VAI TRÒ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC NHẰM GIẢM RỦI RO TRONG THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG MUA BÁN CÁ TRA GIỮA NÔNG DÂN VÀ DOANH NGHIỆP.PDF

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
CHNG TRÌNH GING DY KINH T FULBRIGHT
o0o



NGUYN PHNG LAM



VAI TRÒ CA QUN LÝ NHÀ NC NHM GIM RI RO
TRONG THC HIN HP NG MUA BÁN CÁ TRA
GIA NÔNG DÂN VÀ DOANH NGHIP


Ngành: Chính sách công
Mã s: 60340402


LUN VN THC S CHÍNH SÁCH CÔNG

Ngi hng dn khoa hc: PGS. TS Phm Duy Ngha





TP. H Chí Minh, nm 2013

i

LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu s
dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu
bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc Kinh
t thành ph H Chí Minh hay Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright.

Thành ph H Chí Minh, nm 2013
Tác gi


Nguyn Phng Lam

ii


LI CM N
Tôi xin trân trng cm n quý thy cô ging dy ti Chng trình Ging dy Kinh t
Fulbright đã tn tình ging dy, giúp đ tôi trong quá trình hc tp ti trng và thc hin
lun vn tt nghip cui khóa v đ tài “Vai trò ca qun lý nhà nc nhm gim ri ro
trong thc hin hp đng mua bán cá tra gia nông dân và doanh nghip”. c bit lun
vn này không th hoàn thành nu không đc s hng dn tn tình và góp ý chnh sa
ca PGS.TS Phm Duy Ngha. Xin kính gi đn Thy li cm n sâu sc!
Trong thi gian làm lun vn, tôi đc s giúp đ nhit tình ca nhiu c quan và cá nhân
trong quá trình kho sát, thu thp thông tin phc v cho lun vn. Tôi xin chân thành cám
n s nhit tình đón tip ca Ban giám đc các doanh nghip: Công ty CP Thy sn Bình
An, Công ty CP Ch bin Thy sn Hip Thanh, Công ty CP Nam Vit, Công ty CP XNK
Thy sn Cu Long đã đón tip đ cùng trao đi nhng ni dung liên quan đn đ tài. Xin
cm n Vin Chin lc và Chính sách (IPSARD), Trung tâm Tin tc, ài truyn hình TP
H Chí Minh (HTV) đã cung cp các tài liu, t liu tham kho. Xin cám n Hip hi
Ngh nuôi và Ch bin Thy sn An Giang (AFA) đã tr giúp trong vic kho sát các h
nông dân và doanh nghip. Tác gi cng xin cm n Ban Vn đng Thành lp Hip hi Cá
Tra Vit Nam đã có nhng thông tin hu ích khi đc cùng làm vic trong quá trình vn
đng và đc tin tng giao son tho đ án sn xut và tiêu th cá tra, là c s phc v
cho quá trình nghiên cu. Tác gi cng xin cm n ban giám đc Phòng Thng mi và
Công nghip Vit Nam (VCCI) chi nhánh ti Cn Th, đn v công tác, đã đng viên và
to điu kin v thi gian cho quá trình nghiên cu đc hoàn tt.
Sau cùng, tác gi xin gi đn li cám n đn quý cán b tr ging, qun lý th vin, phòng
máy tính ca Chng trình và bn hc cùng khóa đã nhit tình giúp đ trong quá trình tìm
kim thông tin cho lun vn. Xin kính gi li cám n và li chào trân trng!
Cn Th, ngày 26 tháng 04 nm 2013

Tác gi


Nguyn Phng Lam


iii


MC LC
LI CAM OAN i
LI CM N ii
TÓM TT v
DANH MC CÁC T VIT TT vii
DANH MC CÁC BNG BIU VÀ HP ix
DANH MC  TH, HÌNH V, S  x
CHNG 1: GII THIU 1
1.1 Bi cnh chính sách 1
1.2 Vn đ chính sách 1
1.3 Mc tiêu và câu hi nghiên cu 2
1.4 Phm vi nghiên cu 2
1.5 D liu thu thp 3
1.6 B cc lun vn 4
CHNG 2: PHNG PHÁP LUN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH 6
2.1 Quan h mua bán trong ngành nông nghip và tht bi ca th trng. 5
2.1.1 Các giai đon phát trin nông nghip 5
2.1.2 Chui giá tr ngành cá tra Vit Nam ………. 7
2.1.3 Tht bi ca th trng mua bán cá tra nguyên liu ………. 10
2.1.4 Mt s mô hình thu mua nông sn  Vit Nam phc v cho quá trình nghiên
cu 11

2.1.5 Chính sách thu mua lúa go và trái cây  các nc 15
2.2 Ngành thy sn Vit Nam và s can thip ca nhà nc 20
CHNG 3: PHÂN TÍCH MI QUAN H MUA BÁN NÔNG SN GIA
DOANH NGHIP VÀ NÔNG DÂN 21


iv


3.1 Thc trng tình hình nuôi và mua bán nông thy sn ti BSCL 21
3.2 Nhng ri ro trong quá trình nuôi và cung ng nguyên liu thy sn  Vit Nam 21
3.3 Phân tích nhng vn đ liên quan đn quan h mua bán 24
3.2.1 Mi quan h mua bán di góc đ quan h xã hi 25
3.2.2 Mi quan h mua bán di góc li ích kinh t 26
3.2.3 Mi mi quan h mua bán di góc th ch và pháp lut hin hành 28
3.2.4 Mi quan h mua bán di góc đ các t chc liên quan. 33
3.3 S điu tit ca chính ph trong th trng nguyên liu thy sn 36
CHNG 4: KIN NGH CHÍNH SÁCH TNG CNG VAI TRÒ CA NHÀ NC
NHM GIM RI RO TRONG MUA BÁN NÔNG SN 38
4.1 Nhng vn đ phát hin trong đ tài nghiên cu 38
4.2 Nhng gii pháp khuyn ngh 39
4.3 Nhng hn ch ca lun vn 41
TÀI LIU THAM KHO…………………………………………………………… 43
PH LC…………………………………………………………………… . 46

