CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NGHÈO ĐÓI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG GIAI ĐOẠN 2006 - 2008.PDF

B
 GIÁO DC VÀ ÀO TO

TR
NG I HC KINH T
Tp. HCM



NGUY
N  TRNG SN




CÁC NHÂN T
 NH HNG N NGHÈO ÓI
VÙNG KINH T TRNG IM VÙNG NG
B
NG SÔNG CU LONG GIAI ON 2006
- 2008




LU
N VN THC S KINH T

TP. H Chí Minh – Nm 2012

B
 GIÁO DC VÀ ÀO TO

TRNG I HC KINH T Tp. HCM
**************



NGUY
N  TRNG SN






CÁC NHÂN T
 NH HNG N NGHÈO ÓI
VÙNG KINH T
 TRNG IM VÙNG NG
B
NG SÔNG CU LONG GIAI ON 2006

- 2008

Chuyên ngành: Kinh t
 phát trin

Mã s
:
60.31.05

LUN VN THC S KINH T


NG
I HNG DN KHOA HC:

TS. TR
N TIN KHAI



TP. H
 Chí Minh
– Nm 2012
LI CAM OAN

 thc hin lun vn “Các nhân t nh hng đn nghèo đói vùng
kinh t trng đim vùng đng bng sông Cu Long giai đon 2006 - 2008”,
tôi đã t nghiên cu, tìm hiu vn đ, vn dng kin thc đã hc và trao đi
vi giáo viên hng dn, bn bè, đng nghip,…

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi, các s liu
và kt qu trình bày trong lun vn này là trung thc.

Tp.HCM, tháng 3 nm 2012
Tác gi



Nguyn  Trng Sn












LI CM N

 hoàn thành lun vn này, Tôi xin chân thành gi li cm n đn
Quý Thy, Cô Trng i hc Kinh t Thành ph H Chí Minh đã truyn
đt nhng kin thc quý báu trong sut thi gian tôi hc ti trng, đc bit
xin chân thành gi li cm n đn Thy Trn Tin Khai, Trng i hc
Kinh t thành ph H Chí Minh đã hng dn tn tình v phng pháp khoa
hc và ni dung đ tài. Tôi cng xin chân thành cm n đn các bn bè,
đng nghip đã t vn và h tr tôi trong quá trình x lý s liu và la chn

khung phân tích.
Trong quá trình thc hin lun vn, mc dù đã ht sc c gng, trao đi
và tip thu các ý kin đóng góp ca Quý Thy, Cô, bn bè và đng nghip,
tham kho nhiu tài liu đ hoàn thành lun vn, tôi cng không khi né
tránh nhng sai sót. Tôi rt mong nhn đc nhng thông tin đóng góp,
phn hi quý báu t Quý Thy, Cô và các bn.

Tp.HCM, tháng 3 nm 2012
Tác gi



Nguyn  Trng Sn

M
C LC


Trang
Trang ph
 bìa

L
i cam đoan

L
i cm n

M
c lc

Danh mc các ký hiu, ch vit tt
Danh m
c hình, bng biu

PH
N M U
. 1
1. Lý do ch
n đ tài
1
2. M
c tiêu nghiên cu
c
a đ tài
3
3. Câu h
i
4
4. 
i tng và
Ph
m vi nghiê
n c
u
4
5. K
t cu ca lun vn
5
CHNG 1. C S

 LÝ THUYT
6
1.1. Các quan đi
m v nghèo
6
1.1.1. Ngi nghèo ngha là nhng ngi có mc sng thp, h không đc
th
 hng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu dành cho con ngi
6
1.1.2. Nghèo khi
n ng
i nghèo không có kh
 nng và quyn t do đ đt
cu
c sng mà h mong mun, hn na h còn t
hi
u c hi tham gia vào quá trình
phát tri
n ca cng đng
7
1.2. Xác đnh ngng nghèo 8
1.2.1. Ng
ng nghèo tuyt đi
9
1.2.2. Ng
ng nghèo tng đi
10
1.3. Th

c đo ch

 s nghèo thông dng
10
1.3.1. Các ch
 s đánh giá nghèo
10
1.3.2. o lng nghèo 12
1.4. Các nguyên nhân d
n đn nghèo
. 14
1.4.1. V
n tài nguyên thiên nhiên
14
1.4.2. V
n tài chính
15
1.4.3. V
n con ngi
15
1.4.4. Vn vt cht 17
1.4.5. S
 cách
bi
t v mt đa lý, c s h tng yu
17
1.4.6. V
n xã hi và vn th ch
. 18
1.5. Tóm t
t chng 1
18

CHNG 2. PHNG PHÁP NGHIÊN C
U
20
2.1. S lc v đi tng và phm vi nghiên cu 20
2.2. Phng pháp nghiên c
u
20
2.2.1. Phng pháp th
ng kê mô t
20
2.2.2. Ki
m đnh s khác bit ca giá tr trung bình và kim đnh quan h gia
các bi
n đnh tính
20
2.3. Tiêu chí phân tích nghèo 20
2.4. C s
 xác đnh nghèo
22
2.5. Ngu
n s liu
22
2.6. Mô hình kinh t
 lng
24
2.7. Các bin đc lp 24
2.7.1. Nhóm các nhân t
 thuc h gia đình
-v
n con ngi

24
2.7.2. Nhóm nhân t
 liên quan vn tài nguyên thiên nhiên, vn tài chính, vn
th
 ch
34
2.8. Mô hình nghiên c
u
40
2.9. Tóm tt chng 2 42
CHNG 3. K
T QU NGHIÊN CU
VÀ TH
O LUN
43
3.1. T
ng quan v t
ình tr
ng nghèo ti vùng nghiên cu
43
3.2. Nghèo theo v
 trí đa lý
43
3.3. Quan h
 gia
tình tr
ng
nghèo v
i tui ch h
44

