Các yếu tố tác động đến hành vi hút thuốc lá của người đi làm tại tỉnh Quảng Ngãi

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
  



PHAN TRNH NGC ANH


CÁC YU T TÁC NG
N HÀNH VI HÚT THUC LÁ CA NGI I
LÀM TI TNH QUNG NGÃI



LUN VN THC S KINH T





TP.H CHÍ MINH-NM 2015
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
  


PHAN TRNH NGC ANH


CÁC YU T TÁC NG

N HÀNH VI HÚT THUC LÁ CA NGI I
LÀM TI TNH QUNG NGÃI

CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHÁT TRIN
MÃ S: 60310105

LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC
TS. NGUYN QUNH HOA

TP.H CHÍ MINH-NM 2015


LI CAM OAN


Tôi tên: Phan Trnh Ngc Anh
Là hc viên cao hc lp Thc s Kinh t và Qun tr Sc khe, khóa 2013-2015 ca
Khoa Kinh t Phát trin, trng i hc Kinh t Thành ph H Chí Minh.
Tôi xin cam đoan đây là phn nghiên cu do tôi thc hin. Các s liu, kt lun nghiên
cu trình bày trong lun vn này là trung thc và cha đc công b  các nghiên
cu khác.
Tôi xin chu trách nhim v nghiên cu ca mình.



Hc viên

Phan Trnh Ngc Anh



MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CH VIT TT
DANH MC CÁC BNG
DANH MC CÁC HÌNH
CHNG 1: GII THIU 1
1.1 t vn đ 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 2
1.3 Câu hi nghiên cu 2
1.4 i tng nghiên cu 2
1.5 Phm vi nghiên cu 3
1.6 Phng pháp nghiên cu 3
1.7 ụ ngha thc tin ca đ tài nghiên cu 3
1.8 Kt cu ca đ tài nghiên cu 3
CHNG 2: C S LÝ THUYT VÀ CÁC NGHIÊN CU LIÊN QUAN 4
2.1 Mô hình hành vi ca ngi tiêu dùng 4
2.1.1 Các yu t vn hoá. 4
2.1.2 Các yu t xã hi. 5
2.1.3 Các yu t cá nhân. 6
2.1.4 Các yu t tâm lý. 7
2.2 Các nghiên cu liên quan 10

2.2.1 Giá thuc 11
2.2.2 Thu nhp 12
2.2.3 Các yu t xã hi hc khác 12
2.2.4 Tác đng ca cnh báo sc khe bng hình nh trên v bao thuc lá 13
2.2.5 Tác đng ca truyn thông v tác hi ca thuc lá 13
2.3 Thc trng kim soát thuc lá ti Vit Nam 14


2.3.1 Thu 14
2.3.2 Giá 15
2.3.3 Thc trng kim soát thuc lá ti Vit Nam 16
CHNG 3: PHNG PHÁP VÀ MÔ HỊNH NGHIÊN CU 20
3.1 Khung phân tích 20
3.2 Mô hình nghiên cu 21
3.3 Gi thit nghiên cu 21
3.4 Phng pháp phân tích 22
3.5 Mô t d liu 23
Chng 4: KT QU NGHIÊN CU 25
4.1 c đim ca mu quan sát 25
4.1.1 Toàn b mu 25
4.1.2 i vi ngi hút thuc 30
4.1.3 Tác đng ca truyn thông, kin thc và nhn thc ca đi tng kho sát v
tác hi ca thuc lá 37
4.2 Kt qu mô hình 46
4.2.1 Mô hình hi quy tham gia hút thuc 46
4.2.2 Mô hình cng đ hút thuc 51
Chng 5 KT LUN VÀ KIN NGH 55
5.1 Kt qu chính 55
5.2 Kin ngh 56
5.3. Hn ch 57

TÀI LIU THAM KHO
PH LC




DANH MC CH VIT TT
CH VIT TT NI DUNG
CIF Cc phí hàng hóa
CPI Ch s giá tiêu dùng
CT-TTg Ch th Th tng
FCTC Công c khung v kim soát thuc lá
GATS Hip đnh chung v thng mi dch v
GDP Tng sn phm Quc ni
GSO Tng cc Thng kê Vit Nam
GT Gi thit
GTGT Giá tr gia tng
MPOWER Gói các chính sách kim soát thuc lá hiu qu
Q-BYT Quyt đnh B Y t
Q-TTg Quyt đnh Th tng
SCT Thu tiêu th đc bit
THCS Trung hc c s
THPT Trung hc ph thông
VAT Thu giá tr gia tng
VINACOSH Ban ch đo phòng chng thuc lá
WHO T chc Y t Th gii

DANH MC CÁC BNG
Bng 2.1: Bng thu sut thuc lá ca Vit Nam t nm 1990 đn nay 15
Bng 2.2 Din tích trung bình ca cnh báo sc khe  mt s nc trên th gii . 17
Bng 4.1 Thông tin tng quan v đi tng nghiên cu 25
Bng 4.2 Mi quan h gia bng cp và ngh nghip 26
Bng 4.3 Thu nhp bình quân hàng tháng ca đi tng kho sát 27
Bng 4.4  tui ca đi tng kho sát 28
Bng 4.5 Thng kê v đi tng kho sát có hút thuc lá hay không 29
Bng 4.6 S điu thuc lá hút mi ngày  ngi hút thuc lá 30
Bng 4.7 Chi phí hút thuc lá hàng tháng ca đi tng kho sát 31
Bng 4.8 Bng giá thuc lá Warhorse và Whitehorse thu thp t các phng, xã
kho sát 32
Bng 4.9 Thc trng s dng các nhãn hiu thuc lá 33
Bng 4.10 Phn ng ca ngi hút thuc lá khi tng giá thuc  các mc đ khác
nhau 35
Bng 4.11 Chú Ủ đn tác hi ca thuc lá trên các loi phng tin truyn thông 37
Bng 4.12 T l phn trm nhng ngi hút thuc lá thy cnh báo sc khe trên
bao thuc lá và ngh ti vic b hút thuc 39
Bng 4.13 T l phn trm nhng ngi kho sát tin rng thuc lá gây ra bnh đt
qu, ung th phi, nhi máu c tim 41
Bng 4.14 T l nhng ngi kho sát hiu bit v cm hút thuc lá ti các trung
tâm y t, trng hc, khu vui chi và chm sóc tr em 43
Bng 4.15 Hiu bit ca nhng ngi hút thuc v quy đnh x pht khi hút thuc
không đúng ni quy đnh 45
Bng 4.16 Thng kê v nhóm ngh nghip 46
Bng 4.17 Kt qu mô hình tham gia hút thuc vi giá thuc lá trung bình 47
Bng 4.18 Tác đng biên ca các nhóm tui  mô hình tham gia hút thuc vi giá
thuc lá trung bình 50
Bng 4.19 Mô hình cng đ hút thuc  ngi hút thuc lá 51

