Phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ Ngọc Tường

1

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất tận
tình của các thầy giáo, cô giáo, người thân trong gia đình cùng bạn bè và đồng
nghiệp.
Vì vậy, khi hoàn tất luận văn này, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành
tới những người thân đã quan tâm giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình
học tập và hoàn thành công trình nghiên cứu này.
Tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn và kính trọng sâu sắc đối với
PGS. TS. Tôn Thảo Miên – Người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá
trình hoàn thành luận văn này. Cô đã mở ra cho tôi những vấn đề khoa học rất
lý thú, hướng tôi vào nghiên cứu lĩnh vực khoa học hết sức thiết thực và vô
cùng bổ ích, đồng thời tạo điều kiện thuận lợ cho tôi học tập và nghiên cứu.
Tôi đã học hỏi được rất nhiều ở Cô phong cách làm việc cũng như phương
pháp nghiên cứu khoa học.
Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo trong tổ Lí luận văn học,
khoa Ngữ văn, phòng Sau Đại học – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã
tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu.

Hà Nội, tháng 6 năm 2011
Tác giả luận văn



Đinh Thị Phương Hạnh

2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác. Tôi cũng xin cam
đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và
các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn



Đinh Thị Phương Hạnh

3
MỤC LỤC
Trang

Trang phụ bìa
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
5. Đóng góp của luận văn
6. Cấu trúc của luận văn
NỘI DUNG
Chương 1. Một số vấn đề về phong cách và vị trí của Hoàng Phủ
Ngọc Tường trong nền văn học Việt Nam hiện đại
1.1. Khái niệm phong cách
1.2. Các cấp độ của phong cách
1.2.1. Phong cách tác phẩm
1.2.2. Phong cách tác giả
1.2.3. Phong cách thời đại
1.2.4. Phong cách trào lưu
1.2.5. Phong cách dân tộc
1.3. Các khuynh hướng nghiên cứu phong cách ở Việt Nam
1.3.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản
1.3.2. Nghiên cứu phong cách tác giả

1.3.3. Nghiên cứu phong cách nghệ thuật tác phẩm

1
2
3
5
5
12
12
12
12
12


14
14
21
21
22
24
25
25
25
25
26
27

4
1.3.4. Nghiên cứu phong cách tác giả tác phẩm
1.4. Vị trí của HPNT trong nền văn xuôi Việt Nam hiện đại

1.4.1. Vài nét về cuộc đời và sự nghiệp Hoàng Phủ Ngọc Tường
1.4.2. Quan niệm của Hoàng Phủ Ngọc Tường về thể ký
Chương 2. Phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ Ngọc Tường qua
hình tượng nghệ thuật
2.1. Khái niệm về hình tượng nghệ thuật
2.2. Hình tượng thiên nhiên
2.2.1. Hình tượng dòng sông, núi rừng
2.2.2. Hình tượng cỏ dại
2.2.3. Hình tượng vườn Huế và những sắc màu thiên nhiên
2.3. Hình tượng con người
2.3.1. Những nhân vật lịch sử
2.3.2. Chân dung các văn nghệ sĩ
2.3.3. Hình tượng cái tôi
Chương 3. Dấu ấn phong cách Hoàng Phủ Ngọc Tường qua ngôn
ngữ và giọng điệu
3.1. Đặc sắc ngôn ngữ Hoàng Phủ Ngọc Tường
3.1.1. Khái niệm ngôn ngữ nghệ thuật
3.1.2. Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng
nhiều biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, nhân hoá
3.1.3. Ngôn ngữ biểu hiện mang đậm giá trị văn hoá dân tộc
3.2. Sự pha trộn nhiều giọng điệu trong sáng tác của HPNT.
3.2.1. Khái niệm về giọng điệu nghệ thuật
3.2.2. Các giọng điệu trong ký Hoàng Phủ Ngọc Tường
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
28
32
32
36

42
42
42
48
57
61
69
69
75
80l

86
86
86

88
93
97
97
98
110
113

5
PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Ký là một bộ phận hợp thành của hầu hết các nền văn học hiện đại và
được xem là một thể loại rất cơ động, linh hoạt, nhạy bén. Ký càng ngày càng
khẳng định vị trí quan trọng của mình trong việc phản ánh hiện thực của đời
sống con người và xã hội một cách trực tiếp và tươi mới nhất, đồng thời vẫn

giữ được những giá trị nghệ thuật cơ bản của một tác phẩm văn học. Bằng
vốn sống, sự hiểu biết và tài năng sáng tạo, các nhà viết ký thực sự đã khẳng
định vai trò không thể thiếu của mình trong việc góp phần xây dựng một nền
văn học hoàn chỉnh.
1.2. Trong những gương mặt viết ký tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại,
Hoàng Phủ Ngọc Tường nổi lên như một hiện tượng đáng chú ý với một
phong cách viết vừa trữ tình, lãng mạn, vừa thâm trầm, triết lý đồng thời cũng
rất độc đáo, tài hoa.
Đến nay, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã được ghi nhận là một nhà văn lớn
của nền văn học Việt Nam hiện đại. Đặc biệt là ở thể loại ký. Trong sự nghiệp
sáng tác của ông, mảng sáng tác thuộc thể loại ký có vị trí quan trọng, có
nhiều thành công đáng kể. Sáng tác của ông mang đậm bản sắc riêng, thể hiện
phong cách nghệ thuật khá độc đáo…
Vốn được sinh ra và lớn lên ở Huế- một trong những trung tâm văn hoá
lâu đời của đất nước, do đó, hơn ai hết, Hoàng Phủ Ngọc Tường rất am hiểu
về thiên nhiên, lịch sử, văn hoá và con người nơi đây. Bởi vậy, những trang
viết của ông luôn gắn với vùng đất Huế ruột thịt và chứa đựng những giá trị
thẩm mỹ đặc biệt. Bên cạnh đó, với vốn kiến thức uyên bác, phong phú trên
nhiều lĩnh vực có được bằng sự tích luỹ kiến thức qua những chuyến điền dã
đến mọi miền của Tổ quốc, từ rừng hồi Lạng Sơn đến tận đất mũi Cà Mau…,
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sáng tạo được những trang ký vừa chuyển tải

