Vận dụng chuẩn mực quốc tế để xây dựng chuẩn mực kế toán công cụ tài chính phái sinh áp dụng cho các doanh nghiệp việt nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
o0o


BÙI TH THU THO

V
V


N
N


D
D


N
N
G
G


C
C
H

H
U
U


N
N


M
M


C
C


Q
Q
U
U


C
C


T
T











X
X
Â
Â
Y
Y


D
D


N
N
G
G


C
C
H

H
U
U


N
N


M
M


C
C


K
K




T
T
O
O
Á
Á
N

N


C
C
Ô
Ô
N
N
G
G


C
C




T
T
À
À
I
I


C
C
H

H
Í
Í
N
N
H
H


P
P
H
H
Á
Á
I
I


S
S
I
I
N
N
H
H


Á

Á
P
P


D
D


N
N
G
G


C
C
H
H
O
O


C
C
Á
Á
C
C

D
D
O
O
A
A
N
N
H
H


N
N
G
G
H
H
I
I


P
P


V
V
I

I


T
T


N
N
A
A
M
M






LUN VN THC S KINH T





Tp. H Chí Minh – Nm 2013



B GIÁO DC VÀ ÀO TO

TRNG I HC KINH T TP.HCM
o0o



BÙI TH THU THO


V
V


N
N


D
D


N
N
G
G


C
C
H
H

U
U


N
N


M
M


C
C


Q
Q
U
U


C
C


T
T









X
X
Â
Â
Y
Y


D
D


N
N
G
G


C
C
H
H

U
U


N
N


M
M


C
C


K
K




T
T
O
O
Á
Á
N
N

C
C
Ô
Ô
N
N
G
G


C
C




T
T
À
À
I
I


C
C
H
H

Í
Í
N
N
H
H


P
P
H
H
Á
Á
I
I


S
S
I
I
N
N
H
H


Á
Á

P
P


D
D


N
N
G
G


C
C
H
H
O
O


C
C
Á
Á
C
C

D
D
O
O
A
A
N
N
H
H


N
N
G
G
H
H
I
I


P
P


V
V
I
I



T
T


N
N
A
A
M
M




Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60340301

LUN VN THC S KINH T

Ngi hng dn khoa hc:
PGS. TS. NGUYN XUÂN HNG

Tp. H Chí Minh – Nm 2013


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu đc lp ca tôi di s hng dn

ca Ngi hng dn khoa hc là PGS. TS. Nguyn Xuân Hng. ây là đ tài lun
vn Thc s kinh t, chuyên ngành K toán. Lun vn này cha đc ai công b di
bt k hình thc nào. Tt c các ngun tài liu tham kho đã đc công b đy đ.

Tp. H Chí Minh, tháng 12/2013



Bùi Th
Thu Tho



MC LC

TRANG BÌA PH
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CÁC T VIT TT
DANH MC CÁC BNG BIU
LI M U 1
Chng 1: TNG QUAN V K TOÁN CÔNG C TÀI CHÍNH PHÁI SINH ÁP
DNG CHO CÁC DOANH NGHIP 9
1.1. Tng quan v CCTC PS 9
1.1.1. Mt s khái nim liên quan đn CCTC PS 9
1.1.2. Các CCTC PS ph bin 10
1.1.2.1. H
p đng tng lai (Future Contract) 10
1.1.2.2. Hp đng quyn chn (Option Contract) 11
1.1.2.3. Hp đng k hn (Forward Contract) 12

1.1.2.4. Hp đng hoán đi (Swap Contract) 12
1.2. K toán CCTC PS 13
1.2.1. Lch s hình thành và phát trin chun mc quc t v k toán CCTC PS 13
1.2.1.1. Chun mc k toán quc t s 32 – Trình bày CCTC (IAS 32) 13
1.2.1.2. Chun mc Báo cáo tài chính quc t s 07 – Thuyt minh CCTC (IFRS
07) 13
1.2.1.3. Chun mc k toán quc t s 39 – Ghi nhn và đo lng CCTC (IAS
39) 13
1.2.1.4. Chun mc Báo cáo tài chính quc t s 09 – Công c tài chính (IFRS
09) 14
1.2.2. Ni dung k toán CCTC PS theo chun mc quc t 14
1.2.2.1. Phân loi CCTC PS theo IFRS 09 14


1.2.2.1.1. Phân loi khi CCTC PS là tài sn tài chính 15
1.2.2.1.2. Phân loi khi CCTC PS là n phi tr tài chính 16
1.2.2.1.3. Phân loi CCPS chìm 17
1.2.2.2. Ghi nhn và dng ghi nhn CCTC PS theo IFRS 09 18
1.2.2.3. o lng CCTC PS theo IFRS 09 19
1.2.2.4. K toán phòng nga ri ro theo IAS 39 19
1.2.2.5. Trình bày và thuyt minh CCTC PS theo IAS 32 và IFRS 07 20
1.2.2.5.1. Trình bày CCTC PS theo IAS 32 20
1.2.2.5.2. Thuyt minh CCTC PS theo IFRS 07 20
1.2.3. c đim k toán CCTC PS ti các doanh nghip 21
1.2.3.1. c đim CCTC PS ti các doanh nghip 21
1.2.3.2. Nhng vn đ k toán CCTC PS ti các doanh nghip 22
1.3. Nhng kinh nghim vn dng các chun mc quc t đ xây dng k toán CCTC
(PS) ca các nc trên th gii 23
1.3.1. Kinh nghim ca các nc Châu Âu 24
1.3.2. Kinh nghim ca các nc Châu Á 25

1.3.2.1. Bangladesh 25
1.3.2.2. Phillipinnes 28
1.3.3. Bài hc kinh nghim đi vi Vit Nam 29
KT LU
N CHNG 1 30
Chng 2: THC TRNG VN DNG CHUN MC QUC T  XÂY DNG
CHUN MC K TOÁN CÔNG C TÀI CHÍNH PHÁI SINH CHO CÁC DOANH
NGHIP VIT NAM 31
2.1. Nhng quy đnh liên quan đn k toán CCTC PS cho các doanh nghip Vit Nam
31
2.1.1. Quy đnh v ghi nhn và đo lng các CCTC PS 31
2.1.2. Quy đnh v trình bày và thuyt minh CCTC PS trên Báo cáo tài chính 32
2.2. So sánh nhng quy đnh v
 k toán các CCTC PS theo chun mc quc t và các
quy đnh k toán Vit Nam 32


