Vai trò kinh tế của Nhà nước đối với nền kinh tế.

Website: Email : Tel (: 0918.775.368

Lời nói đầu

Trong hơn 20 năm qua, quá trình cải tổ của các nước thuộc hệ thống Xã
hội Chủ nghĩa (XHCN) đã đi theo hai con đường khác nhau. Các nước XHCN ở
châu Âu lựa chọn con đường quay trở lại chế độ tư bản chủ nghĩa (TBCN). Tuy
nhiên, sự quay trở lại con đường TBCN đã không đem lại cho các nước này kết
quả mong muốn. Ngược lại, nhiều nước rơi vào tình trạng suy thoái, hỗn loạn, bị
xâu xé bởi các mâu thuẫn dân tộc và âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch.
Việt Nam lựa chọn con đường xây dựng nền kinh tế thị trường (KTTT) định
hướng XHCN, tức là xây dựng nền kinh tế, trong đó thừa nhận các loại hình và
chế độ sở hữu khác nhau, nhưng công hữu giữ vai trò chủ đạo, thừa nhận KTTT,
thậm chí hội nhập vào nền kinh tế thế giới, theo “luật chơi” của các nước tư bản,
nhưng về mặt chính trị vẫn duy trì nền tảng chính trị của CNXH, trong đó mấu
chốt là Đảng cộng sản cầm quyền, xây dựng nhà nước XHCN có khả năng thi
hành các chính sách định hướng XHCN. Những thành tựu trong phát triển kinh
tế, ổn định xã hội, cải thiện mức sống và nâng cao vị thế quốc gia; trong giữ
vững độc lập, tự chủ, tự quyết định các vấn đề đối nội và đối ngoại của Việt
Nam ... đã khẳng định sự lựa chọn đường lối phát triển đất nước là đúng đắn.
Vai trò kinh tế của nhà nước đã thể hiện trong lịch sử và được bàn tới trong
nhiều tác phẩm của các nhà kinh điển CNXH khoa học song vai trò kinh tế và
phương thức điều tiết nền KTTT của nhà nước XHCNcó những nét độc đáo và
là đặc điểm cơ bản của CNXH ngày nay.
Khác với sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư bản độc quyền mang tính
chất là những giải pháp có tính tình thế, ứng phó nhất thời trước những chấn
động kinh tế, chính trị, xã hội hoặc trước những nhiệm vụ cấp bách đặt ra, đặc
biệt là trong tình huống của thời chiến; sự điều tiết kinh tế của nhà nước XHCN
là những chỉ tiêu, mục đích lâu dài.

NguyÔn Hoµng
§Çu T K48
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Nội dung
I. Vai trò kinh tế của Nhà nước đối với nền kinh tế.
1. Vai trò kinh tế của các Nhà nước trong lịch sử.
Lịch sử đã chứng minh vai trò kinh tế của nhà nước được phôi thai từ buổi
ban đầu, khi nhà nước mới chỉ vừa xuất hiện. Sau đó mới được nhận thức và
ứng dụng vào thực tiễn quản lý kinh tế – xã hội.
Trong thời đại chiếm hữu nô lệ, Nhà nước chủ nô, kiểu nhà nước đầu tiên
trong lịch sử đã trực tiếp dùng quyền lực của mình can thiệp vào việc phân phối
của cải được sản xuất ra. Của cải ấy không được phân phối mà bị giai cấp chủ
nô chiếm đoạt bằng bạo lực. Các thủ đoạn bạo lực phi kinh tế ở đây được sử
dụng làm công cụ để chiếm đoạt, cưỡng bức kinh tế.
Trong thời đại phong kiến, Nhà nước phong kiến không chỉ can thiệp vào
việc phân phối của cải mà còn đứng ra tập hợp lực lượng nhân dân xây dựng kết
cấu hạ tầng cho sản xuất nông nghiệp, khuyến khích quan lại di dân đi mở mang
các vùng đất mới để ra các chính sách ruộng đất thích hợp từng thời kỳ.
Trong giai đoạn phát triển cao của nền sản xuất hàng hoá, sự can thiệp của
nhà nước vào nền kinh tế là cần thiết khách quan do trình độ xã hội hoá cao của
lực lượng sản xuất qui định. Nền kinh tế thị trường lý tưởng là nền kinh tế trong
đó các hàng hoá và dịch vụ được tự nguyện trao đổi bằng tiền theo giá thị
trường. Hệ thống này cho phép tạo ra lợi ích tối đa từ các nguồn tiềm lực sẵn có
của xã hội mà không cần sự can thiệp của nhà nước. Nhưng trên thực tế, không
có nền kinh tế nào thực sự hoàn toàn là thế giới lý tưởng của bàn tay vô hình.
Mỗi nền kinh tế đều có những khuyết tật, dẫn tới các căn bệnh như nạn ô nhiễm,
thất nghiệp, chênh lệch giàu nghèo quá mức. ở các nước có nền kinh tế do cơ
chế thị trường điều tiết đều có sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế, với mức

