Học thuyết Đức trị của Nho giáo

Website: Email : Tel : 0918.775.368
A, T V N ĐẶ Ấ ĐỀ
Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, trong đời sống dân tộc ta, những giá trị đạo đức
phổ biến được xã hội thừa nhận với những nội dung cụ thể về "cái thiện, lương tâm,
lòng yêu nước thương nòi, lòng hiếu thảo, tình bạn, tình đồng chí cao thượng, tình yêu
chung thuỷ"... đã trở thành nét đẹp của đạo đức truyền thống Việt Nam, cốt cách Việt
Nam. Qua bao tháng năm, các thế hệ người Việt Nam luôn sống theo các quy tắc đạo
đức "thương người như thể thương thân", “nhiễu điều phủ lấy giá gương", “bầu ơi
thương lấy bí cùng", "lá lành đùm lá rách", "chị ngã em nâng"... để tạo nên biết bao hình
mẫu về phẩm giá đạo đức Việt Nam trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc
Sức mạnh của dân tộc Việt Nam bắt nguồn từ nhiều nhân tố, trong đó có vai trò to lớn
của những giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam.
Những năm gần đây, không ít giá trị đạo đức đã bị xói mòn, suy giảm nghiêm
trọng. Chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, lối sống thực dụng chạy theo đồng tiền, tệ nạn xã hội,
tệ tham nhũng, buôn lậu... có chiều hướng phát triển. Sự suy giảm giá trị đạo đức xã hội
thực sự trở thành một trong những vấn đề nổi cộm trong đời sống
Điều đáng lo ngại nhất là tệ tham nhũng diễn ra ở nhiều ngành, nhiều cấp, từ
Trung ương đến địa phương và thậm chí ở ngay các cơ quan thực thi pháp luật. Tệ tham
nhũng có sức phá hoại lớn đối với toàn bộ các giá trị đạo đức xã hội. Tệ tham nhũng
làm tha hoá đội ngũ cán bộ, đảng viên, làm cho quần chúng nhân dân, đặc biệt là thế hệ
trẻ mất niềm tin, dao động về lý tưởng và ít nhiều bị tiêm nhiễm ý thức phản đạo đức.
Điều đáng nói là trước tình hình đó, công tác xây dựng Đảng, công tác đấu tranh chống
lại các hiện tượng tiêu cực trong Đảng và trong bộ máy Nhà nước còn thiếu những biện
pháp hữu hiệu.
Đứng trước thực trạng đó, Nho giáo với chủ trương coi trọng đạo đức, coi việc
hoàn thiện nhân cách đạo đức của mỗi người là điều kiện để xây dựng và hoàn thiện xã
hội lý tưởng, Nho giáo đã góp phần tạo đựng cho con người lối sống có trách nhiệm với
gia đình, đất nước, với cả chính mình và đặc biệt coi trọng trật tự, kỷ cương một lối
sống mà "Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất". Nho giáo
đã tạo ra một cộng đồng xã hội ó tôn ti trật tự, hòa mục từ trong gia đình đến Nhà nước,
thiên hạ.

Do vậy, việc nghiên cứu quan điểm đức trị của Nho giáo có ý nghĩa rất quan trọng
trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
B. N I DUNGỘ
1. H c thuy t c tr c a Nho giáoọ ế Đứ ị ủ
1.1 Nho giáo là gi?
Khổng Tử là người sáng lập ra Nho giáo. Ông qua đời cách đây khoảng hai nghìn
năm trăm năm, nhưng ông không thể ngờ rằng vào lúc giao thời giữa thế kỷ 20 – 21 này
loài người lại sốt sắng quan tâm đến học thuyết của ông đến như vậy. Học thuyết của
ông đã hành trình xuyên suốt lịch sử Trung Hoa và ảnh hưởng đến nhiều nước trên thế
giới đặc biệt là các nước ở Châu Á, hình thành khu vực văn hoá Khổng giáo.
Nội dung cơ bản của Nho giáo đề cập đến các vấn đề chính trị, đạo đức của con
người, xã hội.
