BIÊN SOẠN VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN LỊCH SỬ NHẰM GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (902.07 KB, 107 trang )
g
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
KHOA LỊCH SỬ
MÔN LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ
ĐỀ TÀI
BIÊN SOẠN VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU TRẮC
NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN LỊCH SỬ NHẰM GÓP PHẦN
NÂNG CAO HIỆU QUẢ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG.
(PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX)
LỊCH SỬ LỚP 10 - BAN CƠ BẢN
Khóa: 2005-2009
GVHD: TH.S. NHỮ THỊ PHƢƠNG LAN
SVTH: ĐOÀN THỊ HẰNG
LỚP: IVB
Thành phố Hồ Chí Minh tháng 5 năm 2009
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-1-
cac
Lời cảm ơn
Lời đầu tiên cho đề tài của mình em xin bày tỏ lòng
biết ơn tới bố, mẹ - người đã sinh thành và nuôi dưỡng em,
tạo điều kiện để em được học tập như ngày hôm nay.
Em cũng xin tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô
trong khoa Lịch sử - Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí
Minh, những người đã truyền thụ cho em những tri thức lịch
sử quý báu, đã dìu dắt chúng em suốt những năm đại học.
Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Th.S Nhữ Thị
Phương Lan. Người đã tận tình chỉ bảo em từ những bước đi
đầu tiên của đề tài, từ việc chọn đề tài nghiên cứu, tìm tài liệu
tham khảo đến việc khai thác tài liệu và lập đề cương chi tiết.
Em xin kính chúc cô và gia đình sức khỏe dồi dào, hạnh
phúc và thành công trong sự nghiệp trồng người.
Để hoàn thành đề tài này em còn nhận được sự giúp
đỡ của P.GS. TS. Ngô Minh Oanh, các cán bộ của thư viện
Đại học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, thư viện Đại học Sư
phạm Tp. Hồ Chí Minh, các thầy cô cùng các em học sinh
Trường trung học thực hành ĐHSP, THPT chuyên Trần Đại
Nghĩa, THPT Nguyễn Du, THPT Nguyễn Thượng Hiền,
THPT dân lập Hồng Đức, THPT Merie Curie, THPT dân lập
Nguyễn Bỉnh Khiêm, cùng với sự đóng góp ý kiến chân thành
của bạn bè.
Xin gửi lại đây lời cảm ơn chân thành nhất!
Sinh viên thực hiện
Đoàn Thị Hằng
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-2-
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-3-
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-4-
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 5
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................... 5
II. PHẠM VI NGHIÊN CỨU .............................................................................. 7
III. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ........................................................................................ 7
IV. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................. 9
V. BỐ CỤC ĐỀ TÀI ........................................................................................... 10
NỘI DUNG ......................................................................................................... 11
CHƢƠNG I: KHÁI QUÁT VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC
TẬP TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ. ................................................................... 11
I. KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP ............................................... 11
I. 1. Khái niệm kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ................................ 11
I. 2. Vai trò, ý nghĩa kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ........................ 12
I. 3. Nội dung kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học lịch sử .......... 14
II. HÌNH THỨC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ BẰNG TRẮC NGHIỆM
KHÁCH QUAN ................................................................................................. 15
II. 1. Khái niệm ..................................................................................... 15
II. 1.1. Trắc nghiệm (Test) ............................................................... 15
II. 1.2. Trắc nghiệm khách quan (Objective test) ............................. 16
II. 2. Sự khác biệt giữa trắc nghiệm khách quan với tự luận .................. 16
II. 2.1. Một số tƣơng đồng và khác biệt giữa trắc nghiệm luận
đề (tự luận) và trắc nghiệm khách quan (trắc nghiệm). .................... 17
II. 2.2. Những ƣu – nhƣợc điểm của trắc nghiệm khách quan và
trắc nghiệm tự luận .......................................................................... 18
II. 3. Các hình thức câu trắc nghiệm khách quan ................................... 19
II. 3. 1. Dạng thứ nhất: Câu trắc nghiệm trả lời ngắn ....................... 19
II. 3. 2. Dạng thứ 2: Câu trắc nghiệm đúng – sai ............................. 20
II. 3. 3. Dạng thứ 3: Câu trắc nghiệm có nhiều lựa chọn .................. 21
II. 3. 4. Dạng thứ 4: Câu trắc nghiệm đối chiếu - cặp đôi (câu hỏi
trắc nghiệm tƣơng thích) ................................................................ 22
II. 3. 5. Dạng thứ 5: Câu trắc nghiệm điền khuyết............................ 23
III. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG MỘT BÀI TRẮC NGHIỆM ........................... 24
III. 1. Quy hoạch một bài trắc nghiệm ................................................... 24
III. 1.1. Xác định mục đích trắc nghiệm .......................................... 24
III. 1.2. Phân tích nội dung bài học .................................................. 25
III. 1.3. Lập dàn bài trắc nghiệm ...................................................... 26
III. 2. Phân tích bài trắc nghiệm, câu trắc nghiệm. ................................ 26
III. 2.1. Ý nghĩa của việc phân tích câu trắc nghiệm ........................ 26
III. 2.2. Độ khó của bài trắc nghiệm ................................................ 27
III. 2.3. Độ khó của câu trắc nghiệm ................................................ 27
III. 2.4. Độ phân cách của câu trắc nghiệm ...................................... 28
III. 2.5. Phân tích đáp án .................................................................. 29
III. 2.6. Phân tích mồi nhử ............................................................... 29
CHƢƠNG II: TÌNH HÌNH KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP
MÔN LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY. ................................. 30
I. BỘ MÔN LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG ............................................ 30
II. THỰC TRẠNG VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-5-
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY. ............ 33
II.1. Hình thức kiểm tra, đánh giá trong dạy học lịch sử ở trƣờng
phổ thông .............................................................................................. 33
II.2. Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập trong dạy học lịch
sử ở trƣờng phổ thông hiện nay............................................................. 34
II.3. Thống kê kết quả kiểm tra, đánh giá trong dạy học lịch sử ở trƣờng
phổ thông hiện nay. ............................................................................. 39
II. 4. Đề xuất một số giải pháp .............................................................. 40
CHƢƠNG III: BIÊN SOẠN CÂU TRẮC NGHIỆM CHO PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX. ............................. 46
I. LÝ DO CHỌN PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN NỬA
ĐẦU THẾ KỶ XIX. ............................................................................................ 46
II. VẬN DỤNG QUY HOẠCH CÂU TRẮC NGHIỆM VÀO BÀI HỌC
CỤ THỂ .............................................................................................................. 47
II. 1. Xác định mục tiêu bài học ............................................................ 47
II. 2. Phân tích nội dung bài học. .......................................................... 47
II. 2.1. Ghi lại những nội dung chính cần kiểm tra ........................... 47
II. 2.2. Chuyển hóa những nội dung cần kiểm tra thành
những câu trắc nghiệm. ................................................................... 49
II. 3. Lập dàn bài trắc nghiệm cho bài học ............................................ 51
III. BIÊN SỌA HỆ THỐNG CÂU TRẮC NGHIỆM CHO CÁC BÀI HỌC PHẦN
LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX .............. 51
IV. THỰC NGHIỆM Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG ............................................... 83
IV. 1. Cách bố trí lớp thực nghiệm ........................................................ 83
IV. 2. Thời gian thực nghiệm ................................................................ 83
IV. 3. Lớp đối chứng ............................................................................ 83
IV. 4. Lớp thực nghiệm ......................................................................... 84
V. KẾT LUẬN .................................................................................................... 84
V. 1. Kết quả thực nghiệm .................................................................... 84
V. 2. Phân tích câu trắc nghiệm, bài trắc nghiệm. ................................. 85
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 88
PHỤ LỤC ........................................................................................................... 92
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 104
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-6-
MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Kể từ khi Đảng và nhà nƣớc thực hiện công cuộc đổi mới(1986), đến nay đã
đƣợc hơn 20 năm trôi qua. Công cuộc đổi mới đã đạt nhiều thành tựu và những thành
tựu ấy thể hiện rõ trên tất cả các phƣơng diện: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội …
Những thành tựu đó chứng tỏ đƣờng lối đúng đắn và sáng suốt của Đảng và nhà nƣớc.
Thời gian qua cùng với quá trình Việt Nam gia nhập các tổ chức quốc tế nhƣ : APEC,
WTO, … hoà cùng bạn bè thế giới, Việt Nam đang từng bƣớc thực hiện điều mà Bác
Hồ kính yêu của chúng ta hằng mong muốn: dân tộc ta “sánh ngang cùng cƣờng quốc
năm châu”. Trong quá trình hội nhập để phát triển kinh tế đất nƣớc, Việt Nam đã
không ngừng đổi mới. Những con ngƣời năng động, hiểu biết, nắm vững khoa học kỹ
thuật đƣợc đào tạo để đáp ứng nhu cầu xã hội. Mặc dù hội nhập song chúng ta vẫn giữ
gìn và phát huy bản sắc, tinh hoa văn hoá của dân tộc. Chúng ta “hội nhập” mà không
“hoà tan”. Để quá trình hội nhập đạt nhiều thành công thì ngành giáo dục cần đƣợc
quan tâm. Điều này đã đƣợc Đảng và nhà nƣớc xác định: “ Giáo dục là quốc sách hàng
đầu”, chỉ có xây dựng và phát triển một nền giáo dục hiện đại mới có thể đào tạo
những con ngƣời Việt Nam hiện đại và năng động.
Trong những năm gần đây, cùng với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, sự phát
triển mạnh mẽ của lực lƣợng sản xuất, sự hình thành và phát triển của nền kinh tế tri
thức, giáo dục thế giới nói chung và giáo dục nƣớc ta nói riêng luôn đòi hỏi đổi mới và
cải cách không ngừng để đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực cho xã hội. Một trong
những trọng tâm của làn sóng cải cách giáo dục là hình thành phẩm chất, năng lực của
thế hệ trẻ và ngƣời lao động và ý thức, trách nhiệm tích cực, chủ động, năng lực sáng
tạo, tính thích ứng nhanh, phát huy cá tính lẫn bản sắc của ngƣời học.