2.2.1. So sánh nhng quy đnh v k toán các CCTC PS 32
2.2.2. Minh ha s khác bit v k toán các CCTC PS theo chun mc quc t và
các quy đnh k toán Vit Nam 35
2.3. S cn thit và li ích vic vn dng các chun mc quc t cho k toán các
CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 39
2.3.1. S cn thit vn dng các chun mc quc t cho k toán CCTC PS ti các
doanh nghip Vit Nam 39
2.3.2. Li ích ca vic vn dng Chun mc quc t cho k toán CCTC PS ti Vit
Nam 40
2.3.2.1. Cung cp quy đnh chi tit cho k toán CCTC PS ti Vit Nam 41
2.3.2.2. Nâng cao tính minh bch thông tin v các CCTC PS trên Báo cáo tài
chính 41
2.3.2.3. K toán CCTC PS  Vit Nam s tng đng vi nhiu nc trên th

gii 42
2.3.2.4. Gim chi phí và thi gian đ
t xây dng chun mc k toán CCTC PS 43
2.4. Nhng thun li và khó khn trong vic vn dng chun mc quc t cho k toán
CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 44
2.4.1. Nhng điu kin thun li trong vic vn dng Chun mc quc t cho k
toán CCTC PS ti Vit Nam 44
2.4.1.1. Nhu cu v quy đnh k toán CCTC PS 44
2.4.1.2. Các chun m
c k toán Vit Nam đu đc xây dng da trên vn dng
các chun mc quc t 45
2.4.1.3. Vn dng các nghiên cu và kinh nghim ca nhiu nc khác trên th
gii 47
2.4.1.4. Vn dng các chun mc quc t cho k toán CCTC PS cho các doanh
nghip là xu hng tt yu 47
2.4.2. Nhng khó khn trong vic vn dng Chun mc quc t
 cho k toán CCTC
PS ti Vit Nam 48
2.4.2.1. Các chun mc quc t IFRS 09/IAS 39 rt phc tp và khó áp dng 48


2.4.2.2. Các quy đnh ca chun mc quc t IFRS 09/IAS 39 có th trái vi các
quy đnh hin ti ca k toán Vit Nam 50
2.4.2.3. Chi phí phát sinh khi vn dng Chun mc quc t cho k toán CCTC PS
ti các doanh nghip Vit Nam 50
2.4.2.4. Nhng khó khn khác khi vn dng Chun mc quc t cho k toán
CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 51
2.4.3. Nguyên nhân ca nhng khó khn trong vic vn dng Chun m
c quc t
cho k toán CCTC PS ti Vit Nam 52

2.4.3.1. Nguyên nhân khách quan ca nhng khó khn trong vic vn dng
Chun mc quc t cho k toán CCTC PS ti Vit Nam 52
2.4.3.1.1. Th trng tài chính Vit Nam phát trin cha cao 52
2.4.3.1.2. H thng quy đnh pháp lý k toán Vit Nam cha đc cp nht . 52
2.4.3.2. Nguyên nhân ch quan ca nhng khó khn trong vic vn dng Chun
mc quc t cho k
toán CCTC PS ti Vit Nam 54
2.4.3.2.1. Ngun nhân lc trong ngành k toán cha bng các nc phát trin
54
2.4.3.2.2. Nhng nguyên nhân khác 56
2.5. Kho sát vic vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán
CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 57
2.5.1. Mc đích ca kho sát 57
2.5.2. C s pháp lý đ thc hin kho sát 58
2.5.3. Phng pháp thc hin 58
2.5.3.1. Công c thu thp d liu 58
2.5.3.2. Thành phn đc kho sát 59
2.5.3.3. Dng phng vn 59
2.5.4. Kt qu kho sát 59
2.5.4.1. Vic áp dng Thông t 210 trên Báo cáo tài chính ti các doanh nghip
Vit Nam 59


2.5.4.2. Kh nng xây dng chun mc k toán CCTC PS theo IFRS 09/IAS 39
cho các doanh nghip Vit Nam 61
2.5.4.2.1. Ý kin ca các chuyên gia 61
2.5.4.2.2. Kt qu kho sát v kh nng xây dng chun mc k toán CCTC
PS da trên IFRS 09/IAS39 cho các doanh nghip Vit Nam 63
2.5.4.2.3. ánh giá kt qu kho sát v kh nng xây dng chun mc k toán
CCTC PS da trên IFRS 09/IAS 39 cho các doanh nghip Vit Nam

66
KT LUN CH
NG 2 69
Chng 3: MT S GII PHÁP VN DNG CÁC CHUN MC QUC T 
XÂY DNG CHUN MC K TOÁN CÔNG C TÀI CHÍNH PHÁI SINH TI
CÁC DOANH NGHIP VIT NAM 70
3.1. Quan đim thc hin vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k
toán CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 70
3.1.1. K toán CCTC PS cho các doanh nghip Vit Nam c
n đc xây dng trên
c s hài hoà vi chun mc quc t 70
3.1.2. K toán CCTC PS cho các doanh nghip Vit Nam cn đc xây dng trên
c s phù hp các quy đnh ca Vit Nam 70
3.1.3. K toán CCTC PS đm bo phù hp vi thc tin phát trin CCTC PS ti các
doanh nghip Vit Nam 71
3.2. Mt s gii pháp vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán
CCTC PS ti các doanh nghip Vit Nam 71
3.2.1. Gii pháp chung 71
3.2.2. Gii pháp c th 74
3.2.2.1. Ban hành c s pháp lý cho k toán CCTC PS cho các doanh nghip Vit
Nam da trên các chun mc quc t 74
3.2.2.1.1. Ban hành chun mc v ghi nhn và đo lng CCTC PS 74
3.2.2.1.2. Sa đi, b sung quy đnh v trình bày và thuyt minh CCTC PS
(Thông t 210) 74
3.2.2.1.3. Sa đi b sung các quy đnh k toán khác 75
3.2.2.1.4. iu kin đ ban hành chun mc k toán CCTC PS 75


