Bảo hiểm khả năng phục hồi và mức độ hài thông qua các nhóm tôn giáo nghiên cứu thực nghiệm trên các hộ gia đình nông thôn việt nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH




PHÙNG NGC TUYT


BO HIM KH NNG PHC HI VÀ MC  HÀI
LÒNG THÔNG QUA CÁC NHÓM TÔN GIÁO
NGHIÊN CU THC NGHIM TRÊN CÁC H GIA ÌNH NÔNG
THÔN VIT NAM



LUN VN THC S KINH T





TP. H CHÍ MINH - NM 2014

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH



PHÙNG NGC TUYT

BO HIM KH NNG PHC HI VÀ MC  HÀI
LÒNG THÔNG QUA CÁC NHÓM TÔN GIÁO
NGHIÊN CU THC NGHIM TRÊN CÁC H GIA ÌNH NÔNG
THÔN VIT NAM

Chuyên ngành: Kinh t phát trin
Mã s: 60310105


LUN VN THC S KINH T


NGI HNG DN KHOA HC
TS. NGUYN HOÀNG BO

TP. H CHÍ MINH - NM 2014

LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan lun vn "BO HIM KH NNG PHC HI VÀ MC
 HÀI LÒNG THÔNG QUA CÁC NHÓM TÔN GIÁO - NGHIÊN CU
THC NGHIM TRÊN CÁC H GIA ÌNH NÔNG THÔN VIT NAM'' là
nghiên cu do tôi thc hin. Các s liu, kt qu trình bày trong lun vn là trung
thc và chính xác trong phm vi hiu bit ca tôi.
Tôi xin hoàn toàn chu trách nhim v ni dung và tính trung thc ca đ tài nghiên
cu này.
Hc viên thc hin Lun vn


Phùng Ngc Tuyt

MC LC
Trang bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc bng biu
Danh mc hình
Danh sách các ch vit tt
CHNG 1 GII THIU 1
1.1 t vn đ 1
1.2 Câu hi nghiên cu 5
1.3 Mc tiêu nghiên cu 5
1.3.1 Mc tiêu tng quát 5
1.3.2 Mc tiêu c th 5
1.4 i tng và phm vi nghiên cu 6
1.5 Cu trúc ca bài vit 6
CHNG 2 TNG QUAN LÝ THUYT 8
2.1 Ba gi thit c bn 8
2.2 Mt s lý thuyt v kh nng phc hi 9
2.3 Các lý thuyt liên quan đn mi quan h gia kh nng phc hi, tit kim và
tôn giáo 10

2.3.1 Kh nng phc hi và tit kim 10
2.3.2 Tit kim và tôn giáo 11
2.4 Mt s lý thuyt v mc đ hu dng ca mi cá nhân 13
2.5 Các lý thuyt liên quan đn mi quan h gia mc đ hài lòng và tôn giáo . 18
2.6 Mt s nghiên cu thc nghim có liên quan 19
CHNG 3 MÔ HÌNH NGHIÊN CU 24
3.1 Mô hình lý thuyt 24
3.1.1 Mô hình v tit kim d phòng 24
3.1.2 Mô hình v kh nng phc hi 26
3.1.3 Mô hình v mc đ hài lòng 27
3.2 Mô hình thc nghim 29
3.2.1 Tác đng ca tôn giáo đn mc tit kim ca các h 29
3.2.2 Tác đng ca tit kim đn kh nng phc hi sau các cú sc ca h 30
3.2.3 Tác đng ca tôn giáo đn s hài lòng 31
3.3 D liu 33
3.4 Các bin s trong mô hình 34
3.4.1 Các bin ph thuc 34
3.4.2 Các bin kim soát 37
3.4.3 Các bin đc lp 41
3.4.4 Các bin công c 43
3.5 Phng pháp c lng 45
CHNG 4 KT QU 51
4.1 Tng quan tình hình tôn giáo ti Vit Nam 51
4.2 Thng kê mô t 54
4.3 Kt qu c lng 56
4.3.1 Kim đnh các kt qu hi quy 56
4.3.1.1 Kim đnh đa cng tuyn 56
4.3.1.2 Kim đnh phng sai thay đi 57
4.3.1.3 Kim đnh t l kh d 57
4.3.1.4 Kim đnh v tính đc lp ca các la chn thay th không liên quan 57

4.3.1.5 Kim đnh quan h ni sinh 57
4.3.2 Tác đng ca tôn giáo đn kh nng phc hi sau các cú sc ca h 58
4.3.3 Tác đng ca tôn giáo đn mc đ hài lòng ca cá nhân 61
4.3.4 Tác đng ca ca các bin kim soát và các bin đc lp đn kh nng phc
hi ca h 64
4.3.5 Tác đng ca ca các bin kim soát và các bin đc lp đn mc đ hài
lòng ca cá nhân 67
CHNG 5 KT LUN 70
5.1 Kt lun 70
5.2 Gi ý chính sách 71
5.2.1 V phía chính ph 71
5.2.2 V phía các cá nhân/h gia đình nghèo 72
5.3 Hn ch ca đ tài 73
TÀI LIU THAM KHO
PH LC
PH LC 1
PH LC 2
PH LC 3
PH LC 4
DANH MC CÁC BNG BIU
Bng 4.1: Các tôn giáo ti Vit Nam 54
Bng 4.2: Mt s tôn giáo ln ti Vit Nam, 1/4/2009 56
Bng 4.3 Thay đi mc đ phc hi sau các cú sc thu nhp 56
Bng 4.4 Thay đi mc đ hài lòng sau các cú sc thu nhp 57
DANH MC HÌNH
Hình 3.1: Mô hình v kh nng phc hi ca các h gia đình 44
Hình 3.2: Mô hình v mc đ hài lòng ca các cá nhân 45

