Tác động của bối cảnh đầu tư đến quyết định tài chính cá nhân trong đều kiện rủi ro

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH




NGUYN TH PHNG TRANG



TÁC NG CA BI CNH U T N
QUYT NH TÀI CHÍNH CÁ NHÂN
TRONG IU KIN RI RO


LUN VN THC S KINH T






TP. H Chí Minh - 2014
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHệ MINH





NGUYN TH PHNG TRANG

TÁC NG CA BI CNH U T N
QUYT NH TÀI CHệNH CÁ NHÂN
TRONG IU KIN RI RO


Chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng
Mƣ s : 60340201


LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC:
PGS. TS. NGUYN TH LIÊN HOA



TP. H Chí Minh - 2014

LI CAM OAN



Tôi xin cam đoan Lun vn này là công trình nghiên cu ca riêng tôi đc thc
hin di s hng dn ca PGS.TS.Nguyn Th Liên Hoa. Lun vn là kt qu nghiên

cu đc lp không sao chép trái phép công trình ca ngi khác. Các s liu trong
Lun vn nghiên cu đc tôi thu thp t nhiu ngun khác nhau và có dn chiu đn
ngun tham kho./.

Nhn Trch, ngày tháng nm 2014
Tác gi lun vn




Nguyn Th Phng Trang
MC LC

TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC BNG BIU
DANH MC  TH VÀ HÌNH
TÓM TT
1. GII THIU. 1
1.1. Gii thiu 1
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu. 1
1.2.1. Mc tiêu nghiên cu 1
1.2.2. Câu hi nghiên cu 2
1.3. i tng và phm vi nghiên cu. 2
1.4. Phng pháp nghiên cu. 2
1.5. ụ ngha ca đ tài và b cc lun vn. 2
2. CÁC NGHIÊN CU LÝ THUYT VÀ THC NGHIM TRC ÂY V
TÁC NG CA BI CNH N QUYT NH TÀI CHÍNH CÁ NHÂN
TRONG IU KIN RI RO 3

2.1 C s lý thuyt v tài chính hành vi. 3
2.1.1. Lý thuyt trin vng. 3
2.1.1.1. Nhng khía cnh c bn ca các hành vi đc quan sát 4
2.1.1.2. Hàm giá tr 5
2.1.1.3. Nhng tm vé s và bo him 6
2.1.2. Tâm lý da vào kinh nghim. 7
2.1.2.1. Tình hung đin hình 7
2.1.2.2. S quá t tin 8
2.1.2.3. Bám vào nhng giá tr đã thit lp 8
2.1.2.4. Hành vi by đàn 9
2.2. Các nghiên cu lý thuyt và thc nghim trc đơy 10
2.3. Mt s kt qu nghiên cu thc nghim trc đơy 12
3. PHNG PHÁP NGHIÊN CU THC NGHIM V TÁC NG CA
BI CNH N QUYT NH TÀI CHệNH CÁ NHÂN TRONG IU KIN
RI RO 18
3.1. Phng pháp nghiên cu tình hung nghiên cu 1 19
3.1.1. Kch bn nghiên cu 19
3.1.2. Gi thuyt tình hung nghiên cu 23
3.1.3. Ngi tham gia 25
3.1.4. Thit k tình hung nghiên cu 25
3.1.5. Bin pháp thu thp d liu 28
3.2. Phng pháp nghiên cu tình hung nghiên cu 2 28
3.2.1. Ngi tham gia 29
3.2.2. Thit k tình hung nghiên cu và thu thp d liu 29
3.3. Phng pháp nghiên cu tình hung nghiên cu 3 30
3.3.1. Ngi tham gia 31
3.3.2. Thit k tình hung nghiên cu và thu thp d liu 32
4. KT QU VÀ THO LUN KT QU NGHIÊN CU 34
4.1. Tình hung nghiên cu 1 34
4.1.1. Kt qu nghiên cu 34

4.1.1.1. Tit kim 34
4.1.1.2. u t ri ro 35
4.1.2. Tho lun kt qu nghiên cu 37
4.2. Tình hung nghiên cu 2 37
4.2.1. Kt qu nghiên cu 37
4.2.1.1. Tit kim 37
4.2.1.2. u t ri ro 38
4.2.2. Tho lun kt qu nghiên cu 40
4.3. Tình hung nghiên cu 3 40
4.3.1. Kt qu nghiên cu 40
4.3.1.1. Tit kim 40
4.3.1.2. u t ri ro 41
4.3.2. Tho lun kt qu nghiên cu 42
5. KT LUN 43
5.1. Kt lun chung kt qu nghiên cu 43
5.2. Nhn xét Ủ ngha kt qu nghiên cu 47
DANH MC TÀI LIU THAM KHO
PH LC



