Kinh tế thị trường và kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời nói đầu
Việt Nam đang trên con đờng hội nhập kinh tế sau hơn 20 năm đổi mới.
Đất nớc ta đã đạt đợc nhiều thành tựu to lớn về phát triển kinh tế. Sau khi thống
nhất đất nớc, kinh tế nớc nhà kém phát triển do bị chiến tranh tàn phá và đờng lối
phát triển kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp đã làm cho nền kinh tế phát triển trì
trệ, đời sống nhân dân ngày càng khó khăn, kết cấu sơ sở hạ tầng xuống cấp. Trớc
tình hình đó, Đại hội Đảng toàn quốc lân thứ VI đã đặt ra con đờng đổi mới đất n-
ớc, phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hớng xã hội chủ nghĩa. Kinh
tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa thực chất là nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần vận động theo cơ chế thị truờng có sự quản lý của nhà nớc theo định h-
ớng xã hội chủ nghĩa. Sau hơn 20 năm đổi mới, dới sự lãnh đạo của Đảng, đất nớc
ta đã đạt đợc nhiều thành tựu to lớn về phát triển kinh tế, từng bớc hội nhập vào
nền kinh tế thế giới và đến năm 2006 Việt Nam chính thức trở thành thành viên
thứ 150 của tổ chức WTO. Và cũng từ đây vị thế của Việt Nam đang đợc nâng cao
trên trờng quốc tế. Việt Nam đang là điểm đến của các nhà đầu t trên thế giới.
Những thành tựu trên càng khẳng định đờng lối đổi mới đúng đắn của Đảng ta hơn
20 năm qua. Để tiếp tục con đờng đổi mới thực hiện nghị quyết Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ X phấn đấu để đến năm 2020 nớc ta cơ bản trở thành một nớc công
nghiệp phát triển. Điều đó đòi hỏi mỗi sinh viên cần phải cố gắng học tập, rèn
luyện để tiếp thu các kiến thức khoa học kỹ thuật phục vụ cho công cuộc đổi mới
và phát triển đất nớc. Chính vì thế em đã chọn đề tài Nền kinh tế thị trờng định
hớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Lý luận và thực tiễn sau 20 năm đổi mới .
Với những hiểu biết và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, những sai sót mắc
phải trong khi thực hiện sẽ là điều không thể tránh khỏi, em rất mong nhận đợc
những lời phê bình và góp ý quý giá của thầy cô giáo.
Em xin chân thành cảm ơn!
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
I. những vấn đề lý luận về kinh tế thị trờng và kinh
tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa.

1. Lý luận chung về kinh tế thị trờng
1.1 Khái niệm kinh tế thị trờng
Kinh tế thị trờng là trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hoá,trong đó
toàn bộ các yếu tố đầu vào và đầu ra của sản xuất đêu thông qua thị trờng, lấy tièn
tệ làm môi giới.
Kinh tế thị trờng đợc coi nh một hệ thống các quan hệ kinh tế. Khi các
quan hệ kinh tế giữa các chủ thể đều biểu hiện qua mua bán hàng hoá dịch vụ trên
thị trờng (ngời bán cần tiền, ngời mua cần hàng và họ phải gặp nhau trên thị tr-
ờng ) thì nền kinh tế đó là nền kinh tế thị trờng.
Kinh tế thị trờng là cách tổ chức nền kinh tế - xã hội, trong đó, các quan hệ
kinh tế của các cá nhân, các doanh nghiệp đều biểu hiện qua mua bán hàng hoá,
dịch vụ trên thị trờng và thái độ c xử của từng thành viên chủ thể kinh tế là hớng
vào việc tìm kiếm lợi ích cuả chính mình theo sự dẫn dắt của giá cả thị trờng.
1.2 Cơ sở khách quan hình thành kinh tế thị trờng
- Phân công lao động xã hội với tính cách là cơ sở chung của sản xuất hàng
hoá chẳng những không mất đi mà trái lại còn đợc phát triển cả về chiều rộng và
chiều sâu. Phân công lao động trong từng khu vực, từng địa phơng cũng ngày càng
phát triển. Sự phát triển của phân công lao động đợc thể hiện ở tính phong phú, đa
dạng và chất lợng ngày càng cao của sản phẩm đa ra trao đổi trên thị trờng.