6
được những vấn đề thời sự nóng hổi, đáng quan tâm đang diễn ra trong cuộc
sống, vừa thể hiện được cái nhìn của một con người luôn muốn tìm hiểu,
khám phá sự việc ở chiều sâu của nó.
Chính vì thế, những trang ký phẩm Hoàng Phủ Ngọc Tường thực sự đã
khẳng định được giá trị của mình theo thời gian, gây được sự chú ý cho công
chúng và những nhà phê bình, nghiên cứu văn học.
Từ năm 2003, ký Hoàng Phủ Ngọc Tường đã được đưa vào giảng dạy ở

trong chương trình Văn 12 thí điểm phân ban ở cả 2 bộ sách (bộ 1 do Trần
Đình Sử chủ biên; bộ 2 do Phan Trọng Luận chủ biên) với tác phẩm “Ai đã
đặt tên cho dòng sông?”
Là một người giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở trường THPT, yêu thích
truyền thống văn hoá xứ Huế, tôi đã tìm đến những trang ký đầy “ánh lửa”
của Hoàng Phủ Ngọc Tường, tôi sẽ cố gắng tìm ra những nét đặc sắc về
phong cách nghệ thuật của ông, đồng thời để hiểu thêm được những truyền
thống văn hoá- lịch sử đặc sắc của xứ Huế, của dân tộc, mở rộng tầm hiểu biết
của mình đến mọi miền của Tổ quốc. Điều này sẽ trang bị thêm cho tôi những
kiến thức cần thiết, bổ ích trong việc giảng dạy tác phẩm ký của Hoàng Phủ
Ngọc Tường ở các bậc học trong nhà trường.
Đó chính là những lý do tôi muốn đi sâu vào những tác phẩm ký, đặc
biệt là phong cách của nhà văn để khám phá những giá trị tiềm ẩn, cũng như
muốn khẳng định sự đóng góp của ông đối với nền văn học nước nhà. Mặt
khác, nếu thành công, tôi xem đây như là một kỷ niệm trân trọng dành cho
nhà văn- nhà văn hoá xứ Huế- Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Bắt tay vào nghiên cứu đề tài về phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ
Ngọc Tường chúng tôi nhận thấy đây không phải là công việc bắt đầu trên
mảnh đất trống.

7
Nghiên cứu về Hoàng Phủ Ngọc Tường, theo khảo sát, chúng tôi thấy
tới nay có khoảng 30 bài trực tiếp nghiên cứu, đề cập tới sự nghiệp, sáng tác
(cả về sáng tác thơ, văn xuôi) đã được đăng trên các báo, tạp chí. Có 06 luận
văn thạc sĩ nghiên cứu về thơ văn của ông (đã có trong thư mục Tài liệu tham
khảo).
Cho đến nay, Hoàng Phủ Ngọc Tường được đánh giá là một trong
những cây bút xuất sắc về thể loại ký của Văn học Việt Nam hiện đại. Thời
gian gần đây Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo được sự chú ý đặc biệt với một
số nhà nghiên cứu phê bình văn học. Các nhà phê bình nghiên cứu đều xuất

phát từ nhiều góc độ khác nhau để khám phá thế giới nghệ thuật trong sáng
tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Hầu hết các bài viết đều có sự thống nhất
phần nào trong vấn đề tìm hiểu và phân tích về cảm hứng, nội dung, nghệ
thuật…của nhà văn, qua đó khẳng định giá trị, bản sắc, thành tựu, đóng góp
và vị trí riêng của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong tiến trình văn học Việt Nam
hiện đại.
Nhìn chung các công trình nghiên cứu, phê bình chỉ tập trung khảo sát,
tìm hiểu về một số vấn đề tiêu biểu sau đây để phần nào khẳng định thành tựu
và những đóng góp của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong sự nghiệp văn học
( chúng tôi tóm lược thành 4 vấn đề chính, với những bài viết tiêu bi
ểu):
Nghiên cứu về phương diện văn hóa trong Ký của Hoàng Phủ Ngọc
Tường, tập trung ở những ý kiến đánh giá của nhà nghiên cứu Trần Đình Sử,
Nguyễn Đăng Mạnh, Phạm Xuân Nguyên, Trần Thuỳ Mai, Nguyễn Trọng
Tạo, Đặng Nhật Minh…; Theo nhà nghiên cứu Trần Đình Sử: “Bút ký của
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một cuộc đi tìm cội nguồn, một sự phát hiện bề
dày văn hoá và lịch sử của các điều kiện đời sống… Văn anh giàu những tư
liệu lấy từ sử sách tri thức khoa học và huyền thoại kí ức cá nhân loé lên
những ánh sáng bất ngờ… Cái mới của Hoàng Phủ Ngọc Tường là khám phá

8
bình diện văn hoá với tư liệu lịch sử phong phú và một tâm hồn Huế nồng
nàn”. [68, tr.253].
Hoàng Cát cũng khẳng định: “Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn hiện lên là
một nhà văn hoá hành văn vô cùng độc đáo, một cuốn từ điển sống về Huế”
[77, tr. 68].
Tác giả Lê Trà My khi nghiên cứu kí Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhận
thấy ở ông có một bản lĩnh, một cách sống khá độc đáo: “Khi nhìn các vấn đề,
nhà văn thường đặt chúng trong chiều sâu văn hoá dân tộc, khám phá ở đó
những giá trị văn hoá, bằng những năng lực nội cảm của chính bản thân

mình. Từ cách phân tích, lý giải, khơi mở vấn đề, đến việc đánh giá kết luận,
nhà văn thường có một thước đo giá trị: đó là tính văn hoá” [60, tr.29]. Qua
đó tác giả khẳng định bản lĩnh văn hoá của Hoàng Phủ được hình thành từ nền
tảng của văn hoá dân tộc, đặc biệt là văn hoá vùng miền đã ảnh hưởng sâu sắc
đến trái tim người nghệ sĩ Hoàng Phủ.
Phạm Xuân Nguyên cũng nhìn nhận tổng thể về kí Hoàng Phủ Ngọc
Tường như sau: “Bất cứ viết về cái gì và viết về nơi đâu, tôi thầm nghĩ, Hoàng
Phủ Ngọc Tường chỉ đặt bút xuống trang viết khi đã tìm được mạch liên
tưởng của nơi này với nơi kia, hôm nay và ngàn xưa, nhất thời và muôn thuở
và khi đã quyết được với mình là từ trang viết đó khả dĩ có được một chút gì
đấy còn lại với người, với đời cho dù sự kiện đã vĩnh viễn bị vùi lấp trong
dòng thời gian”. “Hoàng Phủ Ngọc Tường đã huy động toàn bộ vốn tri thức
lịch sử và văn hoá đủ cả Đông Tây, Kim Cổ vào từng bài viết, tạo nên những
liên tưởng vừa rộng vừa sâu”. Ký Hoàng Phủ Ngọc Tường là từ thực thoát ra
khỏi thực tế, sau khi ngoảnh vào lịch sử văn hoá hiện trở ra đời” [64, tr.75-
78].
Trần Thuỳ Mai khi đặt vấn đề kí văn hóa của Hoàng Phủ Ngọc Tường
đã nhấn mạnh “Huế trong kí văn hoá của Hoàng Phủ Ngọc Tường không giới