Ở nƣớc ta, cải cách giáo dục là vấn đề thu hút sự quan tâm của nhà nƣớc và các
ban nghành. Bởi lẽ: chất lƣợng giáo dục thực tế chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu, còn nhiều
mất cân đối trong giáo dục, xuất hiện xu hƣớng không lành mạnh trong giáo dục, cơ sở
vật chất phục vụ cho giáo dục còn nghèo nàn và lạc hậu so với nhu cầu đào tạo.
Ngay tại hội nghị lần thứ 6 của BCH TW Đảng khoá IX, ông Nguyễn Khoa
Điềm đã nhấn mạnh: “… Chất lƣợng giáo dục vẫn là vấn đề day dứt nhất”. Quả thực
muốn nâng cao chất lƣợng và hiệu quả trong giáo dục thì một trong những việc cần
làm là phải coi trọng khâu đánh giá vì đánh giá có vai trò quan trọng nhƣ nội dung.
Đánh giá là một trong 4 thành tố của quá trình dạy học.
Thực tế, trong những năm gần đây giáo dục Việt Nam không ngừng đổi mới.
Một trong những mục tiêu quan trọng của cải cách giáo dục phổ thông là đổi mới
chƣơng trình và phƣơng pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực chủ động và sáng
tạo của học sinh. Để thực hiện mục tiêu này, trong thời gian qua ngành giáo dục đã có
nhiều nỗ lực xây dựng lại chƣơng trình theo hƣớng cập nhật và giảm tải, áp dụng
phƣơng pháp giáo dục chủ động với phƣơng châm lấy ngƣời học làm trung tâm và
biên soạn sách giáo khoa tài liệu giảng dạy để đảm bảo chuyển tải đƣợc nội dung và
thực hiện đƣợc những phƣơng pháp mới. Những nỗ lực này đã phổ biến phƣơng châm
và mục tiêu của cải cách giáo dục đến hầu hết các giáo viên, đem lại những thành công
bƣớc đầu trong việc xây dựng một đội ngũ giáo viên có kinh nghiệm sử dụng phƣơng
pháp mới một cách thành thạo. Tại một số trƣờng có điều kiện giảng dạy và học tập
tốt, ngày càng có nhiều học sinh chứng tỏ năng lực, khả năng tự học, làm việc độc lập
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-7-
và tƣ duy sáng tạo ở mức khá cao. Điều này cho thấy công cuộc cải cách giáo dục hiện
nay là thực sự cần thiết và đang phát triển đúng hƣớng.
Tuy nhiên, bên cạnh một số thành tựu đã nêu có thể thấy hiệu quả cải cách giáo
dục trong thời gian qua còn khá hạn chế. Phƣơng pháp giáo dục chủ động đã đƣợc đƣa
vào áp dụng nhƣng đa số giáo viên hiện nay vẫn chỉ sử dụng phƣơng pháp “ Thầy đọc
trò ghi”. Kết quả thực tế của việc giáo dục giảm tải chƣơng trình hình nhƣ không đáng
kể và hai điểm nóng nổi bật của giáo dục Việt Nam trong nhiều năm qua là sức ép thi
cử và bệnh thành tích trầm trọng với tác động tiêu cực đến toàn bộ hệ thống cho đến
nay vẫn chƣa hề có dấu hiệu giảm sút. Một điều đáng lƣu ý là trong khi mục tiêu, nội
dung và phƣơng pháp giáo dục đã và đang đƣợc thay đổi trong quá trình cải cách thì
việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lại hầu nhƣ không hề thay đổi. Những phƣơng
pháp kiểm tra truyền thống vẫn áp dụng trong nền giáo dục Việt Nam - kiểm tra tự
luận. Mặc dù kiểm tra trắc nghiệm đã đƣợc áp dụng ở một số môn học, trong những kì
thi nhƣ: thi giữa kì, thi cuối kì và cả thi tốt nghiêp, thi tuyển sinh cao đẳng và đại học
(ngoại ngữ). Cụ thể trong năm học 2005-2006, Bộ giáo dục quyết định tổ chức thi trắc
nghiệm môn ngoại ngữ cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Trong kỳ thi tuyển
sinh đại học năm 2007-2008, các môn: ngoại ngữ, vật lý, hoá học, đã đƣa câu hỏi trắc
nghiệm vào trong đề thi. Song việc áp dụng hình thức kiểm tra trắc nghiệm trong kiểm
tra, đánh giá chƣa phổ biến.
Thực tế hiện nay, nền giáo dục Việt Nam đang thực hiện chƣơng trình chống
tiêu cực trong thi cử, bệnh thành tích, thì việc kiểm tra và đánh giá nghiêm túc thành
quả học tập của học sinh càng đƣợc chú ý hơn hết. Kiểm tra trắc nghiệm là một hình
thức đã đƣợc áp dụng ở nhiều nƣớc trên thế giới, nhƣng ở Việt Nam thì việc áp dụng
kiểm tra trắc nghiệm vào việc kiểm tra đánh giá còn là vấn đề nóng bỏng đã và đang
đƣợc nhiều nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm.
Bản thân là một giáo viên tƣơng lai sẽ trực tiếp giảng dạy bộ môn lịch sử. Tôi
thấy đặc thù của môn lịch sử là không thể tái diễn lại sự kiện lịch sử đã qua. Môn học
với khối lƣợng kiến thức tƣơng đối nhiều. Chƣơng trình lịch sử phổ thông bao gồm cả
phần lịch sử Việt Nam và lịch sử thế giới, từ cổ đại đến hiện đại, với nhiều sự kiện,
nhiều chuỗi kiến thức, lại yêu cầu học sinh vừa nhớ kiến thức, vừa biết vận dụng kiến
thức liên hệ thực tế. Hơn nữa, với nội dung chƣơng trình quá dài trong khi số tiết dành
cho bộ môn sử lại quá ít (1,5 tiết/tuần đối với lớp 10 và lớp 12, 1 tiết/tuần đối với lớp
11). Vị trí môn lịch sử ở trƣờng phổ thông chƣa đƣợc đánh giá đúng mức, môn sử chỉ
là môn học phụ ít đƣợc xã hội và ban giám hiệu nhà trƣờng quan tâm. Học sinh không
hứng thú với việc học tập lịch sử, thậm chí còn có cảm giác sợ môn này, kỳ thi đến các
em chỉ học vẹt, học để nhớ kiến thức, để làm đƣợc bài và không bị điểm kém là đƣợc.
Trong các kỳ thi tốt nghiệp, đặc biệt thi tuyển sinh đại học, kết quả thi môn sử
đã gây nhiều bức xúc trong xã hội. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này nhƣ:
môn sử thƣờng bị coi là môn phụ, học sinh không có hứng thú với việc học sử, phƣơng
pháp giảng dạy còn khô khan, nội dung chƣơng trình còn nặng nề … Các đề thi môn
lịch sử trong những năm qua còn nặng về nhớ sự kiện. Thực tế nhƣ trên, bản thân tôi
nghĩ nên thay đổi hình thức kiểm tra, đánh giá trong các kì thi, để phát huy tính tích
cực và sáng tạo của học sinh, nhƣng cũng thực hiện nghiêm túc “không quay cóp trong
thi cử”. Nhƣ vậy thì với việc áp dụng những hình thức kiểm tra truyền thống kiểu câu
hỏi tự luận, yêu cầu học sinh nhớ sự kiện thì không thể tránh khỏi quay cóp trong thi
cử.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-8-
Hiện nay trong dạy học môn lịch sử ở một số trƣờng phổ thông đã và đang áp
dụng hình thức kiểm tra trắc nghiệm khách quan trong các kì thi nhƣ: kiểm tra 15 phút,
kiểm tra một tiết, …. Theo tôi việc áp dụng kiểm tra trắc nghiệm khách quan trong dạy
học lịch sử cần đƣợc các giáo viên bộ môn quan tâm và áp dụng nhiều hơn. Nhƣng
muốn áp dụng thành công thì yêu cầu hàng đầu là phải có ngân hàng câu hỏi trắc
nghiệm khách quan. Thực tế trong môn lịch sử chƣa có.
Chọn nghiên cứu đề tài “Biên soạn và sử dụng hệ thống câu trắc nghiệm khách
quan môn lịch sử nhằm góp phần nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá trong dạy học
lịch sử ở trƣờng phổ thông”, tôi mong muốn tìm hiểu thêm về hình thức kiểm tra trắc
nghiệm khách quan, cũng nhƣ xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan
phần lịch sử Việt Nam từ thế kỷ X đến nửa đầu thế kỷ XIX. Hơn nữa, việc xây dựng
hệ thống câu trắc nghiệm khách quan sẽ giúp tôi đánh giá thành quả học tập của học
sinh một cách khách quan trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông sau này. Là một
giáo viên tƣơng lai, đƣợc học tập những phƣơng pháp mới trong giảng đƣờng đại học,
tôi muốn sau này sẽ áp dụng tốt những phƣơng pháp mới đã đƣợc học vào thực tiễn.
Những hiểu biết của bản thân về hình thức kiểm tra trắc nghiệm khách quan,
cũng nhƣ thực trạng kiểm tra đánh giá trong dạy học lịch sử còn nhiều hạn chế. Vì vậy
tìm hiểu và nghiên cứu đề tài này chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, rất
mong quý thầy cô và bạn bè đóng góp để bài nghiên cứu của tôi hoàn thiện hơn.
II. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu đề tài này, bên cạnh việc tìm hiểu đôi nét về hình thức kiểm tra trắc
nghiệm khách quan nhƣ:
+ Thế nào là kiểm tra trắc nghiệm khách quan?
+ Sự khác biệt giữa trắc nghiệm khách quan vơi tự luận.
+ Các hình thức câu hỏi trắc nghiệm thông dụng.
+ Quy hoạch một bài trắc nghiệm.
Phần chính của đề tài đi vào giải quyết các vấn đề ở chƣơng II và chƣơng III,
đó là:
+ Tìm hiểu tình hình kiểm tra và đánh giá trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ
thông hiện nay.
+ Xây dựng hệ thống câu trắc nghiệm khách quan cho phần lịch sử Việt Nam từ
thế kỷ X đến nửa đầu thế kỷ XIX.