DANH SÁCH CÁC CH VIT TT
Tên vit tt
Tên ting Anh
Tên ting Vit
LPM
Linear Probability Model
Mô hình Xác sut tuyn tính
OLS
Ordinary least square
Phng pháp c lng bình
phng nh nht thông
thng
VARHS
The Vietnam Access to
Resources Household

Survey
iu tra h gia đình tip cn
ngun lc và đánh giá tác
đng chng trình h tr
ngành nông nghip và phát
trin nông thôn

1

CHNG 1 GII THIU
1.1 t vn đ
Nhu cu v an sinh xã hi ca tng ngi dân, nht là ngi nghèo, có hoàn cnh khó
khn, luôn là u tiên hàng đu trong chin lc phát trin bn vng ca mi quc gia.
An sinh xã hi giúp đm bo cho tng ngi dân v mc sng vt cht và tinh thn
ti thiu, khi h lâm vào tình trng ngng, gim hoc mt thu nhp do nhng nguyên
nhân t nhiên, kinh t, xã hi nhm đm bo n đnh kinh t - xã hi ca quc gia.
Th nhng, kh nng đáp ng ca mi nhà nc li rt khác nhau, nht là quc gia
đang phát trin nh Vit Nam. Trong bi cnh hi nhp kinh t quc t ngày càng
sâu rng, ri ro trong đi sng ca ngi lao đng cng đng thi gia tng v qui mô,
tc đ. Ngi nông dân là tng lp d b tn thng nht, không phi ch do kinh t
bt n mà còn do thiên nhiên, khí hu bin đi, môi trng sinh thái suy thoái.
Ti Vit Nam, nhiu t chc đã đc thành lp đ phc v cho h thng An sinh xã
hi nh đnh ch “Ngân hàng chính sách xã hi” chuyên cung cp tín dng cho ngi
nghèo đ h thoát nghèo, “Qu bo him y t t nguyn cho nông dân”, “Qu bo
him xã hi t nguyn cho nông dân”, “Qu tr giúp xã hi cho nông dân” theo Ngh
đnh 67/2007/N-CP, Qu đào to ngh cho 1 triu nông dân/ nm, Chng trình
xóa đói gim nghèo ca chính ph, nh trng trình 133 nm 1998, chng trình 135
nm 1998, chng trình 143 nm 2001 và đc bit ngày 21/5/2002 Th tng chính
ph đã phê duyt “Chin lc toàn din v tng trng và xóa đói gim nghèo”. Lut
Bo him xã hi đc thông qua ngày 29/6/2006, có hiu lc thi hành t 01/01/2007

(Tarp 2012). Tuy nhiên, vic trin khai bo him đn sâu rng ngi nông dân li
đang gp phi nhiu vn đ ln.
Th nht, đó là tình trng mong manh ca ngun qu Bo him. Di tác đng ca
khng hong tài chính và suy thoái kinh t toàn cu, trong thi gian gn đây mc chi
và t trng chi ngân sách cho an sinh xã hi nhìn chung không ngng tng, tim cn
mc 20% tng chi thng xuyên ca ngân sách nhà nc, tng đng gn 4% GDP.
Theo d báo, đn khong nm 2030, thu chi Qu Bo him xã hi s bt đu mt cân
2

đi do dân s Vit Nam bt đu già và vì th mà s đi tng hng Bo him s
tng nhanh. Trong giai đon 1999-2009, s ngi già ch tng 1,4%/nm, d báo
trong giai đon 2009-2019, s lng ngi già s tng nhanh gn 5%/nm và vào
khong nm 2014-2015, t l ngi già là hn 10% dân s c nc. Giai đon tip
theo 2019-2029, t l ngi già tip tc tng  mc cao 5%/nm, đn nm 2029 s
có 16,8 triu ngi già (chim 17,8% dân s). Bt đu t nm 2024 s chi Qu hu
trí- t tut s vt s thu. n nm 2037, không nhng chi vt thu khá ln mà các
khon nh tin tn qu nm trc chuyn sang, lãi đu t trong nm, tn qu đn
cui nm cng đu là s âm. Tính bn vng ca Qu hu trí-t tut s b đe da. (
Vn Sinh, 2011)
Th hai, đó là s mt cân đi trong vic phân phi các tr cp an sinh xã hi, kéo
theo khong cách khác bit ln gia nông thôn và thành th cng nh gia khu vc
chính thc và phi chính thc. Theo nghiên cu vào nm 2007 ca ca UNDP –
Chng trình phát trin Liên Hip Quc, t l đc hng tr cp an sinh  nhóm
20% ngi giàu nht  Vit Nam hin nay cao gp sáu ln nhóm 20% ngi nghèo
nht. Trong khi nhóm giàu nht nhn đc 45% h tr y t và 35% h tr giáo dc
thì nhóm nghèo ch nhn đc tng ng là 7% và 15%. T l bao ph ca Tr giúp
xã hi còn thp, mi chim khong 1,5% dân s và 9,22% din đi tng yu th, d
b tn thng trong xã hi cn tr giúp, nh h nông dân mt đt sn xut do đô th
hoá hoc côngnghip hoá, không th chuyn đi ngành ngh, phi di c ra thành ph
tìm kim vic làm (Cc Bo tr xã hi, 2010)