Bng 4.20 Kim đnh đa cng tuyn 52
Bng 4.21 Kim đnh phân phi chun 53




DANH MC CÁC HÌNH
Hình 3.1 Khung phân tích 20
Hình 4.1. Thu nhp bình quân hàng tháng ca đi tng quan sát 27
Hình 4.2 Biu đ phân b tui 28
Hình 4.3 Biu đ tn s ca phn d chun hóa 52


1

CHNG 1: GII THIU
1.1 t vn đ:
S dng thuc lá là nguyên nhân chính ca mt s bnh gây t vong trên th gii.
Theo T chc Y t Th gii (WHO, 2009), trên th gii, mi nm có 5 triu ca t
vong do s dng thuc lá và đn nm 2030 c tính s là 10 triu ngi. Mt s
nghiên cu đã ghi nhn nhng hu qu ca hút thuc đi vi sc khe. Hút thuc là
nguyên nhân gây các bnh nh: tim mch, ung th, bnh phi tc nghn mãn tính
(bnh khí ph thng và viêm ph qun). Tui th trung bình ca ngi hút thuc s
gim 6-10 nm (Doll và đng s, 2004). Vic s dng thuc lá không ch nh hng
tiêu cc đn sc khe mà còn to ra mt gánh nng cho xã hi và h thng y t vì nó
làm tiêu tn các ngun lc giá tr. Trong khi t l hút thuc đã gim  nhiu quc gia
phát trin, thì t l hút thuc tng cao và ngày càng tng  nhiu quc gia nghèo.
Riêng ti Vit Nam, mt mô hình mô phng đc xây dng c tính rng nm 2008

có khong 40.000 ngi t vong xut phát t nguyên nhân hút thuc lá và đn nm
2023 con s này s tng lên hn 50.000 ngi (Levy DT, 2006). Ch riêng chi phí
liên quan ti 3 cn bnh ung th phi, bnh tim do thiu máu cc b và bnh phi tc
nghn mãn tính do s dng thuc lá c tính đã vt 1100 t đng trong nm 2005
(Ross, 2007). T l hút thuc lá ti Vit Nam c tính khong trên 49.2%  nam gii
và di 2%  n gii (B Y T Vit Nam, 2003).
Chính ph Vit Nam nhn thc đc tác đng ca vic hút thuc đi vi sc khe
cng đng nên đã phát đng mt chin dch chng hút thuc lá nh ban hành Ngh
quyt s 12 nm 2000 ca Chính ph v chính sách kim soát thuc lá quc gia và
lut phòng, chng tác hi thuc lá đã đc Quc hi thông qua nm 2012. ng thi,
Vit Nam là mt trong nhng quc gia châu Á đu tiên kỦ Công c chung ca T
chc y t Th gii v kim soát thuc lá vào nm 2003.
 gim s ngi hút thuc và tiêu th thuc lá, mt trong các phng pháp đc áp
dng là tng giá thuc. Giá các sn phm thuc lá càng cao thì càng có kh nng ngn
cn đi vi nhng ngi cha hút thuc lá, giúp h tránh b nghin và có th thuyt
phc nhng ngi hút hin ti b thuc hoc gim lng tiêu th ca h (Chaloupka,
2

2000). Nm 1999, Ngân hàng Th gii sau khi xem xét các bng chng đã kt lun
trung bình khi tng giá 10% s làm gim nhu cu đi vi các sn phm thuc lá
khong 4%  các nc thu nhp cao và 8%  các nc có thu nhp trung bình (World
bank, 1999). Tuy nhiên, phn ln các bng chng v s phn ng ca ngi hút thuc
lá theo giá ch yu  các nc có thu nhp cao vì nng lc nghiên cu và d liu
tng đi đy đ. Ch mt s lng tng đi nh các nghiên cu đc thc hin 
các nc thu nhp thp và trung bình.
Ngoài ra, còn có các bin pháp khác ca chng trình kim soát thuc lá nh lnh
cm qung cáo thuc lá, cm phân phi các mu thuc lá min phí, cm bán thuc lá
trên các máy bán hàng t đng, cm hút thuc lá  nhng ni công cng, in cnh báo
sc khe bng ch và hình nh trên bao thuc lá, thc hin chin dch truyn thông
v tác hi ca hút thuc lá.