độ khác nhau để sửa chữa những “thất bại của thị trường”.
Đối với các nước tư bản phát triển, quá trình can thiệp của nhà nước đi
dần từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp để bảo vệ lợi ích của giai cấp tư
sản. Vào thế kỷ XV, chủ nghĩa tư bản ra đời, quá trình tích luỹ nguyên thuỷ tư
bản được thực hiện – nền kinh tế thị trường từng bước được hình thành. Để giúp
cho kinh tế phát triển nhanh, giai cấp tư sản cần có “bà đỡ”, nói cách khác cần
có sự hỗ trợ của nhà nước. Chính vì vậy, vai trò quản lý kinh tế của nhà nước tư
sản ngày càng được xác lập và nâng cao. Nhờ các chính sách của nhà nước, các
nước tư bản đã tích luỹ được một lượng của cải và tiền tệ đáng kể.
Đầu thế kỷ XVIII, giai cấp tư sản tập trung phát triển mạnh lĩnh vực sản
xuất. Tự do cạnh tranh trở thành đòi hỏi cấp thiết trong đời sống kinh tế của các
nước tư bản. Các nhà kinh tế học cổ điển đã ủng hộ tư tưởng này, nổi bật nhất là
Adam Smith (1723 -1790) - một kinh tế gia nổi tiếng người Anh- đã đưa ra
thuyết “bàn tay vô hình” và nguyên lý “Nhà nước không can thiệp” vào hoạt
NguyÔn Hoµng
§Çu T K48
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
động của nền kinh tế. Theo ông, để cho nền kinh tế phát triển lành mạnh thì Nhà
nước không nên can thiệp vào kinh tế thị trường, vào hoạt động của các doanh
nghiệp, để cho các quyết định kinh tế tự xác định thông qua cung cầu trên thị
trường. Nhà nước chỉ có những nhiệm vụ kinh tế nhất định, đó là trong trường
hợp các nhiệm vụ kinh tế vượt quá khả năng của một doanh nghiệp như làm
đường, xây bến cảng, đào các con kênh lớn… yếu tố bên ngoài của nền kinh tế.
Nhiều chính phủ phương Tây đã thực sự tuân theo tư tưởng về tự do kinh doanh.
Nhưng vào cuối thế kỷ đó, sự dư thừa không kiểm soát nổi của chủ nghĩa tư bản
đã làm cho Mỹ và các nền kinh tế công nghiệp tại Tây Âu phải rút lui khỏi kiểu
tự do kinh doanh tuyệt đối.
Vào đầu thế kỷ XX, khi lực lượng sản xuất đã phát triển cao, yêu cầu có
sự can thiệp của nhà nước để hạn chế các tác động tự phát dẫn đến các cuộc
khủng hoảng kinh tế chu kỳ làm rung chuyển cả nền kinh tế (như cuộc khủng

