BÀI 1 -TỔNG QUAN VỀ NHÂN HỌC Y TẾ & XÃ HỘI HOVJ SỨC KHỎE, NGUYỄN THÁI QUỲNH CHI

Bài 1: Tổng quan về Nhân học y tế &
Xã hội học sức khỏe
Nguyễn Thái Quỳnh Chi
10/9/2012
Mục tiêu bài học
1.
Trình bày được định nghĩa và đối tượng nghiên
cứu của Xã hội học và Nhân học;
2.
Nêu được sự giống và khác nhau giữa Xã hội
học và Nhân học;
3.
Trình bày được đối tượng nghiên cứu của Nhân
học y tế và Xã hội học sức khỏe;
4.
Trình bày được các phương pháp nghiên cứu
cơ bản sử dụng trong Xã hội học và Nhân học.
2
Xã hội học và Nhân học
§
Giống nhau:
• Tìm hiểu hành vi xã hội
của con người và các
yếu tố ảnh hưởng đến
hành vi đó (cấu trúc xã
hội, văn hóa, kinh tế,
chính trị, môi trường)
3
Xã hội học và Nhân học - Khác nhau
§
Xã hội học:

• Phạm vi nghiên cứu từ một cộng đồng nhỏ cho
đến toàn quốc hoặc trên toàn thế giới.
§
Nhân học:
• Nhà nghiên cứu làm việc hoặc sống cùng cộng
đồng nhỏ để tìm hiểu ý nghĩa của hành vi ứng
xử hoặc tương tác của các thành viên trong
cộng đồng.
4
Xã hội học và Nhân học - Khác nhau
§
Xã hội học:
• Nghiên cứu cấu trúc xã hội bao gồm cả nguồn gốc,
sự phát triển, và cách tổ chức.
• Nghiên cứu và phân tích các sự kiện xã hội dựa trên
các thống kê định lượng.
§
Nhân học:
• Nghiên cứu khía cạnh văn hóa của con người và các
đặc điểm thể chất, xã hội ảnh hưởng tới yếu tố văn
hóa đó.
• Tìm hiểu yếu tố văn hóa của các nhóm xã hội theo
từng trường hợp (case study) sử dụng nghiên cứu
định tính.
5
Xã hội học và Nhân học - Khác nhau
§
Xã hội học:
• Sử dụng phương pháp định lượng.
• Kết hợp định lượng và định tính (với định lượng

là chủ đạo).
§
Nhân học:
• Sử dụng phương pháp định tính, chủ đạo là
quan sát tham dự.
• Kết hợp quan sát tham dự với phỏng vấn sâu.
6
Nhân học y tế & Xã hội học sức khỏe
Quan điểm về sức khỏe và bệnh tật
§
Thời gian đầu, thiên về quan điểm của y
học lâm sàng:
•
Đau ốm là biểu hiện của sự lệch chuẩn F bác
sĩ là người giải quyết vấn đề.
•
Các vấn đề như nghiện rượu, trầm cảm là
lệch chuẩn/không làm chủ được mình F cần
phải chữa trị bằng cách uống thuốc (không
quan tâm đến việc tìm hiểu và cải thiện môi
trường sống).
8
Quan điểm về sức khỏe và bệnh tật
§
Định nghĩa mới về sức khỏe:
• Trạng thái hoàn toàn khỏe mạnh về thể chất,
tinh thần và xã hội, chứ không phải chỉ bao
gồm tình trạng không có bệnh hay thương tật
(WHO, Hiến chương Ottawa, 1974).
• Khí huyết lưu thông, tinh thần thoải mái, ấy là

sức khỏe (Hồ Chí Minh, 1946)
Ä Sức khỏe của con người không chỉ phụ
thuộc vào yếu tố sinh học mà còn chịu ảnh
hưởng của các yếu tố xã hội, văn hóa khác.
9
Quan điểm về sức khỏe và bệnh tật
Y học lâm sàng
§
Cá nhân mắc bệnh là do
bị nhiễm khuẩn hoặc
nhiễm vi rút F cho dùng
thuốc hoặc sử dụng các
thiết bị công nghệ hiện
đại.
Nhân học & xã hội học
§
Chỉ bị nhiễm vi khuẩn
hoặc vi rút thì chưa đủ
điều kiện phát triển thành
bệnh (nghiên cứu về
bệnh lao phổi: nhấn
mạnh vai trò của điều
kiện sống và làm việc).
10
Quan điểm về sức khỏe và bệnh tật
§
Bệnh tật hay cảm giác đau ốm không
hoàn toàn do yếu tố sinh học quyết định.
§
Quan điểm chủ chốt của nhân học & xã