3.2.2.1.5. Các bc xây dng và ban hành chun mc k toán CCTC PS 76
3.2.2.1.6. Kt qu chun mc k toán CCTC PS đc ban hành 78

3.2.2.2. Thc hin áp dng chun mc k toán CCTC PS đc ban hành ti Vit
Nam 78
3.2.2.2.1. Các đi tng thc hin chun mc k toán CCTC PS ti Vit Nam
78
3.2.2.2.2. iu kin thc hin chun mc k toán CCTC PS 80
3.2.2.2.3. Các bc thc hi
n chun mc k toán CCTC PS 81
3.2.2.2.4. Kt qu thc hin chun mc k toán CCTC PS đc ban hành 82
3.2.2.3. Nghiên cu và cp nht các Chun mc quc t đ vn dng cho các
chun mc k toán Vit Nam 84
3.2.2.3.1. Ni dung cn nghiên cu và cp nht 84
3.2.2.3.2. iu kin đ nghiên cu và cp nht các Chun mc quc t đ vn
d
ng cho các chun mc k toán Vit Nam 85
3.2.2.3.3. Các bc thc hin đ nghiên cu và cp nht các Chun mc quc
t đ vn dng cho các chun mc k toán Vit Nam 85
3.2.2.3.4. Kt qu vic nghiên cu và cp nht các Chun mc quc t đ vn
dng cho các chun mc k toán Vit Nam 86
3.2.2.4. Tng cng đào to ngun nhân l
c trong ngành k toán 86
3.2.2.5. Nâng cp h thng phn mm 87
3.3. Mt s kin ngh đi vi các c quan qun lý và hi ngh nghip k toán 87
3.3.1. Kin ngh đi vi B Tài Chính 87
3.3.2. Kin ngh đi vi các hi ngh nghip k toán 88
KT LUN CHNG 3 90
KT LUN CHUNG 91
TÀI LIU THAM KHO
PH LC 1
PH LC 2


DANH MC CÁC T VIT TT

CCTC Công c tài chính

CCTC PS Công c tài chính phái sinh

EU European Union
Liên minh Châu Âu

FVA Fair Value Accounting
K toán theo giá tr hp lý

IAS International Accounting Standards
Chun mc k toán quc t

IASB International Accounting Standard Board
y ban Chun mc k toán quc t

ICAB The Institute of Chartered Accountants of Bangladesh
Hi K toán Công chng ca Bangladesh

IFRS International Financial Reporting Standards
Chun mc báo cáo tài chính quc t

FASB Financial Accounting Standard Board
y ban Chun mc k toán tài chính (M)

SEC Securities and Exchange Commission

y ban Chng khoán

VAS Vietnam Accounting Standard
Chun mc k toán Vit Nam




DANH MC CÁC BNG BIU

Bng 1.1. Tóm tt ngha v và quyn li ca các bên tham gia trong hp đng quyn
chn 11
Bng 2.1. So sánh k toán CCTC PS theo IAS/IFRS và VAS 32
Bng 2.2. So sánh Thông tin v CCTC PS trên Báo cáo tài chính ca Tp đoàn
Vingroup theo VAS và IFRS trong nm 2010, 2011 và 2012 35
Bng 2.3. Bng tóm tt mc đ hài hòa gia VAS và IAS/IFRS 45
Bng 2.4. Bng tóm tt thi gian ban hành/điu chnh ca VAS và các IAS/IFRS 53
Bng 2.5. Bng kt qu kho sát v nhng khó khn và nguyên nhân ca nhng khó
khn áp dng IFRS 09/IAS 39 ti các doanh nghip Vit Nam 63
Bng 1.2. Quá trình xây dng và điu chnh IAS 32 9
Bng 1.3. Quá trình xây dng và điu chnh IFRS 07 10
Bng 1.4. Quá trình xây dng và điu chnh IAS 39 11
Bng 1.5. Bng tóm tt mt s nghiên cu v vic áp dng Chun mc quc t 13

Biu đ 2.1. Kt qu kho sát vic áp dng Thông t 210 ti các doanh nghip Vit
Nam 60
Biu đ 2.2. Kt qu đánh giá nhng khó khn khi áp dng IFRS 09/IAS 39 ti các
doanh nghip Vit Nam 64

Biu đ 2.3. Kt qu đánh giá nguyên nhân ca nhng khó khn khi áp dng IFRS

09/IAS 39 ti các doanh nghip Vit Nam 65
1

LI M U

1. Tính cp thit ca đ tài
Công c tài chính phái sinh là công c tài chính đc s dng ngày càng ph bin
trên th gii. Trong nhng nm gn đây, th trng các sn phm phái sinh ngày càng
tr nên quan trng và cn thit đi vi các doanh nghip. Theo thng kê ca Ngân
hàng Thanh toán Quc t, đn cui nm 2012, giá tr th trng công c tài chính phái
sinh toàn cu qua OTC đt mc 639.366 t USD, gim 1,3% so vi giá tr th
 trng
nm 2011. Tuy nhiên, giá tr th trng nm 2012 tng 6,35% so vi nm 2010, và tng
52,89% so vi nm 2006. Ti Vit Nam, công c tài chính phái sinh vn cha đc s
dng rng rãi trong các doanh nghip. Tuy nhiên, trong điu kin th trng tài chính
bt n hin nay, công c tài chính phái sinh s là mt công c hu ích cho mc đích
kinh doanh và phòng nga ri ro cho các doanh nghip. Do đó, công c tài chính phái
sinh s có thêm nhiu c hi phát tri
n theo xu hng ca th gii.
V phng din k toán, y ban Chun mc K toán quc t (IASB) đã ban hành
các chun mc k toán áp dng cho công c tài chính, c th là Chun mc k toán
quc t s 32 – Trình bày công c tài chính (IAS 32), Chun mc k toán quc t s 39
– Ghi nhn và đo lng công c tài chính (IAS 39), Chun mc báo cáo tài chính quc
t s 07 – Thuyt minh công c tài chính (IFRS 07), và Chun m
c báo cáo tài chính
quc t s 09 – Công c tài chính (IFRS09, áp dng t 01/01/2013).
Trong khi đó, tính đn thi đim hin ti, Vit Nam vn cha ban hành Chun
mc k toán áp dng cho công c tài chính nói chung, và công c tài chính phái sinh
nói riêng. V mt trình bày và thuyt minh công c tài chính phái sinh, B Tài Chính
đã ban hành Thông t 210/2009/TT-BTC ngày 06/11/2009, hng dn áp dng Chun

