Tiểu luận tóm tắt lý thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học

Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Tiu lun
Phng phỏp nghiờn cu
khoa hc v phng phỏp
lun nghiờn cu khoa hc
1
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
MC LC
Li núi u
2
I. Phng phỏp nghiờn cu khoa hc v phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc
3
1. Phng phỏp nghiờn cu khoa hc
3
a. Khỏi nim
3
b. c im ca phng phỏp nghiờn cu khoa hc
4
2. Phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc
6
3. Phõn loi phng phỏp
7
a. Phng phỏp nghiờn cu thc nghim
7
b. Phng phỏp nghiờn cu lý thuyt
9
II. Mt s phng phỏp nghiờn cu khoa hc c th
10
1. Phng phỏp phõn tớch v tng hp
10
2. Phng phỏp quy np v din gii

12
3. Phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc
13
a. Phng phỏp lch s
13
2
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
b. Phng phỏp lụgớc
15
c. Tớnh thng nht gia phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc
17
K lun
19
Ti liu tham kho
20

LI NểI U
Chỳng ta ang sng trong mt k nguyờn m mi thnh tu khoa hc v cụng
ngh u xut hin mt cỏch ht sc mau l v cng c i mi mt cỏch cc k
nhanh chúng. Ngy nay nghiờn cu khoa hc l mt trong nhng hot ng cú tc
phỏt trin nhanh nht thi i. B mỏy nghiờn cu khoa hc ó tr thnh khng l, nú
ang nghiờn cu tt c cỏc gúc cnh ca th gii. Cỏc thnh tu nghiờn cu khoa hc ó
c ng dng vo mi lnh vc ca cuc sng. Khoa hc ó lm o ln nhiu quan
nim truyn thng, nú lm cho sc sn xut xó hi tng lờn hng trm ln so vi vi thp
niờn gn õy.
V phn mỡnh, bn thõn khoa hc cng cn c nghiờn cu mt cỏch khoa hc.
Mt mt, phi tng kt thc tin nghiờn cu khoa hc khỏi quỏt nhng lý thuyt v
quỏ trỡnh sỏng to khoa hc; mt khỏc, phi tỡm ra c cỏc bin phỏp t chc, qun lý v
nghiờn cu khoa hc tt hn lm cho b mỏy khoa hc vn ó mnh, li phỏt trin mnh
hn v i ỳng qu o hn. Cú l khụng phi ngu nhiờn, nh tng lai hc Thierry

Gaudin ó a ra mt thụng ip khn thit: Hóy hc phng phỏp ch ng hc d
liu!.
S phỏt trin ca khoa hc hin i khụng nhng em li cho con ngi nhng
hiu bit sõu sc v th gii, m cũn em li cho con ngi c nhng hiu bit v phng
phỏp nhn thc th gii. Chớnh vỡ vy m phng phỏp v phng phỏp lun nghiờn cu
3
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
khoa hc ó gn lin vi hot ng cú ý thc ca con ngi, l mt trong nhng yu t
quyt nh s thnh cụng ca hot ng nhn thc v ci to th gii.V cng chớnh vỡ
vy m hin nay vic nghiờn cu phng phỏp v phng phỏp lun nghiờn cu khoa
hc ngy cng tr nờn cn thit nhm giỳp cho cụng tỏc nghiờn cu khoa hc t hiu
qu hn, phỏt trin mnh m hn. ú cng chớnh l vn tụi xin c trỡnh by trong
bi vit ny: Phng phỏp nghiờn cu khoa hc v phng phỏp lun nghiờn cu
khoa hc.
I. PHNG PHP NGHIấN CU KHOA HC V PHNG PHP LUN
NGHIấN CU KHOA HC
1. Phng phỏp nghiờn cu khoa hc
a. Khỏi nim
Trc ht hiu c th no l phng phỏp nghiờn cu khoa hc, cỏc khỏi
nim, cỏc c im ca phng phỏp nghiờn cu khoa hc, chỳng ta cn phi hiu c
khỏi nim khoa hc l gỡ?
Khoa hc l mt khỏi nim cú ni hm phc tp, tựy theo mc ớch nghiờn cu v
cỏch tip cn ta cú th phõn tớch nhiu khớa cnh khỏc nhau. mc chung nht, khoa
hc c hiu nh sau: Khoa hc l h thng tri thc c rỳt ra t hot ng thc tin
v c chng minh, khng nh bng cỏc phng phỏp nghiờn cu khoa hc.
T hiu bit trờn õy v khoa hc ta thy rừ rng rng phng phỏp l phm trự
trung tõm ca phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc. Vy phng phỏp nghiờn cu
khoa hc l gỡ?
Phng phỏp khụng ch l vn lý lun m cũn l vn cú ý ngha thc tin to
ln, bi vỡ chớnh phng phỏp gúp phn quyt nh thnh cụng ca mi quỏ trỡnh nghiờn