v


TÓM TT

Nông nghip là ngành kinh t quan trng, có nh hng ln trong phát trin kinh t
chung ca đt nc. Chính nông sn đã đa Vit Nam tr thành quc gia xut khu đng
đu v các mt hàng: go, cà phê, cá tra… trên th gii.
Mc dù phát trin nhanh và đóng góp ln cho nn kinh t trong thi gian qua
nhng nông nghip vn còn nhiu hn ch và d b tn thng. Chui giá tr còn nhiu
đim yu, trong đó cung ng nguyên liu đu vào cho sn xut là vn đ ln mà  đó
chính nông dân và doanh nghip đang phi đi phó hàng ngày, đã và đang nh hng ln
đn nng lc sn xut và cnh tranh ca nông nghip nói chung và ngành cá tra nói riêng.
Trong chui giá tr sn xut, cung ng nguyên liu là phân khúc quan trng, nu
n đnh s góp phn cho chui giá tr đt hiu qu. Dù có điu kin t nhiên thun li
nhng thc t vic sn xut, cung ng nguyên liu cho sn xut luôn trong tình trng tha,
thiu và giá c bin đng tht thng trong nhiu nm qua. T thc t ca ngành, đ tìm
hiu nguyên nhân dn đn tình trng mua bán không n đnh gia cung ng và tiêu th
nguyên liu nông sn, đ tài tin hành phân tích, tìm hiu nhng ri ro trong quá trình thu
mua nông sn và nhng yu t tác đng khác liên quan đn các vn đ chính sách công.
Ni dung nghiên cu chính là tp trung vào mi quan h mua bán nguyên liu cá tra thông

qua hp đng gia hai ch th là nông dân và doanh nghip. Vn đ chính sách công đc
xác đnh gm: Nhng nguyên nhân nào đã dn đn hp đng mua bán nông sn gia
nông dân và doanh nghip thng xuyên b vi phm? Trong c ch th trng, nhà nc
có nên tham gia điu tit bng các công c th ch đ giúp mi quan h mua bán hiu qu
hn? Vic quy đnh giá thu mua nguyên liu ca nhà nc có to tính kh thi, đm bo
li ích cho c nông dân và doanh nghip? và Chính ph có cn phi điu chnh các chính
sách hin ti đ gim tn tht cho ngành nông nghip?
Kt qu nghiên cu cho thy, có nhiu yu t là nguyên nhân nh hng đn mi
quan h mua bán gia doanh nghip và h nông dân. Vn xã hi là yu t quan trng, hin
đang gim sút do quá trình cnh tranh, kinh doanh chy theo li nhun, không tuân th
theo nhng quy tc vn đc gy dng trc đây trong xã hi đã làm nim tin gia ngi
mua và bán mt dn, dn đn nhiu doanh nghip và c ngi nuôi gia tng chi phí giao
dch.  góc đ li ích kinh t, do các ch th luôn mun đt li ích trc mt ca mình


vi


nên sn sàng phá b nhng cam kt trc đó. Mt phát hin ca đ tài cho thy, do thiu
thông tin, nông dân “mù” thông tin hay kinh t hc gi là thông tin bt cân xng thì mt
khi thông tin bt cân xng s dn đn mi quan h kinh t không hài hòa v li ích, làm
tng sc ép trong thng lng mua bán nên khi b thit hi, mt trong các bên s tin ti
vi phm cam kt đ đm bo li ích riêng ca mình. Thông tin bt cân xng là nguyên
nhân dn đn tht bi ca th trng.  góc đ th ch và h thng pháp lý, nhng vn
bn pháp lut hin hành không có nhiu tác dng hu ích và đm bo li ích hay gim
thiu ri ro cho các bên. Tính hiu qu ca vn bn pháp lut khi ban hành và kh nng
thc thi cha cao dn đn các hot đng mua bán và sn xut ch bin cha th gii quyt
ht nhng bin đng v lng cung và giá c. Bin pháp ch tài hin cng cha đ mnh
đ khuyn khích hoc ràng buc các bên tham gia nghiêm túc mua bán theo hp đng hay
sn sàng khi kin khi có tranh chp.

T nhng kt qu nghiên cu phát hin đc, đ tài đã đa ra nhng gii pháp đ
xut, gm (1) Ci thin và sa đi các vn bn pháp lut liên quan đn quá trình mua bán
nông sn, trong đó c th mt s lut, ngh đnh ca chính ph cn chi tit, thit thc, rõ
ràng hn nhm gii quyt nhng vn đ khó khn ca ngành, đng thi cn thay đi đ
tng cng bin pháp ch tài ca lut đi vi các bên tham gia, khuyn khích các bên tôn
trng pháp lut thông qua hp đng đã ký kt; (2) Tng cng vai trò và hot đng ca
các t chc nh: hip hi ngành hàng, hp tác xã, trung tâm khuyn nông…giúp cung cp
thông tin th trng cho nông dân hiu qu hn và tr giúp các bên đm bo li ích trong
quá trình mua bán và (3) Nhà nc tr giúp các chng trình h tr đào to kin thc cho
các đi tng tham gia, đc bit là nông dân sn xut đ đm bo hài hòa li ích, to s
n đnh cho cung ng nguyên liu và tng trách nhim xã hi ca ngi dân.