Th ba, đó là tình trng không mn mà ca ngi nông dân đn vic tham gia bo
him. Khu vc kinh t không chính thc thu hút mt t l khá ln lc lng lao đng,
góp phn gii quyt nn tht nghip và to thu nhp cho ngi dân nông thôn. Tuy
nhiên, t l lao đng  khu vc phi chính thc tham gia bo him xã hi bt buc ch
đt khong 15%, ch yu là trong lnh vc phi nông nghip  nông thôn. i vi Bo
him Y t t nguyn, mc dù nhà nc đã h tr kinh phí tham gia ti 50% mc phí
3

và nhiu đa phng h tr thêm 30% mc phí na, nhng s tham gia vn đt t l
thp. Mt s nguyên nhân bao gm:
1. Mc đóng Bo him xã hi t nguyn hin quy đnh còn cao so vi đi b phn
ngi dân  khu vc nông thôn và lao đng t do có thu nhp hàng tháng thp, không
n đnh, theo đánh giá ca B trng B Lao ng Thng Binh Xã hi Phm Th
Hi Chuyn  d tho Lut Bo him xã hi 2014
1
.
2. Gi thuyt v t l khu tr trong tng lai cao: ngi nông dân đánh giá hôm nay
cao hn tng lai. Vì th, mc dù có s tr cp ln cho các mc phí bo him, nhng
ngi nông dân nhìn chung vn không mun mt tin ngày hôm nay đ mua bo him
cho các ri ro tim nng trong tng lai (Carol và cng s 2012).
3. Vic ch quan trong d đoán xác sut xy ra ri ro. Gi thuyt này đc ng h
bi kt qu ca cuc nghiên cu v Thái đ ca nông dân đi vi ri ro l lt ti Vit
Nam ca Phm Khánh Nam (2013). Kt qu bài nghiên cu cho thy nông dân có xu
hng hành x trung tính hoc ít a thích vi ri ro l lt. Th nhng, t l tham gia
bo him vn thp vì d đoán ch quan v mc nc khi xác sut l lt đc đánh
giá thp mt cách h thng.
Nh h qu ca mt vòng ln qun, rt ít h tip cn vi bo him nông nghip đ
đi phó vi các ri ro do thiên tai gây ra và do đó có khong trng đáng k đ phát
trin các sn phm bo him nông nghip nhm gim các thit hi v thu nhp ca
nông dân đang sng ti các vùng d b tn thng, và gim chi phí ca các chng

trình h tr ca chính ph đi vi các h này
T nhng khó khn trên, vic tìm kim nhiu gii pháp khác nhau nhm thay th cho
bo him mà vn đt đc hiu qu bo đm an sinh đang đc đt ra. Kinh nghim
cho thy, đ có th qun lý các bin đi xã hi và đi phó vi các ri ro nht là 
nông thôn hiu qu, nhà nc phi chú trng tính liên tc xã hi, vn dng các hình

1
Xem thêm T trình s 28/TTr-CP ngày 07-2-2014 ca Chính ph v D án Lut Bo him xã hi ti
/>dex=2&TaiLieuID=1466
4

thc truyn thng. Bên cnh h thng đm bo chính thc ca nhà nc,  nông thôn
tn ti rt vng chc và sinh đng c mt mng li giúp đ xã hi có hiu qu cao
nh gia đình, h hàng, xóm ging, các t chc nông dân (Bùi Th Cng 1990).
Trong s các mng li đó, các hi đoàn tôn giáo đang thu hút đc nhiu s quan
tâm và nghiên cu ca các hc gi.
Vai trò thay th bo him ca tôn giáo da trên ba gi thit ca Scheve và Stasavage
(2006), có b sung gi thit v nhng h tr vt cht mang li t tôn giáo, da trên
các nghiên cu ca Dehejia (2007), Guiso và cng s (2003, 2006), Klaubert (2010),
Renneboog và Spaenjers (2012) Dolphin (2009), Egli (2013), Dlamini và các cng
s (2014). Gi thit th nht là khi mt cú sc ri ro din ra, nó không ch gây thit
hi v phng din vt cht (đc tính chung bng nhng chi phí tn tht bng tin
phát sinh t ri ro) mà còn gây nh hng xu đn tinh thn (th hin bng nhng chi
phí tinh thn nh suy gim lòng t tôn, cng thng, suy gim mc đ hnh phúc). Gi
thit th hai là tôn giáo to nên nhng li ích v tinh thn tng t nh khi cá nhân
đang  trong trng thái hài lòng khi có sc kho tt, mt công vic tt hay mc lng
hu n đnh; bên cnh đó tôn giáo cng mang li nhng h tr vt cht cho cá nhân
khi gp nhng ri ro bt ng. Gi thit cui cùng là hàm hu dng ca mi cá nhân
bao hàm chi phí bng hin kim và chi phí tinh thn thì không th phân tách đc lp
bng cách cng dn (additively separable) (Cervellati và cng s 2004). Mt trng