Về đạo đức: cơ bản Nho gia cổ trung đại đều theo xu hướng bàn về bản tính thiện
ở con người. Con người sống ở đời cần năm đức: nhân, lễ, nghĩa, trí, tín; trong đó nhân
là gốc.
Về đạo quản lý xã hội, Nho gia chủ trương một đường lối quản lý đó là “Đức trị”.
1.2 Học thuyết Đức trị
Kh ng T ã vi t: ổ ử đ ế " Cai tr dân mà dùng o c, a dân vào khuôn phép màị đạ đứ đư
dùng l thì dân s bi t liêm s và th c lòng quy ph c. H n n a, b trên tr ng l thì dânễ ẽ ế ỉ ự ụ ơ ữ ề ọ ễ
không ai dám không tôn kính, b trên tr ng ngh a thì dân không ai dám không ph cề ọ ĩ ụ
tùng, b trên tr ng tín thì dân không ai dám không n h t lòng"ề ọ ă ở ế .
c tr c hi u theo hai khía c nh:Đứ ị đượ ể ạ
Ch tr ng làm cho xã h i có tr t t , Kh ng T cho r ng tr c h t ph i là th củ ươ ộ ậ ự ổ ử ằ ướ ế ả ự
hi n “Chính danh”. Chính danh có ngh a là m t v t trong th c t i c n ph i cho phùệ ĩ ộ ậ ự ạ ầ ả
h p v i cái danh mà nó mang. Nói cách khác, m i cái danh bao hàm trong ó m t sợ ớ ỗ đ ộ ố
i u ki n t o nên b n ch t lo i s vi c mà danh liên quan n. Theo nguyên t c này,đ ề ệ ạ ả ấ ạ ự ệ đế ắ
b n thân nhà vua phong ki n c ng b r ng bu c trong nh ng quy nh l ngh a, mà m tả ế ũ ị ằ ộ ữ đị ễ ĩ ộ
trong s ó là yêu c u ph i yêu dân nh con. Nh v y, trong xã h i, m i cái danh uố đ ầ ả ư ư ậ ộ ỗ đề
Website: Email : Tel : 0918.775.368

bao hàm m t s trách nhi m và b n ph n mà m i cá nhân mang cái danh y ph i cóộ ố ệ ổ ậ ỗ ấ ả
trách nhi m và b n ph n phù h p v i cái danh y.ệ ổ ậ ợ ớ ấ
Còn theo nguyên t c nhân tr , Kh ng T nói: “ Ng i không có nhân thì l màắ ị ổ ử ườ ễ
làm gì? Ng i không có nhân thì nh c mà làm gi?”. Nhân tr hay l tr trong xã h iườ ạ ị ễ ị ộ
phong ki n t c là nhà vua ph i c m hóa dân chúng b ng tình ng i, b ng lòng yêuế ứ ả ả ằ ườ ằ
th ng mà coi tr ng con ng i ch không ph i b ng gông cùm và òn roi.ươ ọ ườ ứ ả ằ đ
“L ” hi u theo ngh a r ng là nh ng nghi th c, quy ch , k c ng, tr t t , tôn tiễ ể ĩ ộ ữ ứ ế ỉ ươ ậ ự
c a cu c s ng chung trong c ng ng xã h i và c l i c x hang ngày. V i ngh a này,ủ ộ ố ộ đồ ộ ả ố ư ử ớ ĩ
l là c s c a xã h i có t ch c, m b o cho phân nh trên d i rõ ràng, không bễ ơ ở ủ ộ ổ ứ đả ả đị ướ ị
xáo tr n, ng th i nh m ng n ng a nh ng hành vi tình c m cá nhân thái quá.ộ đồ ờ ằ ă ừ ữ ả
“ L ” c hi u theo ngh a m t c trong “ng th ng” thì là s th c hành theoễ đượ ể ĩ ộ đứ ũ ườ ự ự