vii


DANH MC T VIT TT


T vit tt
Tên ting Anh
Tên ting Vit

AFA
An Giang Fisheries Association
Hip hi Ngh nuôi và Ch bin Thy
sn An Giang
AVRDC

Asian Vegetable Research
Devlopment Center
Trung tâm Phát trin Rau qu Châu Á

ATVSTP

An toàn v sinh thc phm
B NN& PTNT

B Nông nghip và Phát trin Nông
thôn
BULOG
Bureau of Logistic Indonesia
C quan Hu cn Indonesia
BSCL

ng bng sông Cu Long
HTX

Hp tác xã
IPSARD
Institute of Policiy and Strategy for
Agriculture and Rural Development
Vin Chính sách và Chin lc Phát
trin Nông nghip Nông thôn
MDF
Mekong Development Fund
Qu Phát trin Mekong
OECD

PPP
Organisation for Economic Co-
operation and Development
Public Private Partnerships
T chc Hp tác và Phát trin Kinh t

Hp tác Công t
TTKC

Trung tâm Khuyn công
TTKN

Trung tâm Khuyn nông
UBND

y ban Nhân dân
USD
United State Dollar
ng đô la M
VASEP
Vietnam Association of Seafood
Exporters and Producers
Hip hi Ch bin và Xut khu Thy
sn Vit Nam
VBARD
Vietnam Bank for Agriculture and
Rural Development
Ngân hàng Nông nghip và Phát trin
Nông thôn Vit Nam

VBSP

Vietnam Bank for Social Policies

Ngân hàng Chính sách Xã hi Vit Nam
VICOFA
Vietnam Coffee and Cocoa
Association
Hip hi Cà phê Ca Cao Vit Nam


viii


VFA
Vietnam Food Association
Hip hi Lng thc Vit Nam
WB
World Bank
Ngân hàng Th gii
WTO
World Trade Organization
T chc Thng mi Th gii

ix



DANH MC CÁC BNG BIU VÀ HP

Bng 3.1 ánh giá hiu qu ca các vn bn pháp lut theo tiêu chí OECD 30
Hp 3-1: Nhn đnh ca lut s v kh nng thng lng đàm phán hp đng ca nông
dân…………………………………………………………………………………………. 27
Hp 3-2: Quy đnh v thi gian gii quyt tranh chp ti tòa án  Vit Nam…………… 30
Hp 3-3: Quy đnh v bin pháp khn cp tm thi trong quá trình gii quyt tranh

chp………………………………………………………………………………………… 32

x




DANH MC  TH, HÌNH V, S 


Hình 2.1- Chui giá tr cá tra Vit Nam 7
Hình 2.2- Mô hình “cánh đng mu ln” ca Công ty BVTV An Giang 12
Hình 2.3- Mô hình hp tác Công t trong phát trin cà phê tnh aklak 13
Hình 2.4- Mô hình điu phi hp tác PPP ngành cà phê tnh Daklak 14
Hình 2.5- Mô hình thu mua nông thy sn ca Metro Cash and Carry Vit Nam. 14
Hình 2.6- Mô hình trng và thu mua rau qu ti ài Nam, ài Loan. 16
Hình 2.7- Kim ngch sn lng và giá cá xut khu đn nm 2012…………….………… 19
Hình 2.8- Quy hoch din tích và sn lng nuôi cá tra vùng BSCL đn 2020 19
Hình 2.9- Thi gian thc hin gii quyt tranh chp ti tòa án  Vit Nam 31

1

CHNG 1
GII THIU

1.1 Bi cnh chính sách
Kinh t Vit Nam tng trng n đnh trong mt thi gian dài va qua do s đóng
góp đáng k ca ngành nông nghip. Giá tr kim ngch hàng nm ca các mt hàng nông
sn xut khu nh go 3,6 t USD, cà phê 3,4 t USD, tôm 2,3 t USD, cá tra 1,8 t
USD… đã đa Vit Nam tr thành quc gia xut khu đng đu th gii trong các mt
hàng nói trên và nông nghip tr thành nhng ngành đóng góp ln cho nn kinh t.

Mc dù phát trin nhanh và có nh hng trên th trng lng thc th gii
nhng ngành nông nghip vn còn nhiu hn ch và d b tn thng. Chui giá tr còn
nhiu đim yu, trong đó cung ng nguyên liu đu vào cho sn xut là vn đ ln nh

hng ln đn nng lc sn xut và nng lc cnh tranh ca ngành. Nông dân là ngi
ch đng làm ra sn phm nhng h phi đi phó vi rt nhiu ri ro, t tác đng ca
thiên nhiên nh l lt, hn hán, dch bnh, tuân th tiêu chun khc khe, cnh tranh giá
c… trong khi nng lc sn xut yu nên hu nh h không có kh nng đ kim soát,
không có sc thng lng, kh nng tip cn thông tin hn ch nên thng chu nhiu
thit thòi. i vi doanh nghip, ngoài cnh tranh trên th trng nc ngoài, trong
nc phi đi phó vi vn đ v gii quyt lao đng, cnh tranh ni b ngành…
đang là mt sc ép ln. Trong khi các chính sách hin ti liiên quan đn ngành thy sn,
đc bit là quan h mua bán nông sn vn cha có đc thit lp và làm cho vic cung
ng nguyên liu trong ngành luôn gp khó khn.
1.2 Vn đ chính sách
i vi go, cà phê hay mt s loi nông sn khác đc xem là khá n đnh v
cung ng nguyên liu, các ngành còn li nh tôm, cá, đc bit là cá tra, vn đ chính
sách là hin nay không có chính sách nào c th t quy hoch vùng nuôi, quy đnh v
tiêu chun cht lng, hp tác gia nuôi trng và ch bin đn kinh doanh xut khu.
Các h nông dân than phin thng xuyên b ép giá, khi có nhng chi phí phát sinh
trong quá trình nuôi trng thì không nhn đc s h tr nào t phía doanh nghip,
doanh nghip ít chia s li nhun và ri ro vi nông dân. i vi doanh nghip, nông