Vic xác đnh các yu t tác đng ti ngi hút thuc ti Vit Nam rt quan trng
nhm đa ra các bin pháp phù hp vi mc đích gim s lng ngi hút thuc hay
s ca t vong do hút thuc, tng thu nhp thu cho chính ph. Vì vy, nghiên cu này
tìm hiu các yu t cá nhân và chính sách ca Nhà nc có nh hng nh th nào
ti hành vi hút thuc.
1.2 Mc tiêu nghiên cu
Xác đnh, đánh giá mt s yu t nh hng đn hành vi hút thuc lá  ngi đi làm
đ t đó đ xut các gii pháp nhm gim s lng ngi hút thuc lá.
1.3 Câu hi nghiên cu
Thc trng hút thuc  đi tng đi làm ra sao?
Các yu t nào có tác đng đn hành vi hút thuc  ngi đi làm?
Các chính sách ca Chính ph có tác đng ra sao đn hành vi hút thuc lá?
1.4 i tng nghiên cu: các yu t tác đng đn hành vi hút thuc lá ca nhng
ngi đi làm.
3

1.5 Phm vi nghiên cu: tnh Qung Ngãi
1.6 Phng pháp nghiên cu:
Phng pháp thng kê nhm mô t và nhn din các yu t tác đng đn hành vi hút
thuc lá.
Phng pháp đnh lng da vào ngun d liu s cp đ đánh giá tác đng ca các
yu t đn hành vi hút thuc lá.
1.7 Ý ngha thc tin ca đ tài nghiên cu
 tài mang li mt s Ủ ngha thc tin trong vic thc hin chính sách nhm gim
thiu ngi hút thuc lá cng nh lng tiêu th thuc lá, giúp cho nhng nhà chính
sách ti đa phng hiu rõ hn các yu t tác đng đn hành v hút thuc  ngi đi
làm. T đó, chính quyn s có nhng chính sách tt hn trong vic gim s lng
ngi tham gia hút thuc và s lng thuc lá tiêu th.
1.8 Kt cu ca đ tài nghiên cu
Lun vn đc chia ra thành 5 phn:

Chng 1: chng đu tiên ca lun vn. Chng này s gii thiu tng quát v lnh
vc nghiên cu làm nn tng cho vic xác đnh mc đích, phm vi và phng pháp
nghiên cu.
Chng 2: Trình bày c s lý thuyt cng nh các nghiên cu liên quan trên th gii
nhm xác đnh mô hình cng nh phng pháp nghiên cu.
Chng 3: Trình bày phng pháp và mô hình nghiên cu ca lun vn.
Chng 4: Kt qu nghiên cu, tip cn kt qu nghiên cu bng phng pháp thng
kê mô t các tác đng ca các yu t đn hành vi hút thuc và bng phng pháp hi
quy trong kinh t lng.
Chng 5: Tóm tt nhng kt qu chính, nhng đóng góp và hn ch ca lun vn
nhm đnh hng cho nhng nghiên cu tip theo.
4

CHNG 2: C S LÝ THUYT VÀ CÁC NGHIÊN CU
LIÊN QUAN
2.1 Mô hình hành vi ca ngi tiêu dùng:
Vic mua sm ca ngi tiêu dùng chu tác đng mnh m ca nhng yu t vn hoá,
xã hi, cá nhân và tâm lý (Philip Kotler, 2000). a s các nhân t này đu không
kim soát đc, nhng chúng có tác đng mnh m đn hành vi ca ngi tiêu dùng.
2.1.1 Các yu t vn hoá.
Vn hóa là yu t c bn nht nhng ý mun và hành vi ca con ngi. Phn ln các
cách thc ng x ca con ngi đu mang tính hiu bit. Trong quá trình sng đó,
vn hóa đã n đnh trong tâm trí ca ngi tiêu dùng nhng điu c bn v giá tr, s
cm th, s a thích và nhng sc thái đc thù ca sn phm vt cht đng thi cng
n đnh cách thc x s đc xã hi chp nhn, các quan nim v chun mc xã hi,
cách thc giao tip trong mt cng đng thm chí c cách biu l tình cm, cm xúc
ca con ngi. Do đó, ngi tiêu dùng khi mua hàng bao gi cng b chi phi bi các
yu t vn hóa mang bn sc dân tc tác đng đn các giá tr la chn. S nh hng
ca vn hóa lên hành vi ca ngi tiêu dùng càng d nhn bit trong bi cnh các nn
vn hóa khác nhau.

Mi nn vn hóa đu cha đng nhng b phn cu thành nh hn hay nhánh vn
hóa là nhng nhóm vn hóa to nên nhng nét đc trng riêng bit và mc đ hòa
nhp vi xã hi cho các thành viên ca nó. Có th xác đnh các nhánh vn hóa theo
đc trng vn hóa ca các nhóm xã hi nh: sc tc, chng tc, tôn giáo, vùng đa lý,
đ tui, gii tính, Nhánh vn hóa th hin tính đng nht, đc trng trong hành vi
ca ngi tiêu dùng trong phm vi nh hn nn vn hóa. Nhng ngi thuc nhóm
vn hóa khác nhau có cách nhìn nhn, s thích, cách đánh giá v giá tr, cách thc
mua sm, s dng sn phm cng khác nhau.
Các nn vn hóa, nhánh vn hóa luôn tìm cách bo tn bn sc vn hóa ca mình,
song các thành viên trong đó vn chu nh hng ca các nn vn hóa, nhánh vn hóa
khác hay còn gi là s hi nhp và bin đi vn hóa. Quá trình hi nhp vn hóa là
5