úng nh ng giáo hu n, k c ng, nghi th c do Nho giáo ra cho nh ng quan h “tamđ ữ ấ ỷ ươ ứ đề ữ ệ
c ng”, “ng lu n”, “th t giáo” và cho c s th cúng th n linh. ã là ng i thì ph iươ ũ ậ ấ ả ự ờ ầ Đ ườ ả
h c l , bi t l và có l . Con ng i h c l t tu i tr th .ọ ễ ế ễ ễ ườ ọ ễ ừ ổ ẻ ơ
L v i nh ng cách bi u hi n trên là c s , là công c chính tr , v khí c a m tễ ớ ữ ể ệ ơ ở ụ ị ũ ủ ộ
ph ng pháp tr n c, tr dân lâu i c a Nho giáo. Ph ng pháp y g i là “ L tr ”. Lươ ị ướ ị đờ ủ ươ ấ ọ ễ ị ễ
có th a m i ho t ng vào n n p, có th ng n ch n m i l i khi s p x y ra. Vì v y,ểđư ọ ạ độ ề ế ể ă ặ ọ ỗ ắ ả ậ
nh ng ì u quy nh v l v n c ra i r t s m, nhi u và t m h n nh ng i u vữ đề đị ề ễ ố đượ đờ ấ ớ ề ỉ ỉ ơ ữ đ ề ề
pháp lu t.ậ
T t ng c tr c a Kh ng T c th hi n qua các c i m:ư ưở đứ ị ủ ổ ửđượ ể ệ đặ đ ể
- M c ích t i cao c a s cai tr là yên bách tính, giúp tr m h sung túc, yụ đ ố ủ ự ị để ă ọ đầ
.đủ
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Ng i n m chính s ph i yên dân b ng cách ban ân hu cho dân, coi s giàu cóườ ắ ự ả ằ ệ ự
c a dân chúng là quan tr ng nh t.ủ ọ ấ
- Ng i cai tr c n trung thành, c n m n.ườ ị ầ ầ ẫ
- Ng i cai tr c n liêm khi t, chí công vô t .ườ ị ầ ế ư
T quan i m c tr nh v y, nhà vua phong ki n có b n ph n ph i luôn t rènừ để Đứ ị ư ậ ế ổ ậ ả ự
luy n o c: ph i thân dân và th ng yêu dân chúng.ệ đạ đứ ả ươ
2. c tr ng c a xã h i lý t ng theo quan ni m c a Nho giáoĐặ ư ủ ộ ưở ệ ủ

Gi ng nh b t k m t h c thuy t chính tr - xã h i nào khác, Nho giáo c ng aố ư ấ ỳ ộ ọ ế ị ộ ũ đư
ra quan ni m v m t xã h i lý t ng v i t t c nh ng c i m c n b n c a nó và cácệ ề ộ ộ ưở ớ ấ ả ữ đặ đ ể ă ả ủ
bi n pháp t o l p duy trì cái xã h i y.ệ để ạ ậ ộ ấ
Nhìn l i l ch s hình thành và phát tri n c a Nho giáo, có th kh ng nh r ngạ ị ử ể ủ ể ẳ đị ằ
quan ni m c a Nho giáo v m u hình c a m t xã h i lý t ng, c i m c b n c aệ ủ ề ẫ ủ ộ ộ ưở đặ để ơ ả ủ
nó, cùng con ng và các gi i pháp xây d ng, duy trì cái xã h i y là d a trên cđườ ả để ự ộ ấ ự ơ
s mà các nhà Nho ã v ch ra và lý gi i nh ng nguyên nhân d n t i tình tr ng xã h iở đ ạ ả ư ẫ ớ ạ ộ
r i lo n, l n x n: "Vua ch ng ra vua, tôi ch ng ra tôi, cha ch ng ra cha, con ch ng raố ạ ộ ộ ẳ ẳ ẳ ẳ
con, trong tình c nh h n lo n nh th , d u ta có lúa y kho, có ch c c ng i yênở ả ỗ ạ ư ế ầ đầ ắ đượ ồ