- Quan hệ hàng hoá - tiền tệ còn cần thiết trong quan hệ kinh tế đối ngoại,
đặc biệt trong điều kiện phân công lao động quốc tế đang phát triển ngày càng sâu
sắc, vì mỗi nớc là một quốc gia riêng biệt, là ngời chủ sở hữu đối với các hàng hoá
đa ra trao đổi trên thị trờng thế giới. Sự trao đổi ở đây phải theo nguyên tắc ngang
giá.
1.3 Đặc trng chung của nền kinh tế thị trờng
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
- Thứ nhất, yếu tố kỹ thuật đóng vai trò quan trọng. Việc cải tiến kỹ thuật
tăng năng suất lao động làm cho sản phẩm hàng hoá phong phú đa dạng, giá thành
hạ, thúc đẩy lực lợng sản xuất phát triển nhanh. Bởi mục đích của ngời sử dụng

hàng hoá là có lãi cao nhất, do đó họ phải làm thế nào để có giá trị cá biệt của
hàng hoá là thấp nhất. Muốn vậy, họ phải tăng năng suất lao động. Vì vậy phải cải
tiến kỹ thuật, nâng cao trình độ tay nghề, tổ chức quản lý sản xuất trong đó yếu tố
quan trọng nhất, yếu tố có tính chất quyết định là kỹ thuật. Cải tiến kỹ thuật lúc
đầu ứng dụng ở từng ngời, từng Xí nghiệp sau lan rộng ra toàn xã hội làm xuất
hiện một ngành mới và nh vậy lực lợng sản xuất đã phát triển thêm một bớc.
- Thứ hai, sự phân công lao động xã hội phát triển nhanh chóng làm cho sự
chuyên môn hoá và hiệp tác hoá ngày càng cao. Do đó, quá trình xã hội hoá sản
xuất, xã hội hoá lao động phát triển nhanh. Đó là xu hớng phát triển của nền kinh
tế hiện đại.
- Thứ ba, quá trình tích tụ tập trung sản xuất cao độ các mối quan hệ kinh tế
phát triển, tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trởng và phát triển nhanh.
2. Kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa
2.1 Đặc trng chung của nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ
nghĩa
- Tính tự chủ của các chủ thể kinh tế rất cao: các chủ thể trong nền kinht tế
thị trờng gồm:doanh nghiệp, cá nhân, nhà nớc. Họ chính là ngời đề ra các quyết
sách kinh tế, các quyết định trong kinh doanh, tự chịu trách nhiệm vê tính khả thi
các quyết sách, quyết định và phải gánh chịu rủi ro nếu có.
- Dung lợng, chủng loại hàng hoá trong nền kinh tế thị trờng rất phong phú,
đa dạng nên mọi nhu câu tiêu dùng của con ngời dễ dàng đợc thoả mãn.
- Giá cả đợc xác định ngay trên thị trờng.
- Cạnh tranh là một tất yếu của kinh tế thị trờng.
- Nền kinh tế thị trờng nếu là nền kinh tế thị trờng hiện đại thì còn có sự
điều tiết của nhà nớc.
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
2.2 Đặc trng chung của nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam
Ngoài những đặc trng chung ở trên còn có:

- Mục tiêu phát triển kinh tế thị trờng
Mục tiêu chiến lợc của đờng lối phát triển kinh tế thị trờng ở Việt Nam là
giải phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong và ngoài nớc để thực hiện
công nghiệp hoá và hiện đại hoá, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa
xã hội, nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, cải thiện từng bớc đời sống nhân dân,
gắn tăng trởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội.