2


dân thng mang tính đi phó, thng thy li ích trc mt, thng s dng các loi
cht cm đ vi phm hay không đm bo quy trình nuôi trng… làm cho sn phm đu
ra không đm bo cht lng, nh hng đn quá trình sn xut ca doanh nghip ch
bin.
Bên cnh chính sách, h thng lut hin cha đ mnh đ ràng buc các đi
tng thc thi, cha khuyn khích các bên tham gia khi kin khi có tranh chp, các
bin pháp ch tài hin hành cha đ mnh đ có th giúp các bên thc hin nghiêm túc

hp đng. Vì vy vic các bên vì li ích riêng thng hay tìm cách vi phm hp đng ký
kt là nguyên nhân gây bt n ca th trng nguyên liu sn xut.
1.3 Mc tiêu và câu hi nghiên cu
Mc tiêu nghiên cu ca đ tài là tìm hiu vì sao ngành cá tra nói riêng và thy
sn Vit Nam nói chung có nhiu li th phát trin, nht là có li th v điu kin nuôi
trng và ch bin nhng vic mua bán nguyên liu luôn gp nhng khó khn, giá cá và
lng cung ng luôn bin đng, các ch th mua bán (nông dân và doanh nghip) luôn
gp ri ro, th trng không n đnh làm cho nng lc cnh tranh ca ngành cá nhiu
gp khó khn. Nói cách khác, đ tài s tp trung tìm hiu nhng ri ro xy ra đi vi các
bên tham gia và nguyên nhân nào dn đn vic mua bán thông qua hp đng gia nông
dân và doanh nghip luôn b phá v đ tìm ra nhng gii pháp khác phc tình hình trên.
 tin hành phân tích và lý gii, đ tài nêu lên 03 vn đ chính sách công:
1. Nhng nguyên nhân nào đã dn ti hp đng mua bán nông sn gia nông
dân và doanh nghip thng xuyên b vi phm?
2. Trong c ch th trng, nhà nc có nên tham gia điu tit bng các công c
th ch đ giúp mi quan h mua bán hiu qu hn?
3. Vic quy đnh giá thu mua nguyên liu ca nhà nc có to tính kh thi cho
vic thc thi hp đng và đm bo li ích ca nông dân và doanh nghip?
Chính ph cn có điu chnh chính sách hin ti đ đm bo li ích cho
ngi nông dân, doanh nghip và gim tn tht cho ngành nông nghip?
1.4 Phm vi nghiên cu
Do mt s ngành nông nghip nh go, tôm, cá tp trung phn ln  đng bng
sông Cu Long (BSCL) và đ phn ánh mi quan h mua bán nông sn c th, đ tài


3


ch tp trung nghiên cu trong phm vi ngành cá tra ti BSCL. C th, đ tài s phân
tích các trng hp đin hình ca doanh nghip xut khu và nhng h nuôi cá tp trung

đ tìm hiu v nhng vn đ chính sách.
1.5 D liu thu thp
 tài s tp trung tìm kim các thông tin liên quan nh:
• Lut và vn bn pháp quy có liên quan: lut dân s, lut doanh nghip, lut
thy sn, lut đt đai. Các ngh đnh ca chính ph v vic kinh doanh và xut khu go,
qun lý sn xut và tiêu th cá tra, basa. Các vn bn pháp quy ca các B, ngành,
UBND các đa phng v vic qun lý sn xut và xut khu nông thy sn.
• S liu thng kê (ngun thông tin th cp): Tng cc thng kê, Cc thng kê
các tnh, B NNPTNT, báo cáo ngành nông thy sn, Hip hi Ch bin xut khu thy
sn Vit Nam (VASEP), vn phòng lut s, báo cáo nghiên cu chính sách…
Các ngun thông tin cn thu thp và ghi nhn (ngun thông tin s cp)
• T chc kho sát các đi tng h nông dân và doanh nghip ch bin trên
phm vi tnh An Giang, Cn Th và ng Tháp. Hình thc kho sát trc tip là phng
vn trc tip do các k s nông nghip và cán b tuyên truyn HTX trên đa bàn các
huyn h tr. Tác gi t chc hng dn cách thc đin phiu và phng pháp phng
vn. Tng s phiu phát ra là 80, tng s thu v là 62, gm 58 h nông dân và 04 doanh
nghip. Cách chn mu đc thc hin ly mu ngu nhiên vi t l 20% trong tng s
mu ca mi huyn/ hip hi theo danh sách.
• H s tranh chp gia nông dân và doanh nghip, các mu hp đng thc t
đang phát sinh.
• Kho sát, phng vn, ghi nhn ý kin t chc có liên quan (t chc, hip hi
ngành ngh…), lut s, chuyên gia trong ngành.
• Mô hình và kinh nghim thc tin trng trt và thu mua nông sn nh trái cây
và rau qu  ài Loan, ngành go  Thái Lan và Indonesia và Vit Nam.