DANH MC BNG BIU

Bng 3-1: S liu cho s tin tit kim (đng); đu t ri ro (%); tui ngh hu
trong ba điu kin ca tình hung nghiên cu 1
Bng 3-2: Mt câu hi trong điu kin bi cnh đy đ, trong đó nhng ngi
tham gia đc yêu cu chn mc đ a thích ri ro ca mình
Bng 3-3: S liu cho s tin tit kim (đng); đu t ri ro (%); tui ngh hu
trong ba điu kin ca tình hung nghiên cu 2
Bng 3-4: S liu cho s tin tit kim (đng); đu t ri ro (%); tui ngh hu

trong ba điu kin ca tình hung nghiên cu 3
DANH MC  TH VÀ HÌNH

Hình 2-1: Hàm giá tr trong lý thuyt trin vng
 th 3-1: D đoán v tn s tích ly ca s la chn, mà d kin nu ngi tham
gia có mc đ lo ngi ri ro (a) c đnh, và (b) tng đi
 th 4-1: T l tích ly s ln mi giá tr tit kim đc la chn trong điu kin
bi cnh đy đ, thp và cao
 th 4-2: T l tích ly s ln mi giá tr đu t ri ro đc la chn trong điu
kin bi cnh đy đ, thp và cao
 th 4-3: S ln mi giá tr tit kim đc la chn trong điu kin bi cnh lch
dng và lch âm trong tình hung 2
 th 4-4: S ln mi giá tr đu t ri ro đc la chn trong điu kin bi cnh
lch dng và lch âm trong tình hung 2
 th 4-5: S ln mi giá tr tit kim đc la chn trong điu kin bi cnh lch
dng và lch âm trong tình hung 3
 th 4-6: S ln mi giá tr đu t ri ro đc la chn trong điu kin bi cnh
lch dng và lch âm trong tình hung 3

TÓM TT

Bài lun vn trình bày mt nghiên cu thc nghim v tác đng ca tp hp các
la chn đc thit lp sn đn quyt đnh tài chính cá nhân trong điu kin ri ro, c
th là quyt đnh la chn ca nhà đu t liên quan đn tit kim hu trí và đu t ri
ro. Mc đích lun vn là xác đnh xem phm vi và th t ca các la chn v t l tit
kim và mc đ đu t ri ro trong tp hp la chn sn có thì tác đng nh th nào
đn quyt đnh đu t cá nhân thông qua ba tình hung nghiên cu. Ba tình hung
nghiên cu gm điu kin bi cnh đy đ vi tp hp la chn đy đ, điu kin bi
cnh cao và thp vi tp hp la chn gii hn đc thit lp t tp hp la chn đy
đ. Kt qu nghiên cu cho thy rng vic ra quyt đnh tài chính ca nhà đu t v tit

kim hu trí và đu t ri ro chu nh hng mnh bi v trí ca mi tùy chn trong tp
hp các la chn có sn.
1

1. GII THIU
1.1. Gii thiu
Trong nghiên cu v hành vi đu t ca cá nhân, chúng ta thng đt ra câu
hi, liu rng có nhng lí do nào mà nhà đu t da vào đ có th đa ra các quyt
đnh v vic la chn mt khon đu t khác nhau? Câu tr li thuc v lnh vc tài
chính hành vi thì cho rng các nhà đu t luôn c gng gim thiu ri ro khi đa ra
quyt đnh đu t. C th, theo thuyt trin vng ca Kahneman và Tversky (1979) cho
rng, con ngi có xu hng e ngi ri ro khi nói đn li nhun (li), và ngc li thì
thích ri ro hn khi nói đn thit hi (l). Bên cnh đó, mt s nghiên cu thc nghim
gn đây phát hin ra rng s thích ca nhà đu t cng chu mt s ph thuc đáng k
trên mt tp hp các la chn có sn.
Bài lun vn trình bày mt nghiên cu thc nghim v tác đng ca tp hp các
la chn sn có khi yêu cu nhà đu t đa ra các quyt đnh la chn ca h liên quan
đn tit kim hu trí và đu t ri ro trong các điu kin bi cnh đu t khác nhau.
Các câu hi thc t quan trng là làm th nào đ ngi đu t có th đa ra quyt đnh
đu t tt hn, bng cách trình bày các thông tin tài chính theo cách mà làm cho nhà
đu t có đng lc đ tit kim nhiu hn và khuyn khích tng t l đu t vào các
danh mc tài sn ri ro.
Các thit k tình hung và phng pháp nghiên cu ca bài lun vn da theo
bài nghiên cu “Trin vng tng đi: Cách đa ra các quyt đnh la chn trong điu
kin ri ro” (Stewart và các cng s, 2003) và “hiu ng ph thuc th hng”
((Birnbaum, 1992). Kt qu ca hai nghiên cu này đu th hin s ph thuc v s
thích ca nhà đu t vào tp hp các la chn đc thit lp sn trong quá trình đa ra
quyt đnh tài chính ca mình trong điu kin ri ro.
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu
1.2.1. Mc tiêu nghiên cu