Những câu trắc nghiệm đó sẽ đƣợc khảo sát ở học sinh phổ thông, lấy kết quả
làm bài của các em và phân tích câu trắc nghiệm, phân tích bài trắc nghiệm.
III. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Kiểm tra trắc nghiệm trong đánh giá thành quả học tập là hình thức đã có từ lâu
trong các nền giáo dục trên thế giới.
Khoa trắc nghiệm tâm lý và giáo dục đã có lịch sử phát triển hơn một thế kỷ ở
các nƣớc tiên tiến trên thế giới, nhƣng nó còn quá xa lạ đối với các thầy giáo Việt Nam
ở mọi cấp học.
Ở các trƣờng đại học nƣớc ngoài, môn trắc nghiệm giáo dục đã đƣợc sinh viên
làm quen ngay khi còn ở trên giảng đƣờng đại học. Còn ở Việt Nam thì từ cuối năm
1969, trắc nghiệm thành quả học tập mới đƣợc giảng dạy lần đầu tiên ở lớp cao học
giáo dục và tiến sĩ giáo dục tai Trƣờng Đại học Sƣ phạm Sài Gòn. Đây là môn học đầu
tiên chính thức giảng dạy cho các thầy giáo tại các trƣờng Sƣ phạm ở nƣớc ta.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-9-
Hình thức kiểm tra trắc nghiệm khách quan là hình thức kiểm tra khá mới mẻ
trong hoạt động kiểm tra và đánh giá thành quả học tập của học sinh. Mặc dù ở các
nƣớc trên thế giới đã áp dụng đã lâu, song đối với Việt Nam thì hình thức này mới chỉ
đƣợc áp dụng trong những năm gần nay. Vì vậy việc tìm hiểu về hình thức kiểm tra
trắc nghiệm khách quan trong đánh giá thành quả học tập của học sinh chƣa đƣợc
nghiên cứu nhiều.
Ở Việt Nam, TS. Dƣơng Thiệu Tống là ngƣời nghiên cứu khá sâu về hình thức
trắc nghiệm khách quan. Tiến sĩ là ngƣời giảng dạy bộ môn này cho các lớp cao học
giáo dục và tiến sĩ giáo dục tại Việt Nam.
TS. Dƣơng Thiệu Tống đã viết hai công trình về trắc nghiệm và đo lƣờng thành
quả học tập. Đó là:
+ Trắc nghiệm và đo lƣờng thành quả học tập (phƣơng pháp thực hành)
+ Trắc nghiệm tiêu chí (phƣơng pháp thực hành)
Trong công trình “Trắc nghiệm và đo lƣờng thành quả học tập” (Phƣơng pháp
thực hành), Trƣờng Đại học tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, xuất bản năm 1995, tác giả đã
trình bày khá chi tiết về hình thức trắc nghiệm khách quan. Từ khái niệm trắc nghiệm,
sự khác biệt của trắc nghiệm và tự luận, các hình thức câu hỏi trắc nghiệm thƣờng
dùng, đến việc phân tích câu trắc nghiệm và các bƣớc quy hoạch một bài trắc nghiệm.
Về lý thuyết tác giả trình bày khá chi tiết nhƣng việc áp dụng nó vào việc soạn thảo
các câu trắc nghiệm thì chỉ đƣợc áp dụng ở môn Anh văn và môn Toán, còn các môn
thuộc Khoa học xã hội nhƣ Văn, Sử, Địa thì chƣa đƣợc áp dụng soạn thảo. Thông qua
việc tìm hiểu lý thuyết về hình thức trắc nghiệm khách quan và tham khảo các bài mẫu
trắc nghiệm, tôi vận dụng vào soạn thảo câu trắc nghiệm cho một bài học lịch sử.
Đối với công trình “Trắc nghiệm tiêu chí” (phƣơng pháp thực hành), nhà xuất
bản giáo dục -1998. Trong công trình này tác giả trình bày khá chi tiết về trắc nghiệm
tiêu chí nhƣ: Thế nào là trắc nghiệm tiêu chí?, những vấn đề đặt ra đối với trắc nghiệm
tiêu chí ?, cách phân tích câu trắc nghiệm tiêu chí ?....
Ngoài những công trình của TS. Dƣơng Thiệu Tống, còn một số công trình
nghiên cứu về hình thức trắc nghiệm khách quan nhƣ:
Kỷ yếu hội thảo khoa học của Trƣờng Đại học sƣ phạm Tp. Hồ Chí Minh -
Viện nghiên cứu giáo dục - xuất bản 2006. Trong công trình có trình bày một số đề tài
nghiên cứu về hình thức trắc nghiệm khách quan nhƣ:
+ TS. Ngô Thị Minh với bài “ Vài suy nghĩ về thi trắc nghiệm”, trong bài viết
của mình tác giả đã trình bày những mặt mạnh và hạn chế của hình thức trắc nghiệm
khách quan. Từ đó đề xuất về việc ra đề thi trắc nghiệm. Đó là nên kết hợp cả hai hình
thức trắc nghiệm trong bài thi của học sinh: trắc nghiệm tự luận, trắc nghiệm khách
quan.
+ TS. Nguyễn Thị Kim Anh với bài “Trắc nghiệm khách quan - một hình thức
đánh giá sớm đƣợc áp dụng”. Thông qua việc trình bày những hiểu biết của mình về
hình thức trắc nghiệm khách quan nhƣ các hình thức câu hỏi trắc nghiệm khách quan
thƣờng dùng (gồm cả ví dụ minh họa). Sau đó tác giả đã nêu nên những ƣu điểm của
trắc nghiệm khách quan so với tự luận.
+ TS. Nguyễn Mạnh Cƣờng và NCV Nguyễn Thanh Phong với bài “Giới thiệu
hệ thống TQB hỗ trợ xây dựng, quản lý, sử dụng ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm khách
quan”. Có thể nói đây là bài báo cáo khá chi tiết về việc ứng dụng tin học trong việc
soạn thảo và quản lý ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm. Tham khảo bài báo cáo này
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-10-
chúng ta sẽ vững vàng hơn trong việc sử dụng công nghệ thông tin vào việc soạn thảo
trắc nghiệm.
Phƣơng pháp dạy học lịch sử do Phan Ngọc Liên (chủ biên), nhà xuất bản giáo
dục - 2004. Công trình dành chƣơng VIII viết về kiểm tra và đánh giá kết quả học tập.
Trong chƣơng này có dành một phần viết về trắc nghiệm khách quan nhƣng phần trình
bày này quá ít để ngƣời đọc hiểu về hình thức trắc nghiệm khách quan. Phần trình bày
chỉ dùng để tham khảo thêm mà thôi.
Đo lƣờng và đánh giá kết quả học tập - Phƣơng pháp thƣc hành, của tập thể các
tác giả: Lê Trung Chính, Đoàn Văn Điều, Võ Văn Nam, Ngô Đình Qua, Lý Minh
Tiên, 2004. NXB ĐHSP Tp. HCM. Trong công trình này các tác giả đã nêu lên khái
niệm trắc nghiệm khách quan, đánh giá, các bƣớc quy hoạch một bài trắc nghiệm,
phân tích câu trắc nghiệm … tuy còn khá sơ sài do: đây tài liệu giảng dạy và học tập
môn “Đo lƣờng và đánh giá kết quả học tập” cho sinh viên các khoa của Trƣờng Đại
học Sƣ phạm chỉ đƣợc tính là 2 đơn vị học trình. Song những những nội dung đƣợc
giới thiệu trong công trình sẽ giúp ngƣời đọc, ngƣời học có thể hình dung ra những
điểm cơ bản của trắc nghiệm khách quan và biết cách quy hoạch một bài trắc nghiệm,
phân tích câu trắc nghiệm.
Công trình “Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông” -
Môn lịch sử của Bộ giáo dục và đào tạo do nhà xuất bản giáo dục xuất bản năm 2007.
Công trình gồm 4 phần:
+ Phần 1: Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục phổ thong.
+ Phần 2: Một số vấn đề chung về phƣơng pháp dạy học lịch sử ở trƣờng phổ
thông.
+ Phần 3: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trƣờng THPT.
+ Phần 4: Đổi mới phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Trong phần
này ngoài việc đƣa ra những vấn đề lí luận, còn đề xuất một số biện pháp đổi mới việc
kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập lịch sử của học sinh ở trƣờng phổ thông.
Công trình đã nêu một số dạng câu trắc nghiệm và kỹ thuật cơ bản biên soạn câu hỏi
trắc nghiệm và giới thiệu một số đề thi học kì có kết hợp câu hỏi tự luận với câu hỏi
trắc nghiệm. Nhƣng nội dung này trình bày khá sơ sài, ngƣời đọc chỉ có thể tham
khảo.
Trên cơ sở tham khảo những tài liệu có liên quan đến hình thức kiểm tra trắc
nghiệm khách quan. Là ngƣời tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này tôi tiếp thu và nêu ra
những vấn đề của mình: tiếp tục tìm hiểu về hình thức trắc nghiệm khách quan, quy
hoạch hệ thống câu trắc nghiệm cho phần lịch sử Việt Nam từ thế kỷ X đến nửa đầu
thế kỷ XIX, sau đó tôi chọn câu trắc nghiệm của một bài học bất kỳ thực nghiệm ở học
sinh, qua kết quả thực nghiệm phân tích một số câu trắc nghiệm trong bài trắc nghiệm
đã quy hoạch.
IV. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
IV. 1. Phƣơng pháp đối chiếu so sánh
Đối chiếu các tài liệu có liên quan đến đề tài để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu.
IV. 2. Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Từ việc nghiên cứu các tài liệu đã có, phân tích và chọn nội dung liên quan từ
đó tổng hợp lại thành những phiếu ghi, nội dung từng mục.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-11-
IV. 3. Phƣơng pháp khảo sát
Để làm rõ chƣơng hai của đề tài- tình hình kiểm tra đánh giá kết quả học tập
trong dạy học lịch sử, tôi đã sử dụng phƣơng pháp khảo sát. Tôi soạn những câu hỏi có
liên quan đến thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ
thông, sau đó khảo sát ở giáo viên bộ môn và học sinh, lấy kết quả khảo sát làm rõ vấn
đề.
