Những yếu tố kinh tế xã hội tác động đến tình trạng suy dinh dưỡng trẻ em tại Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
***

NG HNG KIM CHI


NHNG YU T KINH T XÃ HI TÁC NG N
TÌNH TRNG SUY DINH DNG TR EM TI
VIT NAM



LUNăVNăTHCăSăKINHăT




TP. H Chí Minh ậ Nmă2015



B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
***

NG HNG KIM CHI

NHNG YU T KINH T XÃ HI TÁC NG N
TÌNH TRNG SUY DINH DNG TR EM TI
VIT NAM
Chuyên ngành: Kinh t phát trin
Mã s : 60310105

LUNăVNăTHCăSăKINHăT
NGIăHNG DN KHOA HC:
PGS.TS.BS. NGUYN DUY PHONG


TP. H Chí Minh ậ Nmă2015



LI CAM OAN
Tôiăcamăđoanăbn lună vnă “Nhng yu t kinh t xã hi tác đng đn
tình trng suy dinh dng tr em ti Vit Nam” là công trình nghiên cu ca
riêng tôi.
Ngoài nhng tài liu tham khoăđc trích dn trong lunăvnănƠy,ăkhôngăcóă
sn phm, nghiên cu nào caăngiăkhácăđc s dng trong lunăvnămƠăkhôngă
đc trích dnătheoăquyăđnh.
Toàn phn hay nhng phn nh ca lunăvnănƠyăchaătngăđc công b,
s dng hoc npăđ nhn bng cp tiăcácătrngăđi hc,ăcăs đƠoăto hoc bt
c niănƠoăkhác.

TP. H ChíăMinh,ăthángă04ănmă2015
Hc viên

ngăHng Kim Chi








MC LC
TRANG PH BÌA
LIăCAMăOAN
MC LC
DANH MC T VIT TT
DANH MC BNG
DANH MC HÌNH V
TÓM TT
CHNGă1:ăGII THIU 1
1.1. BI CNH NGHIÊN CU 1
1.2. VNă NGHIÊN CU 2
1.3. MC TIÊU NGHIÊN CU 3
1.4. CÂU HI NGHIÊN CU 4
1.5. IăTNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU 4
1.6. PHNGăPHỄPăNGHIểNăCU 4
1.7. ụăNGHAăCA NGHIÊN CU 5
1.8. KT CU CAă TÀI 5
CHNGă2:ăTNG QUAN TÀI LIU 7
2.1. CăS LÝ THUYT 7

2.2. CÁC NGHIÊN CU THC NGHIM LIÊN QUAN 10
2.2.1. Nghiên cuăngoƠiănc 10
2.2.2. Nghiên cuătrongănc 15
2.3. KHUNG PHÂN TÍCH 17



CHNGă3:ăPHNGăPHỄPăNGHIểNăCU 19
3.1. MÔ HÌNH VÀ GI THUYT NGHIÊN CU 19
3.1.1. Mô hình nghiên cu 19
3.1.2. Gi thuyt nghiên cu 22
3.2. D LIU NGHIÊN CU 25
3.3. QUY TRÌNH NGHIÊN CU VÀ PHÂN TÍCH D LIU 26
3.3.1. Quy trình nghiên cu 26
3.3.2. Phân tích d liu 27
CHNGă4:ăKT QU NGHIÊN CU 29
4.1. TNG QUAN V TÌNH TRNG TR SUYăDINHăDNG 29
4.2. MÔ T MU NGHIÊN CU 31
4.3. THNG KÊ MÔ T 37
4.4. PHÂN TÍCH KT QU 38
4.4.1. Kimătraăđa cng tuyn 38
4.4.2. Kt qu hi quy 39
4.5. THO LUN KT QU 49
CHNGă5:ăKT LUN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH 53
5.1. KT LUN 53
5.2. HÀM Ý CHÍNH SÁCH 54
5.3. HN CH CAă TĨIăVĨăHNG NGHIÊN CU TIP THEO 57
TÀI LIU THAM KHO
PH LC

DANH MC T VIT TT
ACC Administrative Committee on Coordination
Bă ng bng
Hăậ Că i hc ậ Caoăđng
HAZ Height for Age Z score
GDP Gross Domestic Product
MDGs Millennium Development Goals
MICS Multiple Indicator Cluster Surveys
OLS Ordinary Least Squares
SCN Sub - Committee on Nutrition
SD Standard Deviation
THCS Trung hcăcăs
THPT Trung hc ph thông
TP Thành Ph
UNFPA United Nations Population Fund
UNICEF United Nations Children's Fund
WAZ Weight for Age Z score
WHO World Health Organization
WHZ Weight for Height Z score




DANH MC BNG
Bng 2.1: Bng tham chiu ca WHO vi 3 ch s Z ậ score 7
Bng 2.2 : Nhng yu t nhăhngăđnăsuyădinhădng tr em 16

Bng 4.1: T l suyădinhădng tr emăquaăcácănm 29
Bng 4.2: T l suyădinhădng tr em theo vùng 30
Bng 4.3: T l tr phân theo giiătính,ăđ tui, khu vc, dân tc, s tr trong gia
đình 32
Bng 4.4: T l tr phơnătheoătrìnhăđ hc vn ca cha, m 33
Bng 4.5: T l tr phân theo tình trng kinh t,ăvùngăvƠăđc tính cngăđng 34
Bng 4.6: T l tr suyădinhădng phân theo giiătính,ăđ tui, tình trng kinh t,
khu vc, dân tc 35
Bng 4.7: T l tr suyădinhădngăphơnătheoătrìnhăđ hc vn ca cha, m 36
Bng 4.8: T l tr suyădinhădngăphơnătheoăvùng,ăđc đim cngăđng 37
Bng 4.9: Thng kê mô t 38
Bng 4.10: Kt qu hi quy Logistic và OLS v tình trngăsuyădinhădng thp còi
tr em 39
Bng 4.11: Kt qu hi quy Logistic và OLS v tình trngăsuyădinhădng nh cân
tr em 43
Bng 4.12: Kt qu tínhătácăđng biên 47