4

1.6 B cc lun vn
Chng 1: Dn nhp
Ni dung chng 1 s gii thiu v thc trng ca ngành nông nghip Vit Nam.
Mô t nhng vn đ mà ngành đang gp phi, xác đnh nhng các ni dung cn quan tâm
đ đa ra vn đ chính sách công.
Chng 2: Phng pháp lun và Khung phân tích
Ni dung chng 2 là trình bày v c s lý thuyt, nhng phng pháp lun đ
phân tích vn đ cn nghiên cu. C th, đ tài s s dng các mô hình lý thuyt và
khung lý thuyt đã hc bao gm:
- Chui giá tr ngành hàng: chui giá tr s cung cp khung phân tích v quá
trình sn xut kinh doanh ca mt ngành hàng t các công đon nuôi trng,
cung ng nguyên liu cho sn xut đn sn phm cui cùng và đn ngui tiêu
dung. Trong mi giai đon có s gn kt và tham gia ca nhiu tác nhân khác
nhau, qua đó cho thy nhng vn đ phát sinh trong tng công đon cn gii
quyt đ to ra giá tr ti đa trong toàn chui.
- Lý thuyt v li ích ca các bên liên quan đ phân tích nhng li ích và thit
hi ca các bên tham gia trong quan h mua bán nông sn, nhng thit hi đó
là gì, kh nng đàm phán, thng lng đ cân bng li ích.
- S dng lý thuyt tht bi ca th trng đ tìm hiu nguyên nhân nào làm
cho thông tin bt cân xng trên th trng mua bán nông sn, nhng h qu
làm thit hi cho ngi mua và ngi bán, t đó xây dng các gii pháp khc
phc.
- Khung phân tích OECD v tính hiu qu ca các vn bn pháp lut trong
ngành ngành nông thy sn đ xác đnh nhng hn ch và gii pháp điu
chnh các vn bn pháp lut hin hành.
Chng 3: Phân tích mi quan h mua bán gia doanh nghip và nông dân
Ni dung chng 3 là tìm hiu và phân tích thc trng tình hình mua bán nguyên
liu đ mô t mi quan h thu mua gia nông dân và doanh nghip. Chng này s tp

trung phân tích nhng ri ro ca các ch th tham gia mua bán cá tra và nhng góc đ
khác tác đng to ra ri ro nh: quan h xã hi, quan h v li ích, quan h trong th ch


5


và nhng tác đng ca chính sách, vai trò ca các t chc, đnh ch tài chính, các t chc
xã hi… có liên quan trong vic h tr và tác đng đn ngành nông nghip.
Chng 3 cng kt hp xem xét vai trò ca nhà nc thông qua các chính sách
liên quan đn mua bán nông sn  Vit Nam t đó xây dng khung gii pháp kin ngh
v mt chính sách đ gii quyt vn đ mô t trên trong chng 4.
Chng 4: Kin ngh chính sách tng cng vai trò ca nhà nc nhm gim
thiu ri ro trong mua bán nông sn
Chng 4 rút ra nhng vn đ phát hin và đa ra nhng kin ngh v mt chính
sách đi vi nhà nc nhm đc gim thiu ri ro cho các đi tng tham gia đ đm
bo s n đnh và phát trin ngành nông nghip bn vng.  tài cng s nêu nhng gii
hn trong quá trình nghiên cu đ tip tc thc hin v sau.

Ph lc và tài liu tham kho
Phn ph lc bao gm mu câu hi kho sát và bng thng kê kt qu điu tra h
nông dân và doanh nghip ch bin đánh giá v tính hiu qu ca các vn bn pháp lut.
Mc tài liu tham kho s lit kê các tài liu mà tác gi đã đc, trích dn và tham kho
ni dung liên quan đn quá trình thc hin nghiên cu.


6


CHNG 2

PHNG PHÁP LUN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH

2.1 Quan h mua bán trong ngành nông nghip và tht bi ca th trng.
2.1.1 Các giai đon phát trin nông nghip
Ngành nông nghip Vit Nam đã qua nhiu giai đon phát trin khác nhau nên
quá trình sn xut kinh doanh có nhng thay đi theo tng thi k vi nhng đc trng
riêng. Trong giai đon thp niên 1950 đn 1970, nông nghip mang nét truyn thng vi
đc trng mang nét t cung t cp, gn lin vi phong tc tp quán vi mc đích đm
bo đi sng gia đình, do vy quá trình mua bán din ra ít và ch yu là trao đi. Bc
sang giai đon chuyn dch c cu, đa dng hóa cây trng t thp niên 70, nn nông
nghip đang chuyn dn t t cung t cp sang nn nông nghip hàng hóa vi đc trng
c bn là tng nng sut lao đng, bt đu áp dng công ngh sinh hc đ gii quyt vn
đ thiu ht lao đng. Trong giai đon này, các hot đng trao đi mua bán bt đu din
ra nhng cha thc s mang tính kinh doanh thng mi. Giai đon th ba là t thp
niên 1980 đn nay, nông nghip bt đu chuyn sang chuyên môn hóa sn xut vi đc
trng là sn xut theo hình thc chuyên môn, phát trin li th theo quy mô. Giai đon
này vn, công ngh đc kt hp vi công ngh sinh hc đ tng nng sut vi mc
đích chính là trao đi thng mi và li nhun.
c thù nông nghip Vit Nam ch yu là sn xut nh l, cha có nhiu nông
tri, trang tri có din tích ln, ng dng đng b khoa hc k thut, công ngh nên quá
trình thu mua cng din ra tng ng. Hình thc mua bán quy mô nh trc tip gia nhà
máy sn xut vi tng h hoc gián tip thông qua thng lái ch yu thc hin nhm
cam kt v mt thanh toán tin hàng trong quá trình vn chuyn và giao nhn. Trong vài
thp niên gn đây, nông nghip tin dn đn sn xut quy mô ln, nhng h sn xut quy
mô nh đang gim dn sc cnh tranh nên đã chuyn hng hp tác hoc cho thuê đt,
hình thành nhng t hp tác hoc nhng trang tri quy mô ln, t vài chc đn hàng trm