2

Mc tiêu lun vn là tin hành kho sát các nhà đu t cá nhân Vit Nam, kim
chng s nh hng ca tp hp các la chn đc thit lp sn trong các bi cnh đu
t khác nhau đn quyt đnh ca nhà đu t gia tit kim và đu t ri ro.
1.2.2. Câu hi nghiên cu
Trong bài lun vn này đt ra các câu hi nghiên cu sau:
(i) Tp hp các la chn đc thit lp sn trong các bi cnh đu t có th nh
hng đn vic ra quyt đnh la chn đu t ca nhà đu t hay không?
(ii) Và mt khi chu s tác đng mnh ca tp hp la chn sn thì nhà đu t s
có quyt đnh đu t nhm gim thiu ri ro hay không?
1.3. i tng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu là hành vi ra quyt đnh chn la ca các nhà đu t gia
tit kim và đu t vào tài sn ri ro di tác đng ca tp hp các la chn đc thit
lp sn trong các bi cnh đu t khác nhau.
Phm vi nghiên cu là các nhà đu t cá nhân, c th, các nhân viên đang làm
vic ti h thng ngân hàng thng mi c phn ngoi thng Vit Nam trên đa bàn
tnh ng Nai.
1.4. Phng pháp nghiên cu
Lun vn này ch yu s dng bng điu tra kho sát các nhà đu t cá nhân đ
xác đnh có hay không s tác đng ca tp hp các la chn đc thit lp sn có trong
các bi cnh đu t trong s la chn gia tit kim và đu t vào tài sn ri ro.
D liu sau khi thu thp s đc x lý và thc hin các phân tích thng kê bng phn
mm SPSS 20.0. Và tác gi s dng các phép phân tích phng sai đ phân tích s
khác bit gia các nhóm đu t v tác đng ca bi cnh đu t đn quyt đnh đu t
ca các nhóm.
1.5. ụ ngha ca đ tài và b cc lun vn
 tài nghiên cu kim chng s tác đng ca tp hp các la chn đc thit
lp sn trong các bi cnh đu t nh hng đn quyt đnh ca nhà đu t gia tit
3

kim và đu t vào tài sn ri ro. T đó, đa ra thêm đc nhng lun đim gii thích
cho hành vi la chn đu t cá nhân.
Lun vn gm nm phn chính.
Phn 1: Gii thiu
Phn 2: Các nghiên cu trc đây
Phn 3: Phng pháp nghiên cu v tác đng ca bi cnh đu t đn quyt
đnh tài chính cá nhân trong điu kin ri ro
Phn 4: Kt qu nghiên cu và tho lun kt qu nghiên cu
Phn 5: Kt lun
2. CÁC NGHIÊN CU LÝ THUYT VÀ THC NGHIM TRC ÂY V
TÁC NG CA BI CNH N QUYT NH TÀI CHÍNH CÁ NHÂN
TRONG IU KIN RI RO.
2.1. C s lý thuyt v tài chính hành vi.
Lý thuyt tài chính c bn cho rng th trng luôn luôn  trng thái cân bng
và hiu qu. Tuy nhiên, c ch này không phi luôn luôn xy ra. Tài chính hành vi xut
phát t các bng chng thc nghim, nhng gì còn hoài nghi v các hành vi không hp
lý ca nhà đu t trên th trng tài chính mà các nn tng kin thc tài chính truyn
thng cha gii thích đc.
Tài chính hành vi nghiên cu tâm lý nhà đu t và nhng nh hng ca nó tác
đng đn th trng tài chính. Lý thuyt trin vng và Tâm lý da vào kinh nghim là
hai mng chính ca tài chính hành vi, hc thuyt ly cm xúc ca con ngi làm trng
tâm nghiên cu.
2.1.1. Lý thuyt trin vng
Lý thuyt chun cho rng con ngi nên hành đng theo mt cách nào đó.
Ngc li, lý thuyt trin vng nhìn nhn nhng gì mà con ngi tht s làm và các
mô hình da trên c s nhng quan sát thc t. Lý thuyt hu dng k vng là mt lý
thuyt chun đ cp đn hành vi kinh t da trên các tiên đ mt cách cng nhc. Mc
4

dù, thc t đã có nhng chng minh v tính hu ích ca lý thuyt này trong vic mô t
hành vi con ngi nhng nhiu ngi đt ra câu hi, lý thuyt này có th mô t hành vi
thc t tt đn mc nào? Mt lý thuyt khác thay th cho lý thuyt hu dng k vng
đc kim đnh và chp nhn rng rãi là lý thuyt trin vng. Lý thuyt trin vng
đc xây dng da trên vic con ngi tht s hành đng nh th nào.
Lý thuyt trin vng cho rng vi lý thuyt hu dng k vng chun không tính
toán mt cách đy đ vic ra quyt đnh trong điu kin có ri ro. Lun đim này da
trên bng chng thc nghim cho thy con ngi có nhng hành vi trái ngc vi lý
thuyt hu dng k vng.
2.1.1.1. Nhng khía cnh c bn ca các hành vi đc quan sát
Các nhà tâm lý thng quan sát các quyt đnh ca con ngi đ đa ra nhng
bng chng cho nhng câu hi đc quan tâm. Trong nhiu nghiên cu tâm lý, các nhà
nghiên cu chú ý đn nhng câu tr li ging nhau cho các vn đ ra quyt đnh mà
không phù hp vi lý thuyt hu dng k vng. Và theo Kahneman và Tversky đã đa
ra ba khía cnh c bn ca vic ra quyt đnh đc quan sát đ làm c s cho lý thuyt
trin vng.
Khía cnh 1: Con ngi đôi khi th hin s e ngi ri ro và đôi khi li th hin
s a thích ri ro, tùy thuc vào bn cht ca trin vng.
Khía cnh 2: Vic đánh giá các trin vng ca con ngi ph thuc vào đc
(lãi) và mt (l) so vi mt đim tham chiu. im tham chiu này thng là mc đ
giàu có ban đu.
Khía cnh 3: con ngi ngi mt mát (thua l) vì mt mát ln hn đc. iu
này có ngha là s e ngi mt mát ca con ngi hoàn toàn khác vi s e ngi ri ro.
Con ngi dng nh cm thy mt nhiu hn là đc so vi cùng mt giá tr tng
đng nhau.