hp c th ca gi thuyt này là gi đnh li ích tinh thn ca tôn giáo mang li s ln
hn đi vi nhng ngi có thu nhp thp.
Nghiên cu v s liên h gia tôn giáo và bo him xã hi, Scheve và Stasavage
(2006) đã kt lun các cá nhân tham gia các hot đng tôn giáo đc d đoán s đòi
hi thp hn v các tr cp bo him xã hi so vi nhng ngi vô thn. Tôn giáo
cng giúp các cá nhân chng li s suy gim hnh phúc t các cú sc cá nhân nh
suy gim thu nhp, tht nghip, st gim đa v xã hi (Clark 2005, Dehejia và cng
s 2007). V kh nng phc hi sau khi các cú sc thu nhp đã xy ra, mi quan h
gia tôn giáo và kh nng phc hi cha đc đ cp đn trong các bài nghiên cu
5

trc. Kt qu t các bài nghiên cu hin ti ch ra mi liên h ca kh nng phc hi
sau các cú sc và các yu t ngun lc sn có nh sinh k, các ngun vn t nhiên và
ngun vn xã hi (Janssen and Scheffer, 2004). Trong đó, tit kim đc đánh giá là
mt trong nhng ngun t bo him quan trng giúp tng cng kh nng t phc
hi (Dolphin 2009, Egli 2013, Dlamini và các cng s 2014).
1.2 Câu hi nghiên cu
Bài nghiên cu này xem xét c th tác đng ca tôn giáo  3 khía cnh sau:
1.Cú sc ri ro khi xy ra có gây thit hi đn vt cht và tinh thn ca các h gia
đình/cá nhân hay không?
2a.Tôn giáo có đóng vai trò thay th bo him đn kh nng phc hi ca h gia đình?
2b.Tôn giáo có giúp chng li mc suy gim hnh phúc sau các cú sc thu nhp ca
các các nhân?
3.Li ích tinh thn mà tôn giáo mang li có ln hn đi vi nhng h/ngi có thu
nhp thp hay không?
1.3 Mc tiêu nghiên cu
1.3.1 Mc tiêu tng quát
Mc tiêu ca lun vn là tp trung nghiên cu mi vai trò ca tôn giáo đn các h gia
đình nông thôn Vit Nam sau các cú sc nh th nào. Chính vì vy, mc tiêu c th
ca lun vn gm các mc sau:

1.3.2 Mc tiêu c th
(1) H thng hoá c s lý thuyt v tác đng ca tôn giáo đn tit kim, tit kim đn
kh nng phc hi và tôn giáo đn mc đ hài lòng ca các cá nhân t đó xây dng
khung phân tích lý thuyt.
(2) Xác đnh mc đ nh hng ca các cú sc thu nhp đn mc đ phc hi và
hnh phúc ca các h gia đình/cá nhân.
6

(3) Xác đnh mc đ nh hng ca tôn giáo đn kh nng phc hi ca các h sau
khi tri qua các cú sc. Mi quan h gia tôn giáo và kh nng phc hi đc xem
xét di tác đng gián tip thông qua bin trung gian là tit kim. Vic tham gia các
t chc tôn giáo có th mang li tác đng dng đn t l tit kim (Guiso và cng s
2003, Klaubert 2010, Renneboog và Spaenjers 2012, León 2013) và mc tit kim
giúp các h đng đu tt hn vi các cú sc ri ro bt ng (Dolphin 2009).
(4) Xác đnh mc đ nh hng ca tôn giáo đn mc đ hài lòng ca các cá nhân
sau khi tri qua các cú sc. Tham gia các hot đng tôn giáo giúp các nhân hnh phúc
hn khi có tình trng thay đi kinh t din ra (Popova 2010).
(5) Xác đnh mc đ nh hng ca tôn giáo  các nhóm thu nhp khác nhau. Li ích
tinh thn ca tôn giáo mang li s ln hn đi vi nhng ngi có thu nhp thp
(Scheve 2006)
(6) Mô t tình hình hot đng tôn giáo ti khu vc nông thôn Vit Nam
(7) Lp lun và đa ra các khuyn ngh chính sách phù hp vi thc tin tình hình
nghiên cu nhm giúp các nhà qun lý chính sách công tham kho và ng dng vào
thc tin qun lý và giúp các h gia đình t bo him tt hn cho chính mình.
1.4 i tng và phm vi nghiên cu
Bài vit nghiên cu nhng nh hng ca tôn giáo đn kh nng phc hi sau các cú
sc ri ro ti các h gia đình nông thôn Vit Nam, và nhng nh hng ca tôn giáo
đn mc đ hài lòng cuc sng ca các cá nhân đi din cho mi h. Các h đc
nghiên cu thuc khu vc nông thôn ca 12 tnh: Hà Tây, Lào Cai, Phú Th, Lai
Châu, in Biên, Ngh An, Qung Nam, Khánh Hoà, Dak Lak, Dak Nông, Lâm

ng, Long An. Thi gian nghiên cu là giai đon t nm 2010 – 2012
1.5 Cu trúc ca bài vit
Bài vit đc trình bày qua 5 chng. Chng 1 gii thiu v tình hình bo him
chung ti các vùng nông thôn Vit Nam hin và vai trò tim nng thay th bo him
7

ca tôn giáo, câu hi nghiên cu, mc tiêu nghiên cu, đi tng - phm v thc hin
nghiên cu và cu trúc ca bài vit. Chng 2 trình bày tng quan lý thuyt và các
nghiên cu thc nghim. Chng 3 trình bày các mô hình kinh t trong các nghiên
cu có liên quan và mô hình thc nghim ca đ tài, sau đó là phng pháp nghiên
cu, d liu nghiên cu và mô t các bin. Chng 4 trình bày tng quan tình hình
tôn giáo ti Vit Nam, thng kê mô t v d liu nghiên cu, phân tích hi quy, các
bc kim đnh và kt qu nghiên cu. Chng 5 trình bày nhng kt lun đã đt
đc cng nh đa ra các chính sách kin ngh t kt qu đng thi nhn xét các mt
còn hn ch, các hng nghiên cu mi có liên quan trong tng lai.
8