- Nền kinh tế thị trờng hiện đại gắn với tính chất XHCN
Nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN mà nớc ta xây dựng là nền kinh tế
thị trờng hiện đại với tính chất xã hội hiện đại (xã hội XHCN). Mặc dù nền kinh tế
nớc ta đang nằm trong tình trạng lạc hậu và kém phát triển nhng khi nớc ta
chuyển sang phát triển kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trờng, thì thế giới đã chuyển
sang giai đoạn kinh tế thị trờng hiện đại (do những khiếm khuyết của kinh tế thị
trờng tự do). Bởi vậy, chúng ta không thể và không nhất thiết phải trải qua giai
đoạn kinh tế hàng hoá giản đơn và kinh tế thị trờng tự do, mà đi thẳng vào phát
triển thị trờng thị trờng hiện đại. Đây là nội dung và yêu cầu của sự phát triển rút
ngắn. Mặt khác, thế giới vẫn đang nằm trong thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH,
cho nên, sự phát triển kinh tế - xã hội nớc ta phải theo định hớng XHCN là cần
thiết, khách quan và cũng là nội dung, yêu cầu của sự phát triển rút ngắn. Sự
nghiệp "dân giầu, nớc mạnh, xã hội công bằng văn minh" vừa là mục tiêu, vừa là
nội dung, nhiệm vụ của việc phát triển kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta.
Đảng và Nhà nớc khuyến khích mọi ngời dân trong xã hội làm giầu một cách hợp
pháp. Dân có giầu thì nớc mới mạnh, nhng dân giầu phải làm cho nớc mạnh đảm
bảo độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia.
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
- Nền kinh tế hỗn hợp nhiều thành phần với vai trò chủ đạo của kinh tế
Nhà nớc
Nền kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trờng phải là một nền kinh tế đa thành
phần, đa hình thức sở hữu. Thế nhng, nền kinh tế thị trờng mà chúng ta xây dựng
là nền kinh tế thị trờng hiện đại, cho nên cần có sự tham gia bởi bàn tay hữu hình

của Nhà nớc trong việc điều tiết, quản lý nền kinh tế đó. Đồng thời, chính nó sẽ
bảo đảm sự định hớng phát triển của nền kinh tế thị trờng. Sự quản lý, điều tiết,
định hớng phát triển nền kinh tế thị trờng của Nhà nớc là thông qua các công cụ
chính sách kinh tế vĩ mô và vai trò chủ đạo của khu vực kinh tế Nhà nớc. Kinh tế
Nhà nớc phải nắm giữ vai trò chủ đạo ở một số lĩnh vực then chốt, có ý nghĩa là
đài chỉ huy, là mạch máu của nền kinh tế. Cùng với việc nhấn mạnh vai trò
chủ đạo của kinh tế Nhà nớc, cần coi trọng vai trò của khu vực kinh tế t nhân và
kinh tế hỗn hợp, đặt chúng trong mối quan hệ gắn bó hữu cơ, thống nhất, không
tách rời, biệt lập.
- Nhà nớc quản lý nền kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN ở nớc ta là
Nhà nớc pháp quyền XHCN, là Nhà nớc của dân, do dân và vì dân.
Thành tố quan trọng mang tính quyết định trong nền kinh tế thị trờng hiện
đại là Nhà nớc tham gia vào các quá trình kinh tế. Nhng khác với Nhà nớc của
nhiều nền kinh tế thị trờng trên thế giới. Nhà nớc ta là Nhà nớc của dân, do dân
và vì dân, Nhà nớc của đại đa số nhân dân lao động, đặt dới sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam. Nó có đủ bản lĩnh, khả năng và đang tự đổi mới để bảo đảm
giữ vững định hớng XHCN trong việc phát triển nền kinh tế thị trờng hiện đại ở n-
ớc ta. Sự khác biệt về bản chất là một nội dung và là một điều kiện, một tiền đề
cho sự khác biệt về bản chất của mô hình kinh tế thị trờng ở nớc ta so với nhiều
mô hình kinh tế thị trờng khác hiện có trên thế giới.
- Cơ chế vận hành của nền kinh tế đợc thực hiện thông qua cơ chế thị tr-
ờng với sự tham gia quản lý, điều tiết của Nhà nớc
Mọi hoạt động sản xuất - kinh doanh trong nền kinh tế đợc thực hiện thông
qua thị trờng. Các quy luật của kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trờng (quy luật giá trị,
quy luật cung - cầu, quy luật cạnh tranh - hợp tác...) sẽ chi phối các hoạt động
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
kinh tế. Quy luật giá trị quy định mục đích theo đuổi trong hoạt động kinh tế và
lợi nhuận (là giá trị không ngừng tăng lên), quy định sự phân bố các nguồn lực vào
các lĩnh vực sản xuất - kinh doanh khác nhau, đồng thời đặt các chủ thể kinh tế

trong một cuộc cạnh tranh quyết liệt. Thông qua các công cụ, chính sách kinh tế
vĩ mô, cùng với việc sử dụng các lực lợng kinh tế của mình (kinh tế Nhà nớc). Nhà
nớc tác động lên mối quan hệ tổng cung - tổng cầu thực hiện sự điều tiết nền kinh
tế thị trờng. Nh vậy, cơ chế hoạt động của nền kinh tế là thị trờng điều tiết nền
kinh tế, Nhà nớc điều tiết thị trờng và mối quan hệ Nhà nớc - thị trờng - các chủ
thể kinh tế là mối quan hệ hữu cơ, thống nhất.