5

2.1.1.2. Hàm giá tr

Hình 2-1: Hàm giá tr trong lý thuyt trin vng
Lý thuyt trin vng đa ra mt mô hình ra quyt đnh di điu kin ri ro mà
có s kt hp vi hành vi đc quan sát. Hàm giá tr trong lý thuyt trin vng thay th
cho hàm hu dng trong lý thuyt hu dng k vng. Trong khi mc hu dng đc
đo bng mc đ giàu có, thì hàm giá tr trong lý thuyt trin vng đc đnh ngha là
lãi hoc l k vng so vi đim tham chiu ch không phi là giá tr tài sn cui cùng.
Hàm giá tr lõm trong min lãi và li trong min l.
c đim ca hàm giá tr:
- Con ngi bày t s e ngi ri ro trong min lãi và thích ri ro trong min l,
điu đó có ngha là hàm giá tr lõm trong min lãi (min dng) và li trong min l
(min âm).
- Các quyt đnh chú trng vào lãi và l, có ngha là hàm giá tr không phi là
mc giàu có, mà là s thay đi ca mc giàu có và con ngi ghét b mt mát (thua l),
do đó hàm giá tr dc hn trong min l so vi min lãi.
- Các thay đi ca mc giàu có so vi mt đim tham chiu xác đnh giá tr trên
trc tung hn là mc giàu có tuyt đi.
Giá tr
S khác nhau
trong s giàu có
L

Li
6

- Mc dù ngi ri ro trong min li và tìm kim ri ro trong min l, giá tr tuyt
đi ca khon l ln hn các khon li. ây là bng chng cho thy hàm giá tr đi vi
s mt mát thì dc hn đi vi s có đc, có ngha là khon l có đ nhy hn so vi
khon lãi  mc tuyt đi bng nhau.
- Ngoài ra, thay vì s dng xác sut đn gin nh trong lý thuyt hu dng k
vng, lý thuyt trin vng s dng t trng quyt đnh. Các t trng quyt đnh này là
mt hàm xác sut. Vic s dng v(z) đ đ cp đn s thay đi ca mc đ giàu có, 
đây z thay cho w (ám ch mc đ giàu có). Và gi giá tr ca các trin vng là V(P).
i vi trin vng P(pr,z1,z2), giá tr đc tính nh sau:
V(pr, z1, z2) = V(P) = (pr) * (z1) + (1-pr)*(z2)
Trong đó: (pr) là trng s quyt đnh ng vi xác sut pr. V(P) (giá tr ca trin
vng) tng t nh U(P) (hu dng k vng ca mt trin vng)
2.1.1.3. Nhng tm vé s và bo him
Mt câu hi mà các nhà nghiên cu đa ra: Ti sao con ngi va mua vé s
va mua bo him? Trong khuôn kh hu dng k vng, đây là câu đ vì vi vic mua
vé s, con ngi đang a thích ri ro. Phn thng k vng t tm vé s thc cht nh
hn rt nhiu so vi giá ca tm vé s đó và t l thng là rt nh đi vi ngi nm
gi tm vé. Ngi đó cng có th tr mt khon tin bo him đ gim ri ro phi đi
mt, điu này th hin s e ngi ri ro. Lý thuyt trin vng có th tính đn nhng quan
sát v mt s ngi mua vé s và bo him cùng mt thi đim. ó là do ngi ta đnh
mt t trng quá cao cho nhng s kin có xác sut thp
Tóm li, mc dù con ngi thng e ngi ri ro trong min giá tr dng, nhng
khi kt qu có mt xác sut rt thp đu này s chuyn thành s a thích ri ro. Ngc
li, thông thng chúng ta a thích ri ro trong min giá tr âm, khi có mt khon l
vi xác sut rt nh thì điu này s chuyn thành e ngi ri ro. Chúng đc Kahneman
và Tversky trình bày trong mt hình mu bn mt ca thái đ đi vi ri ro. Mu hình
này cho thy s e ngi ri ro đi vi các khon li và a thích ri ro đi vi các khon

7

l khi xác sut ca các kt qu là cao, và a thích ri ro đi vi các khon li và e ngi
ri ro đi vi các khon l khi xác sut ca kt qu là thp.
2.1.2. Tâm lý da vào kinh nghim
Các nhà đu t thng hành đng theo kinh nghim. Kinh nghim và s lch
lc, càng kinh nghim, càng ít lch lc.
Tâm lý da vào kinh nghim phn ánh tin trình ra quyt đnh da trên nhng
điu mà con ngi đúc kt t s khc phc nhng li lm. Phng pháp kinh nghim
rt hu ích cho vic gii thích vì sao nhiu khi th trng li hành đng theo kiu vô lý
trí, điu này đi lp vi mô hình th trng hiu qu trong thông tin.
Hành vi by đàn là mt hình thc ca tâm lý da vào kinh nghim  đó hành
đng ca cá nhân b dn dt theo hành vi ca đa s và ra quyt đnh da trên tâm lý ca
đám đông. Tuy nhiên, hành vi by đàn cùng vi tâm lý da vào kinh nghim s dn dt
con ngi đn ch lc li khi đi theo xu hng chung ca th trng vì s quá t tin v
nhng vic mà h đánh giá.
S quá t tin cng có th b vch ra bi “s biu hin ca tâm lý nhn thc” mt
xu hng cho con ngi đ c gng phân loi các s kin theo loi hình hoc cách thc
biu hin ca cách phân loi đc bin đn nhiu nht. Nên s t tin là mt b phn
cu thành nên tâm lý da vào kinh nghim và s đc mô t c th  phn di đây
cùng vi tình hung đin hình, hành vi tâm lý by đàn và tâm lý thích da vào nhng
giá tr đã thit lp khi ra quyt đnh đu t.
2.1.2.1. Tình hung đin hình
Tình hung đin hình là s đánh đng hiu qu kinh doanh và hiu qu đu t
tài chính trong khi hai khái nim này là hoàn toàn khác nhau. Hiu qu kinh doanh
đc đánh giá qua các ch s v doanh thu và li nhun còn hiu qu đu t tài chính là
chênh lch giá.
8