3.4. Quan h gia tình trng nghèo vi gii tính ca ch h 45
3.5. Quan h
 gia tình trng nghèo vi tình trng hc vn ca h
45
3.6. Quan h
 gia
tình tr
ng
nghèo v
i t l ngi ph thuc
47
3.7. Quan h
 gia tình trng nghèo vi thành phn dân tc ca h
47
3.8. Quan h
 gia
tình tr
ng
nghèo v
i ngh nghip chính và tình trng vic làm
ca ch h 50
3.9. Quan h

gi
a tình trn
g nghèo v
i tài sn
-đ
t đai
c

a h gia đình
51
3.10. Quan h
 gia tình trng nghèo vi kh nng tip cn tín dng ca h
53
3.11. Quan h
 gia tình trng nghèo vi các đc đim h tng c s
55
3.12. K
t qu c lng tham s mô hình logistic đánh giá tác
đ
ng ca các
nhân t nghèo ca Vùng kinh t trng đim vùng BSCL 56
3.13. Th
o lun chính sách
64
3.14. Gi
i hn nghiên cu
68
K
t lun
69
Tài liu tham kho
Ph
 lc


DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT

AusAID

The Australian Government Overseas Aid Program
BCPTVN
Báo cáo phát trin Vit Nam
BSCL
ng bng sông Cu Long
ESCAP
Economic and Social Commission for Asia and the Pacific
GDP
Gross Domestic Product
LTBXH
Lao đng thng binh xã hi
MDPA
D án Phân tích hin trng nghèo đói  BSCL
PPA
ánh giá nghèo đói có s tham gia ca cng đng
PTF
Nhóm hành đng chng đói nghèo
TCTK
Tng cc thng kê
UNDP
Chng trình phát trin Liên Hip Quc
VHLSS
Vietnam Household Living Standards Survey (iu tra
mc sng h gia đình)
VKTTVBSCL
Vùng kinh t trng đim vùng BSCL
WB
World Bank

DANH MC BNG BIU

Bng 2.1. Phng pháp Trích rút d liu
Bng 2.2. Mô t bin và du k vng
Bng 3.1. T l nghèo theo khu vc
Bng 3.2. T l nghèo theo v trí đa lý
Bng 3.3. Tui ch h bình quân ca Vùng và c nc
Bng 3.4. T l nghèo, s nm đi hc trung bình theo gii tính
Bng 3.5. Trình đ giáo dc phân theo nhóm h
Bng 3.6. T l ph thuc ca h theo khu vc
Bng 3.7. T l h nghèo và chi tiêu bình quân theo dân tc
Bng 3.8. T l h nghèo phân theo dân tc và khu vc
Bng 3.9. T l bng cp cao nht ca ch h theo dân tc
Bng 3.10. Tình trng vic làm, nhóm ngành, loi công vic ca ch h phân theo
nhóm h và khu vc
Bng 3.11. Tình trng nhà  ca h
Bng 3.12. Din tích đt sn xut trung bình ca h phân theo khu vc
Bng 3.13. Ngun vn vay ca h
Bng 3.14. T l h nghèo tip cn đc h tng c s, các dch v và chi tiêu
bình quân ca h theo cp tnh
Bng 3.15. Kt qu hi quy logistic
Bng 3.16. Mô phng xác sut nghèo ca h gia đình

DANH MC HÌNH V,  TH

Hình 1.1. S bin đng gia thu nhp và chi tiêu
Hình 3.1. Mc đích s dng các khon vay ca h

Trang 1

PH
N M U


1. Lý do chn đ tài
Vùng kinh t trng đim vùng đng bng sông Cu Long
(VKTTVBSCL) đ
c thành lp theo quyt đnh s 492/Q
-TTg c
a Th tng
Chính ph
 đc ban hành ngày 16/04/2009 bao gm 4 tnh, thành ph trc thuc
Trung ng là: Cn Th
, An Giang, Kiên Giang và Cà Mau. VKTTVBSCL có
vai trò, v
 trí đi vi vùng đng bng sông Cu Long nh sau:

- Vùng kinh t trng đim vùng đng bng sông Cu Long tip tc là trung
tâm l
n v sn xut lúa go, nuôi trng, đánh bt và ch bin th
y s
n, có đóng góp
l
n vào xut khu nông thy sn ca c nc.Ngoài ra, Vùng kinh t trng đim
vùng đ
ng bng sông Cu Long còn đóng vai trò quan trng trong chuyn giao
công ngh
 sinh hc, cung cp ging, các dch v k thut, ch bin v à xut khu các
s
n phm nông nghip cho c vùng đng bng sông Cu Long.

- Là trung tâm nng l
ng ln ca c nc vi ba trung tâm đin lc Ô Môn,
Cà Mau, Kiên Lng v
i tng công sut khong 9.000 MW
– 9.400 MW và cung
c
p khí đt t các m khí Tây Nam.

- Là trung tâm dch v (giáo dc – đào to, y t, khoa hc – công ngh,
thng m
i )
– du l
ch ln ca c nc.

- Là c
u ni trong hi nhp kinh t khu vc và gi v quan trng v quc
phòng an ninh c
a đt nc.