mc k toán quc t v trình bày báo cáo tài chính (IAS 32) và thuyt minh thông tin
đi vi công c tài chính (IFRS 07), áp dng trên báo cáo tài chính t nm 2011 tr đi.
2

V mt ghi nhn và đo lng, hin nay vn cha có chun mc hoc quy đnh c th
áp dng cho vic k toán công c tài chính phái sinh. B Tài Chính đã đa ra bn d
tho Thông t hng dn k toán các công c tài chính phái sinh vào nm 2010, tuy
nhiên bn d tho này vn cha đc thông qua và ban hành.
Nh đã đ cp  trên, công c tài chính phái sinh ngày càng đc các doanh
nghip Vit Nam quan tâm và s dng, trong khi các quy đ
nh k toán tng ng cha
đc ban hành. Trong khi đó, Chun mc quc t đã ban hành các chun mc riêng
hng dn k toán công c tài chính (bao gm công c tài chính phái sinh). Hin nay,
vn dng các chun mc quc t đang là xu hng chung và đc các nc trong
Cng đng Châu Âu, Trung Quc, và các nc trong khu vc ông Nam Á
(Singapore, Malaysia, Indonesia, Phillippines, Thái Lan, ) áp dng. Vit Nam có th
noi xem xét tham kho kinh nghim ca các nc đ vn dng các chun m
c quc t
đ xây dng chun mc k toán cho công c tài chính phái sinh  Vit Nam.
T nhng nguyên nhân trên, tôi đã chn đ tài lun vn thc s là “Vn dng
Chun mc quc t đ xây dng Chun mc k toán công c tài chính phái sinh
cho các Doanh nghip Vit Nam” đ cng c v c s lý lun, xem xét thc trng vn
dng các Chun mc qu
c t cho k toán các công c tài chính phái sinh ti các doanh
nghip sn xut, kinh doanh  Vit Nam, t đó có nhng nhn xét, đánh giá và đ xut
mt s kin ngh.
2. Tng kt các nghiên cu
Liên quan đn k toán công c tài chính, Dani Rose C. Salazar (2006) đã nghiên
cu v vic vn dng IAS 39  Philippines vi đ tài “Ln đu áp dng IAS 39: nh
hng đi vi mt s ngân hàng Philippines” (First-time Adoption of IAS 39: Impact

on Selected Philippinese Universal Bank). Tác gi
 s dng phng pháp nghiên cu
đnh lng thông qua vic xem xét các báo cáo tài chính ca các ngân hàng đc chn,
và xem xét các khon mc có liên quan đn công c tài chính (Khon vay và khon
phi tr; Tài khon chng khoán thng mi/tài sn tài chính và n phi tr tài chính
3

đo lng theo giá tr hp lý thông qua báo cáo kt qu hot đng kinh doanh; Khon
đu t đ bán; Khon đu t đn hn; và Công c tài chính phái sinh). Vic vn dng
IAS 39 dn đn kt qu có 03 khon điu chnh trng yu trên báo cáo hot đng ca
các ngân hàng là (1) Ghi nhn các tài sn và n phi tr cha ghi nhn trc đó (ch
yu là các công c tài chính phái sinh); (2) ánh giá li các tài s
n và các khon n
phi tr hin có; và (2) Phân loi li các tài sn trên bng cân đi k toán. Các khon
điu chnh gim tài sn và vn ch s hu ch yu do vic ghi nhn các khon l đi
vi các khon vay và các khon phi thu ca ngân hàng theo quy đnh đo lng ca
IAS 39. Kt qu nghiên cu cho thy vic vn dng IAS 39 giúp th hin tình hình tài
chính thc t c
a các ngân hàng trên báo cáo tài chính. Nghiên cu này ca tác gi tp
trung vào vic áp dng IAS 39 đi vi các ngân hàng ln  Philippines. Tác gi không
đ cp đn vic áp dng chun mc quc t v công c tài chính phái sinh ca các
doanh nghip sn xut kinh doanh.
Vit Nam cng có mt s nghiên cu v đ tài k toán công c tài chính nói
chung, và k toán công c tài chính phái sinh nói riêng. Nm 2009, Tin s Nguyn Th
Thu Hin nghiên cu đ tài “Hoàn thi
n k toán công c tài chính trong các ngân
hàng thng mi ti Vit Nam” khi thc hin lun án tin s ti trng i hc Kinh t
Thành ph H Chí Minh. Lun án đc thc hin trên c s phân tích thc tin theo
quan đim lch s, toàn din, gn s phát trin ca công c tài chính và k toán công c
tài chính vi nhng điu kin kinh t - xã hi ca các quc gia trong t

ng thi k, đng
thi không tách ri xu hng chung ca th gii. Lun án s dng mt s công c phân
tích đnh lng nh thng kê mô t, so sánh nhm đánh giá thc trng v c cu các
ngân hàng thng mi theo hình thc s hu cng nh c cu và xu hng công c tài
chính trong ngân hàng. Ngun d liu s dng cho phân tích, mô t thông kê là t báo
cáo tài chính ca 21 ngân hàng có quy mô, hình thc s
hu khác nhau trong giai đon
2004 – 2009 cùng các d liu ca các nghiên cu trc và d liu t các Báo cáo
thng niên ca Ngân hàng Nhà nc. Ngoài ra, đ đánh giá mc đ tuân th các quy
4