cu khoa hc.Phng phỏp l cụng c, gii phỏp, cỏch thc, th phỏp, con ng, bớ
quyt, quy trỡnh cụng ngh chỳng ta thc hin cụng vic nghiờn cu khoa hc. Bn
cht ca nghiờn cu khoa hc l t nhng hin tng chỳng ta cm nhn c tỡm ra
cỏc quy lut ca cỏc hin tng ú. Nhng bn cht bao gi cng nm sõu trong nhiu
tng hin tng, vỡ vy nhn ra c bn cht nm sõu trong nhiu tng hin tng v
nhn ra c quy lut vn ng ca chỳng ũi hi chỳng ta phi cú phng phỏp nghiờn
cu khoa hc. Nh vy phng phỏp chớnh l sn phm ca s nhn thc ỳng quy lut
4
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
ca i tng nghiờn cu. n lt mỡnh, phng phỏp l cụng c cú hiu qu tip
tc nhn thc sõu hn v ci to tt hn i tng ú. Trong thc t cuc sng ca chỳng
ta ngi thnh cụng l ngi bit s dng phng phỏp.
Nh vy, bn cht ca phng phỏp nghiờn cu khoa hc chớnh l vic con ngi
s dng mt cỏch cú ý thc cỏc quy lut vn ng ca i tng nh mt phng tin
khỏm phỏ chớnh i tng ú. Phng phỏp nghiờn cu chớnh l con ng dn nh khoa
hc t ti mc ớch sỏng to.
Trờn õy l nhng khỏi nimv phng phỏp nghiờn cu khoa hc. cú c s
hiu bit sõu sc hn v cỏi nhỡn ton din hn v phng phỏp nghiờn cu khoa hc
chỳng ta cn i sõu tỡm hiu nhng c im ca phng phỏp nghiờn cu khoa hc.
b. c im ca phng phỏp nghiờn cu khoa hc
Phng phỏp bao gi cng l cỏch lm vic ca ch th nhm vo cỏc i tng
c th, õy cú hai iu chỳ ý l: ch th v i tng.
óPhng phỏp l cỏch lm vic ca ch th, cho nờn nú gn cht vi ch th v
nh vy phng phỏp cú mt ch quan. Mt ch quan ca phng phỏp chớnh l nng lc
nhn thc, kinh nghim hot ng sỏng to ca ch th, th hin trong vic ý thc c
cỏc quy lut vn ng ca i tng v s dng chỳng khỏm phỏ chớnh i tng.
óPhng phỏp l cỏch lm vic ca ch th v bao gi cng xut phỏt t c im
ca i tng, phng phỏp gn cht vi i tng, v nh vy phng phỏp cú mt
khỏch quan. Mt khỏch quan quy nh vic chn cỏch ny hay cỏch kia trong hot ng
ca ch th. c im ca i tng ch dn cỏch chn phng phỏp lm vic, Trong

nghiờn cu khoa hc cỏi ch quan phi tuõn th cỏi khỏch quan. Cỏc quy lut khỏch quan
t chỳng cha phi l phng phỏp, nhng nh cú chỳng m ta phỏt hin ra phng
phỏp. í thc v s sỏng to ca con ngi phi tip cn c cỏc quy lut khỏch quan
ca th gii.
Phng phỏp cú tớnh mc ớch vỡ hot ng ca con ngi u cú mc ớch, mc
ớch nghiờn cu cỏc ti nghiờn cu khoa hc ch o vic tỡm tũi v la chn phng
phỏp nghiờn cu v ngc li nu la chn phng phỏp chớnh xỏc, phự hp s lm cho
mc ớch nghiờn cu t ti nhanh hn, v ụi khi vt qua c yờu cu m mc ớch ó
d kin ban u.
5
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Phng phỏp nghiờn cu gn cht vi ni dung ca cỏc vn cn nghiờn cu.
Phng phỏp l hỡnh thc vn ng ca ni dung. Ni dung cụng vic quy nh phng
phỏp lm vic. Trong mi ti khoa hc u cú phng phỏp c th, trong mi ngnh
khoa hc cú mt h thng phng phỏp c trng.
Phng phỏp nghiờn cu khoa hc cú mt cu trỳc c bit ú l mt h thng cỏc
thao tỏc c sp xp theo mt chng trỡnh ti u. S thnh cụng nhanh chúng hay
khụng ca mt hot ng nghiờn cu chớnh l phỏt hin c hay khụng lụgớc ti u ca
cỏc thao tỏc hot ng v s dng nú mt cỏch cú ý thc.
Phng phỏp nghiờn cu khoa hc luụn cn cú cỏc cụng c h tr, cn cú cỏc
phng tin k thut hin i vi chớnh xỏc cao. Phng tin v phng phỏp l hai
phm trự khỏc nhau nhng chỳng li gn bú cht ch vi nhau cn c vo i tng
nghiờn cu m ta chn phng phỏp nghiờn cu, theo yờu cu ca phng phỏp nghiờn
cu m chn cỏc phng tin phự hp, nhiu khi cũn cn phi to ra cỏc cụng c c bit
nghiờn cu mt i tng no ú. Chớnh cỏc phng tin k thut hin i m bo
cho quỏ trỡnh nghiờn cu t ti chớnh xỏc cao.
2. Phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc
Trong nghiờn cu khoa hc phng phỏp v phng phỏp lun l hai khỏi nim
gn nhau nhng khụng ng nht. Phng phỏp lun l h thng cỏc nguyờn lý, quan
im(trc ht l nhng nguyờn lý, quan im liờn quan n th gii quan) lm c s, cú