hoảng kinh tế 1929 – 1933). Nhà kinh tế người Anh John Meynard Keynes
(1884 – 1946) đã đưa ra lý thuyết “Nhà nước điều tiết kinh tế thị trường”. Trong
đó, ông nêu rõ: để khắc phục sự trì trệ, khủng hoảng và nạn thất nghiệp, nhà
nước phải can thiệp vào nền kinh tế, can thiệp vào thị trường, phải mở ra các
cuộc đầu tư lớn. Sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế ở cả tầm vĩ mô và vi mô.
ở tầm vĩ mô, nhà nước sử dụng các công cụ như lãi suất, chính sách tín dụng,
điều tiết lưu thông tiền tệ, lạm phát, thuế, bảo hiểm, trợ cấp, đầu tư phát triển…
ở tầm vi mô, nhà nước trực tiếp phát triển các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh
và dịch vụ công cộng. Nhà nước tư sản đã ngày càng can thiệp sâu hơn vào nền
kinh tế, tác động vào các yếu tố bên trong của quá trình tái sản xuất xã hội, xuất
hiện các hình thức của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Ngày nay, ở nhiều
nước tư bản phát triển, sự can thiệp của nhà nước sâu đến mức vượt qua khỏi
biên giới quốc gia, tham gia với tư cách liên minh kinh tế để điều tiết nền kinh tế
của một nhóm nước.
Trong những thập kỷ 60, 70, 80 của thế kỷ này, một loạt các nước châu á
- Thái Bình Dương đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, nhiều nước trở thành
những con rồng châu á. Mấy năm gần đây, đội ngũ những nước có nền kinh tế
phát triển nhanh ở châu á được bổ sung thêm các nước như Trung Quốc, ấn Độ
và cả Việt Nam. Nguyên nhân cơ bản tạo ra sự phát triển kinh tế nhanh ở các
nước này là vai trò định hướng và quản lý kinh tế của nhà nước, hay nói cách
khác là sự kết hợp giữa phát triển kinh tế thị trường với sự điều tiết của nhà
nước. Nếu như ở các nước tư bản phát triển, vai trò kinh tế vĩ mô của nhà nước
là yêu cầu tất yếu của lực lượng sản xuất phát triển cao thì ở các nước này, điểm
xuất phát cho sự tăng trưởng kinh tế nhanh là rất thấp. Vì vậy, nhà nước vừa có
vai trò tác động nhằm tạo lập thị trường, vừa có vai trò điều tiết thị trường. Tạo
lập thị trường để phát huy những ưu thế của thị trường trong nền kinh tế so với
nền kinh tế tự nhiên và điều tiết thị trường nhằm khắc phục các khiếm khuyết
của nó.
Những kinh nghiệm bước đầu của quá trình chuyển từ nền kinh tế kế
hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trường ở các nước Đông Âu, SNG, Trung

NguyÔn Hoµng
§Çu T K48
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Quốc và Việt Nam cũng chỉ ra rằng vai trò điều tiết của nhà nước là không thể
thiếu được để ổn định, phát triển kinh tế. Nhà nước phải từng bước tạo lập ra các
yếu tố của thị trường, tạo hành lang cho các thành phần kinh tế phát triển; đồng
thời phải trực tiếp can thiệp để điều tiết các mối quan hệ của thị trường, hạn chế
tác động tiêu cực của nó, duy trì những thành quả kinh tế và đặc biệt là những
thành tựu về mặt xã hội do nền kinh tế theo cơ chế cũ đã tạo ra ở một số nước
cộng hoà thuộc SNG và Đông Âu, qua các cuộc thử nghiệm chuyển quá nhanh
sang kinh tế thị trường tự do, hạn chế đến mức thấp nhất sự can thiệp của nhà
nước, dẫn đến nền kinh tế và đời sống chính trị, xã hội bị đảo lộn ghê gớm.
Nhiều nước đã phải giảm tốc độ cải cách và tăng cường vai trò điều tiết của Nhà
nước. ở các nước như Trung Quốc, Việt Nam, trên cơ sở giữ vững ổn định chính
trị, từng bước chuyển dần sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý và điều tiết
của nhà nước đã tạo ra sự phát triển ổn định của nền kinh tế và tốc độ tăng
trưởng kinh tế cao liên tục trong nhiều năm.
Như vậy, vai trò kinh tế vĩ mô của nhà nước đối với nền kinh tế là một tất
yếu khách quan. Đặc biệt, đối với nền kinh tế nước ta hiện nay là nền kinh tế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì vai trò kinh tế của nhà nước càng
quan trọng để tránh sự lệch hướng cũng như sự tác động của các thế lực phản
động từ bên ngoài.
2. Vai trò kinh tế vĩ mô của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam.
Ở Việt Nam, tư tưởng nhà nước can thiệp vào nền kinh tế cũng được hình
thành từ rất sớm. Trên thực tế, nhà nước phong kiến đã can thiệp và thu được cả
những thành công và không thành công, trong đó sự can thiệp sớm nhất xuất
hiện vào triều đại nhà Lý thế kỷ X trước công nguyên, đặc biệt là khâu phân
phối ruộng đất với tính cách là tư liệu sản xuất quan trọng nhất của nền văn
minh nông nghiệp. Nhà nước phong kiến Việt Nam ý thức rất sâu sắc về quyền