DANH MC HÌNH V
Hình 2.1: Khung phân tích các yu t nhăhngăđnăsuyădinhădng tr em 9
Hình 2.2: Khung phân tích 18
Hình 3.1: Quy trình nghiên cu 27
Hình 4.1: T l suyădinhădng tr em theo vùng 30

TÓM TT
Mc tiêu ca lunăvnălƠăxácăđnhăvƠăđoălng mcăđ nhăhng ca các
yu t kinh t xã hiăđn tình trngăsuyădinhădng tr em  VităNam,ătrênăcăs
đóăđ xut các gii pháp ci thin thc trng suy dinhădng  tr em.
Bng cách s dngăphngăphápăhi quy Logistic đaăbin kt hp vi hi
quy tuynătínhăđaăbin nghiên cuăđƣ cho thy tr s d b suyădinhădngăhnăkhiă
tuiăcƠngătngătuyănhiênănguyăcănƠyăs gim khi tr btăđu cngăcápăhnă(đi vi
suyădinhădng thp còi là khi tr bcăquaăgiaiăđon 38 tháng tui và suy dinh
dng nh cân là 44 tháng tui). Kt qu nghiên cu không cho thy s khác bit v
kh nngăb suyădinhădng gia nam và n, tuy nhiên nghiên cuăđƣăch ra nhng
béă traiă thng có ch s cân nngă theoă đ tui caoă hnă béă gái.ă Mc dù kt qu
nghiên cu cho thy tr em sng  thành th và nông thôn không có khác bit trong

xác sut b suyădinhădng nh cân tuy nhiên ch s nhân trc hc (chiu cao theo
đ tui, cân nngătheoăđ tui) ca nhng tr sng  thành th bình quân vn cao
hnănhng tr sng  khu vc nông thôn. Bên cnhăđó,ăkt qu nghiên cu còn cho
thy tình trngădinhădng tr em dân tc thiu s bìnhăquơnălƠăkémăhnătr dân tc
Kinh, kh nngăb suyădinhădng ca tr em dân tc thiu s cngăcaoăhn,ăđc
bitălƠăsuyădinhădng th nh cân.
Tình trng kinh t ca h ttăhnăs giúp ci thin tình trngădinhădng ca
tr, gim kh nngăb suyădinhădng. Ngoài ra, nghiên cu còn cho thy s lng
tr emădi 5 tui sngăchungătrongăgiaăđìnhăcƠngănhiu thì s gơyătácăđng tiêu cc
lên tình trngădinhădng ca tr, khin tr d b suyădinhădngăhn.ăTrìnhăđ hc
vn caăngi cha lnăngi m cƠngăcaoăđu giúp ci thin tình trngădinhădng 
tr và khin cho kh nngătr b suyădinhădng gimăđi.
Kt qu nghiên cu ca lunăvnăkhôngăchoă thy bng chng ca vic s
dngănc sch và nhà v sinhăđt chun giúp gim thiu kh nngăsuyădinhădng



tuy nhiên kt qu călng ca mô hình hi quy tuyn tính đƣăchoăthy vic s
dngănc sch s góp phn giúp ci thin ch s chiuăcaoătheoăđ tui ca tr.
Vi vic chn khu vcăôngăNamăB làm nhóm so sánh, lunăvnăđƣăch ra
hu ht tr em sng  cácăvùngăkhácăđu d b suyădinhădngăhnăvùngăôngăNamă
B và tình trng dinh dng ca tr sng  vùngăôngăNamăB cngălƠătt nht
trong 6 vùng. Ngoài ra, các kt qu hiăquyăđƣăchoăthy kh nngătr sng  Bc
Trung Bô, Duyên hi min Trung và Tây Nguyên b suyădinhădng là cao nht
trong tt c các vùng (c v suyădinhădng thp còi lnăsuyădinhădng nh cân).

1


CHNG 1: GII THIU
1.1. BI CNH NGHIÊN CU
Nghiên cu v suyădinhădng tr em là mt trong nhng ch đ ph bin
đc nhiu nhà nghiên cu không ch trongălnhăvc y hc mà ln kinh t đc bit
quan tâm, bi thông qua vic tham kho các kt qu nghiên cu,ăcácăbácăsăcóăth
gim thiu tình trngăsuyădinhădng  tr em thông qua vic ci thin khu phn
năca tr, các nhà hochăđnh chính sách s nmărõăhnăcácănguyênănhơnăkinh t xã
hi nhăhngăđn tình trngăsuyădinhădng  tr, t đóăcóănhng chính sách can
thip kp thiăvƠăxácăđángănhm ci thin tm vóc ca tr, góp phn giúp tr có
đc nhngăđóngăgópătíchăcc cho xã hiătrongătngăli.ăXuăhng nghiên cu v
nguyênănhơnăgơyăraăsuyădinhădng  tr em trên th gii ln VităNamăthng tp
trung vào khía cnhădinhădng hc và dch t hc,ăriêngătrongălnhăvc kinh t thì
các nhà nghiên cuăhayăquanătơmăđn các yu t kinh t xã hi,ăvnăhóaăcóăliênă
quanăđn vnăconăngi, vn tài chính, vn vt cht và vn xã hiănhălƠănhng
nguyên nhân gián tip làm hn ch kh nngătip cnăđiu kinădinhădng dnăđn
tình trngăsuyădinhădng  tr em. Vy nhng yu t kinh t xã hi nào s tácăđng
đn tình trngăsuyădinhădng  tr em?ăƣăcóărt nhiu nghiên cuăđc tin hành
nhmăđiătìmăli gii cho câu hiătrên,ătuyănhiênăđn nay, v mt lý thuyt vnăchaă