tỏc dng ch o, xõy dng cỏc phng phỏp, xỏc nh phm vi, kh nng ỏp dng cỏc
phng phỏp v nh hng cho vic nghiờn cu tỡm tũi cng nh vic la chn, vn
dng phng phỏp. Núi cỏch khỏc thỡ phng phỏp lun chớnh l lý lun v phng
phỏp bao hm h thng cỏc phng phỏp, th gii quan v nhõn sinh quan ca ngi s
dng phng phỏp v cỏc nguyờn tc gii quyt cỏc vn ó t ra.
Cỏc quan im phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc cú tớnh lý lun cho nờn
thng mang mu sc trit hc, tuy nhiờn nú khụng ng nht vi trit hc( nh th gii
quan) tip cn v nhn thc th gii.
Phng phỏp lun c chia thnh phng phỏp b mụn lý lun v phng
phỏp c s dng trong mt b mụn khoa hc v phng phỏp lun chung cho cỏc
khoa hc. Phng phỏp lun chung nht, ph bin cho hot ng nghiờn cu khoa hc l
6
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
trit hc. Trit hc Mỏc-Lờnin l phng phỏp lun ỏp ng nhng ũi hi ca nhn thc
khoa hc hin i cng nh hot ng ci to v xõy dng th gii mi.
Nhng phng phỏp nghiờn cu khoa hc riờng gn lin vi tng b mụn khoa
hc( toỏn hc, vt lý hc, sinh vt hc, kinh t hc v.v). Do vy nhng phng phỏp
riờng ny s c lm sỏng t khi nghiờn cu nhng mụn hc tng ng.
Da trờn nhng c im c bn ca phng phỏp v phng phỏp lun nghiờn
cu khoa hc, chỳng ta i vo vic phõn loi cỏc phng phỏp.
3. Phõn loi phng phỏp
Cn c vo mc c th ca phng phỏp, cỏc phng phỏp nghiờn cu chung
trc ht c phõn chia thnh hai loi: Cỏc phng phỏp tng quỏt v cỏc phng
phỏp nghiờn cu c th.
Cú nhiu phng phỏp nghiờn cu tng quỏt ( khỏi quỏt, tru tng) khỏc nhau.
Cn c vo c im ca quỏ trỡnh t duy, phng phỏp tng quỏt c chia thnh cỏc
phng phỏp nh : phõn tớch, tng hp, quy np, din gii, lụgic-lch s, h thng-cu
trỳc
Nu cn c vo cỏch tip cn i tng nghiờn cu, s khỏc nhau ca nhng lao
ng c th trong nghiờn cu khoa hc, phng phỏp tng quỏt c chia thnh loi

phng phỏp nghiờn cu thc nghim v loi phng phỏp nghiờn cu lý thuyt.
a. Phng phỏp nghiờn cu thc nghim
Loi phng phỏp ny bao gm cỏc phng phỏp quan sỏt, thớ nghim thc
nghim. Quan sỏt l phng phỏp nghiờn cu xỏc nh cỏc thuc tớnh v quan h ca
s vt, hin tng riờng l xột trong iu kin t nhiờn vn cú ca nú nh kh nng th
cm ca cỏc giỏc quan, kh nng phõn tớch tng hp, khỏi quỏt trỡu tng hoỏ.
Thc nghim, thớ nghim l vic ngi nghiờn cu khoa hc s dng cỏc phng
tin vt cht tỏc ng lờn i tng nghiờn cu nhm kim chng cỏc gi thit, lý thuyt
khoa hc, chớnh xỏc hoỏ, b sung chnh lý cỏc phng oỏn gi thit ban u tc l xõy
dng cỏc gi thit, lý thuyt khoa hc mi.
7
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Thớ nghim, thc nghim bao gi cng c tin hnh theo s ch o ca mt ý
tng khoa hc no y. Nh vy tin hnh thớ nghim, thc nghim phi cú tri thc
khoa hc v iu kin vt cht.
Phng phỏp thc nghim c ỏp dng khỏ ph bin trong cỏc ngnh khoa hc
t nhiờn k thut-cụng ngh- l nhng ngnh khoa hc cú kh nng nh lng chớnh
xỏc. Trong nhng lnh vc ny, s phỏt trin ca khoa hc k thut cũn cho phộp to ra
nhng mụi trng nhõn to, khỏc vi mụi trng bỡnh thng nghiờn cu s vn ng
bin i ca i tng.
Cỏc ngnh khoa hc xó hi l lnh vc khú cú kh nng tin hnh cỏc thớ nghim
khoa hc, ỏp dng phng phỏp th nghim. Song thc tin l tiờu chun ca chõn lý.
Mi khỏi quỏt, trỡu tng, mi lý thuyt nu khụng c thc tin chp nhn u khụng
cú ch ng trong khoa hc. õy quan sỏt, tng kt thc tin ngi nghiờn cu khoa
hc cú kh nng nhn thc nhanh hn con ng do lch s t vch ra.
Trong nhng phm vi nht nh, ngi ta cng cú th tin hnh cỏc thớ nghim xó
hi hc. õy cn lu ý rng tớnh toỏn xó hi ca khoa hc xó hi ũi hi nhng phng
tin, iu kin vt cht, mụi trng th nghim phi l nhng iu kin ph bin ( ó cú
trong ton xó hi, hoc chc chn c to ra trong ton xó hi).
Trong phng phỏp nghiờn cu thc nghim, nhiu trng hp ngi ta cũn s