đnh k toán v công c tài chính ca các ngân hàng thng mi, mu kho sát bao
gm 12 ngân hàng: 5 ngân hàng thng mi c phn đã niêm yt, 5 ngân hàng thng
mi c phn giao dch trên th trng OTC, 1 ngân hàng thng mi nhà nc và 1
ngân hàng liên doanh.
Trong nghiên cu này, tác gi tp trung nghiên cu các nguyên tc k toán ghi
nhn, đo lng, trình bày và công b thông tin v công c tài chính vi mc đích đáp
ng nhu cu ca các đi tng s d
ng thông tin tài chính trên báo cáo tài chính ca
các ngân hàng thng mi Vit Nam, đc bit các nhà đu t trên th trng chng
khoán. Tác gi không nghiên cu v vn đ k toán công c tài chính áp dng cho các
doanh nghip sn xut kinh doanh. Bên cnh đó, nghiên cu này cng không đi sâu
vào k toán công c tài chính phái sinh.
Cng trong nm 2009, tác gi Võ Th Nh Nguyt nghiên cu đ tài “Vn dng
chun mc k toán quc t v công c
tài chính đ hoàn thin ch đ K toán Vit
Nam” khi thc hin lun vn Thc s ti trng i hc Kinh t Thành ph H Chí
Minh. Phng pháp nghiên cu ca đ tài là phng pháp h thng, so sánh, đi chiu,
phân tích, tng hp, tip cn mc tiêu, thng kê đ tìm hiu và nghiên cu lý lun, nm
bt tình hình thc t và đa ra các gii pháp có liên quan đn mc tiêu nghiên cu.

Trong
đ tài này, tác gi nghiên cu các vn đ lý thuyt liên quan đn các công c tài
chính hin nay  Vit Nam và trên th gii, k toán v công c tài chính hin đang
đc áp dng ti Vit Nam và theo quy đnh ca chun mc k toán quc t. ng thi
tác gi nêu ra nhng đim tng đng và khác bit gia quy đnh v k toán ca Vit
Nam và trong chun mc quc t áp dng cho công c
 tài chính  Vit Nam. Da vào
đó, tác gi đ xut mt s gii pháp, bao gm các vn đ cn lu ý khi ban hành các
quy đnh v ghi nhn, đo lng và trình bày các công c tài chính. Trong đ tài này,
tác gi ch nghiên cu chung v k toán công c tài chính mà không đi sâu vào khía
cnh k toán công c tài chính phái sinh.
5

Gn đây, vào tháng 07/2013, Tp chí Khoa hc và ào to Ngân hàng có đng
bài nghiên cu ca Thc s V Th Khánh Minh, Hc vin Ngân hàng – Phân vin Phú
Yên v đ tài “Áp dng chun mc k toán quc t cho nguyên tc k toán phân loi
công c tài chính phái sinh ti các ngân hàng thng mi Vit Nam”. Trong bài
nghiên cu này, tác gi trình bày ni dung nguyên tc k toán phân loi công c tài
chính phái sinh, thc trng áp dng nguyên tc k toán ghi nhn công c tài chính phái
sinh t
i các ngân hàng thng mi Vit Nam và kin ngh gii pháp k toán cho ni
dung này. D liu đc chn kho sát là báo cáo tài chính riêng đã đc kim toán ca
09 ngân hàng thng mi trong nm 2011 đ phn ánh đc nguyên tc k toán sau khi
áp dng Thông t 210. Da trên d liu kho sát, tác gi phân tích đánh giá và đ xut
mt s gii pháp x lý nguyên tc k toán phân loi công c tài chính phái sinh cho các
ngân hàng thng mi Vit Nam. Trong bài báo này, tác gi
đi sâu vào nghiên cu
nguyên tc k toán phân loi công c tài chính phái sinh, ch không đ cp đn nhng
nguyên tc k toán công c tài chính phái sinh khác nh ghi nhn, đo lng, trình bày
và thuyt minh. Bên cnh đó, tác gi ch nghiên cu trong phm vi các ngân hàng

thng mi mà không nghiên cu trong phm vi các doanh nghip sn xut kinh
doanh.
Nhìn chung, các nghiên cu trên đ cp đn vic vn dng chun mc quc t đ
xây dng chun m
c k toán công c tài chính nói chung, và k toán công c tài chính
phái sinh nói riêng, áp dng cho các ngân hàng thng mi Vit Nam. Tuy nhiên, các
nghiên cu này cha đi sâu vào vn đ k toán công c tài chính phái sinh cho phm vi
áp dng là các doanh nghip sn xut kinh doanh  Vit Nam. Chính vì vy, nghiên
cu v vic vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán cho công c
tài chính phái sinh ti các doanh nghip sn xut kinh doanh, đc bit là các quc gia
đang phái trin nh
Vit Nam s góp phn nâng cao tính minh bch thông tin trên báo
cáo tài chính ca các doanh nghip, đng thi góp phn đánh giá tin trình hài hòa gia
k toán Vit Nam và các chun mc quc t.
6