M
c dù có vai trò to ln nh vy trong vùng đng bng
sông C
u Long,
nhng VKTTVBSCL là vùng kinh t trng đim đc hình thành mun nht
c
a c nc, trong đó s lng ngi dân sng bng ngh nông vn còn chim t
tr
ng ln, mt lng ln ngi dân vn còn sng trong cnh nghèo kh ca vùng
này t

p trung
 mt s huyn nh
: Tht Nt (Cn Th); Tnh Biên, Tri Tôn (An
Giang); U Minh Th
ng, An Minh (Kiên Giang), U Minh H (Cà Mau)…

T các đc đim trên, đã cho thy s cn thit ca mt nghiên cu v tình
tr
ng nghèo đói ca VKTTVBSCL. T kt qu nghiên c
u có th rút ra gii
Trang 2

pháp, chính sách c
n thit cho vic xóa đói gim nghèo ca vùng kinh t trng đim
vùng, góp ph
n chung vào s phát trin ca nó. ây là c s đ chn đ tài “Các
nhân t
 nh hng đn nghèo đ
ói vùng kinh t
 trng đim
vùng đ
ng bng
sông
Cu Long giai đon 2006 - 2008”.
V
n đ xoá đói, gim nghèo là mt ch trng ln, là s quan tâm hàng đu
c
a ng, nhà nc trong nhiu thp k qua.ây vn đ luôn đc coi là mc tiêu
xuyên su
t trong quá trình phát trin kinh t

- xã h
i ca đt
n
c.

Vi
c nhìn li hai thp k qua cho thy Vit Nam đã đt đc nhng thành
tu ntng trong gim nghèo. Tng trng kinh t din ra trên din rng đã đem
l
i nhng ci thin đáng k v cht lng cuc sng cho hu ht ngi dân. Theo
tính toán c
a Tn
g c
c Tng kê trên c s s dng chun nghèo tính theo chi tiêu
c
a Tng cc Tng kê và Ngân hàng T gii, t l nghèo đã gim liên tc trong

vòng kho
ng hai thp k, t 58% nm 1993 xung còn 37,4% 1998, 28,9% nm
2002, 16% nm 2006 và 14,5% nm 2008 và nh
 đó mà khong gn 30 triu ngi
đ
ã thoát nghèo trong giai đon này. ây là thành tu rt n tng đã đc cng
đ
ng quc t ghi nhn và đánh giá cao.Mc tiêu đn nm 2010 t l nghèo đói ch
còn 10% - 11% (quy
t đnh ca chính ph s
20/2007/Q-TTg, 2007).
Vùng ng bng sông Cu Long (BSCL) - va lúa ca c nc, mc dù
theo báo cáo T

ng Cc Thng Kê nm 2007 có t l h nghèo ch còn 12,4%, tuy
nhiên ni đây v
n còn có nhng xã, thôn, bn có t l h nghèo cao trên 30%, có
ni đ
n trên 50%.

ng bn
g sông C
u Long là mt vùng giàu có v tài nguyên
thiên nhiên, t
 l nghèo chung ca vùng không cao nht nc nhng ti sao vn còn
nhng xã, thôn, bn có t l nghèo cao nh vy? Phi chng,  đây có nhng
nguyên nhân nghèo đói đ
c thù mà các chính sách h
 tr gim ngh
èo hin hành ca
Chính ph
 cha gii quyt đc?
Ho
t đng nông
-lâm-th
y sn đóng vai trò quan
tr
ng trong kinh t ca vùng, điu đó có dn đn nguy c tái nghèo cao ca cng
đ
ng c dân ti khu vc này hay không? Vic tìm ra nhng gii pháp
thi
t thc, c
bn và lâu dài đ nhng ngi dân vùng kinh t trng đim vùng BSCL nói chung
và ng

i dân sng  nông thôn
vùng kinh t
 trng đim vùng
BSCL nói riêng th
t
Trang 3

s
 thoát nghèo, chng tái nghèo, đc tip cn vi nhng c hi mi và đc
h
ng
l
i t quá trình hi nhp kinh t quc t vn là mt thách thc ln đi vi
khu v
c này.

T nhiu nm qua, vn đ nghèo đói ca ngi dân đã đc đa ra tho lun,
bàn b
c và đã có mt s công trình nghiên cu liên quan nghèo đói và các yu t
nh h
ng t
 các góc đ v
à phm vi khác nhau. Các yu t nh hng ti nghèo đói
đ
ã đc đ cp trong các nghiên cu trc đây nh: Báo cáo đánh giá nghèo đói và
qu
n lý nhà nc có s tham gia: Vùng ven bin Min Trung (Nhóm hành đng
chng đói nghèo, 2003); Phân tích các yu t nh hng đn đói nghèo min núi
phía B
c (D án din đàn min núi Ford, 2004); Phân tích nghèo đói  vùng ông

Nam B
 (Nguyn Trng Hoài & Cng tác viên, 2005); Nghèo đói và dân tc
(Hoàng Thanh Hng, Tr
n Hng Giang
& Tr
n Bình Minh, 2006
); Báo cáo phát
tri
n Vit Nam: hng ti tm cao mi (Ngân hàng th gii, 2007); Kt qu kho
sát m
c sng h gia đình nm 2008 (Tng cc thng kê, 2008)…Các nghiên cu
th
c nghim trc đây đã tìm ra mi liên h gia các yu t vi vn đ nghèo đói.

 tài đ
c hình thành đ nghiên cu các yu t nh hng đn
xác su
t
tình tr
ng
nghèo đói c
a các h gia đình khu vc
vùng kinh t
 trng đim vùng
BSCL nh
m
giúp cho c quan qun lý nhà nc thy đc đâu là nhng vn đ cn quan tâm,
tác đ
ng đn nhng nhâ
n t

 nào đ mang li hiu qu và đm bo đc mc tiêu
phát tri
n ca mi vùng trong tin trình xóa đói gim nghèo.