có mt tiêu chun rõ ràng nào cho vnăđ này. Các nhà kinh t cngăđƣătin hành
nhiu nghiên cu thc nghim da trên d liu ca nhiu quc gia khác nhau tuy
nhiên kt qu nghiên cu vnăchaăchoăthyăđc s nht quán trong vicăxácăđnh
các yu t kinh t xã hi tácăđngăđn tình trngăsuyădinhădng  tr cngănhă
chiuăhngătácăđng ca mt s yu t.
Vic nghiên cu v tình trngăsuyădinhădng  tr em nhm có nhng chính
sách can thip giúp ci thin tm vóc ca tr là mt vnăđ quan trngăđi vi bt c
qucăgiaănƠo,ăđc bit là vi mtăncăđangăphátătrinănhăVit Nam. Tuy nhiên,
đn thiăđim hin ti, theo hiu bit ca tác gi thì  Vit Nam khi nghiên cu v
suyădinhădng, các tác gi đaăphn tp trung  khía cnhădinhădng và dch t
2


hc, mi ch có mt vài nhóm tác gi nghiên cu v nhng yu t kinh t xã hi
nhăHopăvsăKhană(2002),ăThangăvsăPopkină(2003),ăWagstaffăvƠăcng s (2003)…,
trong khi gim thiu t l suyădinhădng  tr em ngày càng tr nên quan trng.
Theo Vinădinhădng Quc gia (2014), mc dù t l suyădinhădng tr em  Vit
Nam có gimănhngăvn  mcăkháăcaoăđc bit là t l suyădinhădng tr em 
th thp còi (24.9%). T l suyădinhădng tr em  mt s thành ph lnănhăTP.ă
H Chí Minh, Hà Ni,ăƠăNng…ăcóăgimă đángă k tuy nhiên t l tr suy dinh
dng  mt s vùngănhăTơyăNguyên,ăTrungăduăvƠămin núi phía Bc vn còn 
mcăcao,ăđc bit là các tnh Kon Tum, GiaăLai,ăLaiăChơu,ăHƠăGiang…ăi mt vi
tình trng nêu trên, thitănghăVităNamăđangărt cn có nhng nghiên cu mang
tính khoa hc và thc tinăđ giúp các nhà hochăđnhăchínhăsáchăcóăđc nhng
bng chng thuyt phcăhnătrongăvic xây dng và trin khai các chính sách nhm
can thipăđ gim thiu tình trngăsuyădinhădng tr em.
1.2. VN  NGHIÊN CU
Tình hình kinh t xã hi Vit Nam trong nhngănmăvaăquaăđƣăđtăđc
nhng tin b đángăk,ăđi sngăngi dân không ngngăđc nâng cao c v vt
cht ln tinh thn,ăcăs h tng, giáo dc, y t…ăđuăđc ci thin. Riêng v tình

trngăsuyădinhădng tr emăcngăcóănhngăthayăđi tích cc,ăbìnhăquơnăgiaiăđon
2007ăđn 2014 t l tr suyădinhădng th thp còi gimă4.3%/ănmăvƠăt l tr suy
dinhădng th nh cân gimă5.3%/ănm. Tuy nhiên, hin nay hai t l này vn còn
 mcăkháăcao,ăsuyădinhădng th thpăcòiălƠă24.9%ăvƠăsuyădinhădng th nh
cân là 14.5% (Vină dinhă dng Quc gia, 2014). Theo UNICEF (1990,1998),
nguyên nhân dnăđnăsuyădinhădng tr em rtăđaădng và phc tp, các nguyên
nhân này ch yu xoay quanh nhng vnăđ nhăkhu phnăn,ăkh nngăhp th,
tình trng bnh tt ca tr, mt s yu t v nhân khu hc,ăcăs h tngăvƠăđiu
kinămôiătrngăniătr sinh sng…ăSuyădinhădng không ch nhăhngăđn cân
nng, chiu cao mà còn nhăhng tiêu ccăđn kh nngămin dch ca tr, gây tn
thngăcu trúc não b, khin tr d mc các bnh huyt áp, tiuăđng, bnhătim…ă
3


và d t vongăhnăsoăvi các tr khác (Grantham và cng s, 2007; Victora và cng
s,ă2010).ăTrongătngălai,ănhng tr nh cân, thpăcòiăcngăthng thpăhnăkhiă
trng thành so vi nhng tr lúc nh không b suyădinhădng (Pelletier, 1994;
ACC/SCN,ă2000).ăNgoƠiătácăđng tiêu cc trc tip lên sc khe ca tr, suy dinh
dng còn gây ra nhng nhăhng tiêu cc lên tình trng giáo dc, kinh t ca tr
sau này và là mt trong nhng nguyên nhân dnăđnănghèoăđóiă(Gulati,ă2010).ăTr
suyădinhădngăsauănƠyăthng có kt qu hc tp kém, kh nngălaoăđng không
cao và thu nhp thp (Thomas, 1997; Branca và Ferrari, 2002; Hunt, 2005; Kar và
cng s, 2008; Victora và cng s, 2010; Martorell và cng s, 2010). Không
nhng vy, tình trngăsuyădinhădng, thp còi  tr cònăcóătácăđngăđn c quc
gia. Theo Horton (1999), ngân hàng th giiăđƣăc tính vicăđuătăvƠoădinhădng
cho tr có th lƠmătngă2%ă- 3% GDP ca mt quc gia. Mc dù c lý thuyt và
thc tinăđuăđƣăch raăcácănguyênănhơnăcngănhănhngătácăđng tiêu cc ca suy
dinhădng tr emănhngăphi tha nhn mt thc t rng tình trngăsuyădinhădng
tr em  Vit Nam vn  mc khá cao, t l tr suyădinhădng  nhngăvùngănhă
Tây Nguyên, Trung du và min núi phía Bc (khu vcă cóă điu kin kinh t khó

khn,ăcăs h tng yuăkém,ătrìnhăđ hc vn caăngiădơnăchaăcao…)ătuy có
gimănhngăvn gim rt ít trong thi gian qua (Vinădinhădng Quc gia, 2014).
Xut phát t nhng bi cnh nghiên cu và các vnăđ nêu trên, tác gi nhn
thy vic chnăđ tài : “Nhng yu t kinh t xã hi tác đng đn tình trng suy
dinh dng tr em ti Vit Nam” mang tính cp bách và cn thit.
1.3. MC TIÊU NGHIÊN CU
Mc tiêu tngăquát:ăxácăđnhăvƠăđoălng mcăđ tácăđng ca các yu t
kinh t xã hi đn tình trngăsuyădinhădng  tr em,ătrênăcăs đóăđ xut các gii
pháp ci thin thc trng suyădinhădng  tr em.