quá trình mà mi cá nhân tip thu các giá tr vn hóa khác đ làm phong phú thêm
vn hóa ca mình, đng thi khng đnh giá tr vn hóa ct lõi ca h. Còn nói đn
s bin đi vn hóa, đó là s hình thành nhng t tng mi, quan nim mi, chun
mc mi trong li sng và phong cách sng, thay th nhng gì không còn phù hp
vi s bin đi ca môi trng t nhiên, chính tr, xã hi, … mà nn vn hóa phi
vn đng trong đó; đó là kt qu ca s giao lu, tip xúc gia các nn vn hóa vi
nhau.
2.1.2 Các yu t xã hi.
Hành vi ca ngi tiêu dùng cng chu nh hng ca nhng yu t xã hi nh các
nhóm tham kho, gia đình và vai trò ca đa v xã hi (Philip Kotler, 2000).
Nhóm tham kho: Các nhóm tham kho (hay Philip Kotler gi là nhóm tiêu biu) là
nhng nhóm có nh hng trc tip hoc gián tip đn thái đ hay hành vi ca con
ngi. Trong đó nhóm thành viên là nhng nhóm có nh hng trc tip đn mt
ngi, tc là nhóm mà ngi đó tham gia và có tác đng qua li vi các thành viên
khác trong đó. Nhóm thành viên bao gm:
- Nhng nhóm s cp: có tính cht không chính thc mà nhng thành viên ca
chúng có quan h thân mt, có s tác đng qua li thng xuyên nh gia đình,

bn bè, láng ging và ngi đng s.
- Nhng nhóm th cp: có tính cht chính thc hn và ít có s tác đng qua li vi
nhau hn nh các loi t chc xã hi, t chc tôn giáo, hip hi ngành ngh, công
đoàn, đoàn th (đoàn thanh niên, hi ph n,…) hay các nhóm vui chi gii trí
(câu lc b th thao, câu lc b th vn, …)
- Nhóm ngng m: là nhóm mà ngi ta mong mun đc có mt trong đó. Chng
hn, mt cu th bóng đá tr có th hi vng mt ngày nào đó mình s có mt trong
mt đi bóng ni ting và anh ta đng nht mình vi nhóm này, mc dù không có
s giao tip trc tip.
Các nhóm tham kho thng nh hng đn mt ngi theo 3 cách: hng ngi ta
đi theo cách ng x và phong cách sng mi; nh hng đn quan đim và ý thc
6

ca mt ngi vì ngi đó thng mun đc hòa nhp vào đó; to ra các áp lc
buc phi tuân theo chun mc chung và có th nh hng đn s chn la sn phm
và nhãn hiu ca ngi đó.
Gia đình: Các thành viên trong gia đình ca ngi mua có th to nên mt nh hng
mnh m lên hành vi ca ngi mua đó. Gia đình hình thành cho cá nhân nhng đnh
hng v tôn giáo, chính tr, kinh t, nhng tham vng cá nhân, giá tr bn thân và
tình cm, đng thi có nh hng trc tip ti hành vi mua hàng ngày ca cá nhân.
Chúng ta có th phân bit thành hai loi gia đình ca ngi mua.
- Gia đình đnh hng: bao gm cha m ca ngi đó. T cha m, mt ngi nhn
đc s đnh hng v chính tr, kinh t và Ủ ngha ca mong c cá nhân, tình
yêu và phm hnh. Ngay c nhng ngi mua không còn quan h nhiu vi cha
m mình thì nh hng ca cha m lên hành vi ca ngi mua vn có th rt đáng
k.
- Gia đình riêng: bao gm v hoc chng và con cái ca ngi mua có nh hng
trc tip hn đn hành vi mua sm hàng ngày. S can d ca chng hay v thay
đi rt nhiu tùy thuc theo loi sn phm.
Vai trò vƠ đa v: Trong đi mình mt ngi tham gia vào rt nhiu nhóm - gia đình,

các câu lc b, các t chc,…V trí ca ngi đó trong mi nhóm có th xác đnh cn
c vào vai trò và đa v ca h. Mi vai trò đu gn vi mt đa v. Ngi ta la chn
nhng sn phm th hin đc vai trò và đa v ca mình trong xã hi.
2.1.3 Các yu t cá nhân.
Nhng quyt đnh ca ngi tiêu dùng cng chu nh hng ca nhng đc đim cá
nhân, ni bt nht là tui tác và giai đon ca chu k sng ca ngi mua, ngh
nghip, hoàn cnh kinh t, li sng, nhân cách và t ý nim ca ngi đó (Philip
Kotler, 2000).
Tui tác và giai đon ca chu k sng: Ngi tiêu dùng mua nhng hàng hóa và
dch v khác nhau trong sut đi mình. Th hiu ca ngi tiêu dùng v các loi sn
7

phm cng tu theo tui tác. Vic tiêu dùng cng đc đnh hình theo giai đon ca
chu k sng ca gia đình.
Ngh nghip: Ngh nghip cng nh hng đn cách thc tiêu dùng. Trong quá trình
làm vic, h s chu tác đng ca đc thù công vic và môi trng làm vic, điu này
s nh hng đn hành vi tiêu dùng ca ngi mua. Mt khác, ngh nghip còn nh
hng ti thu nhp nên s nh hng ti sc mua ca ngi tiêu dùng.
Hoàn cnh kinh t: Vic la chn sn phm chu tác đng rt ln t hoàn cnh kinh
t ca ngi tiêu dùng. Hoàn cnh kinh t ca ngi mua gm thu nhp, tin tit
kim, tài sn, n, kh nng vay mn, thái đ đi vi vic chi tiêu và tit kim. Tuy
nhiên, s bin đi ca thu nhp cá nhân không hn là yu t quyt đnh ti hành vi
tiêu dùng ca ngi tiêu dùng. Vì th, thu nhp cá nhân ch đc coi là tiêu chí đ
phân khúc th trng trong mt nn kinh t n đnh.
Li sng: Nhng ngi cùng xut thân t mt nhánh vn hóa, tng lp xã hi và
cùng ngh nghip có th có nhng li sng hoàn toàn khác nhau. Li sng ca mt
ngi là cách sng ca h đc th hin trong hot đng, s quan tâm và ý kin ca
ngi đó. Li sng miêu t sinh đng toàn din mt con ngi trong quan h vi môi
trng ca mình.
Nhân cách và s t quan nim v bn thân: Mi ngi đu có mt nhân cách khác