- Mở cửa hội nhập kinh tế thế giới, trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ và
toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia.
Quá trình phát triển của kinh tế thị trờng đi liền với xã hội hoá nền sản xuất
xã hội. Tiến trình xã hội hoá trên cơ sở phát triển của kinh tế thị trờng là không có
biên giới quốc gia về phơng diện kinh tế. Một trong những đặc trng quan trọng của
kinh tế thị trờng hiện đại là việc mở rộng giao lu kinh tế với nớc ngoài. Xu hớng
quốc tế hoá đời sống kinh tế với những khu vực hoá và toàn cầu hoá đang ngày
càng phát triển và trở thành xu thế tất yếu trong thời đại của cuộc cách mạng khoa
học - công nghệ hiện nay. Tất cả các nớc trên thế giới, dù muốn hay không muốn,
ít nhiều đều bị lôi cuốn, thu hút vào các quan hệ kinh tế quốc tế. Tranh thủ thuận
lợi và cơ hội, tránh nguy cơ tụt hậu xa hơn và vợt qua thách thức là yêu cầu nhất
thiết phải thực hiện. Để phát triển trong điều kiện của kinh tế thị trờng hiện đại,
Việt Nam không thể đóng cửa, khép kín nền kinh tế trong trạng thái tự cung, tự
cấp, mà phải mở cửa, hội nhập với kinh tế thế giới. Sự mở cửa, hội nhập đợc thực
hiện trên ba nội dung chính là: thơng mại; đầu t và chuyển giao khoa học - công
nghệ. Tuy nhiên, sự mở cửa, hội nhập không có nghĩa là sự hoà tan, đánh mất
mình, mà phải trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh và không ngừng nâng cao sức
cạnh tranh của nền kinh tế, giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc
gia.
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
- Tăng trởng kinh tế gắn liền với công bằng xã hội
Phát triển trong công bằng và phát triển bền vững là những thuật ngữ phổ
biến và là xu thế của thời đại hiện nay. Phát triển trong công bằng đợc hiểu là

những chính sách phát triển phải bảo đảm sự công bằng xã hội, là tạo cho mọi
tầng lớp nhân dân đều có cơ hội tham gia vào quá trình phát triển và đợc hởng
những thành quả tơng xứng với sức lực, khả năng và trí tuệ của họ bỏ ra, là giảm
khoảng cách chênh lệch giàu nghèo giữa các tầng lớp dân c và gữa các vùng. Khác
với nhiều nớc, chúng ta phát triển kinh tế thị trờng nhng chủ trơng bảo đảm công
bằng xã hội, thực hiện sự thống nhất giữa tăng trởng kinh tế và công bằng xã hội
trong tất cả các giai đoạn phát triển kinh tế ở nớc ta. Tuy nhiên, cũng cần nhấn
mạnh rằng, sự bảo đảm công bằng trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở
nớc ta hoàn toàn xa lạ và khác hẳn về chất với chủ nghĩa bình quân, cao bằng thu
nhập và chia đều sự đói nghèo cho mọi ngời. Mức độ bảo đảm sự công bằng
xã hội phụ thuộc rất lớn vào sự phát triển, khả năng và sức mạnh kinh tế của quốc
gia. Vì vậy, nếu quá nhấn mạnh tới sự công bằng xã hội trong điều kiện kinh tế
còn kém phát triển, ngân sách còn eo hẹp, thì chắc chắn sẽ làm triệu tiêu động lực
phát triển kinh tế - xã hội của đất nớc.