4


1.4. CÂU HI NGHIÊN CU
 đtăđc mc tiêu mà nghiên cuăđƣăđ ra, tác gi cnăđiătìmăli giiăđápă
cho các câu hi sau:
Các yu t kinh t xã hiănƠoătácăđngăđn tình trngăsuyădinhădng  tr
em?
nhăhng ca các yu t kinh t xã hi đn tình trngăsuyădinhădng  tr
emănhăth nào?
 đ tui nào tr d b suyădinhădng nht?
GiiăphápănƠoăđ gim thiu t l suyădinhădng  tr em?
1.5. I TNG VÀ PHM VI NGHIÊN CU
iătng nghiên cu:ă tài tp trung nghiên cu nhng yu t kinh t xã
hi nhăhngăđn tình trng suy dinhădng  tr em.
Phm vi nghiên cu:ă tài nghiên cu v nhng yu t kinh t xã hi nh
hngă đn tình trngă suyă dinhă dng  tr em trên lãnh th Vit Nam, d liu
nghiên cuăđc trích xut t b d liu ca cucăđiuătraăđánhăgiáăcácămc tiêu v
tr em và ph n  VităNamă(MICS)ănmă2011ădoăTng cc Thng kê thc hin

vi s h tr ca Qu Nhiăđng Liên hp quc (UNICEF) và Qu Dân s Liên hp
quc (UNFPA).
1.6. PHNG PHÁP NGHIÊN CU
Nghiên cu sau khi tng hp các lý thuyt nn và các nghiên cu thc
nghim có liên quan s tin hành x lý s liu. Da trên b d liu ca cucăđiu tra
đánhăgiáăcácămc tiêu v tr em và ph n  VităNamă(MICS)ănmă2011,ănghiênă
cu s dngăphngăphápăthng kê mô t kt hp vi hiăquyăđaăbin nhm tìm ra
nhng bng chng thuyt phcăhnăv tácăđng ca các bin s kinh t xã hi lên
5


tình trngăsuyădinhădng  tr em, lyăđóălƠmăcăs đ đaăraănhng khuyn ngh,
hàm ý chính sách.
1.7. ụ NGHA CA NGHIÊN CU
Nghiên cu s góp phn làm phong phú cho kho tàng các nghiên cu thc
nghim v suyădinhădng  tr em. Kt qu nghiên cu s cng c cho nhng kt
qu trcăđơyăhoc có kh nngăs tìm ra các mâu thunădoăđc thù ca tr em 
Vit Nam, t đóăgiúpăhoƠnăthinăhnăkhungăphơnătíchăv các nguyên nhân dnăđn
tình trng suy dinhădng  tr.
Bên cnhăđó,ănghiênăcu s cung cpăchoăngiăđc bităđc mcăđ quan
trng khác nhau ca tng yu t đn tình trngăsuyădinhădng  tr, t đóăgiúpăcácă
nhà hochăđnh chính sách có th trinăkhaiăđc các chính sách can thip phù hp
hnăviătìnhăhìnhăsuyădinhădng tr em  Vit Nam hin nay.
Cui cùng, nghiên cuăcònăđaăraămt s khuyn ngh, gii pháp tham kho
theoăhng gi ý v chínhăsáchăliênăquanăđn vnăđ suyădinhădng tr em  Vit
Nam.
1.8. KT CU CA  TÀI
 tài có kt cu 5ăchngănhăsau:
CHNGă1:ăGII THIU
ChngănƠyăgii thiu tng quan v vnăđ nghiên cuăvƠăỦănghaăthc tin

caă đ tƠi,ă chngă cngă baoă gm câu hi nghiên cu, mc tiêu nghiên cu,ă đi
tng và phm vi nghiên cuăcngănhătrìnhăbƠyăsănétăv phngăpháp nghiên cu
caăđ tài.
CHNGă2:ăTNG QUAN TÀI LIU
6


ChngănƠyăs trình bày các khái nim,ăcăs lý thuyt, mô hình và kt qu
ca các nghiên cu thc nghimătrcăđơyăcóăliênăquanăđnăđ tài, lyăđóălƠmăcnă
c đ đ xutăkhungăphơnătíchăchoăđ tài.
CHNGă3:ăPHNGăPHỄPăNGHIểNăCU
ChngănƠyătrìnhăbƠyăv d liuăđc s dngăđ phân tích, trình bày nhng
vnăđ xoay quanh mô hình kinh t lngăđc tác gi đ xutăđ nghiên cu v
nhng yu t kinh t xã hiătácă đngă đn tình trngă suyădinhă dng tr emănhă
phngă phápă că lng, các kimă đnh cn thită cngă nhă quyă trìnhă thc hin
nghiên cu.
CHNGă4:ăKT QU NGHIÊN CU
ChngănƠyăbênăcnh vic trình bày tng quan v tình trngăsuyădinhădng
tr em  Vit Nam trong nhngănmăgnăđơyătácăgi s tin hành mô t mu nghiên
cu, trình bày các thng kê mô t, kt qu că lng và kimă đnh mô hình.
ChngănƠyăcngăbaoăgm phn tho lun kt qu călngăđcă cngă nhă soă
sánh nó vi kt qu ca các nghiên cuătrcăđơy.
CHNGă5:ăKT LUN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
ChngănƠyătp trung khngăđnh li nhng yu t kinh t xã hi nào s nh
hngăđn tình trngăsuyădinhădng  tr em. Bên cnhăđó,ăchngănƠyăcònănêuăraă
mt s khuyn ngh, gi ý chính sách nhm có nhng can thip kp thi giúp hn
ch tình trng suy dinhădng  tr em.ăNgoƠiăra,ăđơyăcngălƠăphn nhìn li các hn
ch ca nghiên cuăcngănhăđ xut, giăỦăchoăcácăhng nghiên cu tip theo.