CHNG 2 TNG QUAN LÝ THUYT
2.1 Ba gi thit c bn
Vic tham gia bo him mang li nhng chi phí và li ích mà các cá nhân phi cân
nhc trc khi la chn. Tng t, khi các cá nhân tham gia mt hi nhóm tôn giáo,
chi phí b ra và nhng li ích mà tôn giáo mang li cng đc các cá nhân hành đng
duy lý cân nhc tính toán k thit hn. Nu mt cá nhân chp nhn tôn giáo và bo
him có mi liên quan vi nhau, vi nhng li ích và chi phí riêng ca mi bên, khi
mt cá nhân m rng vic t bo him cho bn thân bng hình thc gia tng hot
đng trong các hi nhóm tôn giáo thì h qu logic s là gim vic tham gia vào các
hình thc bo him khác.
Vai trò thay th bo him ca tôn giáo đc xem xét trên ba gi thit c bn ca
Scheve và Stasavage (2006). Gi thit th nht là mt cú sc ri ro khi xy ra không
ch gây thit hi v chi phí vt cht mà còn có c chi phí tinh thn. Chi phí vt cht

đc quy đi thành hin kim và chi phí tinh thn có th bao gm s suy gim lòng t
tôn, cng thng quá đ hay suy gim hnh phúc (Clark và Oswald 1994, Di Tella và
cng s 2003, Popova 2010).
Gi thit th hai là tôn giáo mang li nhng li ích v vt cht và tinh thn cho các
cá nhân khi có các cú sc ri ro bt ng xy đn. Li ích v vt cht có th là vic
gim bt tác đng tiêu cc đn tiêu dùng khi có các cú sc làm thay đi thu nhp
(Dehejia 2007), tng cng hành vi tit kim (Guiso và cng s 2003 2006, Klaubert
2010, Renneboog và Spaenjers 2012) qua đó nâng cao kh nng phc hi sau khi các
cú sc đi qua (Dolphin 2009, Egli 2013, Dlamini và các cng s 2014). Li ích v
tinh thn có th là lòng t tôn đc gi vng, cá nhân xem các ri ro bt ng là nhng
th thách cho đc tin và mc tiêu cuc đi ca h, và h xem nhng ri ro này nh
mt bài hc tôi luyn cho sc mnh ý chí tinh thn thêm ln mnh (Scheve và
Stasavage 2006). Nim tin tôn giáo cng có tác đng quan trng đn vic hình thành
tính cách con ngi, qua đó quyt đnh đn vic nhn thc ca cá nhân v mc đ t
hài lòng khi đng đu vi nhng s kin ri ro ngoài ý mun (Folkman và cng s
9

1986). Nhiu kt qu nghiên cu cng cho thy mi tng quan tích cc gia mc
đ hnh phúc ca cá nhân và tôn giáo (Ellison 1991, Dehejia 2007).
Gi thit th ba là hàm hu dng ca mi cá nhân bao hàm chi phí bng hin kim và
chi phí tinh thn thì không th phân tách đc lp bng cách cng dn (Cervellati và
cng s 2004). C th hn, vai trò ca tôn giáo thay th bo him có hiu qu nht là
khi các cá nhân không có điu kin tip cn vi bo him chính thc có th tìm thy
li ích ln hn t tôn giáo so vi các cá nhân khác có điu kin thu nhp cao hn.
Gi thit th ba gi đnh rng các li ích tinh thn mang li t tôn giáo s ln hn đi
vi các cá nhân có thu nhp thp. Gi thit này phù hp vi nhiu nghiên cu thc
nghim trc đây (Pargament 1997, Dehejia 2007).
Nu ba gi thit đc tho mãn, vai trò thay th bo him ca tôn giáo s đc chng
minh là có Ủ ngha c v mt lý thuyt và thng kê.  chng minh cho gi thit v
thit hi đng thi đn vt cht và tinh thn do mt cú sc gây ra, nh hng t tn

tht ri ro đn kh nng phc hi và mc đ hnh phúc phi th hin tng quan âm.
 chng minh cho gi thit v li ích vt cht và tinh thn mà tôn giáo mang li khi
có các cú sc bt ng xy đn, tác đng ca tôn giáo đn kh nng phc hi và mc
đ hnh phúc phi là tác đng tích cc. Do tác đng trc tip t tôn giáo đn kh
nng phc hi không có mi liên h trong lý thuyt, mc tit kim s đc xem xét
nh mt bin trung gian gia hai bin này. Vi gi thit v tác đng ln hn ca tôn
giáo  các nhóm h có thu nhp thp, các mu nghiên cu s đc chia thành tng
mu nh theo nhóm thu nhp đ xem xét gi thit này.
2.2 Mt s lý thuyt v kh nng phc hi
Các lý thuyt v kh nng phc hi đc nghiên cu nhiu trên khía cnh vi mô ca
toàn b nn kinh t. Theo Martin-Breen & Anderies (2011), kh nng phc hi ca
mt nn kinh t có th đc chia theo các hình thc cân bng sau cú sc. Th nht,
đó là kh nng phc hi k thut, th hin  kh nng làm dng các nh hng bên
ngoài và đy nhanh tc đ phc hi tr li trng thái trc khi din ra cú sc, tr v
vi trng thái cân bng ban đu (Holling, 1973; Pimm, 1984; Walker và cng s,
10

