dung thực nghiệm 117
2.4.3. Phương pháp thực nghiệm 117
2.4.4. Kết quả thực nghiệm 118
KẾT LUẬN 126
TÀI LIỆU THAM KHẢO 129
8
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
- CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa
- CNTT : Công nghệ thông tin
- DHLS : Dạy học lịch sử
- ĐHSP : Đại học Sư phạm
- DTNT : Dân tộc nội trú
- GS. TS : Giáo sư Tiến sĩ
- GV : Giáo viên

- HS : Học sinh
- NXB : Nhà xuất bản
- PGS. TS : Phó Giáo sư Tiến sĩ
- Th. S : Thạc sĩ
- THCS : Trung học cơ sở
- THPT : Trung học phổ thông
- TSKH : Tiến sĩ khoa học
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nước ta hiện nay đòi hỏi
ngành giáo dục phải đào tạo ra những con người có kiến thức khoa học, kĩ
năng nghề nghiệp, sức khỏe và khả năng thích ứng linh hoạt trong mọi hoàn
cảnh, mọi điều kiện của cuộc sống hiện đại, thấm nhuần bản sắc văn hóa dân
tộc. Yêu cầu này đã được cụ thể hóa trong Luật Giáo dục, Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam thông qua “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn
diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với
lí tưởng độc lập dân tộc và CNXH; hình thành và bồi dưỡng nhân cách phẩm
chất và năng lực công dân, đáp ứng sự nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc”.
Việc giáo dục, đào tạo con người Việt Nam cho thế kỉ XXI vừa có lao
động trí tuệ, thể lực, có kỹ thuật, kỷ luật vừa là con người thấm nhuần văn
hóa dân tộc, đồng thời biết trân trọng tiếp thu những tinh hoa của các dân tộc
khác là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, của các ngành các cấp, trong
đó giáo dục giữ vai trò rất quan trọng.
Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục đối
với sự phát triển của đất nước. Có thể nói, không có sự tiến bộ và thành đạt
nào lại tách khỏi sự tiến bộ và thành đạt trong giáo dục của mỗi quốc gia.
Cũng như bao môn học khác, lịch sử có vị trí ý nghĩa quan trọng đối với
việc góp phần hoàn thành mục tiêu giáo dục, đào tạo. Từ những hiểu biết về
quá khứ học sinh sẽ hiểu rõ về truyền thống dân tộc, tự hào với những thành
tựu dựng và giữ nước của tổ tiên, xác định nhiệm vụ trong hiện tại, có thái độ

đúng với sự phát triển hợp quy luật của thời đại. Giáo sư Trần Văn Giàu đã
từng nói “Trong số các bộ môn khoa học xã hội không có môn nào giáo dục
chủ nghĩa yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý chí phấn đấu và rèn luyện nhân
cách thanh niên bằng bộ môn lịch sử trước hết là lịch sử dân tộc”. [6; 39].
10
Trong học tập, có hứng thú giúp con người chiếm lĩnh kiến thức nhanh
hơn, sâu sắc hơn, khơi dậy trong lòng người học ham nuốn và khao khát nhận
thức, từ đó người học trở nên tích cực, độc lập và sáng tạo.
Tuy nhiên, có một vấn đề còn tồn tại, rất khó giải quyết dứt điểm trong
thực tiễn giáo dục nước ta hiện nay đó là chất lượng dạy học các môn nói
chung cũng như môn lịch sử nói riêng còn chưa cao, chưa đồng đều giữa các
vùng và chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội. Có rất nhiều
nguyên nhân dẫn tới thực trạng không đảm bảo chất lượng dạy và học môn
lịch sử ở trường như: Khó khăn về cơ sở vật chất, sự quan tâm chưa đúng
mức với bộ môn, nhiều giáo viên dạy lịch sử ở trường THCS chưa đổi mới
phương pháp dạy học, theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, lấy học
sinh làm trung tâm, đặc biệt là giáo viên chưa chú ý tới bồi dưỡng hứng thú
học tập cho học sinh
Ngoài ra, trong khóa trình Lịch sử ở THCS, chương trình có nội dung
phong phú hơn, đa dạng hơn ở tiểu học, nhưng hiện nay vấn đề tạo hứng thú học
tập lịch sử cho học sinh ở cấp học này chưa được chú ý nhiều, đặc biệt là ở các
lớp đầu cấp của trường phổ thông nói chung và ở các trường DTNT nói riêng.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định chọn vấn đề: “Tạo
hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6 ở các trường
THCS dân tộc nội trú tỉnh Vĩnh Phúc” làm đề tài nghiên cứu Luận văn Thạc
sĩ, chuyên ngành lí luận và phương pháp dạy học bộ môn lịch sử.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Cho tới nay việc tạo hứng thú học tập cho học sinh nói chung và trong
dạy học lịch sử nói riêng để nâng cao hiệu quả bài học, đã trở thành vấn đề
cấp thiết vì vậy đây là một vấn đề được nhiều nhà giáo dục học, tâm lí học,