7


CHNG 2: TNG QUAN TÀI LIU
2.1. C S LÝ THUYT
Suyădinhădng tr em là tình trngăcăth tr thiu ht các chtădinhădng
cn thit gây nhăhngăđn s phát trin th cht, tinh thn và s vnăđng ca tr.
 VităNam,ăsuyădinhădng tr emăđc phân làm 3 loi:ăsuyădinhădng th thp
còi,ăsuyădinhădng th nh cơnăvƠăsuyădinhădng th còi cc,  mi loi cònăđc
chia làm nhiu cpăđ khác nhau (Lê Danh Tuyên và Trnh HngăSn,ă2014).ă
phân loiăvƠăđánhăgiáătìnhătrngăsuyădinhădng  tr các nhà nghiên cuăthng s
dng công thc caăWHOă(1995)ăđ tính các ch s HAZ (Height for Age Z score ậ
phn ánh tình trngăsuyădinhădng  th thp còi), WAZ (Weight for Age Z score
ậ phn ánh tình trngăsuyădinhă dng th nh cân), WHZ (Weight for Height Z
score ậ phn ánh tình trngăsuyădinhădng th còi cc),ăsauăđóăsoăsánhăvi chun
tngătrng tr em mi ca WHOă(2006)ăđ xácăđnh tình trngădinhădng ca tr.
WHOă(2010)ăcngăđ ngh lyăđimăngng nh hnă2ăđ lch chun (tc là các ch
s HAZ,ăWAZ,ăWHZătínhăđc < -2 SD) so sánh vi qun th WHOă2005ăđ đánhă
giá tình trngăsuyădinhădng  tr.
Công thc tính HAZ, WAZ, WHZ (WHO, 1995):
   



 


Bng 2.1: Bng tham chiu ca WHO vi 3 ch s Z ậ score

Z - score
HAZ
WAZ
WHZ
≥ -2 SD
Không suy dinh
dng
Không suy dinh
dng
Không suy dinh
dng
< -2 SD
Thp còi
Nh cân
Gy còm
< -3 SD
Thp còi nng
Nh cân nng
Gy còm nng
Ngun: UNICEF (1990, 1998)
8


Các nhà xã hi hc khi nghiên cu v tình trngăsuyădinhădng  tr thng
s dng khung phân tích ca UNICEF (1990, 1998). Cách tip cn này cho rng các
yu t kinh t xã hi  các cpăđ khác nhau (cpăđ cngăđng,ăgiaăđình)ăs tác
đng lên tình trngădinhădng và bnh tt ca tr em. Các yu t trong khung lý
thuyt này bao gm: quy mô h, kh nngătip cn các dch v chmăsócăsc khe,
hành vi và tình trngădinhădng caăngi m, cách sinh n ca m, tpăquánăvnă
hóa,ăđc tính ca tr (ch yu là các yu t sinh hc) Các yu t kinh t xã hi

trong khung phân tích nhăhng lên sc khe ca tr  cpăđ h giaăđìnhănh:ă
giáo dc, vic làm, thu nhp và s hu các loi hàng hóa lâu bn…,ăcònă cpăđ
cngăđng ch yu tp trung vào s sn có ca các dch v chmăsócăsc khe và
cácăcăs h tng kinh t.
Các yu t kinh t h ch yuătácăđngăđn sc khe ca thành viên thông
qua kh nngătƠiăchínhăđ cóăđc ngun thc phm an toàn và dch v đ cóăđc
sc khe ttăhn,ăci thin v sinhă môiătrngă vƠă đm boăđyăđ nhu cu dinh
dng. Vic thiu kh nngătip cn vi ngunănc và tình trngămôiătrng, nhà
v sinh kém là nguyên nhân ca tình trngăsuyădinhădng và bnh tt. Các yu t
cóăliênăquanăđn mngăliăđin, radio, tivi, s sn có caăphngătinăđiăliăcngă
nhănhƠă c v quy mô và chtălngăđu là các yu t tácăđngăđn h giaăđìnhăvƠă
tácă đngă đn sc khe,ă dinhă dng ca tr (UNICEF, 1990, 1998). Hàm ý ca
khung lý thuyt này là các yu t  cpăđ cngăđngătácăđngăđn sc khe và dinh
dng ca tr thông qua tình trng kinh t xã hi ca h, hoc trc tip nhăhng
đnămôiătrng xã hi, kinh t và vt lý chung ca cngăđngădơnăc,ăt đóănh
hngăđn tình trng sc khe.




9


Kt qu
Nguyên nhân
trc tip
Nguyên nhân
cp h
Nguyên nhân
cp cngăđng

Tr emăsuyădinhădng
Tình trng t vong và khuyt tt
Ch đ năung Bnh tt
Khôngăđơyăđ
Thiuănc sch/ nhà
v sinh/ dch v y t
Thiu kin thcăchmă
sóc bà m và tr em
Hn ch tip cn
thc phm
S lng, chtălng ngun lc -
conăngi, kinh t và t chc ậ
vƠăcáchăchúngăđc kim soát
Tim lc:ămôiătrng, công ngh,
conăngi
Thiu kin thc
vƠătháiăđ phân
bităđƣăhn ch
h giaăđìnhătip
cn ngun lc
H thng chính
tr,ăvnăhóa,ă
kinh t xã hi,
v tríăngi ph
n, s hn ch
trong vic tip
cn ngun lc
Hình 2.1: Khung phân tích các yu t nh hng đn suy dinh dng tr em

Ngun: UNICEF (1990, 1998)