Riêng phần xây dựng hệ thống câu trắc nghiệm, tôi chọn một bài học lịch sử cụ
thể, soạn những câu hỏi mở phát ra để học sinh trả lời tự do. Sau đó tập hợp lại chọn ra
những câu trả lời có tần số sai cao của học sinh làm mồi nhử hấp dẫn. Sau đó hoàn
thiện hệ thống câu trắc nghiệm cho bài học.
IV. 4. Phƣơng pháp thực nghiệm
Dùng câu hỏi trắc nghiệm của một bài học do bản thân quy hoạch, thực nghiệm
ở học sinh, lấy kết quả làm bài của học sinh, từ đó phân tích câu trắc nghiệm, phân tích
đề thi trắc nghiệm.
Quá trình nghiên cứu
- Xác định đề tài nghiên cứu.
- Tìm hiểu những tài liệu có liên quan đến đề tài.
- Đọc tài liệu và ghi chép những ý chính ra phiếu ghi chép.
- Lập đề cƣơng chi tiết.
- Thực nghiệm câu trắc nghiệm ở học sinh phổ thông.
- Phân tích đề thi trắc nghiệm, phân tích câu trắc nghiệm.
V. BỐ CỤC ĐỀ TÀI
Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài gồm 3 chƣơng:
+ Chƣơng I: Khái quát về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập trong dạy học lịch
sử.
+ Chƣơng II: Tình hình kiểm tra và đánh giá kết quả học tập môn lịch sử ở
trƣờng phổ thông.
+ Chƣơng III: Biên soạn câu trắc nghiệm cho phần lịch sử Việt Nam từ thế kỷ
X đến nửa đầu thế kỷ XIX.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-12-
NỘI DUNG
CHƢƠNG I: KHÁI QUÁT VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC
TẬP TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
I. KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP
Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong quá trình dạy học có
tầm quan trọng đặc biệt. Nó là khâu cuối cùng, đồng thời khởi đầu cho một chu trình
khép kín kiếp theo với một chất lƣợng cao hơn của quá trình giáo dục. Giáo viên nhất
thiết phải có nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra, đánh giá để làm
cho quá trình dạy học đƣợc sinh động và có hiệu quả hơn. Cần phải khắc phục những
quan niệm không đúng, đƣợc tồn tại dai dẳng và những cách thức cũ, không có hiệu
quả trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trƣờng THPT.
“Kiểm tra và đánh giá là một bộ phận hợp thành và là khâu cuối cùng của quá
trình dạy học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Kiểm tra, đánh giá là hai công việc đƣợc
tiến hành theo trình tự nhất định hoặc đan xen lẫn nhau nhằm khảo sát, xem xét cả về
định lƣợng và định tính kết quả học tập, đánh giá mức độ chiếm lĩnh nội dung học vấn
của học sinh”
1
.
I. 1. Khái niệm kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
Kiểm tra là một hoạt động nhằm cung cấp những dữ kiện, những thông tin làm
cở sở cho việc đánh giá.
Kiểm tra là một phần của quá trình dạy học và có ảnh hƣởng đến cuộc đời của
tất cả học sinh. Nếu học sinh thông thạo cách thức làm bài kiểm tra thì chất lƣợng các
bài kiểm tra sẽ tốt hơn. Mặt khác đề kiểm tra đƣợc chuẩn bị kỹ cũng góp phần đo
chính xác mức lĩnh hội tri thức, kỹ năng của học sinh. Vì vậy giáo viên cần quan tâm
đến những yếu tố ảnh hƣởng đến việc kiểm tra nhƣ: đề thi phải rõ ràng, phù hợp với
mục đích kiểm tra, phải đọc và kiểm nhiều lần để không có những sai sót, phía học
sinh không bị mất tập trung chú ý trong suốt thời gian làm bài.
Các loại kiểm tra thƣờng gặp nhƣ: kiểm tra thƣờng xuyên, kiểm tra định kỳ,
kiểm tra tổng kết.
Kiểm tra thƣờng xuyên: giáo viên thực hiện thƣờng xuyên trong lớp dƣới nhiều
hình thức: quan sát có hệ thống diễn biến hoạt động của lớp, khi ôn tập bài cũ, dạy bài
mới, khi học sinh vẫn dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Loại kiểm tra này giúp giáo
viên nắm bắt kịp thời tình hình học tập của học sinh từ đó thầy điều chỉnh cách dạy,
trò điều chỉnh cách học.
Kiểm tra định kỳ: thƣờng thực hiện sau khi học xong một chƣơng lớn, một phần
chƣơng trình. Nó giúp giáo viên và học sinh cùng nhìn lại kết quả dạy và học sau một
giai đoạn từ đó làm cơ sở cho việc xác định những điều chỉnh trong phần mới.
Kiểm tra tổng kết: thƣờng đƣợc thực hiện vào cuối kỳ học, cuối năm học. Kết
quả kiểm tra này là chỗ dựa cho giáo viên đƣa ra những đánh giá chung về học sinh
sau một năm học.
Đánh giá có nhiều định nghĩa, có thể nêu ba khái niệm về đánh giá, đó là:
Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, phán đoán về kết quả của
công việc, dựa vào sự phân tích những thông tin thu đƣợc, đối chiếu với những mục
1
Nguyễn Thị Bích Hạnh - Trần Thị Hƣơng - Lý luận dạy học- 2004- ĐH Sƣ phạm Tp. Hồ Chí Minh. Tr 145.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-13-
tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực
trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lƣợng, hiệu quả công việc.
Đánh giá là phƣơng tiện để xác định các mục đích và mục tiêu của một công
việc có đạt đƣợc hay không.
Đánh giá là quá trình thu thập, phân tích và giải thích thông tin một cách có hệ
thống nhằm xác định mức độ đạt đến các mục tiêu giảng huấn về phía học sinh.
Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, kĩ
năng thực hiện mục tiêu học tập của học sinh, về tác động và nguyên nhân của tình
hình đó nhằm tạo cơ sở cho những quy định sƣ phạm của giáo viên và nhà trƣờng, cho
bản thân học sinh để họ học tập ngày càng tiến bộ hơn.
Các loại đánh giá:
Đánh giá khởi sự: là lối đánh giá liên quan đến thành tích ban đầu (đầu vào) của
học sinh trƣớc khi khởi sự việc giảng dạy. Đánh giá ban đầu giúp giáo viên nắm đƣợc
trình độ của học sinh và đƣa ra mục tiêu giảng dạy phù hợp.
Đánh giá hình thành: là lối đánh giá đƣợc dùng để theo dõi sự tiến bộ của học
sinh trong thời gian giảng dạy nhằm cung cấp sự phản hồi liên tục cho cả thầy giáo lẫn
học sinh.
Đánh giá chuẩn đoán: liên quan đến những khó khăn của học sinh trong việc
học tập. Đánh giá chuẩn đoán nhằm phát hiện ra những nguyên nhân căn bản của
những khó khăn và đề ra biện pháp khắc phục.
Đánh giá tổng kết: thƣờng đƣợc thực hiện cuối học kỳ, cuối năm học. Lối đánh
giá này nhằm xác định mức độ đạt đƣợc các mục tiêu giảng dạy.
Đánh giá là một quá trình trong đó ta đƣa ra những giá trị hoặc ấn định những
giá trị cho một cái gì đó. Đặc điểm quan trọng của sự đánh giá đó là khả năng xét
đoán. Đánh giá thƣờng mang tính định lƣợng. Nó dựa trên những con số hoặc các tỉ lệ
phần trăm. Sự xét đoán khi đánh giá gắn với một giá trị hay mô tả định tính căn cứ vào
số đo trên một bài kiểm tra.
Đánh giá là một quá trình gồm hai bƣớc. Bƣớc thứ nhất đó là kiểm tra, trong đó
số liệu thu thập từ việc sử dụng một hoặc một chuỗi các bài kiểm tra. Khi việc kiểm tra
đƣợc thực hiện thì sự xét đoán cũng đƣợc thực hiện về trình độ, thƣờng là trong bối
cảnh các mục đích có hƣớng dẫn.
Phƣơng tiện và hình thức của đánh giá kết quả học tập của học sinh là kiểm tra.
Trong kiểm tra ngƣời ta xác định trƣớc các tiêu chí và không thay đổi chúng trong quá
trình kiểm tra. Nhƣ vậy kiểm tra là một khâu của quá trình đánh giá.
Đánh giá là một công cụ quan trọng, chủ yếu điều chỉnh quá trình dạy và học, là
động lực để đổi mới phƣơng pháp dạy học, góp phần cải thiện, nâng cao chất lƣợng
đào tạo con ngƣời theo mục tiêu giáo dục.
I. 2. Vai trò, ý nghĩa kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh có ý nghĩa quan trọng đối
với việc dạy học lịch sử. Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học có tầm quan trọng
đặc biệt. Giáo viên nhất thiết phải có nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc công
việc này.
Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học lịch sử là quá trình thu thập và xử lý
thông tin về tình hình lĩnh hội kiến thức, bồi dƣỡng tƣ tƣởng, đạo đức, hình thành kĩ
năng, kĩ xảo của học sinh … so với mục tiêu học tập. Sự hiểu biết các nguyên nhân
ảnh hƣởng đến tình hình học tập của học sinh để giúp giáo viên có những biện pháp sƣ
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-14-
phạm thích hợp nhằm nâng cao chất lƣợng bài học và giúp các em học tập ngày càng
tiến bộ hơn (hoàn thiện kiến thức, hình thành thế giới quan, phát triển ngôn ngữ, tƣ
duy và giáo dục lòng yêu nƣớc, yêu lao động cho học sinh.
Trong quá trình dạy học, kiểm tra kết quả học tập của học sinh có ý nghĩa quan
trọng.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh là một vấn đề khó và phức tạp
về phƣơng pháp dạy học. Nó có nhiệm vụ làm rõ tình hình lĩnh hội kiến thức, sự thành
thạo về kĩ năng, kĩ xảo của học sinh, bổ sung làm sâu sắc, củng cố hệ thống hóa, khái
quát hóa kiến thức đã học, chuẩn bị cho việc tiếp thu nắm vững kiến thức mới. Nó còn
giúp giáo viên đánh giá việc giảng dạy và học sinh tự đánh giá việc học tập của mình.