Tình hung đin hình còn th hin  s ra quyt đnh da trên nhng kinh

nghim có đc trong quá kh mà b sót nhiu s kin trong hin ti, đánh giá s vic
mt cách riêng l, không kt hp thành h thng và tính đn mi liên h vi tng th.
2.1.2.2. S quá t tin
T tin quá mc là khuynh hng ngi ta đ cao kin thc và kh nng x lý
chính xác thông tin ca mình, hoc lc quan quá mc v tng lai và kh nng kim
soát tình th. Các nhà nghiên cu trong lnh vc tâm lý hc đã chng minh hu ht mi
ngi quá t tin trong phn ln thi gian.
T tin quá mc có nhiu biu hin khác nhau, nh: c lng sai; hiu ng tt
hn trung bình; o tng kim soát và lc quan quá mc. Tuy nhiên, không có s khác
bit rõ ràng gia các biu hin ca s quá t tin, thm chí có khi chúng đc đo lng
ging nhau, và mt cá th va có th là quá t tin hoc thiu t tin, tùy thuc vào ng
cnh nghiên cu.
c lng sai là mt khuynh hng ngi ta phóng đi tm hiu bit ca bn
thân. Mt cuc kim tra s c lng bn thân thng hot đng theo mu hình sau.
Trong môi trng đc kim soát, ngi tham gia đc yêu cu tr li vi khong tin
cy 90% hiu bit ca mình v kin thc ph thông. Theo cách thc này, nhng ngi
đc cho là c lng sai khi khong tin cy ca h là quá hp.
Hiu ng tt hn trung bình tc là mt khuynh hng mà ngi ta đánh giá mt
s kh nng ca bn thân cao hn mc trung bình. Mt yu t làm cho ngi ta tin
rng kh nng ca bn thân trên mc bình thng là do nhng đnh ngha chính xác v
s thông minh hay nng lc đc bit li không rõ ràng. Theo l t nhiên, trong thâm
tâm, con ngi thng ngh đó là nhng gì làm cho h có v gii nht.
o tng kim soát đó là khi con ngi ngh rng h có kh nng kim soát tình
hung hn là thc t có th.
Quá lc quan hin din khi con ngi đánh giá các xác sut cho các kt qu
thun li/ bt li cao hn/ thp hn da vào tri nghim lch s hoc nhng phân tích
9

suy lun. Có mt dng gi là sai lm trong vic lp k hoch, là vic ngi ta thng
ngh h có th hoàn thành k hoch sm hn thc t, và tt c các chi phí phát sinh đ

đã đc tính đn. Trong thc t, nhiu ngi đã không th thc hin đc nhng mc
tiêu c bn trong ngn hn. Thiu thc t thì không th không to ra chi phí. Vic
không th đt đc mc tiêu s dn đn s tht vng, đánh mt lòng t trng và uy tín
trong xã hi. Thi gian và tin bc có th b lãng phí khi theo đui nhng mc tiêu phi
thc t.
2.1.2.3. Bám vào nhng giá tr đƣ thit lp
c đnh ngha nh là vic hình thành mt giá tr và đánh giá các vn đ da
vào giá tr đã đc thit lp trc đó.Vì s tht là con ngi ai cng có trong đu mt
vài đim tham chiu, chng hn nh giá chào sàn trc đây ca c phiu. Mt khi có
đc thông tin mi h s điu chnh giá c c phiu lên trên đim tham chiu. Trong
trng hp th trng thiu vng nhng thông tin tt hn nhng thông tin trc đây thì
giá c quá kh là cn c đ đa ra quyt đnh cho giá c ngày hôm nay. Vì vy, vic
bám vào nhng giá tr đã thit lp gn nh là s gi nh v giá c quá kh. Bng
chng đin hình cho lý thuyt này là trng phái phân tích k thut, s dng giá c quá
kh ca chng khoán đ d đoán xu hng giá trong tng lai.
2.1.2.4. Hành vi by đàn
Con ngi thng b nh hng bi môi trng xã hi đng thi xã hi cng có
s nh hng ht sc to đn s đánh giá hành vi ca mt cá nhân. Khi con ngi đi
din vi s đánh giá ca mt nhóm ngi, h thng có chiu hng thay đi nhng
câu tr li sai lm ca h so vi ý kin ca đám đông. ây là mt hành vi tâm lý.
Tâm lý by đàn (hay tâm lý đám đông) là mt s tn ti khách quan trong bt c
mt th trng nào không riêng gì th trng tài chính. Các bng chng xã hi mà các
nhà tâm lý hc đa ra t các cuc kho sát hoàn toàn chng minh đc điu đó.Chng
hn nh thí nghim: Cho mt ngi đng  mt góc ph và nhìn lên bu tri trng
không trong 60 giây. Mt s ngi đi đng đã dng li đ xem ngi kia nhìn gì
10