mà n ch ng?"ă ă
2.1 Xã h i n nh, tr t t , k c ngộ ổ đị ậ ự ỷ ươ
Tr c m t xã h i r i lo n b i chi n tranh, b i nh ng mâu thu n và xung t giaiướ ộ ộ ố ạ ở ế ở ữ ẫ độ
c p, v i ch c n ng là h t t ng c a giai c p th ng tr , Nho giáo mong c có cấ ớ ứ ă ệ ư ưở ủ ấ ố ị ướ đượ
m t xã h i n nh, thái bình, i ng, m i ng i u s ng hòa m c, thân ái, bìnhộ ộ ổ đị đạ đồ ọ ườ đề ố ụ
ng. M c v m t xã h i nh v y, trong Lu n ng , Kh ng T nói: "Vua ch h u cóđẳ ơ ướ ề ộ ộ ư ậ ậ ữ ổ ử ư ầ
Website: Email : Tel : 0918.775.368
n c, quan i phu có nhà, hai h ng y ch ng lo s cho n c nhà mình ít ng i, mà loướ đạ ạ ấ ẳ ợ ướ ườ
s r ng: tình hình và phép t c ch ng c ng u, ch ng lo s cho n c mình nghèoợ ằ ắ ẳ đượ đồ đề ẳ ợ ướ
kh , mà lo s ch ng c an ninh. Là vì h ng u thì ch ng nghèo kh , ng i hòaổ ợ ẳ đượ ễđồ đề ẳ ổ ườ
thì dân s không ít, có an ninh thì n c nhà không nghiêng ng ". Xã h i lý t ng cố ướ ả ộ ưở đượ
các nhà Nho nêu lên còn là m t xã h i mà ó, có vua thánh, tôi hi n, m i cái u làộ ộ ở đ ề ọ đề
c a chung, m i ng i u có quy n l i, có s n nghi p riêng và u c ch m sóc. ủ ọ ườ đề ề ợ ả ệ đề đượ ă
Trong thiên L v n, sách L ký, Kh ng T nói: S th c hi n c a o l n là, thiênễ ậ ễ ổ ử ự ự ệ ủ đạ ớ
h là c a chung, tuy n ch n ng i hi n và c ng i tài n ng, nói i u tín và tu s a hòaạ ủ ể ọ ườ ề ử ườ ă đề ử
m c. Cho nên ng i ta không ch tôn kính cha m mình, không ch th ng yêu con cáiụ ườ ỉ ẹ ỉ ươ
mình, còn khi n cho ng i già c s ng tr n i, ng i trai tráng c s d ng, trế ườ đượ ố ọ đờ ườ đượ ử ụ ẻ
th c l n lên, ng i không v , ng i không ch ng, tr m côi, ng i không conơ đượ ớ ườ ợ ườ ồ ẻ ồ ườ
ng i tàn t t, t t c u c ch m sóc.ườ ậ ấ ảđề đượ ă
úng là các nhà Nho ã tìm ra m t nguyên nhân c a tình tr ng xã h i r i lo n làĐ đ ộ ủ ạ ộ ố ạ
“cha không ra cha, con không ra con" , t c là h coi m t trong nh ng ngu n g c làmứ ọ ộ ữ ồ ố

cho xã h i r i lo n là s r i lo n t trong gia ình. Do ó, các nhà Nho u cho r ngộ ố ạ ự ố ạ ừ đ đ đề ằ
mu n cho xã h i có tr t t , k c ng, thì tr c h t và c b n là gia ình ph i có tr t t ,ố ộ ậ ự ỷ ươ ướ ế ơ ả đ ả ậ ự
k c ng, sao cho "cha ra cha, con ra con, v ra v , ch ng ra ch ng". Các nhà Nhoỷ ươ ợ ợ ồ ồ
ch tr ng giáo d c, giáo hoá m i ng i trong xã h i theo nh ng nguyên lý o củ ươ ụ ọ ườ ộ ữ đạ đứ