Bên cnhăđó,ămt khung lý thuytălƠmăcăs choăphngăphápătip cn thc
nghim khi nghiên cu v vnăđ nƠyăđc bităđn khá rngărƣiăđóălƠămôăhìnhăti
đaăhóaăhu dng h giaăđìnhăca Becker (1981). Trong mô hình này, mt h gia
đìnhăs tiăđaăhóaăđ hu dng ca mình thông qua các tin ích gii trí, mua sm
hàng hóa và sn xut hàng hóa chng hnănhădinhădng cho tr em trong khi phi
10


đi mt vi gii hn v ngân sách, thi gian và mt hàm sn xutădinhădng (sinh
hc).ăHƠmădinhădng ca tr s ph thuc vào mt s yu t đuăvƠoănhăthcănă
(chtădinhădng), vic s dng dch v y t, mt lotăcácăđcăđimăcáănhơnănhădiă
truyn, gii tính, tuiătácăvƠăcácăđcăđim ca h nhătrìnhăđ hc vn ca cha m,
vicăđuătăchmăsócăchoătr và s hin din ca các thit b v sinh.ăCácăđcăđim

ca cngăđngănhăvic tip cn và chtălng caăcăs y t cngăcóăth tácăđng
trc tip lên tình trngădinhădng ca tr.ă gii quyt vnăđ tiăuăhóaăchoăh
giaăđình,ămt hàm cu v sc khe tr emăđc th hinănhăsau:
H
i
=ăh(x1,ăx2,ăx3,ă)
Trongăđóăx1ălƠăcácăđc tính ca tr nhătui, giiătính…ă;ăx2ălƠăcácăđc tính
ca h giaăđìnhă nhă cácă đcăđim nhân khu hc,ă trìnhă đ hc vn ca cha m,
ngun lc h giaăđình…ă;ăx3ălƠăcácăđcăđim ca cngăđngănhăkh nngătip cn
và chtălng dch v y t, giá c thc phm…;ăălƠăsaiăs ngu nhiên không quan
sátăđc, nó s tácăđngăđn tình trngădinhădng ca tr vƠăđc gi đnh không
tngăquanăvi các bin x.
2.2. CÁC NGHIÊN CU THC NGHIM LIÊN QUAN
2.2.1. Nghiên cu ngoƠi nc
Có mt s lng ln nghiên cu v các yu t kinh t xã hiătácăđng lên sc
khe ca tr và hu ht các nghiên cu trong phmăviănƠyăđu s dng hi quy, mc
dù vn có mt s nghiên cu khác tip cnătheoăhng mô hình, biuăđ (Caputo và
cng s, 2003). Trong phm vi nghiên cu ch tp trung xoay quanh các yu t kinh
t xã hiătácăđng lên tình trngăsuyădinhădng hoc có th hiu là tình trng dinh
dng ca tr diănmătuiă(di 60 tháng), các nghiên cuăthng xoay quanh
nhng vnăđ nh:ăđc tính cá nhân tr,ăđc tính h giaăđình,ăđc tính cngăđng.
Ngoài ra, vn có mt s nghiên cu ch xemăxétăđc lp mt hinătng kinh t xã
hi c th nh:ăbtăbìnhăđng, giáo dc ca bà m, tình trng bit ch,ănghèoăđói ă
11


Vicălc kho toàn b các nghiên cu ni btăcóăliênăquanătheoăhaiăhng trên, s
giúp có cái nhìn toàn dinăhnăv vnăđ nghiên cu.
Madzingira (1995) s dng b d liuăđiu tra v nhân khu hc và sc khe
nmă1988ăcaăZimbabweăđ nghiên cu v nhng yu t tácăđngăđn tình trng

suyădinhădng  tr emădi 5 tui. Nghiên cu s dng các binăđc lp xoay
quanh các yu t vnăhóa,ăxƣăhi, kinh t, nhân khu hcăđ gii thích cho 3 ch tiêu
phn ánh tình trngăsuyădinhădng  tr (HAZ, WAZ, WHZ, các bin ph thuc
đc s dng  dng nh phân, nu ch s Z ậ score < -2 thì tr đc cho là suy dinh
dngăvƠăngc li thì không). Bng cách s dngăphngăphápăhi quy Logistic
đaăbin, kt qu nghiên cu ca tác gi cho thy tình trngăsuyădinhădng ca tr
s chu nhăhng t các yu t sinh hc, kinh t,ăvnăhóa,ăxƣăhi c th là: nhng
tr sng  nông thôn d b suyădinhădngăhnătr  thành th, nhng tr b tiêu
chy, tr có cân nng lúc sinh nh hnămc cân nngăbìnhăthng, tr đôngăanhăch
em, tr có m cóătrìnhăđ hc vn thp và tr ítăđc bú sa m đu d b suy dinh
dngăhnăsoăvi các tr khác. Ngoài ra, nghiên cu không tìm ra s khác bit v
kh nngăsuyădinhădng gia nam và n cngănhătácăđng ca các yu t nc
sch, nhà v sinhăđt chun lên xác sut b suyădinhădng  tr.
Desai và Alva (1998) khi nghiên cu v mi liên h nhân qu giaătrìnhăđ
giáo dc caăngi m vi sc khe tr em (bao gm 3 yu t: t l t vong, suy
dinhădng, tiêm chng)ăđƣăs dng b d liu kho sát nhân khu hc và sc khe
ca 22 qucăgiaăđangăphátătrin. Bên cnhătrìnhăđ hc vn caăngi m, tác gi
cngăquanătơmăđnătrìnhăđ hc vn ca cha, khu vc sinh sng,ănc sch, nhà v
sinhăđt chun…ăKt qu nghiên cu ca tác gi cho thyăkhiătrìnhăđ giáo dc ca
ngi m càngătngăthìăt l t vong  tr càng gim và rtăcóăỦănghaăv mt thng
kê. Tuy nhiên, trìnhăđ hc vn caăngi m ch nhăhngăđn tình trng dinh
dng tr em  mt s ít quc gia.
Sahn và Stifel (2002) khi nghiên cu v tình trngăsuyădinhădng tr em 
ChơuăPhiăđƣăchoăthy hu ht các yu t liênăquanăđn tr, h giaăđình,ăcngăđng
12


nhăđ tui ca tr,ătrìnhăđ hc vn ca cha, m, s thành tr emădi 5 tui trong
giaăđình,ăchiu cao caăngi m,ănc ung hp v sinh, nhà v sinh đt chun,
vùng min…ăđuăcóătácăđngăđn các ch s nhân trc hc ca tr (HAZ, WAZ,