7

hecta din tích nuôi trng
2
và các giao dch mua bán tin dn đn nhng quy chun pháp
lut hn.
2.1.2 Chui giá tr ngành cá tra Vit Nam
i vi ngành cá tra, t nm 2000, cá tra Vit Nam bt đu đc bit đn và tip
cn th trng các nc. Ngành thy sn Vit Nam nói chung và cá tra nói riêng tng
trng nhanh t nm 2002 và đn 2011 là ngành có kim ngch xut khu ln gn 2 t
USD, đóng góp chung cho ngành thy sn và nông nghip ca Vit Nam. Mc dù phát
trin nhanh và có nh hng trên th trng lng thc th gii nhng ngành nông
nghip vn còn nhiu hn ch và d b tn thng.  tìm hiu nhng vn đ ca ngành
cá tra, đ tài nghiên cu tip cn tìm hiu nhng vng mc ca ngành thông qua chui
giá tr.
Hình 2.1: Chui giá tr cá tra Vit Nam





Ngun: tác gi lt ghi (2013)

• Th trng tiêu th ca ngành cá tra đc xem là khá n đnh khi hin nay
ngành cá tra có trên 120 quc gia và vùng lãnh th nhp khu và tiêu th cá
tra. Các th trng tiêu th ln là Hoa K, EU, Trung ông, Nga và mt s th


2
Tác gi ghi nhn thc t và qua phng vn trc tip. Mc dù Lut t đai nm 2003 cha cho phép m rng hn đin
đi vi ch s hu nhng trên thc t nhng ngi tham gia nuôi trng tìm cách kt hp din tích hoc hp thc hóa

din tích đ tp trung sn xut theo quy mô. Din tích nuôi cá bình quân  BSCL ca các h t 2-5ha, mt s h có
quy mô t 20-50ha, các doanh nghip có vùng nuôi riêng lên đn hn 100 ha mt nc.


8


trng mi ni nh Nam Phi, Canada, Mexico, Ai Cp…. đã đc tip cn và
xut khu ngày mt gia tng. Ngoài các tiêu chun kht khe và nhng rào cn
v thu chng bán phá giá, các doanh nghip trong ngành đã quen dn và tng
bc đm bo các quy trình v cht lng cng nh giá bán. im n đnh
ca khâu th trng tiêu th là các doanh nghip ch bin làm n quc t nên
các hp đng kinh doanh đc ký kt cht ch, to c s vng chc cho vic
mua bán. Mt s hn ch không đáng k  khâu tiêu th là các doanh nghip
vn đang phi cnh tranh giá c và hin giá bán trên th trng gim sút do
chính sác doanh nghip cùng ngành cnh tranh ln nhau, song vic này đang
đc các doanh nghip khc phc trong thi gian gn đây.
• Ch bin và Thng mi trong ngành cá tra thng đi đôi vi nhau do có liên
h cht ch vi nhau, song khâu thng mi là mt vn đ cn đc tháo g
trong chui giá tr ngành cá. V quy mô sn xut và ch bin, vùng BSCL
hin có 136 doanh nghip tham gia xut khu cá tra, trong đó có 64 doanh
nghip ch bin, xut khu, nhng có đn 72 công ty thng mi. Theo
VASEP (2012), trong các doanh nghip ch bin, ch có 5 doanh nghip có
công sut ch bin trên 100 tn/ngày, 10 doanh nghip có công sut khong
100 tn/ngày, còn li hu ht là doanh nghip có công sut nh. Nh vy hu
nh hin nay ngành phát trin t phát, không có s can thip ca nhà nc.
Các công ty thng mi có quy mô nh này thng ký kt hp đng đn l,
do không ch đng sn xut nên thng tìm đn các đn v ch bin thu mua
vi giá thp đ bán ra th trng, dn đn các doanh nghip có quy mô và chi
phí sn xut ln phi cnh tranh vi nhau v giá trên cùng mt th trng xut

khu.  công đon này cng cho thy có nhiu khim khuyt trong ngành ph
tr nh: cung ng bao bì, đào to lao đng, đóng gói, vn chuyn… đang làm
cho các doanh nghip có quy mô phi gánh nng chi phí hn.
• Thu mua là công đon quyt đnh li ích ca ngi nuôi và chi phí sn xut,
li th cnh tranh ca các công ty ch bin bi s thng lng, đàm phán và
cân bng li ích đc thông qua trong khâu thu mua nguyên liu. Trong mt
s ngành hàng có cu trúc ngành n đnh hoc đc s tr giúp ca chính
ph, quá trình thu mua đc din ra trôi trãi. Riêng ngành cá tra, do là mt
hàng không th tn tr, bn thân không nhiu thng lái tham gia ngành, sn