2006). Nhng mt nn kinh t rt ít khi cn tr v trng thái cân bng ban đu bi xu
hng phát trin đi lên ca nó (Martin, 2010), do đó loi kh nng phc hi th hai
ra đi. Th hai, đó là kh nng phc hi sinh thái, kh nng hc hi t quy mô ca
các cuc khng hong ri ro trc khi nó b mt cân bng và đa v mt trng thái
cân bng mi, có th là xa v trí cân bng c (Holling, 1973, 1996, 2001; McGlade,
2006; McGlade và cng s 2006; Walker và cng s 2006). Các nhà kinh t hc lúc
này bàn nhiu hn v tính tích cc ca các cú sc và quan tâm nhiu hn đn t l
tng trng tng vt sau mi giai đon hu ri ro khi đã đt đc trng thái cân bng
mi, vì th khái nim th ba, kh nng phc hi thích nghi đc phát trin. ó là kh
nng tri qua mt cuc tái cu trúc đã đc tiên liu trc hoc là kt qu ca vic
phn ng li đ gim thiu các tác đng tiêu cc t các cú sc gây mt n đnh cân
bng (Martin và Sunley, 2007)
Kh nng phc hi theo cp đ vi mô  mi h gia đình hay cá nhân còn rt ít nhng

nghiên cu đ cp ti. Kofinas & F. Stuart Chapin (2009) đã đnh ngha chung cho
kh nng phc hi là ngun lc ca mt h thng có th phn ng li và hình thành
nhng s thay đi thích nghi cho s tip tc và phát trin bn vng. Các ngun lc
này bao gm nhiu yu t, trong đó có th k đn nh sinh k và các ngun vn t
nhiên và xã hi, hình thành nên nhng khía cnh khác nhau cho s phát trin bn
vng lâu dài (Janssen and Scheffer, 2004).
2.3 Các lý thuyt liên quan đn mi quan h gia kh nng phc hi, tit kim
và tôn giáo
2.3.1 Kh nng phc hi và tit kim
Hành vi tit kim ca cá nhân hay h gia đình đã đc nghiên cu rt nhiu t các
nhà kinh t hc (Deaton 1991, 1992, Fafchamps và cng s 1998, Wainwright và
Newman 2011). Trong đó, Gersovitz (1988) chia tit kim thành 4 nhóm: (1) tit
kim theo vòng đi, là khi các h gia đình xem xét mi quan h gia tui và thu nhp
nh mt đng c tit kim, đc bit là đ đm bo phúc li trc khi v hu; (2) tit
kim phòng nga, là khi các h gia đình tit kim đ bo v chính mình trc các ri
11

ro có th xy ra; (3) tit kim đ đu t, là khi tin tit kim đc dùng đ sinh li
hay đu t vào các c hi tài chính; (4) tit kim vì nhim v, là khi các h gia đình
tit kim cho tng lai ca nhng ngi thân ca mình. Tit kim phòng nga đc
bit quan trng ti các nc đang phát trin nh Vit Nam khi thu nhp còn bp bênh
và các c ch h tr tín dng khi có ri ro xy ra còn nhiu hn ch.
Hot đng tit kim đc nhiu nghiên cu cho thy đã góp phn nâng cao kh nng
phc hi ca nhiu h gia đình. Dolphin (2009) lỦ gii cho mi liên h này t đc
đim t bo him ca khon tit kim có th giúp h gia đình đng đu tt hn vi
các cú sc ri ro bt ng. Tit kim cng là mt trong 3 hình thc chun b, ngoài
vic hc nhng k nng mi và thit lp mt mng li quan h xã hi rng đ tìm
đc vic làm tt hn, theo Egli (2013) , góp phn nâng cao kh nng t phc hi
ca cá nhân. M rng nghiên cu trên tit kim nhóm ti Izandla Ziyagezana Nam
Phi, Dlamini và các cng s (2014) đã chng minh nhóm tit kim giúp tng cng

s gn kt xã hi và đóng góp cho chin lc sinh k ca nhng ngi nghèo, qua đó
giúp tng cng kh nng phc hi ca h.
2.3.2 Tit kim và tôn giáo
Mt trong s các yu t tác đng đn tit kim chính là vn xã hi, đóng vai trò nh
mt t chc thay th cho t chc tín dng chính thc khi vai trò và tác đng ca các
t chc này còn yu (Fafchamps 2006). Bowles và Gintis (2002) nhn mnh kt qu
nghiên cu cho thy cng đng nào s hu nhiu ngun thông tin riêng mà th trng
cng nh chính ph không th tip cn đc thì có kh nng khc phc đc các
khuyt tt ca th trng càng cao thông qua các cu trúc xã hi hin hu. c bit
các t chc xã hi này s to điu kin đ mi ngi chia s thông tin, loi b vic
bt cân xng thông tin thông qua các chun mc xã hi. Gii quyt đc bt cân xng
thông tin là mu cht quan trng đ tng tit kim chính thc. i vi các ngun tit
kim phi chính thc, lý thuyt v tit kim cng ch ra rng s chia đu ri ro gia
các nhóm xã hi thông qua mt h thng lu chuyn tín dng và vay n là mt mt
xích quan trng cho vic đng đu vi ri ro trong cng đng ngi nghèo (Coate
12