dung phng phỏp mụ hỡnh hoỏ m i tng nghiờn cu khụng cho phộp quan sỏt thc
nghim trc tip. C s ỏp dng phng phỏp mụ hỡnh hoỏ l s ging nhau v cỏc
c im, chc nng, tớnh cht ó c xỏc lp vng chc gia cỏc s vt hin tng,
quỏ trỡnh xy ra trong t nhiờn xó hi, t duy. Da trờn c s ny, t nhng kt qu
nghiờn cu i vi mụ hỡnh ngi ta rỳt ra nhng kt lun khoa hc v i tng cn
nghiờn cu.
Trong nghiờn cu thc nghim ngi ta cng cũn vn dng c cỏc phng phỏp
phõn tớch tng hp, quy np-din gii v lụgớc-lch s.
b. Phng phỏp nghiờn cu lý thuyt
Loi phng phỏp nghiờn cu lý thuyt bao gm cỏc phng phỏp khỏi quỏt,
trỡu tng hoỏ, din dch, quy np, phõn tớch, tng hp, h thng hoỏ, v.v
8
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Loi phng phỏp lý thuyt c dựng cho tt c cỏc ngnh khoa hc. Khỏc vi
nghiờn cu thc nghim phi s dng cỏc yu t, iu kin vt cht tỏc ng vo i
tng nghiờn cu, trong nghiờn cu lý thuyt quỏ trỡnh tỡm kim phỏt hin din ra thụng
qua t duy trỡu tng, s dng cỏc phng tin ngụn ng, ch vit, v.vDo vy loi
phng phỏp ny gi mt v trớ rt c bn trong nghiờn cu khoa hc xó hi- nhõn vn.
im xut phỏt ca nghiờn cu thc nghim l quan sỏt thc tin, quan sỏt s vn
ng ca i tng nghiờn cu. Trong nghiờn cu lý thuyt, nn tng v im xut phỏt
ca quỏ trỡnh nghiờn cu l tri thc lý lun( cỏc quan im, cỏc lý thuyt). Do vy vic
nm vng h thng lý lun nn tng úng vai trũ rt quyt nh trong loi phng phỏp
ny. Nm vng lý thuyt nn l c s hỡnh thnh nh hng trong nghiờn cu hỡnh thnh
cỏc trng phỏi khoa hc.
Hc thuyt Mỏc-Lờnin l h thng lý lun nn tng i vi ton b khoa hc xó
hi nc ta. Ngi nghiờn cu khoa hc xó hi do vy phi c trang b vng chc lý
lun Mỏc-Lờnin l c s cho ton b quỏ trỡnh sỏng to phỏt trin tip theo.
Tri thc khoa hc l tri thc chung, ti sn chung ca nhõn loi. Bt c lý thuyt
no nu c thc tin chp nhn, u cú ht nhõn khoa hc, hp lý ca nú. Bờn cnh
vic nm vng hc thuyt Mỏc-Lờnin lm im xut phỏt, nn tng, ngi nghiờn cu

khoa hc xó hi ta cũn phi tip thu c cỏc lý lun, hc thuyt khỏc. Tip thu cỏc lý
lun, hc thuyt khỏc va tip thu c nhng khớa cnh hp lý, khoa hc, tc l
nhng tinh hoa trong kho tng tri thc nhõn loi, giỳp cho mỡnh tip tc phỏt trin lý lun
Mỏc-Lờnin, va nhỡn thy nhng khim khuyt bt cp ca cỏc lý lun y, gúp phn
vo cuc u tranh bo v ch ngha Mỏc-Lờnin. Cn lu ý rng nu khụng nm vng lý
lun nn tng l hc thuyt Mỏc-Lờnin, ngi nghiờn cu khoa hc rt khú khn trong
vic tỡm ra cỏi ỳng, cỏi sai ca cỏc lý lun khỏc. ú l mt nguyờn nhõn gõy ra tỡnh
trng ri lon trong lnh vc t tng lý lun khi chuyn sang kinh t th trng m ca
nc ta hin nay.
Nu nh cỏc quy lut t nhiờn tn ti mt cỏch lõu di, thỡ cỏc quy lut xó hi tn
ti, vn ng trờn nhng iu kin xó hi nht nh. Thoỏt ly tớnh lch s c th luụn l
mt nguy c dn phng phỏp lý thuyt trong nghiờn cu khoa hc xó hi ri vo tỡnh
trng duy tõm, siờu hỡnh, bỏm gi ly nhng nguyờn lý, cụng thc li thi lc hu tr
thnh giỏo iu kinh vin, kỡm hóm khoa hc.
9
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Trong phng phỏp lý thuyt do c tớnh ca quỏ trỡnh sỏng to khoa hc din ra
thụng qua t duy trỡu tng, suy lun, khỏi quỏt hoỏ, li khụng c thc tin kim
chng ngay, m phi tri qua mt thi gian khỏ di ỳng sai mi sỏng t. iu ú d dn
ngi lm khoa hc phm vo sai lm ch quan duy ý chớ, t bin.
Coi trng phng phỏp lý thuyt trong nghiờn cu khoa hc xó hi, ngi lm
khoa hc cn chỳ ý kt hp phng phỏp ny vi phng phỏp quan sỏt, tng kt thc
tin.S kt hp ny l yu t b sung, giỳp ngi nghiờn cu khoa hc trỏnh c nhng
hn ch do phng phỏp lý thuyt a li.
II. MT S PHNG PHP NGHIấN CU KHOA HC C TH
1. Phng phỏp phõn tớch v tng hp
Phõn tớch trc ht l phõn chia cỏi ton th ca i tng nghiờn cu thnh
nhng b phn, nhng mt, nhng yu t cu thnh gin n hn nghiờn cu, phỏt
hin ra tng thuc tớnh v bn cht ca tng yu t ú, v t ú giỳp chỳng ta hiu c
i tng nghiờn cu mt cỏch mch lc hn, hiu c cỏi chung phc tp t nhng