9
hạn ở những thành quách, lăng mộ, sông núi, hay những chuyện vua chúa
hậu phi chép dài dài trong những sách lịch sử, điều anh quan tâm là con
người, và với sự hiểu biết khoa học của mình, anh đã dựng lại một diện mạo
tâm hồn của Huế xưa, điều mà không một nhà Huế học nào làm được” [50,
tr.65-68].
Nguyễn Trọng Tạo cũng nhấn mạnh: “Anh là một nhà văn hoá hành
văn vô cùng độc đáo, một cuốn từ điển sống về Huế, và đôi khi như một triết
gia uyên thâm lãng tử”. “Đọc anh, ta không chỉ thâu nhận đời sống, lịch sử,
triết học, kinh tế, hay chính trị mà còn cảm nhận được cả một tình yêu lớn đối
với con người, dân tộc và cách mạng” [74, tr.52-55].

Nghiên cứu về thiên nhiên, tập trung ở một số nhà nghiên cứu sau: Lê
Xuân Việt, Lê Thị Hường, Hoàng Ngọc Hiến, Tô Hoài, Ngô Thị Kim Cúc,…
Tác giả Lê Xuân Việt trong bài Cảnh sắc thiên nhiên trong bút ký
Hoàng Phủ Ngọc Tường có viết: “Với Hoàng Phủ Ngọc Tường, cảnh sắc
thiên nhiên Huế in rất rõ bản sắc, bút pháp trong sáng tác của anh. Anh viết
về sông Hương, Bạch Mã, về “thành phố vườn” của Huế với những liên
tưởng phong phú đa dạng mang dấu ấn của một cây bút tài hoa trong hư cấu,
sáng tạo hình tượng nghệ thuật ít lẫn với những người viết khác” [79, tr.80-
85].
Nhà văn Tô Hoài đã có đôi dòng so sánh những trang kí của Hoàng
Phủ Ngọc Tường với Sơn Nam, với mình rồi rút ra nhận xét: “Hoàng Phủ
Ngọc Tường thì thầm cả tâm hồn trong khuôn mặt cuộc đời cùng với đất trời,
sông nước của Huế” [34, tr.682-687].
Tác giả Lê Thị Hường trong bài Xin được nói về Hoàng Phủ Ngọc
Tường như một thi sĩ của thiên nhiên đã nhìn nhận của Hoàng Phủ Ngọc
Tường trong tính hệ thống và nêu nhận xét: “Lần dở từng trang viết của anh,
theo sau những bước lãng du, những phút “nhàn đàm”, hay đồng điệu với

10
những vần thơ mang tính chất tự bạch với thiên nhiên”. “Là thi sĩ của thiên
nhiên, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhạy cảm với cỏ dại, cỏ gai, ngàn thông, chim
sẻ… Là thi sĩ của thiên nhiên, những trang ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường
mang đến cho người đọc những miền không gian xanh thẳm, ẩn chìm những
vết trầm tích văn hoá từ thiên nhiên” [37, tr.68-72].
Trên Báo Thanh niên số 146 ra ngày 25.5.2002 có đăng bài của tác giả
Ngô Thị Kim Cúc trong đó có nhận xét: “Nhưng Hoàng Phủ Ngọc Tường
không chỉ là nhà -Huế- học. Chỉ cần lên đường, đôi mắt và trái tim anh lại bị
hút chặt về những con người, sông nước, cỏ cây, muông thú… quá khứ gần và
xa của mọi vùng đất khác, anh lại cày xới, xộc xạo, truy tìm cho đến tận ngọn
nguồn mọi thứ, qua cả nhân chứng và sử sách” [12, tr.10].

Nghiên cứu về mặt thể loại có các tác giả Trần Đình Sử, Phạm Phú
Phong, Huỳnh Như Phương, Hoàng Sĩ Nguyên, Hà Minh Đức, Hoàng Ngọc
Hiến… Tuy nhiên, đáng chú ý hơn cả là nhận xét của nhà nghiên cứu Trần
Đình Sử trong bài Ai đã đặt tên cho dòng sông- bút ký sử thi của Hoàng Phủ
Ngọc Tường, đã chỉ ra những đóng góp nổi bật của nhà văn ở thể loại ký, ông
đã chỉ ra rằng trong Hoàng Phủ Ngọc Tường có “một cái nhìn sâu lắng về con
người xứ Huế”, “có một tâm hồn Huế thiết tha”, “bút ký của Hoàng Phủ
Ngọc Tường là một cuộc đi tìm cội nguồn, một sự phát hiện bề dày văn hoá
và lịch sử của các hiện tượng đời sống”, “khác với phong cách Nguyễn Tuân
đầy chất văn xuôi xương xẩu, gồ ghề với cái nhìn hóm hỉnh, bút ký của Hoàng
Phủ Ngọc Tường nghiêng hẳn về chất thơ thi vị, ngọt ngào” [76].
Nghiên cứu về phong cách ký Hoàng Phủ Ngọc Tường có các tác giả
Hồ Thị Tâm, Hoàng Cát, Nguyễn Tuân, Đặng Tiến… Tác giả Hoàng Cát có
nhận xét: “Hoàng Phủ Ngọc Tường có một phong cách viết bút kí văn học của
riêng mình. Thế mạnh của ông là tri thức văn học, triết học, lịch sử hay địa
lý… sâu và rộng, gần như đụng đến vấn đề gì, ở thời điểm nào và ở đâu thì