2. M
c tiêu nghiên cu
c
a đ tài

Trên c s
 yêu cu và nhim v nghiên cu đt ra, mc tiêu nghiên cu ca
đ tài là tìm ra nhng nhân t nh hng đn s nghèo đói ca các h gia đình vùng
kinh t
 trng đim vùng
BSCL, trên c s
 đó gi ý chính sách c bn và cn thit
nh
m xoá đói gim
nghèo cho khu v
c này. C th:

Xác đ
nh các yu t tác đng đn nghèo đói ca các h gia đình
vùng kinh t

tr
ng đim vùng
BSCL.
Gi ý mt s chính sách c bn nhm xoá đói gim nghèo, gim nguy c tái
nghèo cho các h

 gia đình ti khu vc này.

Trang 4

3. Các câu h
i

3.1. Câu h
i
nghiên c
u

V
n đ
l
n nht đt ra cho
nghiên c
u là xác đnh các nhân t nào tác
đ
ng
đn nghèo đói ca h ti khu vc vùng kinh t trng đim vùng BSCL. gii đáp
v
n đ
, nghiên c
u này đa ra các câu hi ph có liên quan nh sau:

- Các nhân t
 nào v mt lý thuyt tác
đ
ng đn nghèo đói ca h gia đ

ình?
- M
c tác đng ca các nhâ
n t
 này gii thích cho vic nghèo đói 
vùng
kinh t
 trng đim vùng
BSCL nh th
 nào?

- Các chính sách nào thit thc đ gim nghèo đói, gim nguy c tái nghèo 
khu v
c
vùng kinh t
 trng đim vùng
BSCL?
4. 
i tng và phm vi nghiên cu

4.1. 
i t

ng nghiên cu


i tng nghiên cu ca đ tài là
tình tr
ng nghèo ca
h

 gia đình khu vc
vùng kinh t
 trng đim vùng
BSCL và các y
u t tác đng đn tình trng nghèo
c
a h. n v nghiên cu là các h gia đình trên đa bàn nghiên cu đc điu tra
trong b
 d li
u đi
u tra mc sng dân c nm
2008.
4.2. Phm vi nghiên cu:
Nghiên cu ca đ tài đc thc hin trong phm vi sau đây:
- Ph
m vi lý thuyt: Có nhiu yu t bên trong và bên ngoài nh hng ti
nghèo đói c
a các h gia đình  nh yu t
v
 các đc đim kinh t xã hi, điu
ki
n t nhiên Do vy, nghiên cu này ch tp trung vào các yu t v đc đim
kinh t
 xã hi ca các h gia đình …

- Phm vi đa lý: Các h gia đình ti khu vc Vùng kinh t trng đim vùng
BSCL.
- Ph
m vi thi g
ian: D

a trên b điu tra mc sng dân c nm 2008 do
T
ng cc thng kê thc hin.

Trang 5

5. K
t cu ca lun vn

Chng 1 – C s
 lý thuyt
– trình bày các quan ni
m v nghèo, xác đnh ch
tiêu đo l
ng nghèo, xác đnh ngng nghèo, các thc đo nghèo thông d
ng, các
nguyên nhân dn đn nghèo  Vit Nam và các quc gia khác, t đó rút ra khung l ý
thuy
t và mô hình nghiên cu cho Vùng.

Chng 2 – Mô hình nghiên c
u
– trình bày s
 lc đa bàn nghiên cu,
phng pháp phân tích và ngu
n s liu cn thit cho mô
hình kinh t
 lng.

Chng 3 – K

t qu nghiên cu
– chng này tr
ình bày kt qu phân tích
mi tng quan gia nghèo và các nhân t kinh t, xã hi, h tng c s và phân b
ngu
n lc ca v
ùng.
Chng 4– M
t s gi ý chính sách
– g
i
ý nh
ng chính s
ách gi
m nghèo
cho vùng.
Trang 6

CHNG 1: C S
 LÝ THUYT


1.1. Các quan đim v nghèo
Nghèo là mt khái nim din t s thiu c hi đ có th sng mt cuc sng
tng
ng vi các tiêu chun ti thiu nht đnh. Thc đo các tiêu chun này và
các nguyên nhân d
n đn nghèo nàn thay đi tùy theo đa phng và theo thi gian.

Trong đ

 tài này, tác gi s lc kho các khái nim v nghèo đc các t chc, cá
nhân nghiên c
u nghèo đói thng s dng. Qua đó, tác gi tìm hiu
nh
ng khía
cnh ca nghèo đói cng nh quan đim ca nhng nghiên cu trc đó.
1.1.1. Ng
i n
ghèo ngh
a là
nh
ng ngi có mc sng thp, h
không đ
c th
h
ng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu dành cho con ngi:

Rowntree (1901) cho r
ng nghèo là tình trng thiu mt s lng tin cn đ
“có đ
c nhng th ti thiu cn thit cho vic duy trì th cht thun tuý” (trích
trong Nguy
n Trng Hoài, 2007).
ng h cho đnh ngha tr
ên,
h
i ngh chng
nghèo đói khu v
c Châu Á
– Thái Bình D

ng do
t
 chc
Economic and Social
Commission for Asia and the Pacific (ESCAP) t
 chc  Thái Lan nm 1993:
“Nghèo là tình tr
ng mt b phn dân c không đc hng và tha mãn các nhu
cu c bn ca con ngi mà nhng nhu cu này đã đc xã hi tha nhn tùy theo
trình
đ phát trin kinh t xã hi và phong tc t
p quán c
a đa phng”.