nhng ri đa s cng bc qua. Ln tip theo, các nhà tâm lý hc cho nm ngi làm
nh vy  góc ph đó. Ln này s ngi dng li đ quan sát đông gp 4 ln. Khi cho
15 ngi đng  góc ph đó, có ti 45% s ngi qua đng dng li và khi tng s

ngi đng  góc ph thêm mt ln na, có ti hn 80% ngi đi đng phi ngng
đu quan sát theo. Vì sao li nh vy? Vì ngi ta cho rng nu có nhiu ngi cùng
nhìn lên bu tri thì chc chn rng trên bu tri phi có gì đó. ó là lý do vì sao càng
có đông ngi, đám đông càng d b nh hng: thêm mt ngi là thêm mt bng
chng cho thy có điu gì đó quan trng đang xy ra. H tin tng rng nu càng có
nhiu ngi cùng thc hin mt vic gì đó thì vic đó nht đnh đúng. Bng chng này
cho thy tt c mi ngi dng nh là nu không bit điu gì đang din ra thì tt hn
ht là nên bt chc nhng gì ngi khác đang làm. Chng nào lòng tham và s s hãi
còn ng tr trong con ngi thì chng y còn tn ti tâm lý đám đông. Nhng khi đám
đông hành đng ngc li vi nhng điu nhà đu t phân tích thì quyt đnh đúng đn
và khôn ngoan nht là nhà đu t nên ri b khi đám đông đó. Thà t b mt khon
li tim nng còn hn là mt mt khon vn trc mt.
Nhng ra quyt đnh chp nhn b l mt c hi kim tin mi mi là mt
tâm lý vô cùng khó khn. Mt nghch lý trong kinh doanh vn thng xy ra: Bn nng
t nhiên ca con ngi và mong mun đc hòa nhp vi đám đông li là nhng tình
hung đa các nhà đu t tài chính đn b vc phá sn.
2.2. Các nghiên cu lý thuyt và thc nghim trc đơy.
Nhiu hành vi ca con ngi là kt qu ca vic ra quyt đnh trong đó bao gm
mt s d đoán v li ích tim nng và ri ro liên quan vi mi hành đng. Quyt đnh
làm th nào đ đu t tin nhãn ri ca mình, nh liên quan đn vic cân bng gia ri
ro và li ích. Các nhà tâm lý hc và kinh t hc đã tin hành nhiu nghiên cu thc
nghim, và bng chng cho thy quyt đnh đu t cá nhân chu nh hng ca yu t
môi trng đu t.
11

Trong nghiên cu v nn tng tâm lý thc t cho thuyt quyt đnh mô t,
Stewart và các cng s (2003) xem xét liu hiu ng bi cnh trong tâm vt lý hc có
th gii thích cho vic ra quyt đnh mo him hay không. c bit, Stewart và các
cng s (2003) cho thy rng tp hp các la chn gn nh hoàn toàn xác đnh. H đã
chng minh hiu ng này trong tp hp la chn ri ro k vng và trong c tính

tng đng chc chn. Tng t nh vy, vic chn mt la chn a thích t mt tp
hp các k vng thì chu nh hng mnh m bi nhng k vng có sn. Gn đây hn,
Stewart và các cng s (2006) đã phát trin mt mô hình ca s la chn ri ro, quyt
đnh bng cách ly mu, trong đó gi đnh các giá tr la chn là tng đi và đã đa ra
mt li gii thích cho các kt qu trong Stewart và các cng s. (2003).
Các yêu cu nhn thc mà Stewart và các cng s (2003) đ xut là mi ngi
thng không th đi din cho đ ln tuyt đi, cho dù tâm vt lý hoc tru tng (bao
gm c các thuc tính là mt la chn la chn ging nh các tin ích, phn thng, và
xác sut). ó là, khi ngi đi din cho mt đ ln, h có th làm nh vy ch trên c
s cho dù đó là ln hn hoc nh hn so vi đ ln khác ly t b nh hoc quan sát
trong môi trng. Nu mi ngi không th đi din cho giá tr tuyt đi ca biên đ
trên bt k quy mô ch yêu, và các li ích ch quan đánh giá ca mt la chn đc
xác đnh bi mi quan h ca mình đ la chn so sánh, sau đó bn án s b nh hng
mnh m, hoc thm chí xác đnh, bi bi cnh.
Các bng chng ct lõi cho tuyên b này xut phát t vic nghiên cu các nhn
thc v cng đ ca tm quan trng ca tâm vt lý c bn nh đ sáng ca ánh sáng
hoc đ to ca âm thanh. Nhiu nghiên cu truyn thng trong Tâm vt lý hc đã tha
nhn s tn ti ca mt s quy mô ch yu ni b ca cng đ, vào mà kích thích vt
lý bng cách nào đó phi đc ánh x; và đã có cuc tranh lun hu qu liên quan đn
bn cht ca s sp đt này (ví d, cho dù đó là logarit, nh lp lun ca Fechner,
1966; hoc mt đnh lut, nh lp lun ca Stevens, 1957. Tuy nhiên lý thuyt gn đây
(xem xét và phân tích trong Laming, 1997) cho thy mt quan đim khác nhau - rng ý
12

tng v quy mô ni b là đáng nghi ng. c bit, Laming (1997) đã ch ra rng s
liu thc t phù hp vi qui lut ca Steven có th phát sinh mà không có bt k gi
đnh đi din ca thông tin tuyt đi.
Mt nghiên cu thuc v tm lý hc đc bit h tr cho quan đim này là mt
th nghim thanh nhc đc thc hin bi Garner (1954), yêu cu ngi tham gia đánh
giá liu nhc âm (tông nhc) là nhiu hn hoc ít hn mt na so vi mt tham chiu