11
ông vẫn có thể tung hoành thoải mái ngòi bút được”. “Dù là viết lịch sử đã
xảy ra cách nay hàng ngàn năm, từ thuở Âu Cơ và Lạc Long Quân, từ thời
của các vua Hùng dựng nước và mở cõi, hay viết về không gian đa chiều
trong nghệ thuật tạo hình hiện đại của nghệ sĩ Lê Bá Đảng ở bên Pháp thì
cái rốn của tư duy, cái trằn trọc trong tâm tưởng và tâm hồn nhà văn Hoàng
Phủ Ngọc Tường bao giờ cũng dồn vào tình yêu đất nước, tình yêu dân tộc”
[11, tr.68-71]. Nhà văn Nguyên Ngọc cũng nhận xét “Hoàng Phủ Ngọc
Tường là người thường hay suy nghĩ về lịch sử. Và những mô tả của anh, cố
gắng thật tỉnh táo, bao giờ cũng được “chống đỡ” bởi những suy nghiệm sâu
xa và ẩn ngầm về lịch sử; chính vì vậy mà những mô tả ấy thật khách quan
nhưng không hề hời hợt” [72].
Khi đọc những trang ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường, nhà nghiên cứu

Nguyễn Đăng Mạnh đã nhận xét: “Trong nhiều vùng quê Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã đến và viết, xứ Huế là nơi ông am hiểu hơn cả. Những trang văn
của ông viết về Huế đã chứa đựng nhiều đặc sắc của văn phong. Trầm tĩnh
lắng đọng trong giọng điệu, phong phú dầy dặn trong vốn liếng và kỹ lưỡng
tự nhiên trong ngôn từ, ngữ pháp” [56].
Nhìn chung, việc nghiên cứu về sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường
chủ yếu dưới góc độ nội dung, phần nhiều mang cảm hứng ngợi ca và chỉ
dừng lại ở mức độ nhỏ, lẻ, chưa có cái nhìn tổng quan khi đứng trên phương
diện nghệ thuật. Tuy nhiên, đó sẽ là những cơ sở tiền đề để chúng tôi tiếp tục
khám phá thế giới nghệ thuật ký Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Chúng tôi nhận thấy vấn đề phong cách Hoàng Phủ Ngọc Tường cần phải
được giải mã và nghiên cứu một cách kỹ lưỡng hơn. Từ đó góp phần khẳng định
tài năng và bản sắc riêng biệt không thể trộn lẫn của nhà văn, nhà văn hoá xứ
Huế này.


12
2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
2.1 Làm rõ các mối quan hệ trong cảm hứng sáng tác của nhà văn Hoàng Phủ
Ngọc Tường.
2.2 Chỉ ra được quan niệm về thể Ký của nhà văn.
2.3 Khẳng định một số nét cơ bản trong phong cách của nhà văn.
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Chúng tôi tiến hành khảo sát toàn bộ sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc
Tường nhưng tập trung chủ yếu ở 10 tập bút ký và truyện ký, qua đó tìm hiểu
phong cách nghệ thuật của nhà văn.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp so sánh- loại hình,
- Phương pháp thống kê- khảo sát,

- Phương pháp phân tích- tổng hợp,
- Phương pháp hệ thống- cấu trúc,
- Phương pháp liên ngành văn hoá- văn hoá học…
5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN
- Khẳng định vị trí của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong nền văn xuôi
Việt Nam hiện đại.
- Chỉ ra những nét đặc sắc về phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ
Ngọc Tường.
6. CẤU TRÚC LUẬN VĂN
Ngoài Phần Mở đầu, Phần Kết luận và Thư mục Tài liệu tham khảo,
Luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề về phong cách và vị trí của Hoàng Phủ Ngọc
Tường trong nền văn học Việt Nam hiện đại.

13
Chương 2: Phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ Ngọc Tường qua hình
tượng nghệ thuật.
Chương 3: Dấu ấn phong cách Hoàng Phủ Ngọc Tường qua ngôn ngữ
và giọng điệu.

14
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I
MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHONG CÁCH VÀ VỊ TRÍ CỦA HOÀNG PHỦ
NGỌC TƯỜNG TRONG NỀN VĂN HỌC VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

1.1. Khái niệm phong cách
Khái niệm phong cách có nguồn gốc từ thuật ngữ “stylos” (Hy Lạp),
“stylus” (La Mã), “style” (Pháp) chỉ dụng cụ để viết. Sau nó phát triển nghĩa,
chỉ nét chữ, cách viết, rồi bút pháp, văn phong, phong cách. Đến nay, có rất
nhiều cách hiểu khác nhau về phong cách.
Phong cách nghệ thuật nói chung, phong cách nhà văn nói riêng là một
trong những vấn đề lý luận cơ bản, có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển
của một nền văn học ở bất kỳ thời đại và quốc gia nào.
Nghiên cứu phong cách nghệ thuật là nghiên cứu phong cách tác giả, tác
phẩm, trào lưu, khuynh hướng, dân tộc và mối quan hệ giữa chúng…qua đó
góp phần khẳng định vị trí của một nền văn học, bởi một nền văn học chỉ
được khẳng định khi trong đó xuất hiện và tồn tại nhiều nhà văn có phong
cách.
Trong thực tế, còn nhiều vấn đề về phong cách vẫn đang được đặt ra và

cần có sự trả lời như phong cách là gì? Có bao nhiêu khuynh hướng nghiên
cứu phong cách? Phong cách có bao nhiêu cấp độ? Thế nào được gọi là nhà
văn có phong cách? Những yếu tố nào tạo nên phong cách nhà văn?
Phong cách là một khái niệm rộng. không chỉ được dùng trong văn học
nghệ thuật, mà được dùng cả trong đời sống xã hội. Trong cuộc sống, phong
cách được hiểu là cách sống, lối sống, cách làm việc…của mỗi cá nhân, mỗi
tập thể. Ở các ngành khoa học khác nhau, thuật ngữ này mang một ý nghĩa
riêng biệt, tuỳ thuộc vào đối tượng của khoa học đó.