giáo dục lịch sử và nhiều nhà giáo tâm huyết với nghề trong, ngoài nước
nghiên cứu.
11
2.1. Tài liệu nước ngoài
Thông qua một số tài liệu dịch, chúng tôi đã tiếp cận được một số công
trình sau:
Nhà Tâm lý học L. I. Bôgiơvic trong công trình “Nhân cách và sự hình
thành nhân cách ở lứa tuổi nhỏ” (1968), NXB Giáo Dục, đã đề cập đến khái
niệm vị trí, vai trò, biểu hiện của hứng thú, phân loại hứng thú, sự hình thành,
phát triển của hứng thú Đây là những vấn đề lí luận cốt lõi đặt cơ sở cho
việc nghiên cứu hứng thú ở mức độ sâu hơn trong các lĩnh vực hoạt động
cũng như đối với việc dạy học lịch sử.
Đặc biệt là I.F Kharlamôp đã xem hứng thú là một trong những
nhân tố kích thích bên trong của tính tích cực học tập được thể hiện trong
công trình, “Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào” NXB Giáo
dục, Hà Nội, năm 1979 [30]. Ông đã khẳng định tầm quan trọng của hứng
thú trong hoạt động dạy học, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải gây
hứng thú cho học sinh để nâng cao hiệu quả học tập. Trong cuốn “Những
cơ sở của lý luận dạy học” NXB Giáo dục, TP. HCM, 1971 do B.P Êxipôp
chủ biên đã nêu lên mối quan hệ giữa hứng thú học tập với tính tích cực, tự
giác của HS trong học tập; vai trò của phương pháp dạy học đối với việc
kích thích hứng thú của HS đối với khoa học; vai trò của hứng thú đối với
kết quả học tập của HS ; còn M.N Sacđacôp với “Tư duy của HS” NXB
Giáo dục Hà Nội, năm 1970 đã chỉ ra rằng hứng thú là một trong những
điều kiện bên trong của tư duy. Ngoài ra “Những cơ sở của tâm lí sư
phạm” (NXB Giáo dục TP.HCM, năm 1981) của V.A Cruchetxki, đã đề
cập tới vai trò, vị trí, biểu hiện của hứng thú học tập, cũng như mối quan hệ
giữa hứng thú học tập với việc phát triển tư duy, tích cực, độc lập với dạy
học nêu vấn đề và hiệu quả của hoạt động học tập [12].
12