hội học: chính các đặc điểm về xã hội của
cá nhân (VD: giới, nghề nghiệp, vốn xã
hội, vị trí xã hội, tình trạng hôn nhân…) và
các yếu tố văn hóa (VD: niềm tin, giá trị,
phong tục ) mới là yếu tố quyết định sức
khỏe của họ.
11
Xã hội học sức khỏe
§
Là một chuyên ngành của xã hội học
nghiên cứu nguyên nhân xã hội của sức
khỏe/bệnh tật (các yếu tố xã hội ảnh
hưởng tới sức khỏe).
• VD: cấu trúc xã hội, điều kiện làm việc, khả
năng hòa nhập xã hội, vốn xã hội, văn hóa,
đô thị hóa, bất bình đẳng sức khỏe…
12
Xã hội học sức khỏe
§
Xã hội học sức khỏe cũng nghiên cứu
những hệ quả xã hội của tình trạng sức
khỏe.
• VD: phân biệt đối xử/kỳ thị với người có HIV,
với người bị bệnh động kinh, với những người
đồng tính…
13
Nhân học y tế
§
Là một chuyên ngành của nhân học văn
hóa-xã hội nghiên cứu ảnh hưởng của các

yếu tố văn hóa tới sức khỏe và bệnh tật
và cách ứng xử khi bị bệnh của người dân
trong các xã hội khác nhau.
• VD: xem giờ để mổ sinh con, uống rượu
ngâm tác kè, bìm bịp có tác dụng tốt cho cơ
thể và khả năng tình dục của nam giới, mời
thầy cúng về nhà chữa bệnh
14
Tưởng tượng xã hội học
15
Tưởng
tượng
xã hội
học
Lịch sử
Văn hóa
Phê phán
Cấu
trúc
C. Wright Mills, 1959
Tưởng tượng xã hội học
§
Lịch sử: Quá khứ ảnh hưởng tới hiện tại như
thế nào?
§
Văn hóa: Niềm tin văn hóa, sự chia sẻ về
quan điểm, kiến thức ảnh hưởng đến thái độ,
hành vi như thế nào?
§
Cấu trúc: Cách các thành phần xã hội, các

đơn vị xã hội được tổ chức ảnh hưởng tới các
cá nhân như thế nào?
§
Phê phán: Chúng ta có thể thay đổi điều gì
để làm cho cuộc sống được tốt hơn?
16
Tưởng tượng xã hội học
17
Tưởng tượng xã hội học
18
Xác định các yếu tố
tác động đến hành vi
sử dụng bao cao su
thường xuyên của
người đàn ông này.
Tưởng tượng xã hội học
§
Lịch sử: trình độ học vấn, hiểu biết xã hội, thành phần
gia đình
§
Văn hóa: niềm tin, kiến thức về sức khỏe, hệ giá trị của
gia đình/bản thân
§
Cấu trúc: truyền thông về sức khỏe sinh sản/sức khỏe
tình dục, tính sẵn có của bao cao su, tư vấn về SKSS
trong các cơ sở y tế
§
Phê phán: làm thế nào để tăng tính sẵn có của bao cao
su/giảm kỳ thị của xã hội đối với bao cao su
19

Phương pháp nghiên cứu
§
Xã hội học sức khỏe:
• Bảng hỏi/Phiếu phỏng vấn
• Thu thập số liệu sẵn có
• Phỏng vấn sâu
• Thảo luận nhóm tập trung
§
Nhân học y tế:
• Phỏng vấn sâu
• Thảo luận nhóm tập trung
• Quan sát tham dự/không tham dự
20
Nhân học và Xã hội học
giúp cải thiện tình trạng sức khỏe
của con người như thế nào?
SIDS
§
SIDS - Sudden Infant Death
Syndrome (Hội chứng tử
vong đột ngột ở trẻ sơ
sinh)
§
“Đây là một trong những ví
dụ tốt nhất để giải thích
bằng cách nào các nghiên
cứu xã hội học có thể làm
giảm các nguyên nhân tử
vong nghiêm trọng và phức
tạp” (

Jake Najman)
22
Tỷ lệ tử vong trẻ em ở Úc
§
Khoảng 100 năm trước, cơ hội để một đứa trẻ
sống qua lễ sinh nhật đầu tiên là rất hiếm.
§
Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh ở Úc năm 1901 khá
cao: cứ 10 đứa trẻ sinh ra thì có 1 trẻ tử vong.
§
Hiện nay, tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh ở Úc đứng ở
mức 6/1.000 trẻ.
§
Lý do: tập trung vào việc kiểm soát các bệnh
truyền nhiễm, nâng cao chất lượng dinh dưỡng,
nhà ở, chăm sóc y tế.
23
Nhận định của các nhà nghiên cứu
§
Một trong những nguyên nhân tử vong hàng
đầu của trẻ dưới 12 tháng tuổi là SIDS.
§
SIDS là hiện tượng trẻ sơ sinh tử vong không
rõ nguyên nhân trong lúc ngủ, không có dấu
hiệu gì báo trước.
§
/>2003/05/29/1831797.htm
24
SIDS ở nước Úc
§

Hiện nay, SIDS là nguyên nhân tử vong của
khoảng 250 trẻ sơ sinh mỗi năm.
§
Lứa tuổi tử vong phổ biến của SIDS là 2-4
tháng tuổi; cũng có thể xảy ra ở nhóm tuổi
sớm hơn hoặc muộn hơn.
§
Trẻ trên 12 tháng tuổi ít gặp hiện tượng này.
§
60% hiện tượng này xảy ra ở trẻ trai.
25