bit có nh hng đn hành vi ca cá nhân.  đây nhân cách có ngha là nhng đc
đim tâm lý khác bit ca mt ngi dn đn nhng phn ng tng đi nht quán
và lâu bn vi môi trng ca mình. Nhân cách thng đc mô t bng nhng nét
nh t tin có uy lc, tính đc lp, lòng tôn trng, tính chan hòa, tính kín đáo và tính
d thích nghi. Nhân cách có th là mt bin hu ích trong vic phân tích hành vi ca
ngi tiêu dùng, vì rng có th phân loi các kiu nhân cách và có mi tng quan
cht ch gia các kiu nhân cách nht đnh vi các la chn sn phm và nhãn hiu.
2.1.4 Các yu t tâm lý.
Vic la chn mua sm ca mt ngi còn chu nh hng ca bn yu t tâm lý là
đng c, nhn thc, tri thc, nim tin và thái đ (Philip Kotler, 2000).
8

ng c: Ti bt k mt thi đim nht đnh nào con ngi cng có nhiu nhu cu.
Mt s nhu cu có ngun gc sinh hc. Mt s nhu cu khác có ngun gc tâm lý.
Hu ht nhng nhu cu có ngun gc tâm lỦ đu không đ mnh đ thúc đy con
ngi hành đng theo chúng ngay lp tc. Mt nhu cu s tr thành đng c khi nó
tng lên đn mt mc đ đ mnh. Vic tha mãn nhu cu s làm gim bt cm giác
cng thng. Khi ngi ta đã tho mãn đc mt nhu cu quan trng nào đó thì nó s
không còn là đng c hin thi na và ngi ta li c gng tha mãn nhu cu quan
trng nht tip theo.
Nhn thc: Nhn thc đc đnh ngha là "mt quá trình thông qua đó cá th tuyn
chn, t chc và gii thích thông tin to ra mt bc tranh có Ủ ngha v th gii xung
quanh" (Bernard Berelson và Gary A. Steiner, 1964, p.88). Nhn thc không ch ph
thuc vào nhng tác nhân vt lý, mà còn ph thuc vào c mi quan h ca các tác
nhân đó vi môi trng xung quanh và nhng điu kin bên trong cá th đó. Ngi
ta có th có nhng nhn thc khác nhau v cùng mt khách th do có ba quá trình
nhn thc: S quan tâm có chn lc, s bóp méo có chn la và s ghi nh có chn
lc (Philip Kotler, 2000).
S quan tâm có chn lc: Hàng ngày ngi ta tip xúc vi vô s các tác nhân kích
thích. Phn ln nhng tác nhân kích thích đó b sàng lc đi. S quan tâm có chn lc

làm cho nhng ngi làm tip th phi c gng ht sc đ thu hút s chú ý ca ngi
tiêu dùng. Nhng thông đip ca h s b b qua đi vi phn ln nhng ngi không
tìm kim sn phm đó trên th trng.
S bóp méo có chn lc: Ngay c nhng tác nhân kích thích đã đc chú Ủ đn cng
không nht thit s đc tip nhn đúng nh d kin. Mi ngi đu c gò ép thông
tin nhn đc vào khuôn kh nhng Ủ ngh sn có ca mình. S bóp méo có chn lc
mô t khuynh hng con ngi mun gán cho thông tin nhng Ủ ngha ca cá nhân
mình.
S ghi nh có chn lc: Ngi ta s quên đi nhiu cái mà h hc đc, h có khuynh
hng gi li nhng thông tin ng h thái đ và nim tin ca mình.
9

Tri thc: Các nhà lý lun v tri thc cho rng tri thc ca mt ngi đc to ra
thông qua s tác đng qua li ca nhng thôi thúc, tác nhân kích thích, nhng tm
gng, nhng phn ng đáp li và s cng c (Philip Kotler, 2000).
Mt doanh nghip mi có th tham gia th trng bng cách vn dng nhng s thôi
thúc mà các đi th cnh tranh đã s dng và to ra nhng kiu dáng tng t, bi vì
ngi mua có khuynh hng chuyn lòng trung thành sang nhng nhãn hiu tng
t hn là sang nhng nhãn hiu khác hn (khái quát hoá). Hay doanh nghip cng có
th thit k nhãn hiu ca mình đ to nên mt s nhng thôi thúc khác và đm bo
có nhng tác nhân mnh m kích thích chuyn nhãn hiu (quá trình phân bit).
Nim tin vƠ thái đ: Thông qua hot đng và tri thc, ngi ta có đc nim tin và
thái đ. Nhng yu t này li có nh hng đn hành vi mua sm ca con ngi.
Nhng nim tin đó to nên nhng hình nh ca sn phm cng nh nhãn hiu và
ngi ta hành đng theo nhng hình nh đó. Nu có nim tin nào đó không đúng đn
và cn tr vic mua hàng thì nhà sn xut cn tin hành mt chin dch đ un nn
li nhng nim tin đó (Alice và đng s, 1981).
Thái đ din t nhng đánh giá tt hay xu da trên nhn thc bn vng, nhng cm
giác cm tính và nhng xu hng hành đng ca mt ngi đi vi mt khách th
hay mt Ủ tng nào đó (David Krech và đng s, 1962). Thái đ dn h đn quyt

đnh thích hay không thích mt đi tng nào đó, đn vi nó hay ri xa nó.