Chính danh, Tam c ng, Ng th ng, tr c h t và ch y u là nh m m c ích trên.ươ ũ ườ ướ ế ủ ế ằ ụ đ
Cho nên c ng d hi u t i sao Nho giáo chú tr ng, cao giáo d c, giáo hoá v iũ ễ ể ạ ọ đề ụ ớ
ph ng châm "H u giáo vô lo i", "Phú nhi h u giáo”, coi giáo d c, giáo hoá là bi nươ ữ ạ ậ ụ ệ
Website: Email : Tel : 0918.775.368
pháp c n b n nh t duy trì tr t t , k c ng trong gia ình - ti n và i u ki n b oă ả ấ để ậ ự ỷ ươ đ ề đề đề ệ ả
m tr t t , k c ng, n nh xã h i. đả ậ ự ỷ ươ ổ đị ộ
Khi a ra quan ni m v m t xã h i lý t ng, c ng t t y u, trong h c thuy t c ađư ệ ề ộ ộ ưở ũ ấ ế ọ ế ủ
mình, các nhà Nho u mong mu n r ng trong xã h i ó, b ng m i cách, ph i duy trìđề ố ằ ộ đ ằ ọ ả
c nguyên t c: giai c p a ch phong ki n mãi mãi là giai c p "cai tr ng i" vàđượ ắ ấ đị ủ ế ấ ị ườ
c ng i ph ng d ng, còn các giai c p, t ng l p khác mãi mãi ‘b ng i cai tr " vàđượ ườ ụ ưỡ ấ ầ ớ ị ườ ị
ph i nuôi d ng ng i. ôi khi, tr c m t th c tr ng xã h i mà trong ó, mâu thu nả ưỡ ườ Đ ướ ộ ự ạ ộ đ ẫ
gi a các giai c p và mâu thu n trong n i b giai c p th ng tr di n ra gay g t, h u nhữ ấ ẫ ộ ộ ấ ố ị ễ ắ ầ ư
không th i u hòa c, c ng nh tình tr ng r i lo n xã h i h u nh không ch m d t,ểđ ề đượ ũ ư ạ ố ạ ộ ầ ư ấ ứ
các nhà Nho ph i vi n t i "ý tr i", “m nh tr i". Theo ó, cái tr t t ng c p, phân vả ệ ớ ờ ệ ờ đ ậ ự đẳ ấ ị
y là do tr i s p t, là ý tr i và không th o ng c c. Và nh ng hành vi hànhấ ờ ắ đặ ờ ể đả ượ đượ ữ
ng nào làm nguy h i n tr t t ó là “có t i v i tr i và dù có c u o thì tr i c ngđộ ạ đế ậ ự đ ộ ớ ờ ầ đả ờ ũ
không tha th " (Kh ng T ). Nh v y, dù Nho giáo có a ra quan ni m v m t xã h iứ ổ ử ư ậ đư ệ ề ộ ộ
i ng lý t ng thì ch ng qua c ng ch nh m tô v , b o v s t n t i v nh vi n c ađạ đồ ưở ẳ ũ ỉ ằ ẽ ả ệ ự ồ ạ ĩ ễ ủ
ch phong ki n c ng nh quy n l i và a v th ng tr c a giai c p a ch phongế độ ế ũ ư ề ợ đị ị ố ị ủ ấ đị ủ
ki n, nh m duy trì v nh vi n s b t công, b t bình ng. Xét n cùng, quan ni m c aế ằ ĩ ễ ự ấ ấ đẳ đế ệ ủ
Nho giáo v m t xã h i lý t ng - thái bình, n nh, có tr t t , k c ng... là h t s cề ộ ộ ưở ổ đị ậ ự ỷ ươ ế ứ
nghi t ngã, h t s c hình th c và thù ch v i cu c s ng, v i con ng i, v i nhân dân),ệ ế ứ ứ đị ớ ộ ố ớ ườ ớ
là c n tr và i ng c l i xu th phát tri n t t y u c a l ch s .ả ở đ ượ ạ ế ể ấ ế ủ ị ử
2.2 Xã h i k t h p hài hòa i s ng v t ch t và tinh th nộ ế ợ đờ ố ậ ấ ầ