2.2. Tài liệu trong nước
2.2.1 Các công trình tâm lí, giáo dục học
Ở trong nước, vấn đề hứng thú, hứng thú học tập của học sinh nói chung
cũng nhận đươc sự quan tâm của các nhà tâm lí học, giáo dục học. Dưới đây
chúng tôi chỉ đề cập tới những công trình liên quan tới đề tài.
Tác giả Đức Minh trong cuốn “Một số vấn đề tâm lí học sư phạm và lứa
tuổi học sinh Việt Nam” NXB Giáo dục Hà Nội, 1975 đã cho rằng hứng thú
nhận thức của học sinh chủ yếu do nghệ thuật giảng dạy và bản thân nội dung
tri thức khoa học của môn học quy định.
Trong giáo trình “Tâm lí học” của các nhà nghiên cứu: Phạm Minh Hạc,
Phạm Hoàng Gia, Lê Khanh, Trần Trọng Thủy, Nguyễn Quang Uẩn, Phạm
Tất Dong NXB Giáo dục, 1990, đã giải quyết được một số vấn đề lí luận về
hứng thú học tập như khái niệm, biểu hiện và vai trò của hứng thú trong hoạt
động nhận thức, hoạt động học tập của HS ở trường phổ thông.
Cũng khẳng định tầm quan trọng của hứng trong học tập GS. TSKH.
Thái Duy Tuyên trình bày trong cuốn“Những vấn đề cơ bản của Giáo dục
học hiện đại” NXB Giáo dục Hà Nội, 1998, đã cho rằng người thầy có thể
điều khiển hứng thú học tập của học sinh qua các yếu tố của quá trình dạy
học: Nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức; qua các công
việc: Mở bài, giảng bài mới, củng cố, vận dụng, kiểm tra kiến thức, mối quan
hệ thầy trò. Trong cuốn “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới”
NXB Giáo dục, 2008, ông khẳng định: “Sự kích thích nhu cầu hứng thú học
tập trong quá trình học tập chủ yếu dựa vào nội dung dạy học…” [61; 467].
Trong “Một số vấn đề về giáo dục học” và “Thử đi tìm những phương
pháp dạy học hiệu quả” của Lê Nguyên Long NXB Giáo dục, 2000 cũng đã
đề cập đến vai trò của giáo dục hứng thú học tập trong việc bồi dưỡng động
cơ học tập tích cực cho học sinh; chỉ ra mối quan hệ giữa hứng thú học tập
13
của học sinh với việc lựa chọn nội dung dạy học và việc vận dụng phương
pháp dạy học của giáo viên trong khi tiến hành bài học.

Trong cuốn “Các thuộc tính tâm lí điển hình của nhân cách” tác giả Lê
Thị Bừng NXB Đại học Sư phạm, 2008, đã nêu ra khái niệm hứng thú, các
chức năng, đặc điểm cơ bản của hứng thú. Qua đây tác giả cũng phân tích các
loại hứng thú, sự hình thành phát triển của hứng thú.
Trong Tạp chí Giáo dục số 56 (4/2003) có bài viết “Hứng thú và hứng
thú học tập ở người học” tác giả Nguyễn Thị Thu Cúc đã phân tích rõ khái
niệm hứng thú, hứng thú học tập và chia hứng thú thành 2 loại là hứng thú
trực tiếp và hứng thú gián tiếp trong hoạt động học tập, đồng thời đưa ra 3
tiêu chí biểu hiện của hứng thú.
Như vậy, có thể thấy hứng thú học tập được các nhà tâm lí học, giáo dục
học quan tâm nghiên cứu. Các nhà khoa học đều khẳng định vai trò của hứng
thú học tập đối với tính tích cực học tập của học sinh, cũng như chỉ ra phương
hướng để tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học, xem việc hình thành và
phát triển hứng thú học tập ở học sinh như một mục tiêu gần mà người giáo
viên cần phải đạt được để nâng cao chất lượng dạy học.
2.2.2 Các công trình nghiên cứu giáo dục lịch sử
Trước hết phải kể đến các giáo trình Phương pháp dạy học Lịch sử:
Giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” xuất bản năm 1976, 1992,
2002, 2009, các tác giả Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi
đã tiếp thu thành tựu các công trình đã xuất bản trong và ngoài nước, nâng
cao lí luận cũng như tính hiệu quả của các phương pháp dạy học từ đó nâng
cao hiệu quả dạy học bộ môn.
Trong “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” do Phan Ngọc
Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, Trần Vĩnh Tường đồng chủ biên
xuất bản năm 2002, các tác giả đã đi sâu vào việc đổi mới phương pháp dạy
14
học lịch sử ở trường THPT. Trong từng chuyên đề, các tác giả đã đưa ra
những biện pháp cụ thể nhằm phát huy tính tích cực học tập, kích thích hứng
thú học tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử.
GS. TS Nguyễn Thị Côi trong “Các con đường, biện pháp nâng cao

hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thông” NXB ĐHSP Hà Nội 2006, khi
nói tới hiệu quả của bài học lịch sử, đã xem hứng thú như là một yếu tố của
nhân cách, đồng thời cũng chính là động cơ quan trọng của học sinh trong học
tập để đạt đến hiệu quả của bài học lịch sử, trong các biện pháp tác giả đã đề
cập “Phát triển tính tích cực, độc lập trong nhận thức đặc biệt trong tư duy là
phương tiện tốt để hình thành kiến thức, gợi dậy những cảm xúc lịch sử, kích
thích hứng thú học tập, tạo cơ sở giáo dục tư tưởng, đạo đức tình cảm học
sinh”. [6; 69]
Mặc dù không phân tích cụ thể về hứng thú học tập lịch sử cho học sinh,
song trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong dạy học
lịch sử ở THCS”, các tác giả Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng đã đưa ra
những biện pháp sư phạm góp phần tạo hứng thú cho học sinh.
Tác giả Trần Quốc Tuấn trong “Thiết kế và sử dụng bài tập trong dạy
học lịch sử ở trường THPT” nhấn mạnh sử dụng bài tập lịch sử có thể tạo
hứng thú học tập, góp phần phát triển tư duy cho HS Tuy nhiên, do khuôn
khổ của một giáo trình các tác giả không thể làm rõ các nguyên tắc và biện
pháp để tạo tạo hứng thú học tập cho HS trong dạy học một giai đoạn lịch sử
cụ thể nói riêng, DHLS nói chung.
Báo cáo trong Hội thảo khoa học “Những giải pháp chủ yếu nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông” (Hà Nội, 4/2008),
của GS.TS Nguyễn Viết Thịnh, đã đi sâu phân tích hoạt động của thầy, trò và
gợi mở vấn đề: Làm thế nào để tạo hứng thú cho học sinh trong học tập lịch
sử nói chung, lịch sử Việt Nam nói riêng; đồng thời đề cập đến mối quan hệ
15
giữa việc chọn lựa và sử dụng phương pháp dạy học với hứng thú học tập bộ
môn Lịch sử của học sinh.
Bài viết “Định hướng nhiệm vụ nhận thức trong dạy học lịch sử ở
trường THPT nhằm kích thích hứng thú học tập cho học sinh” của T.S Trần
Quốc Tuấn và Th.S Nguyễn Văn Phúc trong Kỷ yếu hội thảo khoa học Quốc
gia về Dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam tại Đà Nẵng, tháng

8/2012. Các tác giả đã chỉ rõ vai trò của hứng thú với học tập và đời sống,
đồng thời cho rằng việc định hướng nhiệm vụ nhận thức trong dạy học nói
chung, dạy học lịch sử nói riêng là rất cần thiết.
Ngoài bài viết trên cũng trong Kỷ yếu này các tác giả Phạm Đình Kha,
Lương Hữu Nga có bài “Gây hứng thú học tập cho học sinh nhằm nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay”. Trong bài viết này
các tác giả đã nêu lên thực trạng dạy học lịch sử ở trường THPT, từ đó đề
xuất các yêu cầu trong quá trình dạy học để tạo hứng thú học tập cho học
sinh: Luôn khởi động giờ học bằng tình huống có vấn đề; luôn vận dụng khai
thác triệt để phương pháp tường thuật, miêu tả trog dạy học lịch sử; ứng dụng
công nghệ thông tin làm cho giờ dạy sinh động; luôn chú trọng đến tính biểu
cảm trong dạy học lịch sử. Tác giả cho rằng để góp phần nâng cao chất lượng
dạy học môn lịch sử hiện nay giải pháp hàng đầu là phải tạo hứng thú học tập
cho học sinh.
Bên cạnh đó, chúng tôi cũng tiếp cận và tham khảo các luận án Tiến sĩ,
luận văn Thạc sĩ có đề cập tới những khía cạnh khác nhau của vấn đề tạo
hứng thú học tập bộ môn Lịch sử cho học sinh:
Luận văn“Tạo hứng thú học tập cho học sinh qua các hình thức tổ
chức tự học môn lịch sử lớp 10 Trường THPT chuyên Lam Sơn, Thanh
Hóa”(2012) của Phan Thị Hà, Trường Đại học Giáo dục. Trong luận văn tác
giả tập trung trình bày những vấn đề về lí luận và khảo sát thực tiễn liên quan
16
đến vấn đề tổ chức tự học nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy
học lịch sử ở các trường THPT, chuyên nói chung THPT chuyên Lam Sơn
Thanh Hóa nói riêng.
Các luận văn Thạc sĩ Giáo dục học, Đại học Sư phạm (ĐHSP) Hà Nội
như: Luận văn thạc sĩ của Đặng Thị Yên “Gây hứng thú học tập lịch sử cho
học sinh miền núi tỉnh Lai Châu qua dạy học khóa trình lịch sử lớp 6 THCS”
(1999) đã nghiên cứu những vấn đề lí luận về hứng thú và hứng thú học tập,
trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nhằm gây hứng thú học tập lịch sử cho