3. Mc tiêu nghiên cu
Lun vn này k tha nhng công trình nghiên cu trc đó v vn đ vn dng
các chun mc quc t và vn đ xây dng k toán công c tài chính ti Vit Nam. T
đó, lun vn phát trin đn vn đ vn dng các chun mc quc t đ xây dng chun
mc k toán công c tài chính phái sinh cho các doanh nghip Vi
t Nam.
Mc tiêu nghiên cu ca lun vn này là nhm xây dng các đ xut v gii pháp
vn dng các chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán công c tài chính
phái sinh cho các doanh nghip Vit Nam trong nhng nm ti, da trên c s lý lun
v k toán công c tài chính phái sinh theo chun mc quc t cng nh đánh giá thc
trng k toán công c tài chính phái sinh ti các doanh nghi
p Vit Nam.
4. Câu hi nghiên cu
Xut phát t mc tiêu nghiên cu trên, lun vn gii quyt các câu hi nghiên cu

sau đây:
Mt là, vn dng các chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán công c
tài chính phái sinh cho các doanh nghip Vit Nam s gp nhng thun li và khó khn
gì?
Hai là, gii pháp nào đ vn dng các Chun mc quc t đ xây d
ng chun
mc k toán công c tài chính phái sinh ti các doanh nghip Vit Nam?
5. i tng và phm vi nghiên cu
Lun vn tp trung nghiên cu các nguyên tc k toán ghi nhn, đo lng, trình
bày và công b thông tin công c tài chính phái sinh vi mc đích đáp ng nhu cu ca
các đi tng s dng thông tin tài chính trên báo cáo tài chính ca các doanh nghip
Vit Nam.
i tng nghiên cu: ni dung các quy đnh k toán công c tài chính phái sinh
ti Vit Nam và các Chu
n mc quc t có liên quan (IFRS 09, IAS 39, IAS 32, IFRS
07) đ áp dng cho các doanh nghip Vit Nam.
7

Phm vi nghiên cu: kh nng vn dng các chun mc quc t (IFRS 09, IAS
39, IAS 32, IFRS 07) đ xây dng chun mc k toán cho công c tài chính phái sinh
ti các doanh nghip Vit Nam.
6. Phng pháp nghiên cu
Lun vn đc vit trên c s s dng các phng pháp nghiên cu sau đây:
Phng pháp phân tích và tng hp, phng pháp đi chiu và so sánh đ tng
hp và phân tích c s lý lun v k
toán công c tài chính phái sinh và các nghiên cu
v vn đ vn dng Chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán công c tài
chính phái sinh.
Phng pháp phân tích so sánh và phng pháp đnh lng, c th là kho sát,
thng kê mô t, nhm đánh giá thc trng vn dng Thông t 210 cho công c tài

chính phái sinh và kh nng vn dng IFRS 09/IAS 39 ti các doanh nghip Vit Nam,
cng nh nhng thun li và khó kh
n, và nguyên nhân ca nhng khó khn trong vic
vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán cho công c tài chính
phái sinh ti các doanh nghip Vit Nam.
7. Nhng đóng góp chính ca lun vn
Tng hp các nghiên cu v nguyên tc ghi nhn, đo lng, trình bày và công b
công c tài chính phái sinh cng nh các yêu cu ca IAS/IFRS nhm rút ra bn cht
k toán công c tài chính phái sinh áp dng cho các doanh nghip. ng thi tng hp
các kinh nghim vn dng chun mc quc t ca các nc trên th gii.
ánh giá k toán công c tài chính phái sinh áp dng cho các doanh nghip Vit
Nam trên c hai phng din: các quy đnh pháp lý áp dng đ xây dng chun mc k
toán cho công c tài chính phái sinh ti các doanh nghip Vit Nam và kh nng vn
dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán cho công c tài chính phái
sinh ti các doanh nghip Vit Nam.
8

Kt qu kho sát nhng khó khn và nguyên nhân ca nhng khó khn trong quá
trình vn dng chun mc quc t đ xây dng chun mc k toán công c tài chính
phái sinh cho các doanh nghip Vit Nam.
 xut các gii pháp xây dng chun mc k toán công c tài chính phái sinh áp
dng cho các doanh nghip Vit Nam trên c s vn dng các chun mc quc t,
nhm góp phn đáp ng nhu cu thông tin tài chính ca các đi t
ng s dng báo cáo
tài chính ca các doanh nghip Vit Nam.
8. Kt cu ca lun vn
Lun vn có kt cu nh sau:
 Chng 1: Tng quan v k toán công c tài chính phái sinh áp dng cho
các doanh nghip
 Chng 2: Thc trng vic vn dng Chun mc quc t đ xây dng chun

mc k toán cho công c tài chính phái sinh ti các doanh nghip Vit Nam
 Ch
ng 3: Mt s kin ngh v vic vn dng các Chun mc quc t đ
xây dng chun mc k toán công c tài chính phái sinh ti các doanh
nghip Vit Nam
 Kt lun
 Tài liu tham kho
 Ph lc
9

Chng 1
: TNG QUAN V K TOÁN CÔNG C TÀI
CHÍNH PHÁI SINH ÁP DNG CHO CÁC DOANH
NGHIP

1.1. Tng quan v CCTC PS
1.1.1. Mt s khái nim liên quan đn CCTC PS
CCTC

là hp đng làm tng tài sn tài chính ca đn v và n phi tr tài chính
hoc công c vn ch s hu ca đn v khác.
CCTC PS là mt CCTC hoc mt hp đng tha mãn đng thi ba đc đim sau:
(1) Có giá tr thay đi theo s thay đi ca lãi sut, giá CCTC, giá hàng hóa, t
giá hi đoái, ch s giá c hoc lãi sut, xp hng tín dng hoc ch
 s tín dng, hoc
các ch s khác vi điu kin trong trng hp các ch s khác này là các bin s phi
tài chính thì bin s đó không liên quan đn các bên tham gia hp đng (còn đc gi
là các bin s c s);
(2) Không yêu cu đu t thun ban đu hoc yêu cu đu t thun ban đu thp
hn so vi các loi hp đng khác có các phn ng tng t

 đi vi s thay đi ca
các yu t th trng; và
(3) c thanh toán vào mt ngày trong tng lai.
c đim chung ca CCTC PS là không yêu cu doanh nghip phi có khon đu
t ban đu, ngoi tr trng hp giao dch hp đng quyn chn thì bên mua phí
quyn chn phi tr phí cho bên bán quyn chn. Thông thng, vic thanh toán gia
các bên s dng CCTC PS đc thc hin trên c s
 thun, theo đó các bên ch thanh
toán cho nhau phn chênh lch v giá tr hp lý ca tài sn c s trong hp đng phái
sinh, nh: chênh lch gia giá c hàng hoá, giá chng khoán ti thi đim khi đu hp
dng và thi đim báo cáo hoc thi đim đáo hn hp đng; chênh lch gia lãi sut
th ni hoc lãi sut c đnh ca khon vay trong tng k; chênh lch gia t giá hi
10