9


phm khó vn chuyn, cha có chính sách h tr t chính ph, nông dân
không có nhiu điu kin vn chuyn đn ni bán nên vic trao đi mua bán
din ra phc tp hn. Trong phân khúc này, quan h mua bán ph thuc vào
các yu t nh quan h xã hi, s hu thông tin th trng, hiu bit v pháp
lut,… cho nên quá trình thu mua din ra luôn gp nhng khó khn nht
đnh. Giá c và sn lng luôn bin đng làm cho th trng cá nguyên liu
không n đnh, hp đng mua bán gia các ch th thng b v phm do li
ích khác nhau làm cho ngành sn xut yu kém v kh nng cnh tranh.
• Cung ng đu vào và quá trình nuôi cá (sn xut) là khâu quan trng trong
chui giá tr bi li th cnh tranh ca ngành cá tra đó là điu kin t nhiên
và giá thành sn xut thp. Có th nói trên th gii không ni nào có điu
kin nuôi cá tra tt nh  BSCL ca Vit Nam nên thi gian qua dù có b
cnh tranh và rào cn chng bán phá ti th trng Hoa K, th trng ln
nht ca cá tra Vit Nam, nhng mt hàng cá tra vn thu hút bi nhu cu rt
ln. Tuy nhiên, hot đng sn xut ca các doanh nghip xut khu cá tra
đang phi đi mt vi khó khn là thiu cá tra nguyên liu trm trng. Hin

ch có khong 30% s nhà máy ch bin cá ti vùng BSCL là hot đng
đc 70% công sut tr lên, 30% còn li hot đng cha đn 50% công sut,
20% hot đng cha đn 30% công sut/ngày, 20% còn li gn không nh
không hot đng
3
nhng các doanh nghip vn thiu ngun cung ng.
S bin đng trên th trng nguyên liu mt mt xut phát t các chi phí
nuôi cá (nh thc n, thuc, đin nc,…), chi phí lãi vay khin cho ngi
nuôi không dám th cá ging. Theo VASEP, do nhiu phen thiu ht nguyên
liu nên không ít doanh nghip ch bin cá tra xut khu đã đu t nuôi cá tra
ngày càng nhiu, dn t ch đi vi nguyên liu cá tra và mc tiêu tin ti t
ch đng đc khong 30% nguyên liu. Hin din tích nuôi cá tra ca
doanh nghip lên đn 2.247 ha, chim 37% din tích nuôi cá tra ti khu vc
BSCL nhng s cung vn không bù đp đcs cu gia tng ca th trng
và công sut d tha ca nhà máy. Mt khác, trong bi cnh thiu cá nguyên
liu trm trng nh vy có mt nghch lý thng din ra là lng cá tra quá

3
Báo cáo phân tích ngành cá tra ca Công ty Chng khoán Hòa Bình, nm 2011


10


la (trên 1,2 kg/con) tn đng trong các khu nuôi cá ca ngi dân nhng
nhiu doanh nghip không mn mà mua hàng vào, do khách hàng la chn
cá trá c nh (850 g/con), đã gây lo lng cho ngi nuôi.
T kt qu ca quá trình xem xét chui giá tr ngành cá tra cho thy, trong các
khâu cui cùng ca ngành đang đc n đnh và phát trin tt do nhu cu th trng và
kh nng đáp ng doanh nghip xut khu thì vn đ ca ngành nm  ch thiu ht

nguyên liu, cnh tranh không lành mnh gia các doanh nghip trong thu mua nguyên
liu trong khau thu mua. Nhiu trng hp vi phm hp đng thu mua t hai phía c
ngi nuôi và doanh nghip đang làm cho giá c nguyên liu tht thng và gim nng
lc sn xut.
2.1.3 Tht bi ca th trng mua bán cá tra nguyên liu
Tht bi ca th trng là khái nim trong kinh t hc mô t s tht bi trong các
mi giao dch kinh t gia ngi mua và ngi bán do thông tin bt cân xng. Trng thái
ca thông tin bt cân xng là thông tin không tn ti hoc nu có tn ti nhng không
đc thu thp mt cách đy đ, chính xác, kp thi hoc không tip cn đc do b che
giu. Hu qu ca thông tin bt cân xng là s la chn ngc hay la chn bt li, ri
ro đo đc hay tâm lý  li và vn đ ca ngi y quyn- tha hành.
i vi ngành cá tra, vic mua bán gia các ch th luôn có s chênh lch v
thông tin dn đn các hot đng mua bán đu có nhng h qu khác nhau và xy ra đi
vi c hai phía. i vi nông dân, khi thi v đt sn lng cao và cht lng tt, đáp
ng các tiêu chun ca nhà sn xut nhng do không có đc thông tin t th trng xut
khu, các doanh nghip thng đa ra nhng thông đip giá xut khu thp, tiêu chun
cao, phc tp…dn đn giá cá nguyên liu phi gim theo th trng. Các bên tham gia
giao dch c tình che đy thông tin, ngi mua không có thông tin xác thc đy đ và kp
thi v hin tng treo ao
4
ca các h nông dân hoc sn lng sn xut gim do dch
bnh và cnh tranh thu mua ca các đi th. Kt qu nhiu h nông dân không đc giá
tt, thm chí phi bán l. Trong mt s trng hp ngc li, doanh nghip không có
thông tin v sn lng cung do vùng nuôi tn mác, nông dân đa ra thông đip do dch
bnh gia tng, s lng ao phi rt nhiu, sn lng v mùa thp, các doanh nghip đang


4
T ca dân gian dùng đ ch các trng hp không th cá ging nuôi do mt s yu t bt kh kháng nh:
dch bnh, thi tit xâu, chi phí sn xut cao không th thc hin nuôi cá theo mong mun.