và Ravallion 1993, Townsend 1994, Udry 1994, Foster và Rosenzweig 2001, Ligon
và cng s 2002). Các hot đng chia s ri ro phi chính thc này thng xy ra di
hình thc tit kim phi chính thc và tín dng nhóm, có liên quan trc tip đn th
trng chính thc. Vai trò tim nng ca vn xã hi trong vic lu chuyn thông tin
cng nh chia s ri ro này đã tác đng đn hành vi tit kim ca các h. ây là khái
nim v vn xã hi s đc s dng trong bài nghiên cu này.
Tham gia các t chc tôn giáo là mt trong nhng hình thc ca vn xã hi. Nhiu
nghiên cu cng đã xem xét tác đng trc tip t tôn giáo đn hành vi tit kim ca
các cá nhân nhng kt qu trái ngc nhau, cha thng nht đ đ kt lun thành mt
xu hng chung. Carroll (1994) so sánh gia hành vi tit kim ca nhng ngi nhp
c ti Canada t nhiu nn vn hoá khác nhau đã cho thy cha có mt bng chng
nào th hin tôn giáo hay các yu t vn hoá có nh hng đn các hành vi tit kim.
Renneboog và Spaenjers (2009) không tìm thy bng chng cho thy mi quan h

gia tôn giáo và t l tit kim ca các cá nhân. Guiso và cng s (2003, 2006) trong
bài nghiên cu ca mình li cho thy tác đng dng ca nim tin tôn giáo đn t l
tit kim. Anja (2010) t kt qu nghiên cu ti Hoa K cng tìm thy bng chng
v s tác đng ca tôn giáo đn tit kim, và không có s khác bit đáng k nào gia
các nhóm tôn giáo ca o C c giáo vi nhau. Renneboog và Spaenjers (2012)
phân tích tác đng ca các t chc tôn giáo đn hành vi kinh t ca các cá nhân, ví
d tit kim và ri ro, và hành vi đu t ti Hà Lan. H đã tìm thy mi quan h thun
gia hot đng tham gia các t chc tôn giáo vi quyt đnh tit kim ca mi cá
nhân. (León 2013) da trên kt qu thc nghim t nmg 2003 đn 2009 ti M, đã
cho thy nhng ngi có tôn giáo tit kim nhiu hn nhng ngi vô thn.
Gii thích v mi quan h gia tôn giáo và tit kim, nhiu nghiên cu đã ch ra rng
có hai kênh chính đ nim tin tôn giáo có th tác đng đn vic tích lu vn. Th
nht, nhng ni dung ct lõi ca mi tôn giáo khác nhau tác đng đn hành vi tit
kim cng khác nhau (Stets và Burke, 2000). Mt s tôn giáo có th nhn mnh vào
tm quan trng ca các n lc sn xut hiu qu, bao gm nh làm vic chm ch và
13

tit kim đ cu mong s tha th t các đng thn linh trong khi mt s tôn giáo khác
li chú trng đn vic tit kim nh mt phng tin đ b thí cho ngi hoc cúng
dng đn các nhà s (McCleary, 2007).
Th hai, vic tham gia vào các đoàn hi tôn giáo có th làm thay đi c hi và s
thích tit kim ca mt cá nhân. Vì nim tin tôn giáo ca nhng ngi tham gia
thng xuyên đc tng cng, h thng đu t nhiu hn thi gian và tin bc tit
kim đc cho “vn tôn giáo con ngi” (Iannaccone, 1998). Hn na, tham gia vào
đoàn hi tôn giáo thng xuyên s to nên các mi quan h xã hi (Glaeser và
Sacerdote, 2008; Guiso và cng s., 2003, 2006), giúp thu thp các thông tin quan
trng và cn thit đ thc hin các quyt đnh tit kim phù hp vi các chin lc
đu t t nhng ngi đng tham d.
Trong các nghiên cu khác, tôn giáo nh hng đn tit kim thông qua các kênh
khác nh phát trin kinh t (Weber, 1905; Samuelsson, 1993; Iannaccone, 1998), t

đó tác đng đn thu nhp và t l tit kim.
2.4 Mt s lý thuyt v mc đ hu dng - hài lòng ca mi cá nhân
Lý thuyt v hu dng là mt trong nhng lý thuyt nn tng ca kinh t hc, đc
ng dng rng rãi, nht là các lý thuyt v hành vi ngi tiêu dùng. t nn tng cho
thuyt hu dng chính là Bentham trong tác phm Introduction to the Principles of
Morals and Legislation - 1789 (Stigler 1950), ngi đã đnh ngha hu dng là xu
hng mang li s hài lòng (pleasure) hay đau kh (pain) cho mi ngi và ngi ta
đang hành đng duy lỦ đ c mun th s làm ti đa hoa hu dng ca h. Hc
thuyt ca Bentham tp trung  2 gi thuyt: mc tt hay xu ca kinh nghim có th
đnh lng đc và mc đnh lng  mi cá nhân đó có th cng dn li gia nhiu
ngi vi nhau.  gi thuyt th nht, nu chúng ta nhân cng đ vi quãng thi
gian tri qua thoi mái hay đau kh, chúng ta s có đc giá tr hu dng ca mt cá
nhân. Gi thuyt th 2 cho thy ta có th cng dn các mc đnh lng giá tr  mi
cá nhân đ đt đc mc tng đnh lng, nhm ti đa hoá đ hu dng và đc
dùng làm thang đo cho các hàng hoá xã hi.
14