yu t b phn y.
Khi chỳng ta ng trc mt i tng nghiờn cu, chỳng ta cm giỏc c nhiu
hin tng an xen nhau, chng chộo nhau lm lu m bn cht ca nú.Vy mun hiu
c bn cht ca mt i tng nghiờn cu chỳng ta cn phi phõn chia nú theo cp
bc.
Nhim v ca phõn tớch l thụng qua cỏi riờng tỡm ra c cỏi chung, thụng
qua hin tng tỡm ra bn cht, thụng qua cỏi c thự tỡm ra cỏi ph bin.
Khi phõn chia i tng nghiờn cu cn phi:
+ Xỏc nh tiờu thc phõn chia.
+ Chn im xut phỏt nghiờn cu.
+ Xut phỏt t mc ớch nghiờn cu tỡm thuc tớnh riờng v chung.
Bc tip theo ca phõn tớch l tng hp. Tng hp l quỏ trỡnh ngc vi quỏ
trỡnh phõn tớch, nhng li h tr cho quỏ trỡnh phõn tớch tỡm ra cỏi chung cỏi khỏi
quỏt.
10
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
T nhng kt qu nghiờn cu tng mt, phi tng hp li cú nhn thc y ,
ỳng n cỏi chung, tỡm ra c bn cht, quy lut vn ng ca i tng nghiờn cu.
Phõn tớch v tng hp l hai phng phỏp gn bú cht ch quy nh v b sung
cho nhau trong nghiờn cu, v cú c s khỏch quan trong cu to, trong tớnh quy lut ca
bn thõn s vt. Trong phõn tớch, vic xõy dng mt cỏch ỳng n tiờu thc phõn loi
lm c s khoa hc hỡnh thnh i tng nghiờn cu b phn y, cú ý ngha rt quan
trng. Trong nghiờn cu tng hp vai trũ quan trng thuc v kh nng liờn kt cỏc kt
qu c th( cú lỳc ngc nhau) t s phõn tớch, kh nng trỡu tng, khỏi quỏt nm bt
c mt nh tớnh t rt nhiu khớa cnh nh lng khỏc nhau.
Vi cỏc ngnh khoa hc t nhiờn, k thut do tớnh chớnh xỏc quy nh, mt phõn
tớch nh lng cú vai trũ khỏ quyt nh kt qu nghiờn cu. Quỏ trỡnh tng hp, nh
tớnh õy hoc gi l nhng phỏn oỏn, d bỏo thiờn tai, ch o c quỏ trỡnh nghiờn cu,
hoc gi l nhng kt lun rỳt ra t phõn tớch nh lng.Trong cỏc ngnh khoa hc xó
hi- nhõn vn, s hn ch chớnh xỏc trong phõn tớch nh lng lm cho kt qu

nghiờn cu l thuc rt nhiu vo tng hp, nh tớnh. Song chớnh c im ny d lm
cho kt qu nghiờn cu b sai lch do nhng sai lm ch quan duy ý chớ.
2. Phng phỏp quy np v din gii
Phng phỏp quy np l phng phỏp i t nhng hin tng riờng l, ri rc,
c lp ngu nhiờn ri liờn kt cỏc hin tng y vi nhau tỡm ra bn cht ca mt
i tng no ú.
T nhng kinh nghim, hiu bit cỏc s vt riờng l ngi ta tng kt quy np
thnh nhng nguyờn lý chung. C s khỏch quan ca phng phỏp quy np l s lp li
ca mt s hin tng ny hay hin tng khỏc do ch cỏi chung tn ti, biu hin thụng
qua cỏi riờng. Nu nh phng phỏp phõn tớch-tng hp i tỡm mi quan h gia hỡnh
thc v ni dung thỡ phng phỏp quy np i sõu vo mi quan h gia bn cht v hin
tng. Mt hin tng bc l nhiu bn cht. Nhim v ca khoa hc l thụng qua hin
tng tỡm ra bn cht, cui cựng a ra gii phỏp. Phng phỏp quy np úng mt vai
trũ quan trng trong vic phỏt hin ra cỏc quy lut, rỳt ra t nhng kt lun tng quỏt a
ra cỏc gi thuyt.
11
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Trong nghiờn cu khoa hc, ngi ta cũn cú th xut phỏt t nhng gi thuyt hay
t nhng nguyờn lý chung i sõu nghiờn cu nhng hin tng c th nh vy m cú
nhn thc sõu sc hn tng i tng nghiờn cu.
Phng phỏp din gii ngc li vi phng phỏp quy np. ú l phng phỏp
i t cỏi bn cht, nguyờn tc, nguyờn lý ó c tha nhn tỡm ra cỏc hin tng,
cỏc biu hin, cỏi trựng hp c th trong s vn ng ca i tng.
Phng phỏp din gii nh vy cú ý ngha rt quan trng trong nhng b mụn
khoa hc thiờn v nghiờn cu lý thuyt, õy ngi ta a ra nhng tin , gi thuyt,
v bng nhng suy din lụgic rỳt ra nhng kt lun, nh lý, cụng thc.
Quy np v din gii l hai phng phỏp nghiờn cu theo chiu ngc nhau song
liờn h cht ch v b sung cho nhau trong mi quan h gia cỏi chung v cỏi riờng. Nh
cú nhng kt qu nghiờn cu theo phng phỏp quy np trc ú m vic nghiờn cu cú
th tip tc, phỏt trin theo phng phỏp din gii. Phng phỏp din gii, do vy m