sở hữu nhà nước về ruộng đất và ra sức thực hiện các biện pháp để duy trì, củng
cố quyền lực của nhà nước trung ương kiểm kê, kiểm soát hoạt động của các
quan lại, địa chủ quý tộc trong các điền trang thái ấp.
Sau kháng chiến chống Pháp, nước ta bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở miền Bắc. Khác với một số nước Đông Âu, chúng ta tiến lên chủ nghĩa xã
hội từ một nước nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, bỏ qua giai đoạn phát triển tư
bản chủ nghĩa. Xuất phát từ quan điểm là nền kinh tế xã hội chủ nghĩa là một
nền kinh tế phát triển có kế hoạch, qui luật phát triển có kế hoạch và cân đối nền
kinh tế quốc dân là qui luật đặc thù riêng có của chủ nghĩa xã hội, là qui luật
điều tiết mọi hoạt động của nền kinh tế, nhà nước ta đã lấy kế hoạch hoá làm
công cụ chủ yếu để quản lý nền kinh tế và cơ chế quản lý nền kinh tế là cơ chế
quản lý kế hoạch hoá tập trung. Trong cơ chế này, nhà nước là người nắm hầu
hết các hoạt động sản xuất – kinh doanh – dịch vụ trong nền kinh tế quốc dân.
Cơ chế này được áp dụng ở nước ta đến hết năm 1986 và đã bộc lộ nhiều hạn
NguyÔn Hoµng
§Çu T K48
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
chế, ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế. Sản xuất tuy có tăng nhưng tăng chậm
so với khả năng sẵn có và công sức bỏ ra, so với yêu cầu cần nhanh chóng ổn
định đời sống của nhân dân. Hiệu quả sản xuất và đầu tư thấp. Các xí nghiệp nói
chung chỉ sử dụng được khoảng một nửa công suất thiết kế, năng suất lao động
giảm, chất lượng sản phẩm sút kém. Quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa chậm
được củng cố. Vai trò chủ đạo của kinh tế quốc doanh suy yếu. Đời sống của
nhân dân, nhất là công nhân viên chức còn nhiều khó khăn.
Trước tình hình đó, từ đại hội VI của Đảng ta đã chủ trương phát triển nền
kinh tế nhiều thành phần và thực hiện chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế từ cơ
chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản
lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Nhà nước Việt Nam muốn quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa có kết quả trước hết cũng phải dựa trên yêu cầu khách quan của