15
Trong ngôn ngữ, phong cách được hiểu là cách dùng từ, dùng câu nhằm
thực hiện những chức năng khác nhau như phong cách ngôn ngữ khoa học,
phong cách ngôn ngữ hành chính, phong cách ngôn ngữ văn học…
Trong văn học, phong cách dùng để chỉ sự độc đáo, cái riêng trong sáng
tác của nhà văn (thể hiện ở cái nhìn, khí chất, cá tính, bút pháp…là sự thống
nhất các yếu tố của một chỉnh thể nghệ thuật). Bên cạnh phong cách tác giả
(cá nhân) còn có phong cách tác phẩm, phong cách khuynh hướng, trào lưu,
dân tộc, thời đại.
Phong cách là sự độc đáo về tư tưởng cũng như nghệ thuật có phẩm
chất thẩm mỹ thể hiện trong sáng tác của những nhà văn ưu tú, nhà văn phải
đem lại một tiếng nói mới cho văn học, đem lại cho người đọc một sự hưởng
thụ thẩm mỹ dồi dào. Chính vì vậy, không phải nhà văn nào cũng có phong
cách.
Phong cách tuy là cá tính sáng tạo, nhưng nó vẫn mang dấu ấn dân tộc
và thời đại. Bởi hai yếu tố ấy là phẩm chất của văn học. Bất kỳ một nhà văn
nào, trong quá trình sáng tác cũng muốn tạo nên phong cách riêng cho mình.
Song điều đó thật không phải dễ dàng. Chỉ có những tài năng thực sự lớn mới
có điều kiện hình thành phong cách riêng (Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nam
Cao, Vũ Trọng Phụng, Kim Lân, Hoàng Cầm…), còn đa số chỉ có thể nói là ở
họ có tính chất phong cách mà thôi.

Về bản chất của phong cách nghệ thuật, có thể có hai quan niệm khác
nhau: Một quan niệm coi phong cách là cái riêng, độc đáo, do đó không phải
nhà văn nào cũng có phong cách. Chỉ có những nhà văn tài năng, để lại dấu
ấn riêng rõ nét mới có phong cách nghệ thuật, còn lại chỉ gọi là có “tính chất
phong cách”. Trong phong cách tác giả lại có phong cách lớn và phong cách
thứ cấp. Phong cách lớn có ảnh hưởng tới phong cách thứ cấp. Phong cách cá
nhân độc đáo sẽ góp phần tạo nên phong cách trào lưu, khuynh hướng.

16
Một quan niệm khác coi phong cách là đặc điểm nghệ thuật tổng thể của
sáng tác. Theo quan niệm này thì nhà văn nào cũng có một phong cách nhất
định. Phong cách tác giả nhiều khi bị đồng nhất với đặc điểm thế giới nghệ
thuật hoặc thi pháp của tác phẩm.
Đôi khi phong cách nghệ thuật còn được đồng nhất với cá tính sáng tạo,
hoặc văn phong, bút pháp…
Có thể thấy một số phương diện biểu hiện khác nhau của phong cách như:
Phong cách có thể biểu hiện ở hình thức tác phẩm, tức là cách thức biểu
đạt (A.N. Sokolov, V.Dneprov…).
Phong cách cũng có thể biểu hiện qua ý thức nghệ thuật, qua cái nhìn,
cách cảm nhận thế giới độc đáo của nhà văn, tức là biểu hiện ở nội dung
(Marxel Pruxt, Montaigne…)
Phong cách biểu hiện ở cả nội dung và hình thức của tác phẩm (D.X.
Likhachev, A.R.Grigorian…)
Phong cách tức là hình thức có tính nội dung (Ya. Elxberg, Phan
Ngọc…).
Như vậy, có thể coi phong cách như một phạm trù thẩm mỹ, một hiện
tượng văn học nghệ thuật, bao gồm trong đó tất cả sự đa dạng và phức tạp của
nó. Phong cách được nghiên cứu trong mối quan hệ với tư tưởng, với nhà văn,
với thời đại.
Đã có rất nhiều cách hiểu, cách định nghĩa khác nhau về phong cách.

Theo Khraptrenkô thì định nghĩa này xòe ra như một cái quạt mà một phía thì
thừa nhận phong cách là một phạm trù lịch sử - thẩm mỹ rộng nhất, bao quát
nhất. Còn phía khác thì nhìn nhận phong cách như những đặc điểm của tác
phẩm văn học riêng lẻ.
Phong cách là sự thống nhất các yếu tố tổng thể nghệ thuật, là sự thể
hiện có quy luật tất cả các phương tiện biểu cảm cần thiết để giải quyết nội

17
dung nghệ thuật thống nhất, hay nói cách khác, đó là cách thức biểu đạt nội
dung nghệ thuật bằng nghệ thuật ngôn từ (Xôcôlôp, Tritrêrin, Xiđôrốp).
Nhưng khái niệm phong cách cũng phải được hiểu rộng hơn, bao gồm cả các
yếu tố khác như cơ cấu hình tượng, chủ đề được thể hiện trong tác phẩm. Tất
cả các yếu tố đó góp phần tạo nên phong cách của nhà văn. Sự lựa chọn ban
đầu cũng như cách thể hiện chúng là điểm phân biệt phong cách của nhà văn
này với phong cách của nhà văn khác (E.Xiđôrôp).
Có thể đưa ra một số quan niệm cụ thể về phong cách của một số nhà
lý luận như sau: trong Tuyển tập Những vấn đề về những mối liên hệ văn học
quốc tế có đoạn viết: “Phong cách nghệ thuật của nhà văn là sự biểu hiện thế
giới quan của anh ta, thế giới quan đó được thể hiện trong những hình tượng
bằng các phương tiện ngôn ngữ. Bởi vậy không thể nghiên cứu phong cách
nghệ thuật của nhà văn trong tính mục đích chức năng của nó mà tách rời nội
dung tư tưởng - hình tượng của tác phẩm. Đồng thời phong cách của tác
phẩm văn học không phải là tu từ học: đề tài, hình tượng, bố cục của tác
phẩm văn học, nội dung nghệ thuật của nó (nội dung này được thể hiện bằng
những phương tiện ngôn ngữ nhưng không giới hạn ở từ ngữ) cũng là những
yếu tố quan trọng của phong cách, và có thể khá quan trọng, bởi vì chúng xác
định cả những nguyên tắc nghệ thuật của việc lựa chọn chất liệu từ ngữ, tức
là tu từ học hiểu theo nghĩa hẹp của từ đó” [75, tr.50]
Nhà nghiên cứu V.Kovalev trong cuốn Vấn đề phong cách trong văn
học Xô viết, trong Tuyển tập Thời đại, cảm hứng, phong cách cho rằng:

“Phong cách- đó là một sự thống nhất chỉnh thể của nhà văn…, đó là liên hệ
qua lại giữa những yếu tố trong hệ thống nghệ thuật của nhà văn, là sự quy
định lẫn nhau của những yếu tố đó” [42, tr.13-14]
Nhà nghiên cứu L.Novichenko với Về sự đa dạng của những hình thức
nghệ thuật và của những phong cách trong văn học hiện thực xã hội chủ