WHZ). Trong nghiên cu này, bên cnh vic khngăđnh vai trò ca yu t trìnhăđ
hc vn cha, m, tác gi còn ch ra giáo dc caăngi m cóătácăđng mnhăđn
chiu cao caăbéăgáiăhnălƠăbéătraiăvƠătrìnhăđ hc vn caăngiăchaăngc li, tc
lƠătácăđng mnhăđn chiu cao caăbéătraiăhnălƠăbéăgái.ăKhiănghiênăcu v tình
trngăsuyădinhădng tr em  Ethiopia, da trên vic phân tích b d liu kho sát
mc sngădơnăcătrongă3ănmă1996 ậ 1998,ăChristiaensenăvƠăAldermană(2004)ăđƣă
tip cn bng cách vn dng khung lý thuyt ca Becker (1981) và ch ra ngun lc
ca h giaăđình,ătrìnhăđ hc vn ca cha m, kin thc v dinhădng caăngi
m là nhng nguyên nhân quan trng nhăhngăđn tình trng tr suyădinhădng
mãn tính  Ethiopia. Mc dù kt qu nghiên cu ca tác gi cngăgingănhăhu ht
các nghiên cuătrc tuy nhiên trong nghiên cu thc nghim này thì vnăđ v sinh
cngăđng,ăcăs y t,ăcăs h tng thông tin liên lc li ít nhăhngăđn tình trng
suyădinhădng ca tr.
David và cng s (2004) khi nghiên cu v tình trngădinhădng tr em 
NicaraguaăvƠăTơyăHondurasăcngăs dng các bin gii thích là các yu t v đc
tính ca tr,ăđc tính h vƠăđc tính cngăđng. Kt qu nghiên cu cho thy khi
tuiătngăthìăcácă ch s nhân trc hcăcóăxuăhng gim (d b suyădinhădng),
nghiên cu không tìm ra s khác bit v tình trngădinhădng gia bé trai và bé
gái. Tuy nhiên, tác gi đƣăch ra nhng tr có ch/ anh hoc tr đc sinh gn vi
thiă đimă sinhă trc thì tình trngă dinhă dngă thngă kémă hnă nhng tr khác.
Nghiên cu còn cho thy quy mô h và bnh tiêu chy s tácăđng tiêu ccăđn sc
khe ca tr trong khi chi tiêu ca h (phn ánh tình trng kinh t ca h) có tác
đng tích ccăđn tr. Mt s yu t liênăquanăđn ngunăncăvƠălngăbìnhăquơnă
trong ngành nông nghipă cngă cóă tácă đngă đn tình trng sc khe ca tr, tuy
nhiên, trong nghiên cuănƠyăthìătrìnhăđ hc vnăítăcóătácăđngăđn sc khe ca tr.
13


Rayhan và Khan (2006) nghiên cu nhng yu t liênăquanăđn dân s, kinh
t xã hi,ămôiătrng, sc kheăxemăchúngăcóătácăđngănhăth nào lên tình trng

suyădinhădng tr em  Bangladesh. Tác gi s dngăphngăphápăphơnătíchăđnă
bin kt hp viăđaăbin da trên b d liuăđiu tra nhân khu hcăvƠăđiu tra y t
1999 ậ 2000  Bangladeshăđ phơnătích.ă đi din cho tình trngăsuyădinhădng
ca tr tác gi s dng các ch s HAZ,ăWAZ,ăWHZă(đcămƣăhóaădi dng nh
phơnătngăt nhăMadzingiraă(1995))ăvƠăkt qu nghiên cu cho thy, 45% tr em
b suyădinhădng thp còi, 10.5% b suyădinhădng gy còm và 48% tr em nh
cân. Nhng tr đc sinh ra trong khong cách thi gian càng ngn thì càng d suy
dinhădng, kích c, trngălng ca tr khi sinh càng nh thì kh nngăb suy dinh
dngăcƠngăcao.ăNgc li, nhng tr đcăchmăsóc,ănuôiădng bi m thì xác
sut b suyădinhădng s gim,ătrìnhăđ hc vn caăngi m cngăgópăphn gim
nguyăcăsuyădinhădng  tr.
Linnemayr và cng s (2008) s dng d liu t cucăđiu tra v chngă
trình can thipă dinhă dngă đc thc hin  Senegală đ nghiên cu v s nh
hng ca các yu t cá nhân, h giaăđìnhăvƠăcngăđng lên tình trng suy dinh
dng  tr em. Kt qu nghiên cu daătrênăphngăphápăhiăquaăđaăbin cho thy
nhng tr càng ln tháng tui thì ch s nhân trc hc li càng gim,ăđc bit là 
nhóm tui 12 ậ 23 tháng tui, nghiên cuăcngăchoăthy gia nam và n không có
s khác bit tuy nhiên nhng tr em có anh, ch,ăemădi 5 tuiăthìăthng có nguy
căb suyădinhădngăcaoăhn.ăNghiênăcuăcngămt ln na khngăđnhătrìnhăđ
hc vn ca cha và m là rt quan trngăđi vi tình trng sc khe ca tr, ngoài ra
tác gi cngăchoăthyătácăđng tích cc ca các t chc phi Chính ph lên tình trng
suyădinhădng  tr.
Adeladza (2009) tin hành kho sát 300 tr em t 12 ậ 23 tháng tui  qun
Kwale, Kenya nhm nghiên cu v mi quan h gia các yu t kinh t xã hi, dinh
dng và s phát trin ca tr em. Tác gi s dngăphngăphápănhơnătrc hc và
dùng bng câu hi có cuătrúcăđ xácăđnh tình trngădinhădng tr em trong mu
14