Qua việc kiểm tra giáo viên sẽ nhận thấy những thành công và những vấn đề cần đƣợc
rút kinh nghiệm. Trong việc giảng dạy, hiểu rõ mức độ kiến thức và kĩ năng của học
sinh để từ đó có những biện pháp sƣ phạm thích hợp nhằm nâng cao chất lƣợng dạy
học. Vì vậy cần xác định quan niệm đúng về kiểm tra và đánh giá kết quả học tập.
Kiểm tra đánh giá là khâu quan trọng không thể thiếu đƣợc của quá trình dạy
học, là biện pháp quan trọng để nâng cao chất lƣợng dạy học. Nó không chỉ là công
việc của giáo viên mà cả học sinh. Giáo viên kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học
sinh, học sinh tự kiểm tra đánh giá việc học tập của mình và kiểm tra đánh giá lẫn
nhau.
Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập là trách nhiệm của giáo viên và học sinh
nên trong quá trình này mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh đƣợc tiến hành một
cách bình thƣờng, không căng thẳng nhằm đạt đƣợc những yêu cầu về chất lƣợng học
tập, về tính tự giác độc lập, sáng tạo của học sinh về sự trung thực trong việc đánh giá
kết quả giảng dạy và học tập. Xét cho cùng kiểm tra và đánh giá giúp học sinh nắm
vững nội dung và kiểm soát mức độ nắm vững nội dung học tập ( mức độ lĩnh hội kiến
thức, rèn luyện kĩ năng và bồi dƣỡng đạo đức, tƣ tƣởng chính trị) qua đó giúp giáo
viên hiểu kết quả việc giảng dạy.
Kiểm tra và đánh giá là những công việc khác nhau có liên quan mật thiết với
nhau, thông thƣờng thì kiểm tra (tự kiểm tra, kiểm tra lẫn nhau), rồi mới đánh giá (tự
đánh giá, đánh giá lẫn nhau). Tuy nhiên có thể kiểm tra mà không đánh giá, kiểm tra
chỉ nhằm tìm hiểu tình hình học tập của học sinh. Nhƣng muốn đánh giá thì nhất định
phải thông qua việc kiểm tra của giáo viên để có nhận xét cho điểm hoặc thông qua
việc trao đổi thực hiện góp ý kiến của bạn bè cùng lớp. Kiểm tra là phƣơng tiện để
đánh giá.
Dó đó, hiện nay ngƣời ta có thể nói: đánh giá trong dạy học có nghĩa bao hàm
cả kiểm tra.
Từ quan niệm trên ta thấy việc kiểm tra, đánh giá có ý nghĩa to lớn về nhiều
mặt:
Kiểm tra đánh giá giúp giáo viên hiểu rõ học sinh, có cơ sở thực tiễn đánh giá
kết quả học tập của học sinh và phát hiện những thiếu sót trong kiến thức, kĩ năng để
kịp thời sửa chữa, bổ sung. Nó góp phần củng cố những kiến thức đã học của học sinh.
Đồng thời qua việc kiểm tra giáo viên sẽ nhận thấy những thành công và những vấn đề
cần đƣợc rút kinh nghiệm. Trong việc giảng dạy, hiểu rõ mức độ kiến thức và kĩ năng
của học sinh để từ đó có những biện pháp sƣ phạm thích hợp nhằm nâng cao chất
lƣợng dạy học. Mặt khác hành động này cũng giúp học sinh tự khẳng định mình.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-15-
Kiểm tra, đánh giá có tác dụng giáo dục tƣ tƣởng, đạo đức, phẩm chất của học
sinh. Nó hình thành ở các em lòng tin, ý chí quyết tâm đạt kết quả cao, sự trung thực,
tinh thần tập thể, ý thức giúp đỡ lẫn nhau trong học tập …
Kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập không chỉ có ý nghĩa về mặt nhận
thức (đối với cả giáo viên và học sinh), ý nghĩa giáo dục, mà còn có tác dụng lớn trong
việc phát triển toàn diện học sinh nhƣ: các năng lực nhận thức ( nhớ, hình dung, tƣởng
tƣợng và tƣ duy), trong đó đặc biệt là các thao tác tƣ duy (phân tích, so sánh, tổng hợp)
và chất lƣợng của tƣ duy ( nhanh, sâu, độc lập, sáng tạo…). Mặt khác kiểm tra, đánh
giá còn góp phần hình thành kĩ năng, thói quen trong học tập của học sinh nhƣ biết
nhận thức vấn đề. Đặt ra một cách chính xác và nhạy bén, biết trình bày những kiến
thức đã nắm trong câu trả lời, biết vận dụng những kiến thức đã học để tiếp thu những
kiến thức mới và hành động thực tiễn …
Kiểm tra đƣợc xem là phƣơng tiện và hình thức của đánh giá. Việc kiểm tra
cung cấp những dữ kiện, những thông tin làm cơ sở cho việc đánh.
Đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm mục đích làm sáng tỏ mức độ đạt
đƣợc của học sinh về học sinh về kiến thức, kĩ năng và thái độ so với mục tiêu dạy
học đã đề ra, công khai hoá các nhận định về năng lực và kết quả học tập của mỗi học
sinh, giúp học sinh nhận ra sự tiến bộ cũng nhƣ những tồn tại của cá nhân học sinh. Từ
đó khuyến khích, thú đẩy việc học tập của các em.
Mặt khác, các kết quả kiểm tra, đánh giá còn có tác dụng giúp cho cán bộ quản
lý giáo dục ở các cấp biết mức độ đạt đƣợc của học sinh so với mục tiêu môn học để
họ có thể điều chỉnh hoạt động chuyên môn, cũng nhƣ có các hỗ trợ nhằm đạt đƣợc
đến mục tiêu xác định. Các kết quả này cũng giúp cho việc phát hiện những điểm
mạnh, điểm yếu của chƣơng trình, sách giáo khoa, nếu cần thiết có thể kiến nghị, điều
chỉnh lại.
Các kết quả kiểm tra, đánh giá có thể cung cấp những thông tin chính xác, tổng
quát về kết quả học tập bộ môn cho các nhà thiết kế chƣơng trình khi cần xác định
chuẩn chƣơng trình, các cán bộ chỉ đạo khi hƣớng dẫn thực hiện chƣơng trình ở các
vùng miền khác nhau, hoặc giúp phụ huynh học sinh có cơ sở để hƣớng nghiệp cho
con em họ.
I. 3. Nội dung kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học lịch sử
Nội dung kiểm tra, đánh giá của môn học cần bao gồm cả các mặt kiến thức, kỹ
năng, thái độ. Song chủ yếu tập trung vào việc kiểm tra, đánh giá kiến thức và kỹ năng
của học sinh.
* Về mặt kiến thức
Kết quả học tập của học sinh ở bậc THPT đƣợc đánh giá theo 6 mức độ: nhận
biết, thông hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá.
Các kiến thức cơ bản học sinh cần nắm vững, trong đó gồm các sự kiện cơ bản,
các niên đại quan trọng, nguyên lí … trong một bài học (kiểm tra đầu giờ học), một
khoá trình (kiểm tra học kì, năm học). Ở đây giáo viên cần lƣu ý đến việc học sinh
hiểu những sự kiện quan trọng, cơ bản là chủ yếu, chứ không phải chỉ biết một cách
chi tiết, thậm chí những điều không cần phải biết.
Trong thực tiễn, các đề kiểm tra môn lịch sử cho thấy khó có thể tách bạch một
cách tuyệt đối các mức độ này trong một đề kiểm tra, chúng thƣờng đan xen và nhiều
khi đi liền với nhau, mức độ trƣớc có thể là cơ sở của mức độ sau, chẳng hạn nhƣ phân
tích và tổng hợp, phân tích để tổng hợp. Thậm chí trong một câu hỏi cũng có thể bao
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-16-
gồm kiểm tra 2 hoặc 3 mức độ khác nhau. Tuy vậy kết quả học tập của học sinh đƣợc
đánh giá theo 6 mức độ, không có nghĩa là trong mỗi đề kiểm tra đủ cả 6 mức độ, vì
khó có thể thực hiện đƣợc.
* Về kỹ năng
Căn cứ vào nội dung của chƣơng trình THPT và cách trình bày nội dung trong
sách giáo khoa (SGK lịch sử không chỉ cung cấp kiến thức qua kênh chữ mà còn chú
trọng cung cấp kiến thức qua kênh hình: lƣợc đồ, biểu đồ, tranh ảnh …), việc kiểm tra,
đánh giá kỹ năng của học sinh tập trung vào các kỹ năng:
Kỹ năng sử dụng lƣợc đồ, biểu đồ, lập bảng thống kê …
Kỹ năng tƣ duy (so sánh, phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức).
Kỹ năng thu thập, xử lý, viết báo cáo và trình bày các thông tin lịch sử.
Trƣớc yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực
học tập của học sinh nhằm đào tạo những con ngƣời năng động, sáng tạo, có khả năng
thích ứng với đời sống xã hội, hoà nhập và phát triển cộng đồng thì việc đánh giá
không chỉ dừng lại ở yêu cầu tái hiện kiến thức, lặp lại các kỹ năng đã học mà phải
khuyến khích trí thông minh, sáng tạo, khả năng tƣ duy của học sinh. Mặt khác, do đặc
điểm nội dung của SGK lịch sử lớp 10 (bao gồm các sự kiện, nhân vật, khái niện cơ
bản, ý nghĩa, nguyên nhân …) và đặc điểm trí tuệ của học sinh THPT (tƣ duy trừu
tƣợng, khái quát) đã phát triển hơn so với học sinh lớp dƣới, cần hạn chế kiểm tra trí
nhớ mà tăng cƣờng kiểm tra, đánh giá mức độ hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp,
đánh giá và khả năng tƣ duy của học sinh.