học sinh lớp 6 THCS. “Một số biện pháp sư phạm nhằm gây hứng thú học tập
lịch sử cho học sinh trường THPT (Vận dụng qua phần lịch sử thế giới cận
đại lớp 10 Chương trình Chuẩn)” (2008) của Nguyễn Thị Hằng đã xác định
vị trí, các nguyên tắc và một số biện pháp sư phạm nhằm tạo hứng thú học tập
môn Lịch sử cho học sinh THPT.
Luận văn Thạc sĩ “Những biện pháp gây hứng thú học tập cho học sinh
trong quá trình dạy học khóa trình lịch sử thế giới lớp 10 - THPT” của
Nguyễn Hà Giang; “Tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử
Việt Nam giai đoạn 1945-1954 ở trường Trung học phổ thông (Chương trình
Chuẩn)” của Phạm Thị Ái Vân (2010).
Các luận văn Thạc sĩ Trường Đại học Vinh: “Một số biện pháp gây hứng
thú học tập cho học viên trong dạy học lịch sử lớp 10 ở các trung tâm giáo
dục thường xuyên Thành phố Hồ Chí Minh”(2012); của Nguyễn Thị Thùy
Dung; “Một số biện pháp tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học
lịch sử thế giới cận đại ở trường Trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí
Minh”(2012) của Nguyễn Thị Xuân Thảo. Tất cả các công trình nghiên cứu
trên, dù ở những góc độ nghiên cứu khác nhau, đều đã xác định vị trí, các
nguyên tắc và một số biện pháp sư phạm nhằm tạo hứng thú học tập môn Lịch
sử cho học sinh THPT, đề cập đến lý luận về hứng thú học tập nói chung,
17
hứng thú học tập lịch sử ở trường THCS - THPT nói riêng. Đồng thời, các tác
giả nhấn mạnh sự cần thiết phải tạo hứng thú học tập cho HS nhằm nâng cao
hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Như vậy, trong tất cả cả những tài liệu trình bày ở trên đã ít nhiều đề cập
tới vấn đề tạo hứng thú trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Đây là cơ
sở lí luận quan trọng giúp chúng tôi tìm hướng giải quyết các nhiệm vụ của đề
tài, những kết quả nghiên cứu trên chúng tôi đã tham khảo và kế thừa, phát
triển để hoàn thành luận văn.
Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng các công trình kể trên chưa có
công trình nào trình bày một cách đầy đủ có hệ thống các biện pháp tạo

hứng thú học tập cho học sinh lớp 6 ở các trường DTNT tỉnh Vĩnh Phúc. Vì
vậy chúng tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: “Tạo hứng thú học tập cho học
sinh trong dạy học lịch sử lớp 6 ở các trường THCS dân tộc nội trú tỉnh
Vĩnh Phúc”.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các biện pháp tạo hứng thú học tập
cho học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6, ở các trường THCS - DTNT trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Các biện pháp tạo hứng thú cho học sinh có thể thực hiện trên nhiều
khâu, nhiều hình thức dạy học, nhưng do điều kiện và khuân khổ của luận
văn, chúng tôi chỉ tập trung vào các biện pháp trong bài học nội khóa trên lớp
ở lớp 6 THCS - DTNT Vĩnh Phúc. Chúng tôi tiến hành điều tra, thực nghiệm
sư phạm ở 2 trường: Trường THCS - DTNT Tam Đảo, huyện Tam Đảo và
trường THCS - DTNT Lập Thạch, huyện Lập Thạch.
18
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò ý nghĩa của việc tạo hứng thú học tập
cho học sinh trong dạy học lịch sử ở các trường THCS nói chung, đề tài
xác định những biểu hiện của hứng thú học tập lịch sử và đề xuất các biện
pháp tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học lịch sử lớp 6 THCS - DTNT
tỉnh Vĩnh Phúc.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, đề tài cần thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tìm hiểu lí luận về tâm lí học, giáo dục học, giáo dục lịch sử về hứng
thú, hứng thú học tập lịch sử và việc tạo hứng thú học tập lịch sử.
- Điều tra thực trạng việc dạy học lịch sử ở các trường THCS - DTNT
nói chung và việc tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh nói riêng.