đ n 90 dB. S đánh giá ca ngi tham gia đã hoàn toàn xác đnh bi s sp xp các
tông mà đc chi cho h. Có ba nhóm ngi tham gia nhn đc tông trong ba phm
vi khác nhau tng ng. Nhng ngi tham gia nghe nhc trong phm vi 55-65 dB có
mt đim na đ ln (ví d, mà s đánh giá ca h là "hn mt na nh ln" 50% thi
gian và "ít hn mt na nh ln" 50% thi gian), khong 60 dB. Mt nhóm khác,
nhng ngi nhn đc các âm nm trong phm vi 65-75 dB có mt đim na đ ln
ca khong 70 dB. Mt nhóm cui cùng, ngi nghe nhc trong phm vi 75-85 dB, có
mt đim na đ ln ca khong 80 dB. Do đó, thí nghim ca Garner cho bit mi
ngi cm thy khó khn đ đánh giá cng đ tuyt đi ca âm thanh. Thay vào đó,
có v nh mi ngi điu chnh phn ng ca h tùy thuc vào cng đ âm thanh
đc trình bày t đó h đc yêu cu đ la chn, trong đó chng minh rng bi cnh
thì nh hng nhiu khi nó đc trình bày.
Các kt qu khác ca hiu ng bi cnh tng t rt nhiu trong Tâm vt lý hc
(theo Stewart và các cng s, 2003; Stewart và các cng s, 2006; đ xem xét rng rãi
hn ca nghiên cu cho thy s đánh giá ca cm nhn các kích thích khác nhau mt
cách liên tc tâm lý duy nht chu nh hng mnh m ca kt qu quyt đnh trc),
mà phù hp vi nhng ngi tham gia thc hin s đánh giá v nhn thc trên c s
thông tin cng đ tng đi, ch không phi là tuyt đi.
 đây đ có th áp dng mt cách rõ ràng các kt qu quyt đnh dn vào mt
bi cnh ra quyt đnh. Lu ý, mc dù, rng song song gia hai lnh vc, tâm vt lý hc
và ra quyt đnh kinh t, là tng đi gn. Sau tt c, cng ging nh các nhà lý thuyt
13

nhn thc truyn thng cho rng con ngi có quy mô ni b cho các đi din ca đ
n và đ sáng, vì vy, mt bc tranh tâm lý hay kinh t truyn thng ca mt tác nhân
gi đnh rng các tác nhân phi có quy mô ni b cho các đi din ca các tin ích và
xác sut (đc th hin bi Kahneman và Tversky, 1979) các kt qu khác nhau. Nu
không có mt s loi thc đo cho hu dng hoc xác sut, mô hình ca các nhân t
kinh t (hoc bt k các tác nhân quyt đnh nói chung) s trông rt khác nhau.
2.3. Mt s kt qu nghiên cu thc nghim trc đơy.

Tác đng ca tp hp các la chn đã đc chng minh trong s la chn ca
ngi tiêu dùng (ví d, nhng đánh đi mà không ri ro) và phát hin c bn là tp hp
các la chn có th nh hng đn s la chn ca ngi tiêu dùng (Simonson, 1989).
ó là, khi đc yêu cu thc hin mt s s la chn cùng mt lúc, mi ngi có xu
hng đa dng hóa. Kt qu này đã đc gi là khuynh hng đa dng hóa bi
Loewenstein (1995). Benartzi và Thaler (1998, 2001) đã tìm thy bng chng v hin
tng tng t bng nghiên cu cách nhà đu t phân b qu hu trí ca h thông qua
các kênh đu t khác nhau. c bit, nhà nghiên cu tìm thy mt s bng chng cho
mt phiên bn đc bit ca khuynh hng này, gi là phng pháp 1/n. Ý tng là khi
mt nhân viên đc cung cp n qu đ la chn trong k hoch ngh hu ca mình,
nhân viên đã chia đu tin gia các Qu. S dng phán đoán này thì vic phân b tài
sn mà nhà đu t la chn s ph thuc rt nhiu vào kinh phí đc cp trong k
hoch ngh hu. Nh vy, mt k hoch đu t cho mt qu chng khoán và mt qu
trái phiu, thì vic phân b trung bình s là 50% c phiu, nhng nu qu chng khoán
khác đã đc thêm vào, thì vic phân b các c phiu s chuyn đn hai phn ba.
Benartzi và Thaler tìm thy bng chng cho hành vi này trong s la chn lng hu
thc t. Trong mt mu điu tra k hoch lng hu 401 (k) ca M là mt loi k
hoch đóng góp xác đnh đc tài tr bi nhà tuyn dng. Nhân viên chn mt t l
phn trm tin lng ca mình đ đóng góp vào k hoch, và ngi s dng lao đng
cng đóng góp mt phn. Các khon đóng góp ca nhân viên đc đu t cho đn khi
14