đoái ca mt s lng ngoi t ti thi đim khi đu hp đng và thi đim đáo hn
hp đng. Trong mt s trng hp, các bên có th chuyn giao tài sn c s (hàng
hoá, ngoi t, chng khoán, khon vay) thì vic thanh toán đc da trên giá tr hp lý
ca tài sn c s đc quy đnh trong hp đng.
1.1.2.
Các CCTC PS ph bin
1.1.2.1. Hp đng tng lai (Future Contract)
Hp đng tng lai là mt tho thun ràng buc mang tính pháp lý gia các bên
đ mua hoc bán mt s tài sn, ngha v phi tr hoc CCTC nht đnh vào mt thi
đim xác đnh trong tng lai vi mc giá niêm yt ti ngày giao dch, đc chun hoá
theo quy đnh và đc giao dch trên sàn giao dch tp trung.
Ti thi đim b
t đu hp đng, các bên tham gia vào hp đng tng lai phi
m tài khon ký qu ti sàn giao dch hoc nhà môi gii trung gian. Hàng ngày, khi có
chênh lch gia giá tr th trng ca tài sn c s và giá tr tài sn c s quy đnh
trong hp đng, nhà môi gii hoc sàn giao dch s thông báo cho các bên s tin phi

tr hoc đc nhn thông qua tài khon ký qu m ti nhà môi gii. Trong khong thi
gian hiu lc ca hp đng, các bên phi duy trì s d tài khon ký qu trên mc ti
thiu đc quy đnh bi sàn giao dch và phi np thêm tin vào tài khon ký qu nu
s d tài khon ký qu thp hn mc ký qu ti thiu.
Hp đng tng lai đc niêm yt công khai trên sàn giao dch, có các đc đim
k thut mang tính chun hoá quy đnh bi sàn giao d
ch. Giá tr hp đng tng lai
đc xác đnh theo giá th trng hàng ngày trên sàn giao dch. Quyn li và ngha v
ca các bên tham gia vào hp đng tng lai đc đm bo đy đ bi sàn giao dch.
Hp đng tng lai có tính thanh khon cao, ri ro thp và đc thanh toán bù tr
đa phng bi sàn giao dch. Các bên trong hp đng có th tt toán hp đng ti hoc
trc thi đim
đáo hn hp đng. Ti thi đim đáo hn hp đng, vic thanh toán có
th đc thc hin bng cách chuyn giao tài sn c s hoc thanh toán s tin chênh
lch gia giá ti ngày đáo hn hp đng và giá ti ngày ký hp đng.
11

1.1.2.2. Hp đng quyn chn (Option Contract)
Hp đng quyn chn là mt tho thun ràng buc mang tính pháp lý gia hai
bên, trong đó ngi mua quyn chn đc quyn (nhng không bt buc) mua hoc
bán mt CCTC c th vi mt mc giá nht đnh vào hoc trc mt thi đim trong
tng lai đc quy đnh trong hp đng. Khi ngi mua quyn chn thc hin quy
n
mua hoc bán theo hp đng, ngi bán quyn chn bt buc phi thc hin các ngha
v đã ký kt trong hp đng theo yêu cu ca bên mua.
Quyn chn gm 2 loi: quyn chn mua và quyn chn bán. Ti thi đim hp
đng có hiu lc, bên mua quyn chn phi tr phí quyn chn cho bên bán. Bên mua
quyn chn có quyn thc hin hoc không th
c hin quyn chn ti thi đim đáo hn
hp đng. Hp đng quyn chn đc giao dch trên c sàn giao dch và th trng phi

tp trung OTC.
Bng 1.1. Tóm tt ngha v và quyn li ca các bên tham gia trong hp đng
quyn chn
Bên tham gia
hp đng
Ngi mua quyn chn Ngi bán quyn chn
Quyn li và
ngha v
ứ Phi tr phí
ứ Có quyn la chn thc hin hoc
không thc hin hp đng
ứ c nhn phí
ứ Không có quyn quyt đnh
vic thc hin hoc không
thc hin hp đng
Quyn chn
mua
ứ Nu giá th trng cao hn giá
gc hp đng thì s thc hin
quyn chn
ứ Nu giá th trng thp hn giá
gc hp đng thì s không thc
hin quyn chn.
ứ Có ngha v thc hin theo
quyt đnh ca ngi mua
Quyn chn
bán
ứ Nu giá th trng cao hn giá
gc hp đng thì s không thc
hin quyn chn

ứ Nu giá th trng thp hn giá
gc hp đng thì s thc hin
quyn chn.
ứ Có ngha v thc hin theo
quyt đnh ca ngi mua
12


1.1.2.3. Hp đng k hn (Forward Contract)
Hp đng k hn là mt tho thun ràng buc mang tính pháp lý gia hai bên đ
mua hoc bán mt s tài sn, ngha v phi tr hoc CCTC nht đnh vào mt thi
đim xác đnh trong tng lai vi mc giá tho thun gia các bên ti ngày giao dch.
Các bên trong hp đng không phi m tài khon ký qu hay tr bt c lo
i phí
nào ti thi đim bt đu hp đng. Tài sn c s, thi gian đáo hn, hình thc thanh
toán, ph thuc hoàn toàn vào tho thun c th gia hai bên tham gia hp đng. Do
hp đng k hn không giao dch ti sàn giao dch, các bên trong hp đng k hn phi
chu nhng ri ro nht đnh do quyn li và ngha v theo hp đng không đ
c đm
bo bi sàn giao dch.
Hp đng k hn không đc tt toán trc thi đim đáo hn hp đng, các bên
trong hp đng k hn ch phi thanh toán mt ln vào ngày đáo hn hp đng. Vic
thanh toán hp đng k hn là thanh toán song phng, có th đc thc hin bng
cách chuyn giao tài sn c s hoc thanh toán s tin chênh lch gia giá ti ngày đáo
hn hp đng và ngày ký hp đng.
1.1.2.4. Hp đng hoán đi (Swap Contract)
Hp đng hoán đi là mt tho thun ràng buc mang tính pháp lý gia hai bên
đ trao đi (nhng không mang tính cht mua bán) mt s tài sn hoc ngha v phi
tr trong mt khong thi gian c th vi mt mc lãi sut, t giá hi đoái hoc giá c
nh