Blackwood và c
ng tác viên
(1994) xác đ
nh "nghèo" là phn dân s mà không th
đáp
ng nhu cu dinh dng c bn
và ph
 thuc vào
các bi
n s nh giáo dc, sc
kh
e, tui th, t l t vong  tr em.
Blackwood và c
ng tác viên
(1994) đ
 cp

“nhu cu c bn” bao gm nhu cu vt cht (thc phm, s chm sóc v y t, giáo
d
c, ch , v.v…) và phi vt cht (s tham gia, danh d) và đòi hi “có mt cuc
s
ng đy ý ngha"
. Báo cáo đánh giá vùng v
 tình hình nghèo đói và qun lý nhà
n
c có
s
 tham gia ca cng đng
(RPGA, 2003), nh
n thc v đói nghèo ca
nhóm nh
ng ngi nghèo  vùng ven bin
mi
n
Trung và vùng BSCL, m
t h
nghèo có ngha là có mt ngôi nhà xây tm b (không mái ngói, không tng g),
th
ng xuyên có ngi m, không có ho
c có ít gia súc, không có vn đ kinh
Trang 7

doanh, thi
u kinh nghim kinh doanh, không có tài sn có giá tr, có mnh đt nh
và c
n ci, có quá nhiu con nh, là ngi già và cô đn, b mt mùa hoc có
thuy

n đánh cá không may mn, không có đ thc n cho quá
ba tháng và ph
i
kim ci hoc làm thuê đ sng qua ngày.
Khái ni
m v nghèo này đc dùng đ xác đnh ngi nghèo  nc ta cng
nh m
t s quc gia khác trên th gii v nghèo đói do tính đn gin, trc din ca
nó.
1.1.2. Nghèo khin ngi nghèo không có kh nng và quyn t do đ đt cuc
s
ng mà h mong mun, hn na h còn thiu c hi tham gia vào quá trình
phát tri
n ca cng đng
:
Theo Sen (1999), nghèo là không có kh
 nng và quyn t do đáng k đ
vn t
i mt cuc sng mà h mong mun”.
Theo báo cáo phát tri
n Vit Nam
(BCPTVN, 2004), nghèo là tình tr
ng thiu thn  nhiu phng din: thu nhp b
h
n ch, hoc thiu c hi to thu nhp, thiu tài sn đ đm bo tiêu dùng trong
nh
ng lúc khó khn, và d b tn thng trc nhng đt bin bt l
i, ít có kh
nng truy
n đt nhu cu và nhng khó khn, ít đc tham gia vào quá trình ra quyt

đ
nh, cm giác b x nhc, không đc ngi khác tôn trng

Qua thi gian, ngân hàng th gii cng có nhng cách tip cn khác nhau v
nghèo trong các báo cáo c
a mình. Trong Báo cáo
phát tri
n Vit Nam
nm 1990,
đ
nh ngha nghèo đói ca t chc này bao gm tình trng thiu thn các sn phm
và d
ch v thit yu nh giáo dc, y t, dinh dng. n nm 2000
-2001, báo cáo
đ
ã thêm vào khái nim nhng nét mi nh
 t
ình trng b gt ra bên l xã hi hay tình
trng d b tn thng. Báo cáo cho rng, xét v mt phúc li, nghèo có ngha là
kh
n cùng
, nghèo có ngh
a là đói, không có nhà ca, qun áo, m đau và không có
ai chm sóc, mù ch
 và không đc đn trng
; nhng đ
i vi ngi nghèo, sng
trong c
nh bn hàn còn mang nhiu ý ngha hn th. Ngi nghèo đc bit d b tn
thng tr

c nhng s kin bt thng nm ngoài kh nng kim soát ca h. H
thng b các th ch ca nhà nc và xã hi đi x tàn t, b gt ra bên l xã hi
Trang 8

nên không có ti
ng nói và quyn lc trong các th ch đó, và nghèo chính là tình
tr
ng mà cá nhân hoc h gia đình không có kh nng có mc sng ti thiu.

Tóm l
i,
nghèo đói là m
t phm trù rt rng và đnh ngha v nghèo đói có
th đc hiu không ch s túng thiu v mt vt cht, mà còn liên quan đn ri ro,
tính d
 b tn thng, vn đ xã hi và các c hi (WB, 2006). Tng hp
t
t c
nh
ng quan nim v nghèo đói nêu trên đu phn ánh ba kh
ía c
nh ch yu ca
ng
i nghèo

- Có m
c sn
g th
p hn mc sng trung bình ca cng đng dân c. Trong
nghiên cu tác gi s dng chun nghèo ca Ngân hàng th gii đ tính toán và

phân tích.
- Không đ
c th hng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu dành cho con
ng
i
.
- Thi
u kh nng và quyn
t
 do đ đt cuc sng mà h mong mun, t
hi
u
c h
i la chn tham gia vào quá trình phát trin ca cng đng.

Và m
c dù có s đa dng trong khái nim nghèo, các nhà nghiên cu vn
th
ng đo lng nghèo trong các phân tích nhm cung cp thông tin cho các
chính
sách công ho
c đ đánh giá đc mc đ thành công ca các chính sách đó. Tiêu
chí chung nht đ xác đnh nghèo đói là mc thu nhp hay chi tiêu đ tha mãn
nh
ng nhu cu c bn ca con ngi v: n, , mc, y t, giáo dc, vn hóa, đi li
và giao ti

p xã h
i. S khác nhau chung nht thng là  ch tha mãn  mc cao
hay th

p mà thôi, điu này ph thuc vào trình đ phát trin kinh t
- xã h
i cng
nh phong t
c tp quán ca tng vùng, tng quc gia.
Trong nghiên c
u tác gi s
dng chun nghèo ca Ngân hàng th gii đ tính toán và phân tích.
1.2. Xác đ
nh ngng nghèo