10

2.2 Các nghiên cu liên quan
Nh các nghiên cu có liên quan đã ch ra các yu t tác đng ti hành vi ngi hút
thuc bao gm giá thuc lá, thu nhp, các yu t xã hi hc và các chính sách ca
Chính ph. C th:
2.2.1 Giá thuc:
Phng pháp hiu qu nht đ gim s ngi hút thuc và lng tiêu th thuc lá là
tng giá (Chalouka, 2000). Giá các sn phm thuc lá càng cao càng có kh nng
ngn cn đi vi nhng ngi cha hút khi bt đu hút, giúp h tránh khi b nghin,
và có th thuyt phc nhng ngi hút hin ti b thuc hoc gim lng tiêu th ca
h. Giá càng cao cng càng có kh nng tránh cho nhng ngi đã b thuc khi hút
li.


Nm 1999, Ngân hàng Th gii sau khi xem xét k lng các bng chng, đã kt
lun rng trung bình tng giá 10% s làm gim nhu cu đi vi các sn phm thuc
lá đi khong 4%  các nc thu nhp cao và khong 8%  các nc có thu nhp thp
và trung bình (World Bank, 1999).

Trong mt đánh giá phm vi rng v chng c c
lý thuyt và thc nghim, Chaloupka và Warner, khi đáp li ý kin rng cu đi vi
thuc lá có th không theo mt trong các quy lut c bn nht ca kinh t hc, đó là
quy lut ca cu, đã vit:


“Tp hp các bng chng nghiên cu v kinh t hin nay đã rt nhiu và đã
chng minh rng nhu cu đi vi thuc lá có phn ng rõ ràng vi các thay

đi v giá và các yu t khác, nh đã phát hin thy trong các nghiên cu áp
dng mô hình truyn thng v cu và c trong nhng nghiên cu gn đây hn
có tính đn yu t gây nghin ca hút thuc.” (Chaloupka FJ và Warner KE,
2000, Handbook of health economics, p.1539)
Mt hn ch ca nhng đánh giá trên là nó ch bao gm mt s lng tng đi nh
các nghiên cu đc thc hin  các nc thu nhp thp và trung bình. Tuy nhiên
gn đây cng có các nghiên cu  khu vc Châu Á hay c th hn là ông Nam Á.
C th, đi vi Indonesia, Djutaharta s dng d liu chui thi gian c tính đ co
giãn giá thuc lá t -0,32 đn -0,57 (Djutaharta, 2002). Supakorn s dng s liu tng
11

hp v tiêu th thuc lá  Thái Lan đã tính đc đ đàn hi ca cu theo giá thuc là
-0,67 (Supakorn, 1993). i vi Myanmar, Nyo Nyo s dng d liu h gia đình tính
đc tng đàn hi giá là -1,62 (Nyo Nyo, 2003). Mt vài nghiên cu cho thy tác
đng hn ch ca giá đi vi hành vi hút thuc lá, nh mt nghiên cu ca Lance PM
cùng các đng s (2004) s dng d liu vi mô  Trung Quc và Nga đo đc đ co
giãn t 0 đn -0,15.
Gn nh tt c các nghiên cu đu phát hin rng giá c có mi liên h nghch bin
và có Ủ ngha thng kê vi tiêu dùng thuc lá. Tuy nhiên, đ co giãn ca cu theo giá
khác nhau  mi nghiên cu khác nhau.
Mt nghiên cu khám phá ra mi liên h gia quyt đnh bt đu hút hoc b và giá
các sn phm thuc lá. Bng vic s dng mt mu gm nhng ngi Vit Nam hút
thuc và không hút thuc (t các b s liu điu tra mc sng dân c sn có),
Laxminarayan và Deolalikar đã nghiên cu mi liên h gia vic b hoc bt đu hút
thuc lá và thuc lào t nm 1993 đn 1998 và nhng thay đi v giá ca hai sn
phm thuc lá này.

H phát hin thy rng nhng thay đi v giá thuc lá có mi liên
h t l nghch và đáng k vi quyt đnh bt đu hút thuc (đ co giãn là -1,18). Tuy
nhiên, nhng thay đi v giá thuc lào không nh hng đáng k ti quyt đnh bt

đu hút thuc lào. Laxminarayan và Deolalikar cng kho sát nh hng có th có
do nhng thay đi v giá có th dn ti s thay th gia các sn phm thuc lá và
phát hin rng nhng thay đi v giá thuc lá có mi liên h t l thun và đáng k
vi quyt đnh chuyn t hút thuc lá sang hút thuc lào.

Nhng thay đi v thu nhp
đc cho là có mi liên h t l nghch và đáng k vi quyt đnh bt đu hút thuc
lào và chuyn t hút thuc lá sang hút thuc lào (Laxminarayan và Deolalikar, 2004).
Tng t nh Laxminarayan và Deolalikar, Tsai và cng s

kho sát mi liên h gia
giá c và quyt đnh b thuc, gim s lng tiêu dùng, hoc chuyn đi nhãn hiu
thuc  ài Loan. Giá c không đc phát hin có mi liên h đáng k vi quyt đnh
b hoc gim hút thuc mà có mi liên h đáng k vi quyt đnh chuyn đi gia
các nhãn hiu (Tsai và cng s, 2005).
12

Cùng quan đim, mt nghiên cu vi d liu thu thp t 5400 h gia đình  M đã
ch ra rng hu ht ngi hút thuc lá nhy cm v giá và tìm cách mua các loi thuc
lá r hn khi tng giá thuc. Và nhng ngi chuyn sang hút thuc lá r hn ít có
kh nng b hút thuc lá (A Hyland và các cng s, 2005).
2.2.2 Thu nhp
Nghiên cu s dng cách tip cn “h thng cu” và phát hin thu nhp có mi liên
h đáng k vi tiêu dùng thuc lá.  co giãn ca thu nhp tng ng trong khong
t 0,34 đn 0,70 (Eozenou, 2004; Sarntisart, 2003). Mt nghiên cu  Hà Lan cng
cho thy hút thuc có quan h cht ch vi mc đ thu nhp. Nhng ngi có thu
nhp thp thì hút thuc nhiu hn so vi nhng ngi có thu nhp cao (Reijneveld,
1998). Nhng nghiên cu ti Hàn Quc li cho thy rng không có s tng quan
nghch gi hút thuc vi mc đ thu nhp. Sau khi kim tra tt c các yu t v xã
hi hc, nghiên cu ch ra nhng ngi có thu nhp cao có t l hút cao hn so vi