các nhân viên rút tin ra ngh hu, nhà nghiên cu điu chnh gim t l phn trm k
hoch đu t vào c phiu trên t l phn trm ca c phiu qu và tìm thy mt mi
quan h rt mnh m. Lu ý rng đây là nhng d liu thc t v vic phân chia tài sn
qua các qu hu trí vi mc đ ri ro khác nhau (ví d, các s khác nhau ca các c
phiu và trái phiu đc cung cp bi mi ch nhân đc bit) và do đó, nghiên cu này
to ra mt th nghim t nhiên cho phép chúng ta so sánh nhng tác đng ca vic đa
ra nhiu c phiu và ít trái phiu hn. Kt qu cho thy tác dng mnh m ca tp hp
la chn v hành vi thc t làm ni bt vn đ khó khn liên quan đn vic thit k các

k hoch tit kim hu trí, c công cng và t nhân, mt là nó không phi là rõ ràng
rng mi ngi luôn có th chn mt'' a thích'' kt hp ca thu nhp c đnh và vn
ch s hu. Ví d, Benartzi và Thaler ch ra rng nu k hoch cung cp nhiu qu thu
nhp c đnh, nhng ngi tham gia có th đu t quá thn trng, trong khi nu k
hoch cung cp nhiu qu đu t, các nhân viên có th đu t quá mnh.
Tác dng tng t trong mt min thc t hn đc trình bày bi Benartzi và
Thaler (2002), đã yêu cu các cá nhân đu t la chn trong s các khon đu t đc
cung cp vi mc đ thu nhp hu trí khác nhau (ví d, mt s tin xác đnh là $900
mi tháng, so vi mt c hi 50-50 đ kim đc $1100 hoc $800 mi tháng). Khi
các cá nhân đu t đc trình bày vi ba la chn có mc đ ri ro t thp đn cao,
nhà nghiên cu tìm thy mt xu hng quan trng là các nhà đu t cá nhân thích chn
phng án trung bình (la chn gia). Ví d, nhng ngi xem la chn A, B, và C,
thng s tìm thy B hp dn hn C. Tuy nhiên, nhng ngi xem la chn B, C, và
D, thng s cho rng C là hp dn hn B.
Lu ý rng các mô hình tng đi cng có th phn ánh mt xu hng tng
quát hn đ đa ra nhng la chn ch yu mà đc nhn thy khi vic la chn gia
các la chn ging ht nhau (ví d, nu ngi ta không th phân bit gia các la chn
trình bày do s thiu hiu bit, s th ,…), có th là mt ví d ca hiu ng tha hip
(còn gi là ác cm cc đoan, theo Simonson & Tversky, 1992). Thc t trong các hiu
15

ng tha hip (ví d, Simonson, 1989), mt la chn đi din cho mt s tha hip
gia hai la chn thay th có th đc a thích hn các la chn thay th, mc dù các
la chn thay th đc a thích hn tùy chn này trong mt s s la chn theo cp
nh phân. iu này mt ln na cho thy rng s la chn không hp lý theo các tiêu
chí kinh t tiêu chun và khi có vn đ la chn là khó khn, mi ngi có th ngh
đn gin '"quy tc ca ngón tay cái" đ giúp h gii quyt, chng hn nh các quy tc
mà nó là tt nht đ tránh cc đoan.
Mt s nghiên cu khác cng đã ch ra các loi tác đng tng t. Ví d, phm
vi tn s trong các tùy chn phn ng (các bin pháp ca tn s hành vi hoc các s

kin khác) có th có nh hng đn quá trình phn ng, và câu tr li cho câu hi tip
theo (ví d, Menon, Raghubir, & Schwarz, 1995; Schwarz & Bienias nm 1990;
Schwarz, Hippler, Deutsch, và Strack, 1985). Theo mt cuc điu tra thí đim la chn
dao đng, nhng ngi tr li đã đc trình bày vi mt lot các phn ng tn s cao
(t ''4 hoc ít hn'' đn ''9 hoc nhiu hn'') có nhiu kh nng báo cáo cm giác ''thp
hoc cm xúc chán nn'' trên nm hoc nhiu hn các trng hp so vi ngi tr li
trình bày vi các tm thp tùy chn tr li (t “0” đn “5 hoc nhiu hn”; Harrison &
McLaughlin, 1996). Rõ ràng, phm vi phn ng trong ví d này chu nh hng bi
cng đ kinh nghim cm xúc ca câu tr li. Hiu ng tng t cng đc quan sát
thy trong phn ng vi thang đo chín đim quy mô hoc hn. Nhìn chung, hiu ng
thiên v nh vy xut hin trong mt lot các bi cnh thc nghim. Ví d, thm chí
nh mt cht c bn nh din tích ca mt đi tng vt lý h thng khác nhau vi các
phng pháp đo lng (Poulton, 1989), có th c tính s, hình v, hoc mt cái gì đó
phù hp vi mc tiêu bin.
Và theo Stewart và các cng s (2003) lp lun cho s tn ti ca nhng gì h
gi là trin vng tng đi: đó là giá tr nhn thc ca mt k vng ri ro (ví d, "p c
hi x") là liên quan đn nhng k vng khác mà nó đc trình bày. Tác gi nghiên cu
c th v s thích ri ro đã kim tra liu các đc tính ca k vng ri ro có hot đng