11


phi tranh mua gay gt đ có đc hàng xut khu…, vì vy doanh nghip phi tr giá
cao hn hoc phi mua c nhng mt hàng không đt chun và chp nhn l.
Hu qu ca thông tin bt cân xng là mt s trng hp ngi nông dân s
không còn đng lc đ tip tc nuôi và đu t chi phí đ chm sóc cá tt, mà ch tranh
th thi đim đ bán chy theo th trng vi cht lng trung bình cho các doanh
nghip ch bin. Mt khác doanh nghip chu chi phí mua cao và không đúng cht lng.
Nh vy thông tin bt cân xng s làm cho th trng không còn hàng hóa tt, đo đc
kinh doanh xoáy mòn và nhng ri ro này s đe da cho quá trình phát trin n đnh ca
ngành cá, nht là trong giao dch mua bán cá nguyên liu.
2.1.4 Mt s mô hình thu mua nông sn  Vit Nam phc v cho quá trình
nghiên cu
i vi nhng ngành nông nghip có nh hng ln đn đi sng nông dân,
Chính ph thng có nhng chính sách h tr doanh nghip thu mua nông sn. Các
ngành hàng có quy mô sn xut ln thng nhn đc s quan tâm nh go, cà phê, mía
đng… thì các doanh nghip thng đm nhn vai trò thu mua d tr nguyên liu vi
lãi sut vn vay u đãi. Mô hình “cánh đng mu ln” ca Công ty Bo v Thc vt An
Giang thc hin ng trc không lãi sut 03 loi vt t đu vào gm ging, phân bón,
thuc bo v thc vt, đng thi đc t vn quy trình canh tác, h tr bao bì, vn
chuyn lúa ti t cánh đng v kho sy, cho đ lu kho 30 ngày min phí nu có nhu
cu, đc bit doanh nghip s thu mua theo giá th trng ngay ti thi đim mua lúa. i
vi nông dân, phi tuân th theo k thut sn xut trên đng rung theo hng dn ca h
thng khuyn nông, h tr nhau theo nhóm đ chia s máy móc thit b, nông dân đc
la chn thi đim bán lúa có li nht và có th la chn bán cho ai. n nay, mô hình
này đc nhiu doanh nghip khác áp dng và cùng vi s h tr ca chính ph, ngành
lúa go đc xem là khá n đnh trong khâu tiêu th cng nh ch bin xut khu.

12




Ngun: Nguyn Anh Phong – SCAP (2012)
i vi ngành cà phê, là mt hàng thng mi có giá tr cao, là sn phm đc
trng ca vùng cao nguyên, ni có mt đ tp trung sn xut dày đc và là ngành kinh t
ch lc ca các tnh Tây Nguyên. Do nhiu doanh nghip sn xut ch bin nên vic thu
mua cà phê cng din ra khá gay gt làm cho giá c nguyên liu sn xut bin đng tht
thng. Theo Ch tch Hip hi Cà phê Ca Cao Vit Nam (VICOFA) nhn đnh, ngành
cà phê kém bn vng, sn xut kinh doanh cà phê tim cn ri ro do tình trng trng cà
phê t phát  mt s ni. Hin tng tranh mua tranh bán còn ph bin, nông dân “tht
ha” vi doanh nghip, nhiu nhà máy dn đn sn xut cm chng 30% công sut
(Y5Cafe (2012)). T nhng khó khn ca ngành cà phê nói trên, nm 2011 mt mô hình
hp tác công- t (PPP) v phát trin cà phê bn vng đc trin khai.

Hình 2.2- Mô hình “cánh đng mu ln” ca Công ty BVTV An Giang


13


Hình 2.3- Mô hình hp tác Công t trong phát trin cà phê tnh aklak


Ngun: Nguyn Anh Phong – SCAP (2012)
Mô hình này đã đóng góp hu ích cho ngành cá phê khi to ra áp lc t nhiu
phía, trong đó bt k mt nông dân nào vi phm mt hp đng, tt c li ích t các hp
đng khác s b đình ch. Nông dân đc thng xuyên nhc nh trong các bui tp
hun, trong các bi hp nhóm hay t hip hi ca đa phng. i lý phân phi ti đa
phng có th vn dng mt s hình thc giao dch bo đm t nông dân nh giy chng
nhn quyn s dng đt, giy t ca các tài sn khác…các đi lý s tuân th cá ch s
đánh giá ca ngân hàng đ thc hin các công vic qun lý hành chính. Áp lc cui cùng
nu không tuân th thì s phi đi mt vi tranh chp. Nhìn chung mô hình này phù hp
vi đnh hng chính sách ca ngành, các bên tham gia có li ích rõ rt, th trng đc
n đnh. Cng nh ngành go, trong mt s thi đim, cà phê cng đc h tr lãi sut
thu mua nguyên liu khi đn v mùa mà nông dân b nh hng.



14


Hình 2.4- Mô hình điu phi hp tác PPP ngành cà phê tnh Daklak

Ngun: Nguyn Anh Phong – SCAP (2012)

Ngoài go và cà phê, chui cung ng thy hi sn qua h thng phân phi s ca
Metro đc xem là mô hình hiu qu. Khi tham gia mua bán theo điu kin quy đnh ca
Metro, các h nông dân, thng lái đc Metro gii thiu và phi áp dng điu kin và
tiêu chun ca Metro. Tính đn nm 2012 đã có 120 h nông dân và 20 thng lái đã
đng ký và tham gia. Mô hình này cho kt qu tt bi tính đc thù cao, h thng bán hàng
đc gn vi th trng tiêu th cui cùng, kh nng d báo đc cu trong ngn và dài
hn, đc Metro qun lý cht ch v cht lng, hp đng đc lit kê chi tit, rõ ràng,
đc Metro đu t v kho tr.
Hình 2.5- Mô hình thu mua nông thy sn ca Metro Cash and Carry Vit Nam

Ngun: Lê Th Minh Trang (2012)