- Tìm hiểu nội dung chương trình sách giáo khoa của chương trình lớp 6
ở các trường THCS - DTNT.
- Đề xuất các biện pháp tạo hứng thú học tập trong dạy học lịch sử lớp 6
DTNT Vĩnh Phúc.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm các biện pháp tạo hứng thú để kiểm
nghiệm tính khả thi của đề tài.
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận của đề tài
Cơ sở lí luận của đề tài là dựa trên lí luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và nhà nước về giáo dục và giáo dục
lịch sử.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí
học, lí luận dạy học, lí luận và phương pháp dạy học lịch sử và các tài liệu
19
lịch sử liên quan đến đề tài. Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa lịch sử
lớp 6 để đề xuất các biện pháp tạo hứng thú học tập bộ môn lịch sử.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Tiến hành điều tra thực tế thông
qua dự giờ, quan sát, phiếu điều tra để tìm hiểu thực trạng của việc dạy học lịch
sử ở các trường THCS - DTNT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc nói chung, hứng
thú học tập lịch sử và việc tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh nói riêng.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Soạn bài và tiến hành thực
nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và của các biện pháp sư phạm
mà chúng tôi đề xuất.
- Phương pháp toán học thống kê: Sử dụng toán học thống kê để xử lí
kết quả thực nghiệm sư phạm.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng những biện pháp tạo hứng thú theo những yêu cầu mà
Luận văn đề xuất sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử, ở

các trường THCS - DTNT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
7. Đóng góp của luận văn
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần:
- Tiếp tục khẳng định vai trò ý nghĩa của việc tạo hứng thú học tập
trong dạy học bộ môn lịch sử ở trường THCS nói chung, DTNT nói riêng.
- Phác họa một bức tranh chân thực về thực trạng việc tạo hứng thú học
tập cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS - DTNT Vĩnh Phúc.
- Đề xuất các biện pháp tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh lớp 6
các trường DTNT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
8. Ý nghĩa của đề tài
- Ý nghĩa khoa học
Luận văn giúp bản thân nắm vững lí luận dạy học bộ môn về vấn đề tạo
hứng thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử, góp phần nhỏ làm phong
phú thêm lí luận dạy học bộ môn về vấn đề này.
20
- Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận văn giúp bản thân và đồng nghiệp biết vận
dụng lí luận đã nghiên cứu vào công tác dạy học ở trường THCS sau này.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của
Luận văn gồm 2 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tạo hứng thú học tập cho
học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS - DTNT tỉnh Vĩnh Phúc.
Chương 2. Các biện pháp tạo hứng thú học tập lịch sử cho học sinh
lớp 6 ở trường THCS - DTNT tỉnh Vĩnh Phúc. Thực nghiệm sư phạm.
21
Chương 1
CƠ SƠ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TẠO HỨNG THÚ
HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Ở TRƯỜNG THCS - DTNT TỈNH VĨNH PHÚC