- Giải quyết mối quan hệ lao động và t bản thông qua phân phối thu nhập
trong kinh tế thị trờng định hớng XHCN
Việc giải quyết mối quan hệ trên đợc thực hiện theo kết quả lao động là chủ
yếu kết hợp với một phần theo vốn và tài sản. Đây là điểm khác biệt giữa nền kinh
tế thị trờng trong CNTB với nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta. Trong
mối quan hệ giữa lao động và t bản (vốn), giữa lao động sống và lao động quá khứ
(lao động đã đợc vật hoá), CNTB coi trọng nhân tố t bản, nhân tố lao động quá
khứ đợc tích luỹ. Bởi vậy, trong phân phối thu nhập, phân phối thành quả lao
động, CNTB nhấn mạnh đến nhân tố t bản (vốn) hơn là nhân tố lao động (lao động
sống), nhấn mạnh đến nhân tố tích luỹ - đầu t hơn là yếu tố tiền lơng - thu nhập
của ngời lao động. Ngợc lại CNXH đặt con ngời ở vị trí trung tâm của sự phát
triển. Cho nên, trong phân phối thu nhập và thành quả lao động của xã hội, CNXH
nhấn mạnh đến nhân tố lao động (lao động sống) và yếu tố tiền lơng - thu nhập
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
của ngời lao động. Tuy nhiên, trong khi nhấn mạnh đến yếu tố lao động, đến nâng

cao thu nhập và tiêu dùng của ngời lao động, chúng ta không thể không coi trọng
đến vai trò của yếu tố vốn, đến tăng cờng tích luỹ và đầu t (cả nhà nớc và t nhân)
và đến mối quan hệ biện chứng giữa t bản (vốn) và lao động. Vì vậy, thu nhập theo
cơ sở đó mới gia tăng số ngời giầu có trong xã hội. Tăng số ngời có thu nhập cao
đồng thời giảm số ngời có thu nhập thấp trong xã hội và thu hẹp dần khoảng cách
chênh lệch giàu - nghèo vừa là mục tiêu, vừa là nội dung quan trọng của chính
sách thu nhập và chính sách điều tiết thu nhập của Nhà nớc trong quá trình phát
triển nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta.
Tóm lại, quá trình phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta
phải là quá trình thực hiện dân giàu, nớc mạnh, tiến lên hiện đại trong một xã hội
nhân dân làm chủ, nhân ái, có văn hoá, có kỷ cơng, xoá bỏ áp bức, bất công, tạo
điều kiện cho mọi ngời có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc .
3. Sự cần thiết khách quan phát triển kinh tế thị trờng định hớng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam
Đại hội VII của Đảng đã xác định, đổi mới cơ chế kinh tế ở nớc ta là một tất
yếu khách quan. Đổi mới để nâng cao chất lợng cuộc sống, để phát triển kinh tế
phù hợp với xu hớng phát triển chung của kinh tế thế giới. Vì với cơ chế kinh tế
cũ, với việc bao cấp tràn lan, quản lý kinh tế kém hiệu quả thì việc sản xuất không
đủ sản phẩm để tiêu dùng dẫn đến không thể tích luỹ để mở rộng sản xuất dẫn đến
thiếu hụt ngân sách, làm cho nền kinh tế đình trệ. Đặc trng của kinh tế chỉ huy là
rất cứng nhắc nó chỉ có tác dụng thúc đẩy phát triển kinh tế trong giai đoạn ngắn
hạn và chỉ có tác dụng phát triển nền kinh tế theo chiều rộng. Nền kinh tế chỉ huy
ở nớc ta tồn tại quá dài nên nó không những không còn tác dụng đáng kể trong
việc thúc đẩy sản xuất phát triển mà nó còn sinh ra nhiều hiện tợng tiêu cực làm
giảm năng suất chất lợng và hiệu quả sản xuất.
Bên cạnh đó, thị trờng ở nớc ta phát triển cha đồng bộ, còn thiếu hẳn thị tr-
ờng các yếu tố sản xuất nh thị trờng lao động thị trờng vốn và thị trờng đất đai và
về cơ bản là thị trờng tự do, mức độ can thiệp của Nhà nớc còn rất thấp. Xét về
8