kho sát. Kt qu nghiên cu cho thy 34% tr trong mu kho sát nh cân, 51% còi

cc, các ch s đi din cho tình trng sc khe caăbéătraiăthng thpăhnăbéăgái,ă
tr t 20 ậ 23 tháng cngăd b suyădinhădngăhn.ăCácăyu t kinh t xã hiănhă
quy mô h,ătrìnhăđ hc vnăngi m, ngh nghip, dân tc…ăvƠăthi gian tr đc
bú m cngănhăcácăloi thuc tr đc tiêm chngăđuăcóătácăđngăđn tình trng
sc khe ca tr.
Kamiya (2011) s dng b d liuă MICSă 3ă đc thu thpă nmă 2006ă đ
nghiên cu v các yu t kinh t xã hi nhăhngăđn tình trngădinhădng tr em
 Lào. Nghiên cu s dng mô hình hi quy tuynătínhăđaăbin vi các binăđc lp
là các yu t phnăánhăđc tính ca tr, h giaăđình,ăcngăđng và bin ph thuc là
các ch s nhân trc hc ca tr WAZ, HAZ, WHZ (bin liên tc). Kt qu nghiên
cu cho thy khi tui ca tr cƠngătngăthìăcácăch s HAZ, WAZ gim càng mnh,
riêng WHZ thì gim ít li khi tui tr tng.ăSoăvi các dân tc khác thì tr dân tc
Lào, Khmou, Hmong có ch s nhân trc hcăcaoăhn,ătui caăngi m cƠngătngă
thì ch s nhân trc hc ca tr cngăđc ci thin, tuy nhiên, khiăngi m bc
sang tui 34 thì các ch s này btăđu gim.ăTrìnhăđ hc vn caăngi cha có tác
đng rt tích cc lên tình trngădinhădng ca tr trongăkhiătácăđngătrìnhăđ hc
vn ca m lƠăítăhnă(thm chí ch cóăỦănghaăthng kê khi hiăquyăriêngătrìnhăđ
hc vn ca cha và ca m). Nhng tr sng  khu vcăNamăLƠoăthng có tình
trngădinhădngăkémăhnătr em sng  khu vc trung tâm và ch s tài sn (phn
ánh tình trng kinh t ca h)ăthìăcóătácăđng tích ccăđn các ch s nhân trc hc
ca tr. Ngoài ra, vnăđ bo lcăgiaăđình,ă bnh tiêu chy trong quá kh, ngun
nc và nhà v sinhăđt chunăđu là nhng yu t nhăhngăđn tình trng dinh
dng ca tr (Z ậ score < -2 thì tr b suyădinhădng,ădoăđóăvic các ch s nhân
trc hc càng gim chng t nguyăcătr b suyădinhădng s tng).
Nhm khám phá ra nhng yu t nhăhngăđnăsuyădinhădng tr em 
Madhya Pradesh (mt khu vc khá yu kém v kinh t xã hi  nă ) Das và
Sahooă(2011)ăđƣăthc hinăcácăphơnătíchăđnăbinăvƠăđaăbin da trên d liu t
15

cucăđiu tra sc kheăgiaăđìnhăIIIă(2005ăậ 2006). Tác gi s dng mt ch s th
hin tình trng thiu sc trong máu và ba ch s v nhân trc hc (bin nh phơn)ăđ
phn ánh tình trngăsuyădinhădng  tr. Áp dngăphngăphápăhi quy Logistic
đaăbin tác gi đƣăch raătrìnhăđ giáo dc caăngi m,ănghèoăđói,ălà thành viên
ca nhóm xã hi, th t sinh, tình trng sc khe ca m…ălƠănhng yu t quan
trng nhăhngăđn tình trngăsuyădinhădng tr em  khu vc này.
2.2.2. Nghiên cu trong nc
Ti Vit Nam, nghiên cu v suyădinhădng tr emăcngăđc nhiu nhà
nghiên cu quan tâm tuy nhiên phn ln ch tpătrungăvaoălnhăvc y hc, s lng
các nghiên cu xoay quanh các yu t kinh t xã hi vn còn rt hn ch. Mt vài
nghiên cu có th k đnănhănghiênăcu ca Hop và Khan (2002), tác gi nghiên
cu v tình trng suyă dinhă dng và gim nghèo cho Vită Namătrongă giaiă đon
1985-2000. Tuy nhiên, trong bài vit này tác gi ch dng li  thng kê mô t
thng kê mô t cngănhălc kho mt s chngătrìnhăcanăthip ca Chính ph
vào 2 vnăđ này. Kt qu nghiên cu cho thy t l h nghèoăđƣăgimăđángăk
trongăgiaiăđon 1985 ậ 2000 (t 40% xung còn 11%), nghiên cuăcngăchoăthy
sauă5ănmăthc hin chinălc quc gia v dinhădng thì tình trngădinhădng
caăngi VităNamăcngăđƣăđc ci thinăđángăk (bao gm c thiu ht cht dinh
dng, cung cp thc phm…).
Thang vs Popkin (2003) cho rng kinh t Vit Nam trong thiăgianăquaăđƣăcóă
đc nhng thành qu nătng, tuy nhiên, t l ci thinăsuyădinhădng tr em
vn b tut xa so vi hu ht các ch s sc khe khác. Tác gi đƣăs dngăphngă
pháp hi quy Logistic đaăbin da trên b d liu kho sát mc sngădơnăcă Vit
Nam (1997 ậ 1998) nhm tìm ra nhng yu t nhăhngăđn tình trng này. Tác
gi s dng các ch tiêuănhătìnhătrng h nghèo, tng mc chi tiêu, khu vc sng,
dân tc là nhng yu t phn ánh nhân khu hc. Kt qu nghiên cu cho thy tr
em nghèo, sng  khu vc nông thôn và thuc dân tc thiu s có nhiu kh nngăb
suyădinhădngăhnăsoăvi các tr không nghèo, sng  thành th và thuc dân tc