Wagle (2002) đ
 ra ba tiêu chun chính v cách tip cn nghèo: tình trng v
kinh t
, sc khe và tình trng b gt ra ngoài l ca xã hi (và có 3 bc đ xác
đ
nh nghèo đói: (i) đnh
ngh
a phúc li ca h gia đình/ cá nhân, (ii) xác đnh mt
giá tr chun (ti thiu) đ tách bit 2 nhóm nghèo và không nghèo (gi là ngng
nghèo) và (iii) tính toán các ch
 s thng kê tng hp da trên mi quan h gia
Trang 9

phúc l
i kinh t và ngng nghèo (
WB, 2005). Trong đó, đo l
ng phúc li phc
t
p hn, nó rng hn ch s phúc li kinh t. Bi phúc li còn bao gm tui th, ch

đ
 dinh dng, điu kin nhà , t l tr em đn trng, t sut t vong ca tr em
(WB, 2005).
WB (2005), ng
ng nghèo (hay
còn g
i nghèo) là ranh gii đ phân bit
gi
a ngi nghèo và ngi không nghèo. Có hai cách chính đ xác đnh ngng
nghèo:
1.2.1. Ngng nghèo tuyt đi:
Chun tuyt đi v mc sng đc coi là ti thiu cn thit đ cá nhân hoc
h
 gia đình có th tn t
i khe mnh. Phng pháp chung đ
 xác đnh ngng
nghèo này s
 dng mt r các loi lng thc đc coi là cn thit, đ đm bo
m
c đ dinh dng tt cho con ngi. R lng thc đó s tính đn c c cu tiêu
dùng lng th
c ca các h gia đình đc thù c
a mt n
c.Trên c s đó hai
ng
ng nghèo tuyt đi s đc tính toán.

Ng
ng nghèo lng thc thc phm
: đo l

ng mc chi tiêu cn thit đ
đ
m bo mt gia đình có th đ mua mt lng lng thc, thc phm đ cung cp
cho m
i thành viên trong h mt l
ng calo l
à 2100 calo mt ngày. Ngng nghèo
này thng thp vì nó không tính đn chi tiêu cho các sn phm phi lng thc
khác. Ng
ng nghèo
chung: đo l
ng chi phí đ mua đ mt lng hàng hóa lng
th
c thc phm cung cp lng calo là 2100 calo và mt
s
 mt hàng phi lng
th
c.

Trên bình di
n quc t,
WB đ
ã tính toán ngng nghèo tuyt đi cho các
nc thu nhp thp là 1 đô la M/ngày, t 2 đô la cho châu M La tinh và Caribe,
đ
n 4
USD cho nh
ng nc
ông Âu, cho đ
n 14,40

USD cho nh
ng
n
c công
nghi
p
. 
 đm bo tính so sánh đc gia các nc, nhng ngng nghèo này
đ
c tính theo ngang giá sc mua. T nm 1981, chun nghèo toàn cu đc áp
d
ng  mc thunhp 1 USD/ngày. Chun nghèo này đã đc điu chnh thành 1,25
USD/ngày k t nm 2005, sau khi tính đn yu t lm phát.
Trang 10

Còn
 Vit Nam hin ti cha có s thng nht v tiêu chí đánh giá nghèo
theo thu nh
p hay theo chi tiêu dùng. Vì vy, trên thc t vic phân tích đánh giá
nghèo v
n s dng mt trong hai ngng nghèo tuyt đi:

- Ngng nghèo ca Tng cc thng kê (TCTK), xác đnh da theo cách tip
c
n ca
WB là s
 dng ch tiêu chi tiêu đ đo lng nghèo. Chun nghèo chung ca
TCTK và WB v
i mc chi tiêu bình quân/ngi/tháng qua các nm nh sau: nm
2002: 160 nghìn

đng, nm 2004: 173 nghìn đng
, nm 2006: 213 ngh
ìn đng và
nm 2008: 280 ngh
ìn đng.

- Ngng nghèo ca B Lao đng, Thng binh và Xã hi (LTBXH), xác
đ
nh ngng nghèo mang tính cht tng đi hn và tip cn t khía cnh thu nhp.
Chu
n nghèo do B LTBXH đa ra đã đc điu chn
h nm l
n vào các nm
1993, 1997, 1998, 2001 và 2005. Theo Quy
t đnh s 170/2005/Q
-TTg c
a Th
t
ng Chính ph ngày
8 tháng 7 nm 2005 v
 vic ban hành chun nghèo áp dng
cho giai đo
n 2006
-2010 thì
 khu vc nông thôn nhng h có mc thu nhp bình
quân t
 200.000 đng/ngi/tháng tr xung là h nghèo,  khu vc thành th
nh
ng h có thu nhp bình quân t 260.000 đng/ngi/
tháng tr

 xung là h
nghèo. Chu
n nghèo giai đon 2011
-2015, là 400.000 đ
ng/ngi/tháng đi vi khu
vc nông thôn và 500.000 đng/ngi/tháng đi vi khu vc thành th (B
LTBXH, 2010).
1.2.2. Ng
ng nghèo tng đi
: đ
c xác đnh theo phân phi thu nh
p hoc ti
êu
dùng chung trong c
 nc đ phn ánh tình trng ca mt b phn dân c sng di
m
c trung bình ca cng đng.

1.3. Th
c đo ch s nghèo thông dng

1.3.1. Các ch
 s đánh giá nghèo

Cách ti
p cn ph bin nht trong đo lng phúc li (kinh
t
) là da vào chi
tiêu tiêu dùng hay thu nh
p ca h gia đình. Nu chi tiêu/ thu nhp đc chia đu

cho t
t c các thành viên trong h thì đc chi tiêu tiêu dùng hay thu nhp bình
quân đu ngi (ch s phúc li kinh t ca cá nhân).
Trang 11

H
u ht các nc ph
át tri
n s dng thu nhp (income) đ xác đnh nghèo
đói, trong khi các n
c đang phát trin s dng chi tiêu (expenditure). i vi các
n
c phát trin, thu nhp phn ln là t tin lng nên d xác đnh, trong khi chi
tiêu dùng thì phc tp và khó xác đnh. Ngc li,  các nc đang phát trin thu
nh
p khó tính toán ht bi phn ln thu nhp đn t công vic t làm nhng rt khó
tách bi
t, trong khi chi tiêu thì d thy hn, rõ ràng hn (WB, 2005).