rng giỏ tr ca nhng kt lun quy np vo vic nghiờn cu i tng.
3. Phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc
Phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc l hai mt biu hin ca phng phỏp
bin chng mỏcxớt . Tớnh thng nht v tớnh khỏc bit ca nú cng bt ngun t tớnh
thng nht v tớnh khỏc bit ca hai phm trự lch s v lụgớc.
a. Phng phỏp lch s
Cỏc i tng nghiờn cu( s vt, hin tng) u luụn bin i, phỏt trin theo
nhng hon cnh c th ca nú, to thnh lch s liờn tc c biu hin ra trong s a
dng, phc tp, nhiu hỡnh nhiu v cú c tt nhiờn v ngu nhiờn. Phng phỏp lch s
l phng phỏp thụng qua miờu t tỏi hin hin thc vi s hn n, ln xn, b ngoi
ca cỏc yu t, s kin k tip nhau, nờu bt lờn tớnh quy lut ca s phỏt trin.
Hay núi cỏch khỏc,phng phỏp lch s l phng phỏp nghiờn cu bng cỏch i
tỡm ngun gc phỏt sinh, quỏ trỡnh phỏt trin v bin hoỏ ca i tng, phỏt hin ra
bn cht v quy lut ca i tng.
Do ú phng phỏp lch s cú nhng c im sau:
12
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Nú phi i sõu vo tớnh muụn mu muụn v ca lch s, tỡm ra cỏi c thự, cỏi
cỏ bit trong cỏi ph bin. V trờn c s nm c nhng c thự cỏ bit ú m trỡnh
by th hin cỏi ph bin ca lch s.
Phng phỏp lch s cũn yờu cu chỳng ta phi tỡm hiu cỏi khụng lp li bờn
cỏi lp li. Cỏc hin tng lch s thng hay tỏi din, nhng khụng bao gi din li
hon ton nh c. Phng phỏp lch s phi chỳ ý tỡm ra cỏi khỏc trc, cỏi khụng lp li
thy nhng nột c thự lch s. Thớ d, cng l khi ngha nụng dõn, nhng khi ngha
nụng dõn Nguyn Hu Cu cú khỏc khi ngha nụng dõn Hong Hoa Thỏm v i tng,
quy mụ v hỡnh thc u tranh
Phng phỏp lch s li yờu cu chỳng ta phi theo dừi nhng bc quanh co,
tht lựi tm thica phỏt trin lch s. Bi vỡ lch s phỏt trin muụn mu muụn v, cú
khi cỏi c cha i hn, cỏi mi ó ny sinh. Hoc khi cỏi mi ó chim u th, nhng cỏi
c hóy cũn cú iu kin v nhu cu tn ti trong mt chng mc nht nh. Phng phỏp