18
nghĩa vừa thừa nhận những sự giao tiếp gần gũi giữa phong cách và cá tính
của nghệ sĩ, đồng thời lại cho rằng những nét của tính cộng đồng trong phong
cách không chỉ có liên quan tới sáng tác của từng nhà văn riêng lẻ. Ông viết:
“Phong cách văn học hiểu theo nghĩa chung nhất là vẻ đặc thù trong những
tác phẩm của nhà văn (hoặc của một nhóm nhà văn), vẻ đặc thù này được quy
định bởi những quan điểm có tính chất đặc trưng về nội dung và hình thức
của những tác phẩm ấy” [66, tr.302].
Ya.Elxberg trong Phong cách cá nhân và vấn đề nghiên cứu chúng về
mặt lịch sử lý luận [23] đã nhấn mạnh phong cách cá nhân của nhà văn là khái
niệm cơ bản của thi pháp. Luận điểm có tính chất khái quát của ông đề cập tới
thực chất của phong cách được trình bày như sau: “Phong cách biểu hiện sự
toàn vẹn của hình thức có tính nội dung được hình thành trong sự phát triển,
trong tác động qua lại và trong sự tổng hợp các yếu tố của hình thức nghệ
thuật, dưới ảnh hưởng của đối tượng và nội dung tác phẩm, của thế giới quan
của nhà văn và của phương pháp của anh ta vốn thống nhất với thế giới
quan. Phong cách được hình thành từ tất cả những yếu tố ấy, nảy sinh từ
chúng mà ra. Phong cách- đó là sự thống trị của hình thức nghệ thuật, là sức
mạnh tổ chức của nó”.
A.Xôkôlôv trong Lý luận về phong cách [80] cũng nhận định về phong
cách như là một hệ thống phức tạp các hình thức, hệ thống này nằm trong mối
liên hệ khăng khít với nội dung của tác phẩm văn học, với phương pháp sáng
tác của nhà văn.
Theo M.B.Khrapchenkô trong Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát

triển văn học: “Phong cách của một nhà văn thực sự có tài dung tích bên
trong rất lớn có khả năng ảnh hưởng tới những tầng lớp độc giả khác nhau
của thời đại lúc bấy giờ cũng như những thời đại sau này”, và ông kết luận
phong cách: “cần phải được định nghĩa như thủ pháp biểu hiện cách khai

19
thác hình tượng đối với cuộc sống như thủ pháp thuyết phục và thu hút độc
giả” [41, tr.151- 152].
Khi bàn về phong cách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến nhiều yếu tố,
nhiều cấp độ khác nhau: từ những cấp độ hẹp như phong cách tác giả, phong
cách tác phẩm, phong cách tác giả và tác phẩm… cho đến những cấp độ bao
quát như phong cách trào lưu, trường phái, phong cách thời đại, phong cách
dân tộc… Trong các cấp độ trên thì phong cách tác giả là phạm trù được thừa
nhận phổ biến hơn cả và được áp dụng rộng rãi nhất.
Theo nhà nghiên cứu người Nga- M.B.Khrapchencô thì cá tính sáng tạo
đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành phong cách cá nhân. Ngay từ
những năm đầu thế kỷ XX, một số nhà lý luận văn học còn đang đồng nhất
hai khái niệm phong cách cá nhân và cá tính sáng tạo, thì lại phủ nhận sự tồn
tại của phong cách tác giả. Nhiều nhà nghiên cứu khác cũng cho rằng phong
cách cá nhân chỉ là những yếu tố cá biệt, ít có ý nghĩa xã hội. Nếu một tác giả
có thể có nhiều phong cách thì không thể coi phong cách cá nhân là một cấp
độ quan trọng của phong cách văn học. Song, đó cũng chỉ là một vài ý kiến
mang tính cá biệt, bởi nếu không thể không tính đến phong cách tác phẩm với
ý nghĩa là yếu tố trung tâm của phong cách học thì cũng không thể bỏ qua
phong cách cá nhân với ý nghĩa là biểu hiện cụ thể của phong cách trào lưu,
phong cách thời đại… Tuy nhiên, cũng khó có thể nói đến một thời đại văn
chương nếu như thời đại đó không sản sinh ra những cá nhân xuất sắc.
Trong nghiên cứu văn học, cũng không nên đồng nhất hai khái niệm
phong cách và cá tính sáng tạo. Bởi mỗi nhà văn khi sáng tác lên tác phẩm ít
nhiều đều có cá tính sáng tạo, tức là đều có đặc điểm riêng về quan điểm sáng

tác, nhưng không phải cá tính nào cũng trở thành phong cách. Người ta chỉ đề
cập đến phong cách sáng tác của những nhà văn nào đạt trình độ sáng tác
mang tính ưu việt, ưu tú, và đặc biệt là trong tác phẩm cũng phải có những

20
đặc điểm độc đáo, riêng biệt, có giá trị thẩm mỹ cao, có bản sắc riêng biệt
không thể trộn lẫn trong cả quá trình sáng tạo của nhà văn.
Nếu như trong phong cách tác phẩm, phong cách tác giả chủ yếu được
thể hiện thông qua tác phẩm, thì biểu hiện của phong cách tác giả trong tác
phẩm là hết sức đa dạng và phức tạp. Điều được thể hiện không chỉ là những
nội dung đặc sắc, độc đáo, giàu tính thẩm mỹ, mà còn là cách thức nhà văn
thực hiện nhằm đưa đến một hiệu quả nghệ thuật mang giá trị biểu đạt cao
nhất. Đó cũng không chỉ là yếu tố của hình thức riêng lẻ, mà còn là sự phối
hợp, thống nhất giữa các yếu tố này theo một phương thức nhất định và theo
những quy luật thẩm mỹ riêng như: hình tượng nghệ thuật, yếu tố ngôn ngữ,
giọng điệu…
Một điều đáng nói nữa ở đây là khi tìm hiểu phong cách của một nhà
văn trong mối tương quan so sánh với các nhà văn khác cùng thời, cùng thế
hệ, mở rộng ra là so sánh với các nhà văn xuất hiện ở giai đoạn sáng tác trước
và sau, từ đó có thể rút ra được những kết luận mang tính thuyết phục trong
việc đánh giá phong cách của nhà văn đó.
Sự thể hiện của phong cách tác giả trong văn học được coi như một
chỉnh thể toàn vẹn, hữu cơ. Bởi đặc trưng của phong cách nằm ở tính thống
nhất hữu cơ trong mỗi chỉnh thể mà nhờ nó, ta có thể nhìn một bộ phận mà
đoán được cái toàn thể. Trong cơ chế thống nhất đó có sự tham gia của hầu
hết các yếu tố bộ phận. Hoạt động của mỗi bộ phận, dù ít hay nhiều, đều góp
phần tạo nên phong cách. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh, phong
cách của một nhà văn khi đã định hình thì thường có tính bền vững vì tạo ra
phong cách, ngoài thế giới quan, còn rất nhiều yếu tố khác như truyền thống
gia đình, hoàn cảnh sống, môi trường văn hoá, thói quen suy nghĩ… mà