Hc thuyt ca Bentham đã có nh hng sâu rng đn các nhà kinh t hc cùng và
sau thi ca ông, đin hình là các nhà kinh t hc c đin nh Gossen (1810 -1858),
Jevon (1835-1882), Marshall (1842-1924) và Edgeworth (1845-1926). Jevon (1988)
đã xem kinh t nh mt phép tính tng ca s hài lòng và ni đau. Tuy nhiên, trong
các lý thuyt v sau này, các nhà kinh t ch xem s hài lòng và đau kh nh mt nn
tng siêu hình ca kinh t hc thc dng, các phng pháp đc áp dng đ nghiên
cu không xem vic đo lng hay s tn ti ca 2 khái nim này là trung tâm. Các
nhà kinh t ch tp trung vào đ tho dng biên, là s hài lòng hay ni đau t mt đn
v tng thêm ca mt hàng hoá hay hành đng (Stigler 1950, Gossen 1950). Chính vì
nhng lỦ do không đáng tin cy trong thang đo và không còn cn thit đ phát trin,
nn tng cho thuyt hu dng đã b chi b, mc dù tên gi vn đc s dng đ
tham kho khi xem xét. Nhng lý do rt vng chc kèm s thay th rt tim nng t
hc thuyt hu dng biên đã thuyt phc đc các nhà kinh t hc  na sau th k

19.
Lý thuyt ca Bentham vì th b b ng vì không còn cn thit đ đo lng, hoc
thm chí không còn cn phát trin thêm v lý thuyt tng hài lòng hay ni đau. Tuy
nhiên, lý thuyt v tng hu dng biên không cho chúng ta bit đc tng hu dng
là bao nhiêu. Hn na, hu dng biên gia các hàng hoá khác nhau thì không đc lp
vi nhau. Edegworth gii quyt vn đ này bng gi thuyt cho rng tng hu dng
biên là hàm s ca tt c các gi hàng hoc c hi ca ngi tiêu dùng: 








. Pareto đ xut nu chúng ta th hin tt c các hàng hoá lên đng
đng dng ca Edgeworh, chúng ta s lý gii đc mi điu v phân tích kinh t.
Bng vic so sánh gia tt c các gi hàng hoá, chúng ta có th v mt đng đng
dng hoàn thin v hu dng ca các cá nhân.
Hàm hu dng gc này đã r mt hng hoàn toàn khác đi vi lý thuyt ca
Bentham. Th nht, hu dng không còn bt k mt liên h nào vi mc đ hnh
phúc. Th hai, các hàng hoá hay s thích trong gi hàng không th đc cng dn
gia các cá nhân vi nhau. Th ba, s khác bit gia các con s đnh lng này là
15

không th so sánh đc. Các nhà kinh t hc giai đon sau vi nim tin rng s hài
lòng ca mi cá nhân thc s có vai trò trung tâm trong kinh t, và h đã hin thc
hoá vic đo lng hu dng t hc thuyt ca Bentham. Lý thuyt v hu dng kinh
nghim (experienced utility) đc Kahneman, Wakker và Sarin phát trin t nhng
nm 1997 đánh du cho s tr li ca hc thuyt Bentham. Lý thuyt này da trên lý

lun rng có mt hàng hoá có th đnh lng đc và tách ri vi nhng la chn mà
cá nhân quyt đnh. Các c s ca lý thuyt này đc nêu ra di đây. u tiên, ti
mi khong khc chúng ta đang tri qua hu dng, có ngha là thoái mái hay đau kh,
điu này đc gi là hu dng tc thi. Th hai, hu dng này có s lng và giá tr,
vi mt đim trung lp trên ranh gii, phân chia c mun và không c mun, gia
hài lòng và đau kh. Th ba, theo ct lõi ca hc thuyt t Bentham, các hu dng
này s làm cho mt kinh nghim tr thành tt hay xu. Th t, tp hp tt c các hu
dng tc thi trong mt quãng thi gian chúng ta s có đc tng hu dng ca các
thi gian đó. Th nm, mt quyt đnh ti u là quyt đnh có th ti đa hoá tng hu
dng (hoc tng hu dng đc mong đi). Cui cùng, đ lý thuyt này có tính kh
thi, hu dng tc thi phi đo lng đc, ít nht là ti đim ban đu và đim kt
thúc ca mt thang đo t l. Thang đo ca hu dng tc thi có th cng các hu dng
đó li mà không cn quan tâm ni dung tc thi ca nó là gì, ngha là không cn quan
tâm đn s ph thuc ln nhau ca các ni dung hu dng. S phát trin ca lý thuyt
hu dng kinh nghim mang s hài lòng v đúng vai trò ca nó trong đnh ngha v
mc đ hu dng ca mi cá nhân. Ngày nay, mc đ hài lòng đc s dng nhiu
trong nghiên cu thc nghim đ đo lng hu dng cá nhân, đúng nh đnh ngha
ban đu mà các nhà kinh t hc nh Batheman đã tng xây dng  nhng thp niên
ca th k 19.
Các bài nghiên cu tip theo sau đã đc nghiên cu m rng ra trong nhiu lnh vc
hn, v các khía cnh khác nhau ca s hài lòng và các yu t tác đng nh hng
đn nó. Diener (1993) đnh ngha s hài lòng da trên 3 c s. Th nht, đó là cm
xúc ch quan ca mi cá nhân. Th hai, s hài lòng đc đo lng không ch trên s
vng mt ca cm xúc tiêu cc mà còn có c cm xúc tích cc. Th ba, s hài lòng