1.1. Cơ sở lý luận của việc tạo hứng thú học tập cho học sinh trong dạy
học lịch sử ở trường THCS - DTNT
1.1.1. Quan niệm
1.1.1.1. Khái niệm về hứng thú, hứng thú nhận thức, hứng thú học tập
“Hứng thú” là thuật ngữ được sử dụng rộng rãi trong khoa học cũng
như trong đời sống, hứng thú là một hiện tượng tâm lí phức tạp, vì vậy, vấn
đề này được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên để trả lời
câu hỏi “hứng thú là gì” thì lại có nhiều quan niệm dựa trên các cách tiếp
cận khác nhau.
Hứng thú là “Một đặc điểm cá nhân của nhân cách, là khuynh hướng
thường xuyên của cá nhân đối với một lĩnh vực nhất định của hiện thực” [21;
158].
Nguyễn Quang Uẩn trong Tâm lý học đại cương đã đưa ra một khái
niệm tương đối thống nhất:“Hứng thú là thái độ đặc biệt của cá nhân đối
với đối tượng nào đó, vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa có khả năng
mang lại khoái cảm cho cá nhân trong quá trình hoạt động”[62; 173]. Khái
niệm này vừa nêu được bản chất của hứng thú, vừa gắn hứng thú với hoạt
động của cá nhân.
Côvaliốp thì đưa ra khái niệm hứng thú: “Hứng thú là một thái độ đặc
thù của cá nhân với đối tượng nào đó, do ý nghĩa của nó trong đời sống và do
sự hấp dẫn về tình cảm của nó”[11, 228].
22
Trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào?”
của Kharlamôp đã nêu rõ: “Hứng thú - đó là nhu cầu nhuốm màu sắc cảm đi
trước giai đoạn gây động cơ và làm cho hoạt động của con người có tính
chất hấp dẫn”[30, 28].
Cũng có quan điểm về khái niệm hứng thú tác giả G.I Sukina cho rằng:
“Hứng thú là sự kết hợp độc đáo các quá trình tình cảm - ý chí và quá trình
trí lực, tính tích cực nhận thức và hoạt động của con người được nâng cao”
và “Đó là thái độ riêng của cá nhân với đối tượng, ý thức được ý nghĩa của

cuộc sống và sự hấp dẫn về tình cảm gây ra”[53, 4].
Cuốn “Từ hứng thú đến tài năng” L.X.Xlôvâytrich cũng đưa ra quan
niệm hứng thú của mình “Các năng khiếu khác nhau của con người giống
như các phím của một chiếc đàn ống, còn hứng thú như ngón tay của các
nhạc công, hứng thú tạo nên giai điệu”. “Hứng thú đó là chiếc dù nhỏ mở ra
trước tiên tạo điều kiện bật tung vòm dù chính bao bọc các năng khiếu”.
“Hứng thú làm cho năng khiếu của chúng ta thêm nhạy bén” [65, 71.72].
Theo Từ điển Bách khoa toàn thư Việt Nam: “Hứng thú là hình thức
biểu hiện tình cảm và nhu cầu nhận thức của con người nhằm ý thức một
cách hào hứng về mục đích hoạt động, nhằm tìm hiểu sâu hơn, phản ánh đầy
đủ hơn đối tượng trong đời sống hiện thực. Hứng thú có tính ổn định, thể
hiện ở độ lâu dài và mạnh mẽ của nó” [55].
Tóm lại, hứng thú là một thuộc tính của xu hướng cá nhân, gắn liền và
thông qua các thuộc tính khác của xu hướng. Nó chính là sự phản ánh thái độ
có chọn lọc của chủ thể với thực tiễn khách quan. Nó kích thích hoạt động
tích cực và giúp con người thực hiện công việc dễ dàng, có hiệu quả. Nó còn
có ý nghĩa đặc biệt đối với sự phát triển nhân cách một cách toàn diện. Do đó,
một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo dục là phải hình thành hứng
thú phong phú ở học sinh.
- Hứng thú nhận thức
23
Hứng thú có thể được phân thành nhiều loại, hứng thú nghệ thuật, hứng
thú thể thao, hứng thú quân sự, chính trị, xã hội, nghề nghiệp, hứng thú nhận
thức…Hứng thú luôn có khuynh hướng nhất định, nó đa dạng trong cuộc
sống, thế giới xung quanh chúng ta. Trong các loại hứng thú trên, hứng thú
nhận thức là một lĩnh vực đặc biệt và quan trọng của hiện tượng hứng thú
nói chung. “Hứng thú nhận thức là một bộ phận của hứng thú nói chung,
hiểu như phẩm chất của nhân cách đảm bảo duy trì hoạt động của con
người nhằm thỏa mãn nhu cầu là động lực cơ bản của sự sinh tồn và phát
triển” [34, 33].

