Yếu tố hình thành đất

Yếu tố hình thành
đất

Năm 1883, nhà bác học người Nga
V.V.Docuchaev cho rằng đất được hình
thành do sự tác động tổng hợp của 5
yếu tố: Ðá mẹ và mẫu chất, sinh vật, khí
hậu, địa hình và thời gian. Sự tác động
của các yếu tố trên quyết định và chi
phối các quá trình hình thành và biến
đổi diễn ra trong đất để hình thành nên
các loại đất khác nhau. Những quan
điểm của V.V. Docuchaev được coi là
học thuyết về phát sinh đất. Sau V.V.
Docuchaev, các nhà thổ nhưỡng học bổ
sung thêm một yếu tố nữa là sự tác
động của con người trong sự hình thành
đất.

Ðá mẹ và mẫu chất
Các đá lộ ra ở phía ngoài cùng của vỏ
Trái Ðất bị phong hoá liên tục cho ra các
sản phẩm phong hoá và tạo thành mẫu
chất. Ðược sự tác động của sinh vật,
mẫu chất biến dổi dần dần để tạo thành
đất. Thành phần khoáng vật, thành
phần hoá học của đá quuyết định thành
phần mẫu chất và đất. Ðá bị phá huỷ để
tạo thành đất được gọi là đá mẹ.
Ðá mẹ là cơ sở vật chất ban đầu và
cũng là cơ sở vật chất chủ yếu trong sự

hình thành đất. Các loại đá mẹ khác
nhau có thành phần khoáng vật và hoá
học khác nhau, do vậy trên các loại đá
mẹ khác nhau hình thành nên các loại
đất khác nhau.
Ví dụ:
- Ðất hình thành trên đá mẹ là granít có
độ dầy tầng đất từ mỏng đến trung bình,
thành phần cơ giới nhẹ và nghèo các
chất dinh dưỡng.
- Ðất hình thành trên đá mẹ là bazan có
tầng đất đất rất dầy, thành phần cơ giới
nặng và chứa nhiều các chất dinh
dưỡng.
Trong việc nghiên cứu, phân loại đất
vùng đồi núi Việt Nam chúng ta thường
dựa vào cơ sở đầu tiên là đá mẹ.
Về mẫu chất, cần phân biệt rõ 2 loại:
mẫu chất tại chỗ và mẫu chất phù sa.
Mẫu chất tại chỗ hình thành ngay trên
đá mẹ, có thành phần và tính chất giống
đá mẹ. Mẫu chất phù sa được lắng
đọng từ vật liệu phù sa của hệ thống
sông ngòi nên có thành phần rất phức
tạp. Ngoài ra ở vùng đồi núi còn gặp
mẫu chất dốc tụ.
Sự phân biệt giữa mẫu chất và đất có
tính chất tương đối, nhiều trường hợp
rất khó phân biệt. Mẫu chất phù sa ở
Việt Nam thực chất là nhóm đất phù sa

có nhiều tính chất tốt của nước ta.
Khi chưa có sự sống xuất hiện trên Trái
Ðất, quá trình phá huỷ đá mẹ diễn ra
theo chu trình:
-----phá huỷ------------------biến đổi
Ðá--------------->mẫu chất----------------
>Ðất

Chu trình này có tên là đại tuần hoàn
địa chất và được coi là cơ sở để tạo
thành đất.
Sinh vật
Sự sống xuất hiện cách đây 500-550
triệu năm (kỷ Cambri của nguyên đại cổ
sinh) sinh vật, trong đó chủ yếu là thực
vật tác động lên mẫu chất, tạo thành
chất hữu cơ trong mẫu chất, làm thay
đổi mẫu chất và chuyển mẫu chất thành
đất. Tham gia vào quá trình hình thành
đất có nhiều loại sinh vật khác nhau
nằm trong 3 ngành chính là thực vật
màu xanh, động vật và vi sinh vật.
+ Vai trò của thực vật:
Thực vật là nguồn cung cấp chất hữu
cơ chủ yếu cho mẫu chất và đất.
Khoảng 4/5 chất hữu cơ trong đất có
nguồn gốc từ thực vật. Trong hoạt động
sống của mình, các loài thực vật hút
nước và các chất khoáng trong mẫu
chất và đất, đồng thời nhờ quá trình

quang hợp tạo thành các chất hữu cơ
trong cơ thể. Sau khi chết, xác của
chúng rơi vào mẫu chất và đất bị phân
giải trả lại các chất lấy từ đất và bổ sung
thêm cácbon, nitơ... tạo thành chất hữu
cơ trong mẫu chất. Sự tích luỹ chất hữu
cơ làm cho mẫu chất xuất hiện độ phì
và chuyển thành đất. Chu kỳ đất - cây -
đất diễn ra liên tục trong tự nhiên làm
cho độ phì đất tăng dần.
Thực vật gồm các loại cây trong tự
nhiên và hệ thống cây trồng trong sản
xuất nông - lâm nghiệp. Dưới các kiểu
rừng khác nhau gặp các loại đất có độ
phì rất khác nhau. Ví dụ: đất dưới rừng
tre, nứa hoặc trảng cỏ có độ phì thấp
hơn đất dưới rừng cây lá rộng.
Một số loài thực vật được dùng làm cây
chỉ thị cho một số tính chất đất. Ví dụ:
cây sim, cây mua là cây chỉ thị cho đất
chua, cây sú vẹt chỉ thị của đất
mặn..v.v.