nhng ngi có thu nhp thp (Woojin Chung và cng s, 2009). Có th các nghiên
cu trc không th kim soát đc đa cng tuyn gia các trình đ hc vn, ngh
nghip và thu nhp. Hoc có th, nhng ngi có thu nhp cao có nhiu kh nng b
cng thng trong công vic hn ngi có thu nhp thp nên xu hng hút thuc cao
hn (Cha BS cùng cng s, 1997).
2.2.3 Các yu t xã hi hc khác
Nghiên cu ti Nht Bn ch ra rng vic kt hôn thì tác đng cùng chiu vi vic hút
thuc  ngi tr tui nhng tác đng ngc chiu vi ngi ln tui. Nhng ngi
sng  khu vc thành th tác đng cùng chiu vi ngi nam hút thuc nhng li
ngc chiu vi ph n. Ngoài ra tác gi còn tìm thy mi liên h gia thu nhp thp
đi vi hút thuc  tt c ngi kho sát, đc bit là trong nhóm ngi t 25 đn 39
tui. Còn ngi đàn ông có vic làm thì kh nng hút thuc nhiu hn so vi nhng
ngi đàn ông tht nghip (Fukuda và đng s, 2009).
Nghiên cu ti Hàn quc cng ch ra vic làm có tác đng cùng chiu vi s hút thuc
 ngi nam trng thành. C th, nam gii thuc nhóm làm công vic chân tay thì
kh nng hút thuc cao hn so vi nhóm làm vic trong vn phòng hoc tht nghip
13

(Woojin Chung và cng s, 2009). iu này đc cng c thêm bi nghiên cu ca
Cho và Khan (2006). Tác gi ch ra rng, môi trng làm vic ca nhng ngi lao
đng chân tay t do hn so vi nhng ngi vic trong vn phòng vi nhiu quy đnh
v cm hút thuc hn.
Mt nghiên cu ti Canada vi đi tng kho sát t đ tui 12 đn 65 tui cng ch
ra rng tui tác có tác đng ngc chiu vi s tham gia hút thuc lá. V thu nhp,
nhóm nhng ngi có thu nhp cao thì kh nng hút thuc gim đi so vi nhng
ngi có thu nhp thp. Trong khi đó, nhng ngi có vic làm thì xác sut hút thuc
cao hn so vi nhng ngi tht nghip. Riêng v gii tính, nghiên cu ch ra nhng
ngi nam có xác sut hút thuc cao hn so vi ngi n. S ngi trong mt gia
đình cng cho thy tác đng ngc chiu so vi kh nng tham gia hút thuc (Sunday
Azagba và Mesbah Sharaf, 2011).

2.2.4 Tác đng ca cnh báo sc khe bng hình nh trên v bao thuc lá:
Theo kt qu tng hp ca báo cáo MPOWER ca WHO nm 2009 cho thy rng
hiu qu ca cnh báo sc khe trên bao thuc lá khá tt. C th:
- Ti Braxin, hn 50% nhng ngi hút thuc đã thay đi ý kin v hu qu ca
vic hút thuc lá, hai phn ba s ngi hút thuc mun b thuc. Sau 6 tháng áp
dng cnh báo sc khe bng hình nh thì các cuc gi đ đc t vn h tr b
thuc tng lên 9 ln.
- Ti Canada, 58% nhng ngi hút thuc suy ngh nhiu hn v tác hi ca thuc
lá, hn mt na s ngi mun b thuc, hn mt phn t s ngi ít hút thuc
trong nhà hn. Mt phn sáu s ngi tránh không hút thuc trc mt tr em.
- Ti Singapo, 71% s ngi hút thuc suy ngh v tác hi ca thuc lá, 28% s
ngi hút thuc gim bt s lng hút mi ngày, 25% s ngi hút thuc mun
quyt tâm b thuc.
2.2.5 Tác đng ca truyn thông v tác hi ca thuc lá:
Theo thng kê ca VINACOSH nm 2010 ti Vit Nam, Chin dch” Thuc lá n
mòn cuc sng ca bn” đt đc nhn thc cao trong c ngi hút thuc và không
hút thuc. a s nhng ngi hút thuc đã cho bit rng qung cáo đã làm h thy
14

lo ngi v nh hng ca vic hút thuc lá ti sc khe ca h và gia đình h. Hn
ba phn t s ngi hút thuc lá cho bit chin dch này làm cho h mun b thuc
lá.
Thng kê ca GATS 2010 ti Vit Nam cho bit 50% nam gii hút thuc và 27% n
gii hút thuc tin rng hút thuc gây ra đt quy, đau tim, ung th phi. Và ch có 60%
nam gii, 56% n gii không hút thuc tin vào điu đó.
2.3 Thc trng kim soát thuc lá ti Vit Nam
2.3.1 Thu
Thuc lá và các sn phm thuc hút khác có th b đánh nhiu loi thu khác nhau,
bao gm thu tiêu th đc bit, thu giá tr gia tng, và thu nhp khu.Thu tiêu th
đc bit có th là tính theo s lng hoc thu theo giá tr. Trong mt s trng hp

c hai loi thu theo s lng và theo giá tr đc áp dng đng thi cho mt loi sn
phm (Sunley, 2000).