những yếu tố đó không dễ gì thay đổi. Bởi vậy, khi hoàn cảnh sống thay đổi,
thế giới quan cũng thay đổi theo, điều này ít nhiều ảnh hưởng đến phong cách

21
nhưng không thể làm cho nó biến dạng. Về cơ bản, phong cách vẫn giữ được
những nét riêng độc đáo đã được định hình từ trước: Nguyễn Tuân, Chế Lan
Viên, Huy Cận,… là những trường hợp tiêu biểu. Từ bỏ con đường của chủ
nghĩa lãng mạn để đến với cách mạng, thay đổi hoàn cảnh sống, thế giới quan
cũng thay đổi, nhưng Nguyễn Tuân vẫn tinh tế và tài hoa, Chế Lan Viên vẫn
giữ được nét lãng mạn nhưng đầy chất trí tuệ. Cũng có thế nói như vậy với
Nam Cao, Nguyên Hồng, Tô Hoài… Như vậy, có thể nói tính thống nhất
trong phong cách nhà văn còn được thể hiện trong mối quan hệ giữa nội dung
và hình thức thể hiện. Yêu cầu về nội dung phản ánh phải mới lạ nhưng sự
mới lạ đó còn phải được thể hiện trong một hình thức tương xứng. Sự không
tương xứng giữa nội dung và hình thức thể hiện có thể khiến cho tác phẩm, dù
thể hiện được nhiều cái mới nhưng vẫn nhợt nhạt, thiếu sức sống. Do đó, điều
quan trọng đối với một tác phẩm không chỉ ở chỗ nhà văn thể hiện cái gì mà
còn là ở chỗ anh ta thể hiện nó như thế nào. Về thực chất đó là mối quan hệ
giữa vốn sống, kinh nghiệm sống và tài năng của nhà văn.
Tóm lại, có nhiều cách hiểu về phong cách. Song, một cách hiểu đơn
giản và đúng đắn nhất đó là coi phong cách là một hệ thống mà tất cả các yếu
tố nằm lẫn nhau trong sự thống nhất. Sự thống nhất của nội dung và hình thức
là đặc trưng cơ bản của phong cách. Phong cách còn có thể được hiểu rộng
hơn đó là khái niệm của một nền văn hóa lớn.
1.2 Các cấp độ của phong cách
1.2.1. Phong cách tác phẩm
Trong mối quan hệ với phong cách tác giả, tác phẩm và phong cách tác
phẩm có vai trò rất quan trọng. Mọi cấp độ biểu hiện của phong cách đều
được thể hiện trong tác phẩm. Nếu tác phẩm là trung tâm của hoạt động văn
học thì cũng có nghĩa đó là chỉnh thể trung tâm của các yếu tố phong cách. Sự

22
thống nhất giữa nội dung và hình thức của tác phẩm là một yếu tố quan trọng
thường được khảo sát trong quá trình nghiên cứu về phong cách tác phẩm.
1.2.2. Phong cách tác giả
Phong cách cá nhân chính là những đặc trưng riêng biệt của nhà văn,
không bị trộn lẫn với những nhà văn khác. Nói đến phong cách cá nhân tức là
nói đến cái riêng, cái cá thể, cái cá tính không lặp lại. Nhưng để tạo được cái
đó, bản thân nhà văn trong mỗi tác phẩm hoặc trong một chuỗi các tác phẩm
của mình phải tạo ra được những nét “khu biệt” trên cơ sở số “tần số lặp đi
lặp lại” của một hiện tượng. Bởi vì nếu tần số thấp, nó sẽ không để lại trong
óc người đọc một ấn tượng nào cả. Phong cách trước hết là một phạm trù
thẩm mỹ, nhưng đồng thời đó còn là phạm trù thuộc hệ tư tưởng. Chính tư
tưởng của phong cách đã xác định ý nghĩa nghệ thuật của nó. Nhà văn không
đơn thuần là một nghệ sỹ có kinh nghiệm, biết sử dụng mọi thủ pháp để tác
động đến người đọc, mà họ chính là người quan sát, suy nghĩ, cảm xúc trước
mọi hiện tượng của đời sống xã hội. Và bằng chính điều đó, họ đã tạo nên tác
phẩm bằng phong cách riêng của mình.
Phong cách cá nhân của nhà văn không thể được hình thành một cách
tự phát, tách rời với quy luật nghệ thuật, quy luật xã hội, mà nó gắn liền với
các quy luật đó. Tài năng của nhà văn cùng với thế giới quan và đặc điểm
phát triển cụ thể của đời sống xã hội góp phần tạo nên phong cách cá nhân
của nhà văn.
Khi xác định phong cách cá nhân tức là phải xác định tính không lặp lại
của phong cách. Vấn đề xây dựng phong cách là vấn đề nắm bắt và chiếm
lĩnh hiện thực, vấn đề nhận thức, phản ánh và biểu hiện hiện thực. Tuy vậy,
mỗi phong cách đều được hình thành bởi nguyên nhân riêng của mình. Đó
không phải là một cái gì có sẵn, nảy sinh một cách tự phát, mà trên thực tế
phong cách được hình thành do kết quả của một quá trình tìm tòi sáng tạo của