Các quan điểm phƣơng pháp luận phù hợp với yêu cầu và trình độ học tập của
học sinh. Ở đây điều quan trọng là xem xét học sinh (nhất là học sinh THPT) có nắm
đƣợc một số quan điểm cơ bản mà giáo viên thƣờng nhắc nhở các em nhƣ: lịch sử là
lịch sử của quần chúng nhân dân, cá nhân có vai trò quan trọng song không quyết định
sự phát triển phù hợp quy luật của xã hội loài ngƣời và dân tộc ….
Thông qua phƣơng pháp trình bày của học sinh để xem xét học sinh biết đến
mức độ nào việc tạo biểu tƣợng, hình thành khái niệm, nêu bài học lịch sử.
Kĩ năng thực hành của học sinh trong việc sử dụng các đồ dùng trực quan, tài
liệu, kiến thức đã học.
Kiểm tra kết quả học tập của học sinh trong cuộc sống của học sinh về mặt
nhận thức và hành vi … Đây là vấn đề rất khó, cần nhận thức đúng.
Nhƣ vậy nội dung kiểm tra, đánh giá cao bao gồm cả yêu cầu về giáo dƣỡng
(tiếp nhận kiến thức), giáo dục và phát triển làm cho tri thức đã lĩnh hội trở thành niềm
tin, hành động. Mặt khác, nội dung kiểm tra, đánh giá học tập nêu trên là một thể hoàn
chỉnh, có mối quan hệ mật thiết với nhau, không tách riêng một mặt nào. Tùy theo yêu
cầu của kiểm tra, đánh giá mà mức độ và sự hoàn chỉnh của việc kiểm tra cũng khác
nhau. Đối với từng mặt giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển lại có những yêu cầu cụ thể.
II. HÌNH THỨC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ BẰNG TRẮC NGHIỆM
KHÁCH QUAN
II. 1. Khái niệm
II. 1.1. Trắc nghiệm (Test)
Trắc nghiệm là một từ ghép gồm 2 từ “trắc” và “nghiệm”
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-17-
“Theo nghĩa chữ Hán, “trắc “ có nghĩa là “đo lƣờng”, “nghiệm” có nghĩa là
“suy xét, chứng thực”.”
2
Trắc nghiệm là dụng cụ hay phƣơng thức hệ thống nhằm đo lƣờng thành tích
học tập của một cá nhân so với các cá nhân khác so với những yêu cầu, nhiệm vụ học
tập đƣợc dự kiến.
Trong lĩnh vực giáo dục, ngƣời ta thƣờng dùng chữ “trắc nghiệm thành quả học
tập” hay “trắc nghiệm thành tích”. Trong trƣờng học, từ “trắc nghiệm” đƣợc dùng nhƣ
là một hình thức kiểm tra, đánh giá học sinh.
II. 1.2. Trắc nghiệm khách quan (Objective test)
Trắc nghiệm khách quan là một cụm từ đã xuất hiện trên thế giới hàng trăm
năm nay. Theo các nhà nghiên cứu cũng nhƣ những nhà thực tiễn thƣờng gọi cụm từ
này để chỉ “hình thức tổ chức, kiểm tra hoặc thi cử, bằng cách cho thí sinh lựa chọn và
đánh dấu lên các mẫu tự để trả lời các câu hỏi trực tiếp hoặc gián tiếp của đề thi”
3
.
Trắc nghiệm là một hình thức đƣợc sử dụng khá phổ biến trong hệ thống giáo dục của
nhiều quốc gia trên thế giới.
Trắc nghiệm có thể hiểu nhƣ là một hoạt động kiểm tra và đo lƣờng kiến thức
cũng nhƣ năng lực của các đối tƣợng nào đó, nhằm mục đích xác định.
Đề thi trắc nghiệm thƣờng gồm nhiều câu hỏi, mỗi câu hỏi thƣờng nêu ra một
vấn đề cùng với những thông tin cần thiết, làm sao cho thí sinh phải trả lời vắn tắt cho
từng câu là trắc nghiệm khách quan.
Số câu trong đề thi trắc nghiệm khách quan đối với học sinh phổ thông tùy
thuộc vào lƣợng thời gian kiểm tra, thƣờng từ 40 đến 45 câu cho kiểm tra 1 tiết (45
phút). Nếu mức độ câu hỏi khó thì số câu sẽ ít hơn.
II. 2. Sự khác biệt giữa trắc nghiệm khách quan với tự luận
Tự luận (luận đề) và trắc nghiệm khách quan đều là những phƣơng tiện kiểm tra
khả năng học tập, cả hai đều là trắc nghiệm (test).
Danh từ “luận đề” không chỉ giới hạn trong phạm vi các bài “luận văn”, mà nó
còn bao gồm cả các hình thức khảo sát khác thƣờng có trong lối thi cử của chúng ta.
Chẳng hạn nhƣ những câu hỏi lý thuyết, những bài toán các chuyên gia đo lƣờng gọi
chung các hình thức kiểm tra này là “trắc nghiệm loại luận đề” cho thuận tiện để phân
biệt với loại trắc nghiệm gọi là “trắc nghiệm khách quan”.
Hiện nay trắc nghiệm khách quan là hình thức khảo sát thành quả học tập tƣơng
đối mới mẻ với đa số các thầy giáo. Chắc chắn trắc nghiệm khách quan không phải là
hình thức kiểm tra, đánh giá duy nhất và nó cũng không thể thay thế hoàn toàn cho
trắc nghiệm luận đề trong các trƣờng học tƣơng lai. Cả hai cùng bổ sung cho nhau.
Tùy theo nhu cầu, mục tiêu khảo sát mà ta áp dụng hình thức trắc nghiệm khách quan
hay tự luận vì loại kiểm tra đánh giá nào cũng có những ƣu và khuyết điểm riêng.
2
Dƣơng Thiệu Tống - Trắc nghiệm và đo lƣờng thành quả học tâp (Phƣơng pháp thực hành) - 1995 - NXB Đại
học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh. Tr 1.
3
Kỷ yếu hội thảo khoa học - Kiểm tra đánh giá để phát huy tính tích cực của học sinh. 2006. Viện nghiên cứu
giáo dục. ĐHSP Tp. HCM. Tr 47
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-18-
II. 2.1. Một số tƣơng đồng và khác biệt giữa trắc nghiệm luận đề (tự luận)
và trắc nghiệm khách quan (trắc nghiệm)
Trong một cuốn sách về trắc nghiệm thành quả học tập đƣợc xuất bản năm
1965 Robert L.Ebel đã nêu 9 điểm khác nhau và 4 điểm tƣơng đồng giữa luận đề và
trắc nghiệm khách quan. Tất nhiên với những sự tiến bộ về mặt kĩ thuật trong lĩnh vực
trắc nghiệm và đo lƣờng, những sự khác biệt giữ 2 loại có thể giảm đi và những sự
tƣơng đồng tăng lên. Dẫu sao những điểm nêu ra dƣới đây có thể giúp cho ta có một số
ý niệm khái quát về trắc nghiệm và phân phân biệt nó với luận đề vốn quen thuộc ở
các lớp học của ta từ xƣa đến nay.
* Những điểm khác biệt giữa trắc nghiệm và tự luận
Một câu hỏi thuộc loại luận đề đòi hỏi thí sinh tự mình soạn câu trả lời và diễn
tả nó bằng ngôn ngữ của chính mình. Mặt khác một câu hỏi trắc nghiệm buộc thí sinh
phải lựa chọn câu trả lời đúng nhất trong số các câu đã cho sẵn.
Một bài tự luận gồm số câu hỏi tƣơng đối ít và có tính tổng quát, đòi hỏi thí
sinh phải triển khai câu trả lời bằng lời lẽ dài dòng. Trong khi một bài trắc nghiệm
thƣờng gồm nhiều câu hỏi có tính chất chuyên biệt, chỉ đòi hỏi những câu trả lời ngắn
gọn.
Trong khi làm một bài luận đề thí sinh phải bỏ ra phần lớn thời gian để suy nghĩ
và viết. Mặt khác trong khi làm một bài trắc nghiệm thí sinh dùng thời gian để đọc và
suy nghĩ.
Chất lƣợng của bài trắc nghiệm đƣợc xác định phần lớn do kĩ năng của ngƣời
soạn thảo trắc nghiệm ấy. Ngƣợc lại chất lƣợng của một bài luận đề tùy thuộc chủ yếu
vào kĩ năng của ngƣời chấm bài.
Một bài theo lối luận đề tƣơng đối dễ soạn nhƣng khó chấm và khó cho điểm
chính xác. Trong khi một bài trắc nghiệm thì khó soạn nhƣng việc chấm và cho điểm
lại tƣơng đối dễ dàng và chính xác hơn.
Với loại luận đề thí sinh có nhiều tự do bộc lộ cá tính của mình trong câu trả lời
và ngƣời chấm bài cũng có tự do cho điểm các câu trả lời theo xu hƣớng riêng của
mình. Mặt khác với một bài trắc nghiệm, ngƣời soạn thảo có nhiều tự do bọc lộ kiến
thức và các giá trị của mình qua việc đặt câu hỏi, nhƣng chỉ cho thí sinh tự do trả lời
mức độ hiểu biết của mình qua tỉ lệ câu trả lời đúng.
Trong các câu hỏi trắc nghiệm, nhiệm vụ của ngƣời học và cơ sở trên do giám
khảo thẩm định mức độ hoàn thành nhiệm vụ ấy, đƣợc phát biểu rõ ràng hơn trong các
bài luận đề.
Một bài trắc nghiệm cho phép và đôi khi khuyến khích sự phỏng đoán. Ngƣợc
lại trong một bài luận đề cho phép và đôi khi khuyến khích sự “lừa phỉnh” (chẳng hạn
bằng ngôn ngữ hoa mĩ hay bằng cách đƣa ra những bằng chứng khó có thể xác định
đƣợc).
Sự phân bố số câu của một bài thi tự luận có thể đƣợc kiểm soát một phần lớn
do ngƣời chấm thi (ấn định điểm tối đa và tối thiểu). Ngƣợc lại bài trắc nghiệm thì
phân bố điểm số thí sinh hầu nhƣ hoàn toàn đƣợc quy định do bài trắc nghiệm.