T tháng 1/2008, thu tiêu th đc bit đã tng lên 65% đi vi c ba loi thuc lá:
1) có đu lc, ch yu sn xut bng nguyên liu nhp khu; 2) có đu lc, sn xut
ch yu bng nguyên liu trong nc; và 3) không đu lc và xì gà.
Thuc lào, mc dù tính ph bin tng đi ca nó, vn không b đánh thu  Vit
Nam. Phn nhiu thuc lào đc tiêu th là loi sn xut ti nhà nên vic thu thu rt
khó khn. Thêm vào đó, lnh vc này cng rt manh mún, không có hình thc và
đóng gói chun. Th trng manh mún và giá thuc lào thp làm cho vic thu thu
khó khn và tn kém.
Thu giá tr gia tng (VAT). Thu giá tr gia tng đc áp dng  Vit Nam t ngày
1/1/1999. VAT đc thu theo thu sut 10% giá bán l thuc lá trc VAT.
Tng thu theo t l phn trm giá bán l. Nhìn chung tng thu tiêu th (gm thu
tiêu th đc bit (SCT) và VAT) đc tính bng t l phn trm trong giá bán l đã
tng dn t nm 1990. Gi s li nhun  khâu bán l có mc chênh lch là bng
không (hoc bng 10%), thì hin nay thu thuc lá  Vit Nam chim nhiu nht là
45% (hoc 43%) giá bán l thuc lá có thu, nhng vn thp hn rt nhiu so vi t
l ti u theo khuyn cáo ca WHO là 65–80% (World Bank, 1999).
15

Thu nhp khu. Thuc lá và xì-gà hin gi chu mc thu nhp khu 150% ca giá
nhp khu đã bao gm chi phí, bo him và cc phí hàng hóa (CIF) áp dng cho
thu sut “ti hu quc” ca WTO. Vi các nc không phi là thành viên WTO thu
xut là 225% ca giá nhp khu CIF.
Bng 2.1: Bng thu sut thuc lá ca Vit Nam t nm 1990 đn nay

Thu tiêu th đc bit (SCT)
Thu
GTGT

(VAT)
Thuc lá
Xì-gà
Có đu lc
Không
đu lc
Nguyên liu
nhp ngoi
Nguyên liu
trong nc
10/1990-8/1993
50
50
40
40
–
9/1993-12/1995
70
52
32
32
–
1/1996-12/1998
70
52
32
70
–
1/1999-12/2005
65

45
25
65
10
1/2006-12/2007
55
55
55
55
10
1/2008- nay
65
65
65
65
10
Ghi chú: C s tính Thu tiêu th đc bit (SCT) là giá xut xng, cha thu, c s tính thu VAT
là giá bán l trc VAT
Ngun: B T pháp Vit Nam
2.3.2 Giá
 đánh giá chiu hng và đ ln nhng thay đi giá c ca các sn phm thuc lá
thì các mc giá trung bình và ch s giá đã đc ly t ngun Tng cc Thng kê
Vit Nam (GSO).  tính ch s giá tiêu dùng CPI, hàng tháng GSO thu thp giá c
ca gn 400 mt hàng và dch v. CPI là mt ch s tng đi đ đo s thay đi giá
c hàng hóa và dch v.
Theo thng kê ca GSO 2013, di mc giá danh ngha, giá các sn phm thuc lá
đã tng hn 36% t nm 2009 đn 2013. Tuy nhiên, trong cùng giai đon trên, giá c
chung đã tng hn 55%. iu này trái ngc hn vi s tng trng thu nhp thc t
 Vit Nam: GDP thc t tính theo đu ngi đã tng hn 69% t 2009 đn 2013, do
đó làm cho thuc lá tính trung bình tr thành mt hàng ngày càng r hn. Khong

cách ngày càng tng gia thu nhp và giá thuc lá đã làm cho thuc lá ngày càng tr
16

nên d mua đc. Xét đn chiu hng thu nhp hin nay, giá thuc lá ch có nh
hng nh vi ngn nga hút thuc  Vit Nam.
2.3.3 Thc trng kim soát thuc lá ti Vit Nam
Nhng s kin chính v thc trng kim soát thuc lá hin nay ti Vit Nam:
- Nm 1975, công ty Manufacture IndoChina (MIC) đc British American
Tobacco thành lp nm 1929 đc B Công nghip quc hu hóa.
- Tháng 6/1989 – Lut Bo v Sc khe Nhân dân quy đnh theo điu 15 chng
III có ni dung: Cm hút thuc  phòng hp, rp chiu phim, rp hát và nhng
ni quy đnh khác. Lut này đc cng c thêm bng ngh đnh nm 1991. B
Y t thành lp Ban ch đo phòng chng thuc lá (vit tt là VINACOSH) vào
tháng 5.
- Nm 1990, Hi đng B trng cm nhp khu và phân phi thuc lá ngoi cho
đn khi Vit Nam chính thc gia nhp T chc Thng mi Th gii vào tháng
1/2007. Vào tháng 9/1990, Chính ph kim soát cht ch hn th trng buôn
lu và loi b buôn lu đc 18 tháng.
- Nm 1992, lnh cm qung cáo thuc lá có hiu lc. Lnh cm bao gm c
qung cáo trc tip và gián tip, tài tr ch b cm khi có liên kt vi qung cáo.
- Nm 2000, tem thuc đc áp dng vi thuc lá Vit Nam và nc ngoài sn
xut trong nc. Tháng 8/2000, chng trình kim soát thuc lá Quc gia 2000-
2010 đc ban hành.
- Nm 2004, Vit Nam cam kt tham gia kim soát thuc lá toàn cu. Công c
khung v kim soát thuc lá (FCTC) đc Vit Nam phê chun vào tháng 12.
- Nm 2006, thu sut tiêu th đc bit  Vit Nam đc quy đnh thng nht cho
thuc lá và xì gà là 55% giá xut xng trc thu, và tng lên 65% vào tháng
1/2008.
- Nm 2012, lut phòng, chng tác hi ca thuc lá đc ban hành.