Hứng thú nhận thức là sự định hướng có lựa chọn của cá nhân vào sự vật
hiện tượng thực tế quanh mình, sự định hướng đó được đặc trưng bởi sự vươn
lên thường trực tới nhận thức, tới các kiến thức mới ngày càng đầy đủ và sâu
sắc hơn.
Hứng thú nhận thức có liên quan tới nhiều lĩnh vực khác nhau của hoạt
động nhận thức. “Hứng thú có thể rất rộng, tràn lan, phân tán nhằm thu lượm
thông tin nói chung hoặc nhận biết các mặt mới của đối tượng, hoặc đi sâu
vào một lĩnh vực nhất định, vào cơ sở lí luận của nó vào những mối quan hệ
và quy luật chung của nó” [53, 11].
Hứng thú nhận thức là một loại hứng thú đặc biệt trong đời sống tâm lí
cá nhân, có tính chất đặc thù phức tạp đối với hiện tượng, đối với ngoại giới,
đối với kiến thức và hiện tượng, đối với ngành khoa học nghiên cứu đối tượng
và hiện tượng đó. Thái độ đó thể hiện ra ở việc nghiên cứu sâu sắc và thường
xuyên, độc lập thu nhận các kiến thức thuộc lĩnh vực mà mình thích thú, tích
cực hoạt động để tìm kiếm kiên thức, những phương pháp cần thiết để học
tập, kiên trì khắc phục những khó khăn gây cản trở việc nắm kiến thức và
những phương pháp tiếp thu kiến thức.
24
“Hứng thú nhận thức là cái tạo ra động cơ quan trọng nhất của học tập,
là cơ sở thái độ của học sinh đối với hứng thú, là nguồn thúc đẩy các em học
tập một cách say mê. Khi hoạt động nhận thức của học sinh dựa trên cở sở
của hứng thú thì nó sẽ trở nên hào hứng, thoải mái dễ dàng, khi đó các em
không cần đến sự động viên bên ngoài đối với học tập, mà làm việc với sức
mạnh của say mê bên trong, theo nguyện vọng của bản thân.”[22, 13].
Trong nhà trường đối tượng nhận thức hứng thú của học sinh là nội
dung các môn học, mà việc tiếp thu những nội dung kiến thức đó chính là
nhiệm vụ chủ yếu của học tập. Hứng thú nhận thức là sự hòa hợp những
quá trình tâm lí quan trọng đối với sự phát triển tâm lí cá nhân… Hứng thú
nhận thức không chỉ nhằm vào một môn học cụ thể, mà nó nhằm vào quá
trình học tập, vào hoạt động nhận thức, phương pháp hoạt động để lĩnh hội

kiến thức.
- Hứng thú học tập
“Hứng thú nhận thức được thể hiện dưới hình thức hứng thú học tập,
hứng thú khoa học có tính chất chuyên môn như hứng thú toán học, vật lí
học, sinh học, triết học, sử học… Bản chất của hoạt động học tập cũng là quá
trình nhận thức, do vậy nhiều nhà tâm lí học cũng như nhiều nhà nghiên cứu
đã đồng nhất hứng thú học tập với hứng thú nhận thức. Sự học tập là trường
hợp riêng của nhận thức, một sự nhận thức đã được làm cho dễ dàng đi và
được thực hiện dưới chỉ đạo của giáo viên”[54, 24].
Hoạt động học tập được tổ chức ở nhà trường, với nội dung, phương
pháp và hình thức tổ chức chuyên biệt. Vì vậy, hứng thú học tập là một dạng
của hứng thú nhận thức, nó có đối tượng hẹp hơn so với hứng thú nhận thức.
Hứng thú học tập là nội dung các môn học gồm hệ thống các tri thức, kỹ
năng kỹ xảo và hoạt động học gồm các hành động học tập để lĩnh hội vốn tri
thức của nhân loại và hình thành các kỹ năng, kỹ xảo tương ứng. Hứng thú
25