23
nhà văn. Lịch sử phát triển các phong cách cá nhân không tách rời lịch sử
hình thành cá tính sáng tạo của nhà văn. Không có tính sáng tạo thì cũng
không có phong cách cá nhân. Hai khái niệm này không đồng nhất nhưng
thống nhất với nhau. Sự đa dạng và phong phú của phong cách cá nhân chính
là nhân tố quan trọng quyết định bộ mặt của một nền văn học dân tộc. Nghiên
cứu phong cách cá nhân thực chất là tìm hiểu lịch sử phong cách của những
nhà văn lớn, những người đã tạo nên và quyết định diện mạo văn học của một
thời đại, một dân tộc.
Phong cách cá nhân nói chung, hay gọi là phong cách của những nhà
văn lớn không tồn tại một cách độc lập, mà nó chính là hạt nhân cơ bản tạo
nên phong cách của một trào lưu, một thời kỳ văn học. Hay nói cách khác,
phong cách cá nhân hòa lẫn vào phong cách của một khuynh hướng, một thời
kỳ văn học nhất định.
Sự thay đổi của phong cách phụ thuộc cả vào sự phát triển tư tưởng
nghệ thuật của nhà văn, vào đối tượng miêu tả, vào đặc điểm nhiệm vụ mà
nhà văn đặt ra cho mình. Do đó, trong bản thân sáng tác của một nhà văn
cũng có thể mang trong mình sự đa dạng của phong cách. Điều đó không thể
hiện sự không nhất quán trong sáng tác của nhà văn, mà lại chính là sự thể
hiện tài năng của nhà văn trong việc nắm bắt và xử lý các hiện tượng của đời
sống xã hội.
Phong cách cá nhân là một trong những tiêu chí mang tính nghệ thuật
cao. Đạt được phong cách riêng tức là đã khẳng định được vị trí của mình đối
với trào lưu văn học của thời đại. Có thể nói mỗi phong cách thành công là
một hiện tượng lịch sử do nhu cầu xã hội đề ra. Phong cách cá nhân không chỉ
thể hiện tài năng riêng biệt, độc đáo của người nghệ sỹ, mà nó còn thể hiện
những đặc điểm lịch sử - xã hội nhất định. Do đó, phong cách cá nhân được
coi là sự thể hiện của phong cách chung, đặc trưng cho xu hướng nghệ thuật

24

của thời đại. Phong cách cá nhân của nhà văn và phong cách của xu hướng,
đó không phải là các phong cách khác nhau, mà là những “khoảng cắt” khác
nhau của một phong cách thống nhất. Phong cách cá nhân – đó là một dạng cá
thể của phong cách chung. Trong dạng cá thể, phong cách có được sự thể hiện
đặc thù không lặp lại của quy luật phong cách chung. Mỗi nghệ sỹ lớn trong
sáng tác của mình thể hiện cái chung trong cái đặc biệt. Và sớm hay muộn họ
cũng tạo nên trường phái phong cách, xu hướng phong cách hoặc nhóm
phong cách.
Một nhà văn tài năng có phong cách độc đáo là người để lại dấu ấn sâu
đậm trong tác phẩm đến mức mà chỉ cần đọc vài câu người ta có thể đoán biết
tác giả đó là ai. Tuy nhiên, đó là một hiện tượng hiếm có ở mỗi nền văn học.
Có thể tìm thấy sự đa dạng phong cách bằng vào một chuỗi tác phẩm ở các
thời kỳ sáng tác khác nhau của nhà văn.
Như vậy, nghiên cứu phong cách cá nhân của nhà văn là một trong
những vấn đề hết sức cần thiết và có ý nghĩa đối với ngành lý luận văn học.
Bởi vì thông qua phong cách cá nhân của nhà văn - ở đây được hiểu là phong
cách của những nhà văn lớn, chúng ta có thể đánh giá được diện mạo văn học
của một thời đại, một dân tộc. Không thể có một nền văn học lớn nếu thiếu đi
những phong cách cá nhân độc đáo và đa dạng.
1.2.3. Phong cách thời đại
Phong cách thời đại là khái niệm dùng để chỉ một phong cách chung,
bao trùm mọi thể loại văn học và tồn tại trong một thời kỳ lịch sử nhất định.
Phong cách thời đại chịu ảnh hưởng và bị chi phối bởi tinh thần và không khí
thời đại, bởi những quan niệm của thời đại về xã hội, về con người và về nghệ
thuật. Mỗi thời đại đều mang những đặc trưng riêng đại diện cho đất nước và
dân tộc mình, từ đó hình thành nên các hệ thống đề tài, chủ đề, cách thức mô

25
tả và phản ánh hiện thực … Phong cách thời đại được biểu hiện cụ thể qua các
phong cách cá nhân của thời đại đó.

1.2.4. Phong cách trào lưu
Cơ sở của phong cách trào lưu là sự tập hợp xung quanh một tuyên
ngôn. Một quan niệm về nghệ thuật, một phương pháp sáng tác.
Nhấn mạnh tính độc đáo, không lặp lại của phong cách cá nhân không
có nghĩa là đối lập nó với phong cách trào lưu, phong cách thời đại hay các
phong cách khác bao trùm lên nó. Mỗi phong cách là một chỉnh thể nghệ
thuật, trong đó có những yếu tố thống nhất và cả những mặt đối lập, có cái
riêng tạo nên sự khác biệt nhưng cũng có những nét chung thống nhất với các
yếu tố trong một chỉnh thể lớn hơn. Qua đó có thể khẳng định rằng một trào
lưu văn học lớn là sự thống nhất của những phong cách cá nhân đặc sắc, và
mỗi phong cách cá nhân sẽ góp phần tạo nên phong cách của cả trào lưu.
1.2.5. Phong cách dân tộc
Phong cách dân tộc là sự thể hiện bản sắc dân tộc trong lối sống, trong
văn hóa và trong văn học nghệ thuật.
Phong cách dân tộc được hình thành từ những điều kiện lịch sử, văn
hóa, tư duy, ngôn ngữ của từng dân tộc. Mỗi dân tộc với truyền thống văn
hóa, lịch sử, tâm lý, ngôn ngữ của mình có thể tạo nên một phong cách riêng
1.3. Các khuynh hướng nghiên cứu phong cách ở Việt Nam
1.3.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản
Đó là những vấn đề liên quan trực tiếp đến khái niệm phong cách như :
nguồn gốc và định nghĩa phong cách; phân biệt phong cách với phương pháp,
phong cách với trào lưu; phong cách thời đại, phong cách khuynh hướng,
phong cách dân tộc …; hoặc những vấn đề được coi là những yếu tố cấu
thành nên phong cách như: phong cách cá nhân; cá tính sáng tạo của nhà văn;
tài năng cá nhân; thế giới quan; bút pháp; ngôn ngữ …