t đnh đc quy đnh trong hp đng.
Hp đng hoán đi đc dùng đ trao đi mt s tài sn không mang tính cht
mua bán (ví d nh trao đi đng EUR ly dng USD) hoc trao đi mt s ngha v
phi tr không mang tính mua bán (ví d nh trao đi lãi sut th ni ly lãi sut c
đnh, giá c hàng hoá bin đi ly giá c hàng hoá c đnh).
Các hp đ
ng hoán đi không đc niêm yt trên sàn giao dch do mang tính cht
là tho thun riêng gia hai bên, đc thc hin da vào nhu cu nhn hoc chi tr
13

lung tin ca tng bên bng cách đi li ích trên th trng tài chính này đ ly li ích
ca bên khác trên th trng tài chính kia nhm mc đích ch yu là phòng nga ri ro.
1.2. K toán CCTC PS
1.2.1. Lch s hình thành và phát trin chun mc quc t v k toán CCTC PS
1.2.1.1. Chun mc k toán quc t s 32 – Trình bày CCTC (IAS 32)
Ni dung ca IAS 32 đc công b ln đu tiên vào n
m 1991 di dng d tho
(E 40 Công c tài chính). Tính đn đu nm 2013, IAS 32 đã trãi qua 6 ln b sung
chnh sa. Quá trình điu chnh IAS 32 đc tóm tt trong Bng 1.2 trong Ph lc 2.
T ngày 01/01/2013, IAS 32 có hiu lc bao gm nhng điu chnh trong chun mc
t tháng 05/2012.
1.2.1.2. Chun mc Báo cáo tài chính quc t s 07 – Thuyt minh CCTC (IFRS 07)
IFRS 07 đc d tho t nm 2004 và bt đ
u có hiu lc t ngày 01/01/2007.
Tính đn nay, IFRS 07 đã đc chnh sa và b sung nhiu ln đ ngày càng hoàn
thin hn. Quá trình hình thành và chnh sa b sung ca IFRS 07 đc tóm tt trong
Bng 1.3 trong Ph lc 2.
IFRS 07 hng dn cách thuyt minh CCTC đ giúp cho ngi s dng Báo cáo
tài chính đánh giá s nh hng ca CCTC đn tình hình tài chính và kt qu kinh
doanh ca đn v; đánh giá bn cht cng nh phm vi c

a các ri ro phát sinh t
CCTC và cách thc qun tr ri ro ca đn v.
i vi CCTC PS, IFRS 07 yêu cu thuyt minh các thông tin sau trên Báo cáo
tài chính: thuyt minh v giá tr hp lý ca các tài sn tài chính và các khon n tài
chính, thuyt minh v đnh tính và đnh lng v các ri ro tín dng, ri ro thanh khon
và ri ro th trng phát sinh t vic s dng các CCTC, …
1.2.1.3. Chun mc k toán quc t s 39 – Ghi nhn và đ
o lng CCTC (IAS 39)
Ni dung ca IAS 39 đc công b ln đu tiên vào nm 1991 di dng d tho
(E 40 Công c tài chính). Tính đn đu nm 2013, IAS 39 đã trãi qua 13 ln b sung
chnh sa. Quá trình điu chnh IAS 39 đc tóm tt trong Bng 1.4 trong Ph lc 2.
14

1.2.1.4. Chun mc Báo cáo tài chính quc t s 09 – Công c tài chính (IFRS 09)
Do IAS 39 quá phc tp và rt khó áp dng mt cách chính xác, IASB quyt đnh
chnh sa IAS 39 và ban hành các tiêu chun mi v các CCTC IFRS 09. Tuy nhiên,
đ đáp ng yêu cu ca các bên liên quan phi sa đi và hoàn thin k toán CCTC
mt cách nhanh chóng, IASB tin hành vic điu chnh thay th IAS 39 thành nhiu
giai đon. IASB hoàn thành tng chng ca IFRS 09 đ thay th tng phn IAS 39.
Tháng 11 nm 2009, IASB ban hành m
t s chng ca IFRS 09 CCTC liên
quan đn vic phân loi và đo lng tài sn tài chính. Tháng 10 nm 2010, IASB b
sung thêm các yêu cu liên quan đn vic phân loi và đo lng các khon n tài chính
trong IFRS 09, trong đó, bao gm các yêu cu v làm th nào đ gii thích cho ri ro
tín dng riêng ca khon n tài chính đc xác đnh theo giá tr hp lý.
IFRS bt đu có hiu lc t ngày 01/01/2013 v ni dung ghi nhn, dng ghi
nhn, phân loi và đo l
ng CCTC.
1.2.2. Ni dung k toán CCTC PS theo chun mc quc t
1.2.2.1. Phân loi CCTC PS theo IFRS 09

Vic phân loi CCTC PS theo nhiu tiêu chí, mt s các phân loi nh sau:
Phân loi theo c ch thc hin hp đng có 04 loi: Hp đng k hn, Hp
đng tng lai, Hp đng quyn chn, Hp đng hoán đi.
Phân loi theo bin s c s: CCPS ngoi t, CCPS vàng, CCPS hàng hóa, CCPS
tin t, CCPS lãi sut, CCPS tín dng, CCPS chng khoán.
Phân loi theo tính đc lp ca hp đng, có 02 loi: CCPS đc lp, CCPS đc
gn chìm (embedded derivatives).
Phân loi theo tính đc lp ca hp đng, có 02 loi: CCPS nn tng (04 loi:
Hp đng k hn, Hp đng tng lai, Hp đng quyn chn, Hp đng hoán đi) và
CCPS hin đi (s kt hp ca các CCPS n
n tng vi nhau nh quyn chn tng lai
trái phiu, …).