Chi tiêu h
 gia đình
đ
c đo
l
ng bng giá tr tin t
d
i dng thu nhp
hay chi tiêu c
a h gia đình đc s dng ph bin đ đo lng phúc li khi tính
toán ch s v nghèo đói (Coudouel & cng tác viên, 2002). Nhng thông tin v chi

tiêu có th
 thu thp mt cách d dàng t quá trình điu tra các h gia đì
nh và ph
n
ánh t
t hn tiêu chí v thu nhp trong vic đo lng nghèo đói (WB, 2005
;
Coudouel & cng tác viên, 2002) b
i các lý do sau:

- Th
 nht, chi tiêu là tiêu chí phn ánh tt hn thu nhp trong vic đo lng
phúc l
i kinh t h gia đình. Chi tiêu p
h
n ánh thc t phúc li hn vì nó liên quan
ch
t ch ti mi thành viên trong gia đình. iu này có ngha là nó s phn ánh
đ
c các điu kin sng c bn tt hn.

- Th
 hai, trong mt nn kinh t nông nghip nghèo, thì thu nhp ca các h
gia đình nông thôn có th dao đng trong nm do ph thuc vào mùa thu hoch.
i
u này ng ý mt khó khn tim nng cho các h gia đình khi nh li thu nhp
c
a h, trong đó nhng thông tin v thu nhp ca h gia đình t quá trình kho sát
này, có th
 dn ti cht lng

th
p.

- Th
 ba, chi tiêu có th phn ánh tt hn tiêu chun thc t ca mt h gia
đình sinh sng và kh nng đ đáp ng nhu cu c bn. i vi các h gia đình 
Vi
t Nam nói chung, h gia đình đình  nông thôn nói riêng, thng có nhng đc
đi
m rt đc
thù, nh: do tâm lý, ng
i dân thng có xu hng khai thp thu nhp
c
a mình, thu nhp càng cao càng khai thp; các h gia đình thng không nh tt
c
 các khon thu ca mình; thu nhp t các loi cây lâu nm là không th tính đc
dù có chi phí chm sóc. Thu nhp t các loi gia súc không th tính đc hàng nm
vì có th
 nhiu nm h gia đình mi bán và nhng loi chi tiêu tng cao bt thng
Trang 12

c
ng có khi xy ra, chng hn nh chi tiêu cho vic cha bnh, mua các vt dng
đ
t tin, sa cha hay xây nhà nh
ng nh
ng loi chi tiêu này ch thng có  nhng
h
 không nghèo.

Bên cnh đó, thu nhp t các hot đng khai thác thy sn có th thay đi bt
th
ng, hoc hàng nm hoc thm chí hàng ngày trong khi mc tiêu th vn tng
đ
i n đnh. Nói cách khác, đc
đi
m v chi tiêu n đnh nhiu hn so vi thu nhp,
và đ
c s dng tt hn trong phân tích đói nghèo. Nhng bin đng ca thu nhp
và chi tiêu đ
c minh ha trong hình v di đây (Hình 1.1)
(WB, 2005).
Hình 1.1. S
 bin đng gia thu nhp và chi tiêu


Ngun: World Bank (2005)
Phng pháp ti
p cn ca TCTK thng đc xem nh chun nghèo quc t
vì nó d
a trên phng pháp lun đc quc t chp nhn. Mt khác, chi tiêu không
nh
ng ít b khai thp hn thu nhp mà nó còn n đnh hn t nm này qua nm
khác. Do đó, chúng ta có đ
 c s và cn c lý thuyt đ s dng các thc đo chi
tiêu nhm phn ánh mc sng (Glewwe, 1991).
1.3.2. o l
ng nghèo

Sau khi xác đ

nh đc các nhóm chi tiêu ca h gia đình, có th tính toán
m
t s ch tiêu thng kê phn ánh q
uy mô, m
c đ và tính nghiêm trng ca nghèo
đói. Nh
ng ch tiêu thng kê này bao gm: (i) Ch s đm đu ngi (headcount
index) – xác đnh t l nghèo đói theo s lng trong dân s; (ii) khong cách
nghèo đói (poverty gap) - xác đ
nh đ sâu ca nghèo đ
ói và (iii) bình ph
ng
ô la
Trang 13

kho
ng cách nghèo đói, phn ánh phân phi trong thu nhp gia các nhóm nghèo
-
xác đ
nh tính nghiêm trng ca nghèo đói.

(i) Ch
 s đm đu ngi (Headcount index)

Thc đo đc dùng rng rãi nht là ch s đm đu, ch s này đn gin là
đo t
 l ngi đc tính là nghèo, thng ký hiu là P
0
v
i công thc sau:




N
i
p
i
N
N
zyI
N
P
1
0
)(
1

Trong đó:
- N là t
ng s h hay tng dân s và

- I(y
i
≤ z) l
à hàm ch th có giá tr bng 1 khi biu thc trong ngoc là đúng
và ng
c li không
đúng là 0. V
ì vy nu chi tiêu (yi) nh hn chun nghèo (z), thì

I(y
i
≤ z) b
ng 1 và h gia đình đó đc tính là nghèo.

- Np là t
ng s ngi nghèo.