Xã h i lý t ng trong quan ni m c a các nhà Nho là xã h i mà trong ó m iộ ưở ệ ủ ộ đ ọ
ng i ph i có i s ng o c và i s ng v t ch t t ng i y . Có nh ng ýườ ả đờ ố đạ đứ đờ ố ậ ấ ươ đố đầ đủ ữ

Website: Email : Tel : 0918.775.368
ki n kh ng nh Nho giáo ch tr ng m t xã h i nghèo, m t xã h i mà trong ó, m iế ẳ đị ủ ươ ộ ộ ộ ộ đ ọ
ng i u "an b n l c o", vui v i c nh nghèo. C ng ã có ý ki n kh ng nh Nhoườ đề ầ ạ đạ ớ ả ũ đ ế ẳ đị
giáo i l p l i ích v t ch t v i o c, coi th ng vi c làm giàu và, Nho giáo ch ađố ậ ợ ậ ấ ớ đạ đứ ườ ệ ư
bao gi là ng l c c a s phát tri n kinh t . Hai lo i ý ki n này u a vào r t nhi uờ độ ự ủ ự ể ế ạ ế đề đư ấ ề
câu ch trong các sách kinh i n c a Nho giáo lu n ch ng cho s kh ng nh c aữ để ủ để ậ ứ ự ẳ đị ủ
mình. Song v n không hoàn toàn nh v y. Trong toàn b h c thuy t c a mình, cácấ đề ư ậ ộ ọ ế ủ
nhà Nho, t ng i sáng l p ra Nho giáo là Kh ng T tr i không hoàn toàn i l p l iừ ườ ậ ổ ử ở đ đố ậ ợ
ích v t ch t v i o c, không coi th ng vi c làm giàu, không ph nh n vai trò tíchậ ấ ớ đạ đứ ườ ệ ủ ậ
c c c a s phát tri n kinh t i v i s hoàn thi n con ng i và s n nh xã h i.ự ủ ự ể ếđố ớ ự ệ ườ ựổ đị ộ
úng là Nho giáo coi Nhân, Ngh a, L , Trí, Tín là nh ng ph m ch t o c caoĐ ĩ ễ ữ ẩ ấ đạ đứ
c mà m i ng i c n tu d ng t hoàn thi n mình, song nó c ng bàn v nh ng v nả ọ ườ ầ ưỡ đề ự ệ ũ ề ữ ấ
o c trong s th ng nh t, g n li n v i L i (v t ch t). Trong sách Lu n ng ,đề đạ đứ ự ố ấ ắ ề ớ ợ ậ ấ ậ ữ
Kh ng T không ph n i vi c làm giàu, c ng không coi vi c làm giàu là x u, n u "sổ ử ả đố ệ ũ ệ ấ ế ự
giàu” y không trái o. Ông nói rõ r ng:"Giàu v i sang, ai l i ch ng mu n? Nh ngấ đạ ằ ớ ạ ẳ ố ư
n u ch ng ph i o mà c giàu sang, thì ng i quân t ch ng thèm. Nghèo v i hèn,ế ẳ ả đạ đượ ườ ử ẳ ớ
ai mà ch ng ghét? Nh ng n u chúng nó n v i mình mà mình ch ng l i o thì ng iẳ ư ế đế ớ ẳ ỗ đạ ườ
quân t ch ng t b . Ông còn nói thêm:"Nh n c nhà yên tr mà mình ch u b n cùng,ứ ẳ ừ ỏ ư ướ ị ị ầ
ê ti n, ó là s x u h . Còn nh n c nhà lo n l c mà mình h ng ph n giàu có, sangđ ệ đ ự ấ ổ ư ướ ạ ạ ưở ầ
tr ng, ó là i u áng x u h ". Cho nên theo ông, "N u ai th y món l i bèn nh nọ đ đề đ ấ ổ ế ấ ợ ớ đế
i u ngh a mà ch ng dám ph m... ng i nh v y c ng áng g i là b c thánh nhânđề ĩ ằ ạ ườ ư ậ ũ đ ọ ậ
c r i”. úng là Kh ng T coi cánh giàu sang nh “ ám mây n i" nh ng ch khiđượ ồ Đ ổ ử ư đ ổ ư ỉ