lch s phi i sõu vo nhng un khỳc ú.
Phng phỏp lch s yờu cu chỳng ta i sõu vo ngừ ngỏch ca lch s, i sõu
vo tõm lý, tỡnh cm ca qun chỳng, hiu lch s c v im ln v din, hiu t cỏ
nhõn, s kin, hin tng n ton b xó hi. Chng hn nh núi v cỏch mng Thỏng
Tỏm, nu ch nờu lờn nhng c im, quy lut v s kin in hỡnh thỡ cha thy
c sc thỏi c bit ca nú khỏc vi cỏc cuc cỏch mng khỏc. Tõm lý ca qun chỳng
trc ngy khi ngha, tỡnh cm i vi ng, vi cỏch mng, nhng hnh vi biu l tõm
lý, tỡnh cm ú li l nhng nột m lch s phi chỳ ý cho s miờu t c sinh ng,
trỏnh khụ khan, cụng thc, gũ bú.
Phng phỏp lch s phi chỳ ý nhng tờn ngi, tờn t, khụng gian, thi
gian, thi gian c th, nhm dng li quỏ trỡnh lch s ỳng nh nú din bin.
Túm li, mi s vt v hin tng ca t nhiờn v xó hi u cú lch s ca mỡnh,
tc l cú ngun gc phỏt sinh, cú quỏ trỡnh vn ng phỏt trin v tiờu vong. Quy trỡnh
phỏt trin lch s biu hin ton b tớnh c th ca nú, vi mi s thay i, nhng bc
quanh co, nhng cỏi ngu nhiờn, nhng cỏi tt yu, phc tp, muụn hỡnh muụn v, trong
cỏc hon cnh khỏc nhau v theo mt trt t thi gian nht nh. i theo du vt ca lch
s chỳng ta s cú bc tranh trung thc v bn thõn i tng nghiờn cu.
13
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Phng phỏp lch s yờu cu lm rừ quỏ trỡnh phỏt trin c th ca i tng, phi
nm c s vn ng c th trong ton b tớnh phong phỳ ca nú, phi bỏm sỏt s vt,
theo dừi nhng bc quanh co, nhng ngu nhiờn ca lch s, phỏt hin si dõy lch s
ca ton b s phỏt trin. T cỏi lch s chỳng ta s phỏt hin ra cỏi quy lut phỏt trin
ca i tng.Tc l tỡm ra cỏi lụgớc ca lch s, ú chớnh l mc ớch ca mi hot ng
nghiờn cu khoa hc.
b. Phng phỏp lụgớc
Nu phng phỏp lch s l nhm din li ton b tin trỡnh ca lch s thỡ phng
phỏp lụgớc nghiờn cu quỏ trỡnh phỏt trin lch s, nghiờn cu cỏc hin tng lch s
trong hỡnh thc tng quỏt, nhm mc ớch vch ra bn cht quy lut, khuynh hng
chung trong s vn ng ca chỳng.

Do ú phng phỏp lụgớc cú nhng c im sau:
Phng phỏp lụgớc nhm i sõu tỡm hiu cỏi bn cht, cỏi ph bin, cỏi lp li
ca cỏc hin tng. Mun vy, nú phi i vo nhiu hin tng, phõn tớch, so sỏnh, tng
hp tỡm ra bn cht ca hin tng.
Nu phng phỏp lch s i sõu vo c nhng bc ng quanh co, tht lựi
tm thi ca lch s, thỡ phng phỏp lụgớc li cú th b qua nhng bc ng ú, m
ch nm ly bc phỏt trin tt yu ca nú, nm ly cỏi xng sng phỏt trin ca nú, tc
l nm ly quy lut ca nú. Nh Anghen ó núi: lụgớc khụng phi l s phn ỏnh lch s
mt cỏch n thun, m l s phn ỏnh ó c un nn li nhng un nn theo quy
lut m bn thõn quỏ trỡnh lch s em li.
Khỏc vi phng phỏp lch s l phi nm ly tng s vic c th, nm ly
khụng gian, thi gian, tờn ngi, tờn tc th, phng phỏp lụgớc li ch cn i sõu
nm ly nhng nhõn vt, s kin, giai on in hỡnh v nm qua nhng phm trự quy
lut nht nh. Thớ d, trong khi vit T bn lun, Mỏc cú th i ngay vo giai on phỏt
trin in hỡnh cao nht ca lch s lỳc ú l xó hi t bn. Khi phỏt hin ra c quy lut
c bn ca ch ngha t bn l quy lut thng d giỏ tr, tc l nm c sõu sc cỏc giai
on in hỡnh, thỡ t ú cú th d dng tỡm ra cỏc quy lut phỏt trin ca cỏc xó hi
trc t bn ch ngha, m khụng nht thit phi i t giai on u ca lch s xó hi
loi ngi.
Nh nhng c im ú m phng phỏp lụgớc cú nhng kh nng riờng l:
14
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Phng phỏp lụgớc giỳp chỳng ta nhỡn nhn ra cỏi mi. Bi vỡ, lụgớc l s
phn ỏnh ca th gii khỏch quan vo ý thc con ngi, m th gii khỏch quan thỡ
khụng ngng phỏt trin, cỏi mi luụn luụn ny sinh. Do luụn luụn chỳ ý n cỏi ph bin,
cỏi bn cht m t duy lụgớc d nhỡn thy nhng bc phỏt trin nhy vt v thy cỏi mi
ang ny sinh v phỏt trin nh th no. c im ca cỏi mi l nú khỏc v cht vi cỏi
c. Mc dự l hỡnh thc thỡ cha thay i, nhng cht mi ó ny sinh.
Do thy c mm mng ca cỏi mi m phng phỏp lụgớc cú th giỳp ta
thy c hng i ca lch s,nhm ch o thc tin, ci to th gii.