Ch
 s đm đu ngi là công thc đn gin, d tính toán và d hiu, đây là
nh
ng đc trng quan trng. T
uy nhiên, ch
 s không ch ra mc đ trm trng ca
đói nghèo, không phn ánh đc mc đ đói nghèo, hay s chênh lch gia chi tiêu
so v
i đng chun nghèo.

(ii) Kho
ng cách nghèo đói (Poverty gap)

N
u gi
y
là thu nh
p trung bình
c
a ngi nghèo, và z là chun nghèo thì I
= z –
y

là kho
n thu nhp thiu ht trung bình. Ch tiêu này đo lng mc tin
thiu ht cn gia tng t mc nghèo đn mc chun nghèo. Hn ch ch yu ca ch
s
 khong cách nghèo đói là th
t b
i trong vic phn ánh s lng ngi nghèo
trong t
ng dân s (Blackwood, et al, 1994).

(iii) M
c đ nghiêm trng ca nghèo đói (Bình phng khong cách nghèo
đói).
 thy rõ thành phn ca nhng h nghèo, ngi ta dùng ch s khong
cách nghèo đói bình ph
ng
.
Trang 14

Ch
 s này đo lng khong cách t mc nghèo đn mc chun nghèo cùng
v
i s bt bình đng gia các nhóm nghèo (Coudouel, et al, 2002).  đo lng s
nghèo đói bao g
m s thay đi trong tng s ngi nghèo, thay đi trong tình trng
thiu ht thu nhp và s nhy cm ca nghèo đói có th s dng công thc sau:












q
t
t
z
g
n
zyP
1
1
),(

hay













q
t
t
z
yz
n
zyP
1
1
),(

Trong đó:
0


n: là t
ng s h nghèo trong cng đng dân c

q: là s
 h nghèo di mc chun nghèo

g
i
: là khong cách nghèo đói ca h gia đình th i
y
i
: là thu nh
p ca h nghèo th i

z: là chu
n nghèo

1.4. Các nguyên nhân d
n đn nghèo:

Th
i gian qua đã có rt nhiu công trình nghiên cu v nghèo đói cng nh
liên quan đn đói nghèo t cp vùng đn cp đa phng theo nhiu cách tip cn
khác nhau. Báo cáo Vi
t Nam tn công nghèo đói (2003) cho thy bn cht đa chiu
c
a nghèo đói đi vi Vit Nam: t mc thu nhp và chi tiêu thp, chm sóc sc
kh
e kém, thiu thn v y t và giáo dc, tip đn là nhng khía cnh
phi v
t cht
nh: kho
ng cách v gii, s không an toàn, thiu quyn lc ca ngi nghèo.
i
u
đó cho thy tình trng đói nghèo  Vit Nam đang din ra phc tp và có s khác
bi
t  mi vùng. Mô hình nghèo đói dng nh không có mu s chung, nhng
nhìn chung thì nghèo
đói do mt s
h
n ch v các ngun lc
c b
n sau:

1.4.1. V
n tài nguyên thiên nhiên

BCPTVN (2000) ch
 ra thiu đt đai là mt đc đim thng gp ca h
nghèo
 Vit Nam.
RPGA (2003) ch
 ra nhng nguyên nhân ca tình trng đói
Trang 15

nghèo
 vùng
ven bi
n min Trung do mt s nhân t nh: điu kin khí hu khc
nghi
t, thiu đt.

1.4.2. Vn tài chính
Kt qu nghiên cu ca Waheed (1996) ch ra rng, thiu vn đu t dn đn
nng su
t thp, kéo theo thu nhp h gia đình thp. Thu nhp thp dn đn
ti
t kim
th
p. Tit kim thp li là nguyên nhân ca s thiu ht vn đu t, và li dn đn
thu nh
p thp. Không đ vn, ngi nghèo không th làm gì đc; t vic c bn
nh

t là mua ging cây trng vt nuôi hay phân thuc ch đng nói đn vic ci tin

sn xut hay áp dng khoa hc k thut mi. Mun thoát khi cái v òng lun qun
này c
n phi có ngun vn t bên ngoài, trong trng hp này là ngun vn
vay hay v
n tín dng t các t chc tín dng chính thc và phi chính thc, hay t
các d
 án cp tín dng cho ngi nghèo ca chính ph. Nguyên nhân thiu vn
c
ng là mt trong nhng nguyên nhân dn đn tình trng đói nghèo  vùng ven bin
mi
n Trung (RPGA, 2003).

1.4.3. V
n con ngi

BCPTVN (2000), m
t s đc đim chung ca h nghèo  Vi
t Nam: lao
đ
ng nông nghip, trình đ hc vn thp, t l ph thuc, gii tính, tách bit v đa
lý và xã hi, dân tc, dân nhp c thành th.
Công trình nghiên c
u Sarah Bales
và c
ng s
(2001), tiêu chí chung nh
t đ
xác đ

nh nghèo đói là mc chi tiêu (
hay thu nh
p) đ tha mãn nhng nhu cu c
b
n ca con ngi v: n, , mc, y t, giáo dc, vn hóa, đi li và giao tip xã hi.
S
 khác nhau chung nht thng là  ch tha mãn  mc cao hay thp mà thôi,
điu này ph thuc vào trình đ phát trin kinh t - xã hi cng nh phong tc tp
quán c
a tng vùng, tng quc gia. Cng theo tác gi thì t l ngi nghèo nm
1998 trong ngành nông nghi
p  mc cao, 47% đi vi lao đng t làm trong nông
nghi
p, và 55,4% đi vi lao đng làm thuê trong nông nghip. C
ác ngành có t
 l
nghèo đói th
p nht là dch v, đc bit ngành thng mi, khách sn
– nhà hàng và
công vic nhà nc.