* Những điểm tương đồng giữa trắc nghiệm và tự luận
Trắc nghiệm hay luận đề đều có thể đo lƣờng hầu hết mọi thành quả học tập
quan trọng của học sinh mà một bài khảo sát bằng lối viết có thể khảo sát đƣợc.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-19-
Dù là trắc nghiệm hay luận đề, tất cả đều có thể đƣợc sử dụng để khuyến khích
học sinh học tập nhằm đạt đến các mục tiêu: hiểu biết các nguyên lý, tổ chức và phối
hợp các ý tƣởng, ứng dụng kiến thức trong việc giải quyết các vấn đề.
Cả hai loại trắc nghiệm và luận đề đều đòi hỏi sự vận dụng ít nhiều phán đoán
chủ quan.
Giá trị của cả hai loại trắc nghiệm và luận đề tùy thuộc vào tính khách quan và
tính tin cậy của chúng.
Nhƣng thực tế trắc nghiệm khách quan còn ít sử dụng trong kiểm tra, đánh giá ở
nhà trƣờng, cần phải đƣợc triển khai, sử dụng rộng rãi. Vậy chúng ta hãy thử so sánh
sơ lƣợc về ƣu và nhƣợc điểm của hai hình thức trắc nghiệm khách quan và trắc nghiệm
tự luận.
II. 2.2. Những ƣu - nhƣợc điểm của trắc nghiệm khách quan và trắc
nghiệm tự luận
TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN TRẮC NGHIỆM TỰ LUẬN
* Ưu điểm:
- Bài kiểm tra có rất nhiều câu
hỏi nên có thể kiểm tra đƣợc một
cách hệ thống và toàn diện kiến thức,
kĩ năng của học sinh, tránh đƣợc dạy
tủ, học tủ.
- Có thể kiểm tra, đánh giá
trên diện rộng trong một không gian
ngắn, thời gian kiểm tra ngắn.
- Chấm bài nhanh, chính xác,
khách quan.
- Tạo điều kiện để học sinh tự
đánh giá kết quả học tập của mình
một cách chính xác.
- Sự phân phối điểm trên diện
rộng, nên có thể phân biệt rõ ràng
trình độ học sinh.
- Có thể sử dụng các phƣơng
tiện hiện đại trong chấm bài và phân
tích kết quả kiểm tra của học sinh.
* Nhược điểm:
- Bài kiểm tra chỉ có một
số câu hỏi nên chỉ có thể kiểm tra
đƣợc một phần kiến thức và kỹ
năng của học sinh, dễ gây hiện
tƣợng dạy tủ, học tủ.
- Mất nhiều thời gian để
kiểm tra trên diện rộng.
- Chấm bài mất nhiều thời
gian, khó chính xác và khách
quan.
- Học sinh khó có thể tự
đánh giá chính xác kết quả học
tập của mình.
- Sự phân phối điểm trên
diện hẹp, nên khó có thể phân
biệt đƣợc rõ ràng trình độ của học
sinh.
- Không sử dụng đƣợc
phƣơng tiện hiện đại trong chấm
bài và phân tích kết quả học tập
của học sinh.
* Nhược điểm:
- Không hoặc rất khó đánh giá
khả năng diễn đạt, sử dụng ngôn ngữ
của học sinh.
- Không góp phần cho việc
rèn luyện khả năng trình bày, diễn
đạt ý kiến của học sinh.
* Ưu điểm:
- Có thể đánh giá đƣợc khả
năng diễn đạt, sử dụng ngôn ngữ
của học sinh.
- Góp phần rèn luyện cho
học sinh khả năng trình bày, diễn
đạt ý kiến của mình.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-20-
- Chỉ giới hạn sự suy nghĩ của
học sinh trong một giới hạn phạm vi
xác định. Do đó hạn chế việc đánh
giá khả năng sáng tạo của học sinh.
- Biên soạn khó, mất nhiều
thời gian.
- Có điều kiện để học sinh
bộc lộ khả năng sáng tạo của
mình, do đó có điều kiện để đánh
giá khả năng sáng tạo của học
sinh.
- Biên soạn không khó, tốn
ít thời gian.
Nhƣ vậy, nhìn vào bảng so sánh ta có thể thấy ƣu điểm của trắc nghiệm khách
quan là nhƣợc điểm của tự luận và ngƣợc lại ƣu điểm của tự luận là nhƣợc điểm của
trắc nghiệm khách quan. Vì vậy không nên chỉ dùng một loại nào, mà phải kết hợp
hợp lý giữa hai hình thức trắc nghiệm khách quan và tự luận trong kiểm tra, đánh giá
thành quả học tập của học sinh.
II. 3. Các hình thức câu trắc nghiệm khách quan
Các câu hỏi trắc nghiệm có thể đƣợc đặt dƣới nhiều hình thức khác nhau, hình
thức nào cũng có những ƣu, khuyết điểm của nó và vấn đề quan trọng đối với ngƣời
soạn thảo là biết công dụng của mỗi loại để lựa chọn hình thức câu trắc nghiệm nào
thích hợp nhất cho việc khảo sát khả năng hay kiến thức mà ta dự định đo lƣờng.
Về hình thức của câu trắc nghiệm khách quan, hiện nay có khoảng 5 dạng câu
trắc nghiệm khách quan thƣờng đƣợc sử dụng để soạn thảo câu hỏi cho các đề kiểm tra
và đề thi trong các trƣờng phổ thông. Đó là:
+ Loại câu trắc nghiệm trả lời ngắn.
+ Loại câu trắc nghiệm đúng - sai.
+ Loại câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn.
+ Loại câu trắc nghiệm đối chiếu - cặp đôi.
+ Loại câu trắc nghiệm điền khuyết.
II. 3. 1. Dạng thứ nhất: Câu trắc nghiệm trả lời ngắn
Là hình thức thí sinh trả lời câu hỏi hoặc điền thêm vào 1 câu cho đúng nghĩa
bằng một cụm từ, một nhóm từ, một kí hiệu, một công thức.
* Ví dụ minh họa
1. Đảng cộng sản Việt Nam thành lập năm: 1930
2. Ngƣời cộng sản Việt Nam đã có công sáng lập và rèn luyện đảng ta: Hồ Chí
Minh
3. Chiến thắng Điện Biên Phủ gắn liền với tên tuổi của vị tƣớng: Võ Nguyên
Giáp
4. Vị vua cuối cùng của Trung Quốc: Phổ Nghi
* Ƣu điểm:
- Dễ xây dựng.
- Học sinh không thể đoán mò.
* Nhƣợc điểm:
- Chỉ dùng để kiểm tra mức độ nhận biết, hiểu không kiểm tra đƣợc khả năng
vận dụng của học sinh.
- Đôi khi khó đánh giá chính xác câu trả lời.
Ví dụ:
Seagames 22 đƣợc tổ chức tại
Việt Nam
Thái Lan
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-21-
* Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm trả lời ngắn
- Nội dung câu trả lời càng cô đọng càng tốt.
- Nên dùng câu hỏi trực tiếp hơn là câu hỏi điền khuyết.
- Chú ý về đơn vị tính trong câu trả lời bằng số có thứ nguyên.
- Khoảng trống dành cho các câu trả lời nên bằng nhau để tránh sự đoán mò ở
học sinh.
II. 3. 2. Dạng thứ 2: Câu trắc nghiệm đúng - sai
Là câu trắc nghiệm gồm một câu phát biểu và phần học sinh trả lời bằng cách
lựa chọn đúng (Đ) hay sai (S). Nay là loại câu hỏi rất thông dụng vì nó có vẻ nhƣ dễ sử
dụng. Nhƣng cũng là loại câu trắc nghiệm có nhiều nhƣợc điểm nhất. Những nhƣợc
điểm đó sẽ đƣợc trình bày trong phần ƣu nhƣợc điểm.
* Ví dụ minh họa
1. Nguyễn Ánh lên ngôi Hoàng đế vào năm 1802.
A. Đúng B. Sai
2. Hiệp ƣớc Giáp Tuất đƣợc kí vào năm 1874.
A. Đúng B. Sai
3. Bảo Đại và vị vua cuối cùng của Việt Nam.
A. Đúng B. Sai
4. Hiệp định Pari đƣợc kí ngày 27/01/1973
A. Đúng B. Sai
* Ƣu điểm:
- Dễ xây dựng, có thể đặt nhiều câu hỏi trong một bài trắc nghiệm với thời gian
đƣợc ấn định. Nhƣ vậy có thể làm tăng lên tính tin cậy của bài trắc nghiệm ấy. Nếu
nhƣ câu trắc nghiệm đúng - sai đƣợc soạn thảo kĩ càng, không tối nghĩa và tránh đƣợc
sự đoán mò.
- Dễ sử dụng, kết quả không bị ảnh hƣởng bởi các yếu tố ngẫu nhiên.
- Có thể ra nhiều câu một lúc vì ít tốn thời gian cho mỗi câu. Vì vậy nội dung
kiểm tra bao phủ chƣơng trình rộng hơn.
- Trong khoảng thời gian ngắn có thể soạn đƣợc nhiều câu trắc nghiệm đúng -
sai. Vì ngƣời soạn trắc nghiệm không phải tìm ra phần trả lời cho học sinh lựa chọn.
* Nhƣợc điểm:
Tuy đây là loại câu trắc nghiệm có nhiều ƣu điểm nhƣ trên đã trình bày song xét
về nhƣợc điểm của nó chúng ta cần phải kể đến những nhƣợc điển sau:
- Thƣờng chỉ kiểm tra đƣợc mức độ nhận biết, hiểu của học sinh mà ít kiểm tra
đƣợc mức độ vận dụng của học sinh.
Với loại câu trắc nghiệm này, học sinh có độ may rủi cao (50%). Do đó dễ
khuyến khích ngƣời trả lời đoán mò.
- Câu trắc nghiệm đúng - sai đƣợc trích ra từ sách giáo khoa có thể khuyến
khích học sinh học thuộc lòng nhƣ vẹt mà chƣa hiểu thấu đáo, hay chỉ nhận ra một số
chữ quen thuộc trong sách cũng đủ biết câu nào đúng câu nào sai.
* Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm đúng - sai
- Mỗi câu trắc nghiệm chỉ nên diễn tả một ý tƣởng độc nhất, tránh những câu
phức tạp, bao gồm nhiều chi tiết.
- Lựa chọn những câu phát biểu sao cho một ngƣời có khả năng trung bình có
thể nhận ra ngay là đúng hay sai mà không cần suy nghĩ.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-22-
- Những câu phát biểu mà tính chất đúng – sai phải chắc chắn có cơ sở khoa
học.
- Tránh dùng những câu phát biểu trích nguyên văn từ sách giáo khoa, nhƣ vậy
sẽ khuyến khích học sinh học thuộc lòng máy móc.
- Tránh dùng các cụm từ: thƣờng thƣờng, đôi khi, một số ngƣời …vì đó thƣờng
là những câu phát biểu đúng.
II. 3. 3. Dạng thứ 3: Câu trắc nghiệm có nhiều lựa chọn
* Cấu trúc: Gồm hai phần là phần gốc và phần lựa chọn
- Phần gốc là câu hỏi ( kết thúc bằng câu hỏi hay câu bỏ lửng). Trong phần gốc
ngƣời soạn trắc nghiệm đặt ra một vấn đề hay đƣa ra một ý tƣởng rõ ràng giúp cho
ngƣời trả lời hiểu rõ câu trắc nghiệm ấy muốn hỏi điều gì để lựa chọn câu trả lời thích
hợp.
- Phần lựa chọn có thể có 3, 4, 5 lựa chọn. Mỗi lựa chọn là một câu trả lời (cho
câu có dấu hỏi) hay câu bổ túc (phần còn bỏ lửng). Trong tất cả các lựa chọn chỉ có
một lựa chọn đƣợc xác định là đúng nhất, gọi là đáp án. Những lựa chọn còn lại đều
phải sai (dù nội dung đọc lên có vẻ đúng), thƣờng gọi là các “mồi nhử” hay “câu
nhiễu”. Điều quan trọng ngƣời soạn thảo cần lƣu ý là phải làm cho các mồi nhử ấy đều
hấp dẫn ngang nhau. Đối với những học sinh chƣa nắm vững những vấn đề thúc đẩy
học sinh ấy lựa chọn vào những lựa chọn này.
* Ví dụ minh họa
1. Cách mạng tƣ sản Pháp diễn ra vào năm nào?
A. 1879 C. 1789
B. 1897 D. 1798
2. Đảng cộng sản Việt Nam ra đời là kết quả của:
A. Phong trào công nhân những năm 20 của thế kỷ XX.
B. Phong trào yêu nƣớc.
C. Sự tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lê Nin.
D. Sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác-Lê Nin với phong trào công nhân, phong
trào yêu nƣớc của dân tôc Việt Nam đầu thế kỷ XX.
3. Nƣớc cộng hòa nhân dân Trung Hoa ra đời vào năm nào?
A. 1948 C. 1949
B. 1947 D. 1984
4. Năm 1771, Phong trào Tây Sơn bùng nổ ở đâu?
A. Tây Sơn hạ đạo. C. Tây Sơn trung đạo.
B. Tây Sơn thƣợng đạo. D. Phủ Quy Nhơn.
* Ƣu điểm:
- Có thể kiểm tra các kĩ năng kiến thức bậc cao.
- Độ may rủi thấp (25%) với loại câu có 4 lựa chọn, 20% với loại câu có 5 lựa
chọn. Vì vậy hạn chế sự đoán mò của học sinh.
- Đánh giá chính xác kiến thức và kĩ năng của học sinh.
- Nếu soạn đúng quy cách, kết quả có tính tin cậy và tính giá trị cao.
- Có thể khảo sát thành quả học tập của một số đông học sinh, chấm nhanh, kết
quả chính xác.
* Nhƣợc điểm:
- Khó biên soạn các câu dùng để đánh giá nhận thức bậc cao.
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-23-
- Có nhiều phƣơng án lựa chọn nên khó xây dựng hệ thống câu hỏi có chất
lƣợng cao.
- Tồn tại tỉ lệ đoán mò phụ thuộc vào phƣơng án lựa chọn.
Để có một bài trắc nghiệm có tính tin cậy và tính giá trị cao, ngƣời soạn thảo
trắc nghiệm cần phải đầu tƣ nhiều thời gian và phải tuân thủ đầy đủ các bƣớc soạn
thảo câu trắc nghiệm.
* Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn
- Số lựa chọn nên từ 4 đến 5 lựa chọn để xác xuất may mắn chọn đúng là thấp.
- Khi soạn phần gốc phải trình bày ngắn gọn, rõ ràng, chỉ hỏi một vấn đề và
soạn đáp án đúng trƣớc. Vị trí đáp án đúng đƣợc đặt một cách ngẫu nhiên (dùng xúc
xắc hay bốc thăm ngẫu nhiên…).
- Khi soạn mồi nhử và để mồi nhử trở nên hấp dẫn ta phải tiến hành qua 4 bƣớc
sau:
+ Bƣớc 1: Ra các câu hỏi mở về lĩnh vực, nội dung dự định trắc nghiệm để học
sinh tự viết các câu trả lời.
+ Bƣớc 2: Thu các bản trả lời của học sinh, loại bỏ những câu trả lời đúng chỉ
giữ lại những câu trả lời sai.
+ Bƣớc 3: Thống kê, phân loại các câu trả lời sai và ghi ra tần số xuất hiện của
từng loại câu sai.
+ Bƣớc 4: Ƣu tiên những câu sai có tần số cao làm mồi nhử.
Vậy nên muốn có mồi nhử hấp dẫn thì ta nên chọn những câu sai thƣờng gặp
của chính học sinh chứ không nên là những câu nhiễu do ngƣời soạn thảo trắc nghiệm
tự nghĩ ra. Thực tế có câu nhiễu do giáo viên nghĩ ra, cân nhắc rất kĩ nhƣng không hấp
dẫn đƣợc học sinh.
II. 3. 4. Dạng thứ 4: Câu trắc nghiệm đối chiếu - cặp đôi (câu hỏi trắc
nghiệm tƣơng thích)
* Cấu trúc: Gồm 3 phần:
- Phần chỉ dẫn cách trả lời
- Phần gốc (cột 1) gồm những câu ngắn, những đoạn chữ. . .
- Phần lựa chọn gồm những câu ngắn, những chữ số.
Trong phần chỉ dẫn chỉ cần chỉ ra cho ngƣời trắc nghiệm biết cách ghép các từ,
các đoạn, chữ của hai cột với nhau cho đúng và có ý nghĩa, hợp logic.
* Yêu cầu: Lựa chọn sự tƣơng đƣơng hoặc sự phù hợp cho mỗi cặp thông tin từ
2 cột đối xứng.
* Ví dụ minh họa
1. Hãy nối cột A với cột B sao cho phù hợp
A B
A. Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế.
B. Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế.
C. Chiến thắng quân Xiêm xâm lƣợc
A. 1428
B. 1786
C. 1785
D. 1788
Khoá luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nhữ Thị Phương Lan
SVTH: Đoàn Thị Hằng
-24-
2. Hãy nối cột A và cột B sao cho hợp lý
A B
A. Triều đình nhà Nguyễn ký với Pháp hiệp ƣớc Giáp Tuất.
B. Triều đình nhà Nguyễn ký với Pháp hiệp ƣớc Pa-tơ-nôt.
C. Pháp đánh Đà Nẵng.
D. Triều đình nhà Nguyễn ký với Pháp hiệp ƣớc Nhâm Tuất.
A. 1858
B. 1883
C. 1862
D. 1874
E.1884
* Ƣu điểm:
- Dễ xây dựng.
- Có thể hạn chế sự đoán mò bằng cách tăng lƣợng thông tin trong bảng chọn.
* Nhƣợc điểm:
- Chủ yếu dùng để kiểm tra nhận biết, chƣa kiểm tra đƣợc sự hiểu và vận dụng
của học sinh.
- Thông tin có tính dàn trải không nhấn mạnh đƣợc những điều quan trọng.
* Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm đối chiếu, cặp đôi:
- Không nên đặt số lựa chọn ở 2 cột bằng nhau vì vậy làm cho học sinh dự đoán
đƣợc sau khi biết một số trƣờng hợp.
- Không nên soạn các lựa chọn quá dài làm mất thì giờ của học sinh.
II. 3. 5. Dạng thứ 5: Câu trắc nghiệm điền khuyết
* Cấu trúc: Có 2 dạng
- Dạng 1: Gồm những câu hỏi với lời giải đáp ngắn.
- Dạng 2: Gồm những câu phát biểu với một hay nhiều chỗ để trống mà ngƣời
trả lời phải điền vào một từ hay một nhóm từ ngắn.
* Ví dụ minh họa
1. Hãy điền vào chỗ trống câu sau đây cho đúng
“ Tiếp nhận Nho giáo,. . . . . . từ nƣớc ngoài, ngƣời Việt Nam đã hòa lẫn nó với
những tƣ tƣởng, tình cảm, tín ngƣỡng truyền thống của mình để tạo nên lối sống và
cách ứng xử riêng.”
A. Phật giáo C. Đạo giáo
D. Thiên Chúa giáo D. Ấn Độ giáo
2. Trƣờng ca “ Đẻ đất đẻ nƣớc” của dân tộc . . . . . .
A. Thái C. Mƣờng
B. Gia Rai D. Ê Đê
3. Bộ Quốc triều hình luật đƣợc viết dƣới thời . . . . .
A. Thời Lý C. Thời Trần
B. Thời Lê D. Thời Nguyễn
* Ƣu điểm:
- Dễ soạn thảo.
- Kiểm tra mức độ biết, hiểu của học sinh.
* Nhƣợc điểm:
- Không kiểm tra đƣợc khả năng vận dụng của học sinh.
- Những câu phát biểu nguyên văn sách giáo khoa có thể dễ khiến học sinh học
thuộc lòng, học vẹt mà không hiểu bản chất của sự việc.
Do những nhƣợc điểm trên nên câu trắc nghiệm điền khuyết ít đƣợc sử dụng
trong kiểm tra.
* Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm điền khuyết