c nh giàu sang y do hành vi b t ngh a mà có c, và n u giàu sang mà b t ngh a, tráiả ấ ấ ĩ đượ ế ấ ĩ
Website: Email : Tel : 0918.775.368
o thì ông khuyên m i ng i cùng ông thà " n c m thô, u ng n c lã, s ng trongđạ ọ ườ ă ơ ố ướ ố
c nh n b c" còn h n! Kh ng T c ng không ch tr ng v t b hoàn toàn v t l i, màả đơ ạ ơ ổ ử ũ ủ ươ ứ ỏ ậ ợ
ch ch tr ng b cái v t l i nh bé tr c m t ( Kh ng T và các nhà Nho, so v i oỉ ủ ươ ỏ ậ ợ ỏ ướ ắ ở ổ ử ớ đạ
c, l i ích v t ch t ch là nh bé, là cái l i tr c m t) c cái l i l n h n, lâu dàiđứ ợ ậ ấ ỉ ỏ ợ ướ ắ đểđượ ợ ớ ơ
h n. Không nh ng th , ch ng T L , sách Lu n ng , Kh ng T còn khuyên nhàơ ữ ế ở ươ ử ộ ậ ữ ổ ử
c m quy n r ng khi dân ã ông thì ph i giúp h làm giàu, khi dân ã giàu thì ph iầ ề ằ đ đ ả ọ đ ả

giáo hoá h .ọ
M nh T c ng nh n th c rõ vai trò c a i s ng v t ch t, l i ích v t ch t i v iạ ử ũ ậ ứ ủ đờ ố ậ ấ ợ ậ ấ đố ớ
i s ng o c, i v i công vi c giáo hoá con ng i. T t t ng "dân vi bangđờ ố đạ đứ đố ớ ệ ườ ừ ư ưở
b n", "dân vi quý”, M nh T ã t ng òi h i nhà c m quy n ph i làm cho dân có tàiả ạ ử đ ừ đ ỏ ầ ề ả
s n riêng (ch dân chi s n), ph i t o s n nghi p cho dân. B i theo ông, dân "có h ngả ế ả ả ạ ả ệ ở ằ
s n m i có h ng tâm", dân có i s ng v t ch t y thì h m i th c hi n c oả ớ ằ đờ ố ậ ấ đầ đủ ọ ớ ự ệ đượ đạ
Hi u, o Trung, m i h c và làm theo L , Ngh a. Ngoài ra, M nh T không ch nh nế đạ ớ ọ ễ ĩ ạ ử ỉ ậ
th c c vai trò c a i s ng v t ch t i v i i s ng o c, mà còn nh n th cứ đượ ủ đờ ố ậ ấ đố ớ đờ ố đạ đứ ậ ứ
c r ng kinh t là c s , ng l c c a công vi c giáo d c, giáo hoá. Ông nói:" ngđượ ằ ế ơ ở độ ự ủ ệ ụ Đấ
minh quân ch nh i n s n mà chia cho dân cùng cày c y c t khi n cho h trên ế đị đ ề ả ấ ố ế ọ đủ
ph ng d ng m cha, d i nuôi d ng v con, nh m n m trúng mùa thì mãi no ,ụ ưỡ ẹ ướ đủ ưỡ ợ ằ ă đủ
ph i n m th t ng t thì kh i n n ch t ói. c v y r i, nhà Vua m i khi n dân làmả ă ắ ặ ỏ ạ ế đ Đượ ậ ồ ớ ế
thi n. T nhiên h s theo i u thi n m t cách d dàng. ệ ự ọ ẽ đề ệ ộ ễ
Nh v y, Kh ng T và M nh T không hoàn toàn coi th ng L i, không i l pư ậ ổ ử ạ ử ườ ợ đố ậ
Ngh a v i L i, c ng nh không coi th ng và ph nh n s giàu sang. Xét v th c ch t,ĩ ớ ợ ũ ư ườ ủ ậ ự ề ự ấ
xã h i lý t ng mà các ông xu t không ph i là m t xã h i nghèo. Nghiên c u Nhoộ ưở đề ấ ả ộ ộ ứ