các quy luật kinh tế thị trường. Do đó phương pháp quản lý của Nhà nước ta về
nhiều phương diện cũng có những nét giống như phương pháp quản lý của Nhà
nước ở các nước tư bản: thừa nhận tính độc lập của các chủ thể kinh tế để họ có
quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, tự chịu trách nhiệm lỗ lãi; xây dựng hệ
thống thị trường có tính cạnh tranh, giá cả chủ yếu do thị trường quyết định; xây
dựng cơ chế điều tiết vĩ mô của Nhà nước nhằm hướng dẫn, giám sát hoạt động
của các chủ thể kinh tế, hạn chế những khuyết tật của thị trường; xây dựng hệ
thống pháp luật nhằm tạo ra khuôn khổ cho hoạt động kinh tế; tôn trọng và thực
hiện các thông lệ quốc tế trong quan hệ kinh tế quốc tế.
II. Đặc trưng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
1. Về mục tiêu phát triển:
Mục tiêu hàng đầu của phát triển kinh tế thị trường ở nước ta là giải
phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong nước và ngoài nước để thực
hiện công nghiệp hóa, hiện đại hoá, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ
nghĩa xã hội, nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, cải thiện từng bước đời sống
nhân dân.
ở nước ta, thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đổi mới của
Đảng, lấy sản xuất gắn với cải thiện đời sống nhân dân, tăng trưởng kinh tế đi
đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, khuyến khích làm giàu hợp pháp, gắn liền
với xoá đói giảm nghèo.
2. Nền kinh tế thị trường gồm nhiều thành phần, trong đó kinh tế Nhà nước
giữ vai trò chủ đạo:
Nền kinh tế nước ta tồn tại ba loại hình sở hữu cơ bản là sở hữu toàn dân,
sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân. Từ ba loại hình sở hữu cơ bản đó hình thành
nhiều thành phần kinh tế, nhiều tổ chức sản xuất kinh doanh. Các thành phần
kinh tế tồn tại một cách khách quan và là những bộ phận cần thiết của nền kinh
NguyÔn Hoµng
§Çu T K48
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Vì vậy, phát triển nền kinh tế thị

trường nhiều thành phần là một tất yếu đối với nước ta.
Trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần ở nước ta, kinh tế Nhà
nước giữ vai trò chủ đạo. Bên cạnh sự thống nhất của các thành phần kinh tế còn
có những mâu thuẫn khiến cho nền kinh tế thị trường có khả năng phát triển theo
những phương hướng khác nhau. Vì vậy, kinh tế Nhà nước phải được xây dựng
và phát triển có hiệu quả để thực hiện tốt vai trò chủ đạo của mình; đồng thời
Nhà nước phải thực hiện tốt vai trò quản lý vĩ mô kinh tế xã hội để đảm bảo cho
nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
3.Thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo
lao động là chủ yếu.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhiều chế độ sở hữu cùng tồn
tại, do đó tồn tại cơ cấu đa dạng về hình thức phân phối thu nhập. Nền kinh tế
thị trường ở nước ta tồn tại 4 hình thức phân phối thu nhập. Phân phối theo lao
động được xác định là hình thức phân phối chủ yếu, là hình thức thực hiện về
mặt kinh tế của chế độ công hữu.
ở nước ta lấy phát triển kinh tế thị trường là phương tiện để đạt được mục
tiêu cơ bản là xây dựng xã hội chủ nghĩa, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh; con người được giải phóng khỏi áp bức bóc lột,
có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện. Vì vậy,
mỗi bước tăng trưởng kinh tế ở nước ta phải gắn liền với cải thiện đời sống nhân
dân, với tiến bộ và công bằng xã hội. Việc phân phối thông qua các quỹ phúc lợi
xã hội và tập thể có ý nghĩa quan trọng để thực hiện mục tiêu đó.
4. Cơ chế vận hành nền kinh tế là cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà
nước XHCN.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vận động theo yêu
cầu của những quy luật vốn có của kinh tế thị trường, như quy luật giá trị, quy
luật cung – cầu, cạnh tranh…; giá cả do thị trường quyết định, thị trường có vai
trò quyết định đối với việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào các ngành, các
lĩnh vực của nền kinh tế.
Trong điều kiện ngày nay, hầu như tất cả các nền kinh tế của các nước

trên thế giới đều có sự quản lý của nhà nước để sửa chữa một mức độ nào đó
“những thất bại của thị trường”. Tức là cơ chế vận hành nền kinh tế của tất cả
các nước đều là cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.
Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế thị trường do sự
tác động của các quy luật vốn có của nó. Nói một cách cụ thể hơn, cơ chế thị
trường là hệ thống hữu cơ của sự thích ứng lẫn nhau, tự điều tiết lẫn nhau của
các yếu tố giá cả, cung – cầu, cạnh tranh… trực tiếp phát huy tác dụng trên thị
trường để điều tiết nền kinh tế thị trường. Cơ chế thị trường có tác dụng to lớn
đến giải phóng sức sản xuất, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, phát huy
NguyÔn Hoµng
§Çu T K48