Phng phỏp lụgớc cũn cú u im l giỳp chỳng ta tỏc ng tớch cc vo hin
thc, nhm tỏi sn sinh ra lch s mt trỡnh cao hn, ngha l ch ng ci to, ci
bin lch s, nh ú nm c nhng quy lut khỏch quan ú. C th hin nay, mt s xớ
nghip quc doanh c c phn hoỏ ó giỳp cụng nhõn cú th tr thnh ngi va sn
xut, va lm ch xớ nghip, li ci thin nhanh chúng c i sng. Nh nc ó ch
ng tỏc ng ti quỏ trỡnh ú, a lch s tin lờn.
Trờn õy chỳng ta ó tỡm ra tớnh khỏc bit ca phng phỏp lch s v phng
phỏp lụgớc, cng tc l vch ra tớnh c lp tng i ca hai phng phỏp. Tuy nhiờn
gia hai phng phỏp ny cng cú s thng nht.
c. Tớnh thng nht gia phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc
Trờn thc t cụng tỏc nghiờn cu theo phng phỏp bin chng mỏcxớt, khụng bao
gi cú phng phỏp lch s hay phng phỏp lụgớc thun tuý tỏch ri nhau, m l trong
cỏi ny cú cỏi kia, hai cỏi thõm nhp vo nhau, nh hng ln nhau. Gii hn gia chỳng
ch l tng i. C th, phng phỏp lch s tuy phi theo sỏt tin trỡnh phỏt trin ca
lch s ca s vt hin tng, din li nhng bc quanh co, ngu nhiờn, tht lựi tm thi
ca quỏ trỡnh phỏt trin hin thc, nhng khụng phi l miờu t lch s ú mt cỏch kinh
nghim ch ngha, m l miờu t theo mt si dõy lụgớc nht nh ca s phỏt trin lch
s; khụng phi miờu t lch s mt cỏch mự quỏng, m l phỏt trin mt cỏch cú quy lut.
Cng vy, phng phỏp lụgớc tuy khụng núi n nhng chi tit lch s, nhng
bc ng quanh co, ngu nhiờn ca lch s i tng, nhng khụng phi vỡ th m nú
b qua vic nghiờn cu lch s c th ca i tng. Phng phỏp lụgớc l s phn ỏnh
cỏi ch yu c rỳt ra t trong lch s s vt, v lm cho cỏi ch yu y th hin c
bn cht ca quỏ trỡnh lch s.
15
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
Túm li, phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc cú tớnh thng nht v cng cú
mc ớch thng nht l cựng nhm phi by rừ chõn lý khỏch quan ca s phỏt trin lch
s, nờn trong cụng tỏc nghiờn cu, tng kt khoa hc, chỳng ta khụng ch vn dng mt
phng phỏp riờng r no, vỡ thc ra chỳng ch l hai mt biu hin khỏc nhau ca
phng phỏp bin chng mỏcxớt m thụi. Tuy vy, trong cụng tỏc nghiờn cu chỳng ta

vn cn chỳ ý n tớnh c lp tng i ca hai phng phỏp ny nh ó núi trờn.
KT LUN
S phỏt trin nh v bóo ca cuc cỏch mng khoa hc-cụng ngh ó gúp phn
thỳc y cụng tỏc nghiờn cu khoa hc ngy cng tr nờn sụi ni hn v cp thit hn
trờn phm vi ton cu. Vic cng ngy cng xut hin thờm nhiu phng phỏp mi trong
nghiờn cu khoa hc ó chng t con ngi ngy cng cú nhiu kh nng hn nhn
thc th gii khỏch quan. Khoa hc v cụng ngh ó tr thnh ng lc thỳc y s tin
b nhõn loi. Cựng vi nghiờn cu khoa hc hin i, cng ngy phng phỏp v phng
phỏp lun nghiờn cu khoa hc cng c chỳ ý n v nú cũn c coi l mt trong
nhng nhõn t quan trng phỏt trin khoa hc.
Chỳng ta ó bit khoa hc cng phỏt trin bao nhiờu thỡ phng phỏp, cỏch thc
nghiờn cu cng a dng phong phỳ by nhiờu. Cng cú nhiu phng phỏp cng tng
kh nng la chn phng phỏp ca ngi nghiờn cu, cng lm cho vic la chn
phng phỏp cú ý ngha quan trng hn c v mt nhn thc khoa hc ln hiu qu kinh
t.
Phng phỏp núi chung úng vai trũ ch o trong nghiờn cu khoa hc cụng
ngh. Phng phỏp c th gn vi cỏc mụn, lnh vc nghiờn cu c th. Chớnh s phỏt
trin ca khoa hc, k thut ngy cng ny sinh nhiu phng phỏp c th khỏc nhau
nghiờn cu cựng mt i tng. Do vy s l sai lm nu quỏ nhn mnh mt phng
phỏp c thự, c th no ú trong nghiờn cu.Vỡ vy chỳng ta phi cú mt cỏi nhỡn khỏch
quan v cỏc phng phỏp nghiờn cu khoa hc cng nh phi cú mt phng phỏp lun
ỳng n, t ú bit ỏp dng mt cỏch khoa hc v chớnh xỏc cỏc phng phỏp nghiờn
cu khoa hc vo mi i tng khỏc nhau v phc v cho cỏc mc tiờu nghiờn cu
khỏc nhau.
16
Phơng pháp và phơng pháp luận nghiên cứu khoa học
TI LIU THAM KHO

1. V Cao m, Phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc (Nh xut bn khoa hc
v k thut,2003).

2. Hc vin Chớnh tr Quc gia H Chớ Minh- B mụn khoa hc lun, cng
bi ging mụn Phng phỏp lun nghiờn cu khoa hc.
3. Phm Vit Vng, Phng phỏp nghiờn cu khoa hc giỏo dc( Nh xut bn
giỏo dc, 1997).
4. Vn To, Phng phỏp lch s v phng phỏp lụgớc( Trung tõm Khoa hc Xó
hi v Nhõn vn Quc gia- Vin S hc, 1995).
17