Tác động của sở hữu chéo đến việc tuân thủ quy định về đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thương mại

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHệ MINH




N
N
G
G
U
U
Y
Y


N
N






C
C


M

M


U
U




TÁC NG CA S HU CHÉO N
VIC TUÂN TH QUY NH V M
BO AN TOÀN HOT NG CA NGÂN
HÀNG THNG MI


LUN VN THC S KINH T


CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH CÔNG
MÃ S: 60.31.14

NGI HNG DN: GS.TS DAVID O. DAPICE

TP.H CHệ MINH ậ NM 2012




i


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan Lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu
s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi
hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca trng i hc
Kinh t Thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy kinh t Fulbright.
Tác gi lun vn


Nguyn c Mu

ii

TịM TT
Giai đon 2006-2011 chng kin s tng trng mang tính bùng n ca h thng ngân
hàng Vit Nam v c s lng và vn. Cùng vi s tng trng là vic gia tng s hu
chéo trong ngành ngân hàng vi vic hàng lot các ngân hàng thng mi nhà nc ln c
phn, doanh nghip nhà nc và doanh nghip phi nhà nc tham gia s hu các ngân
hàng. Trc trc ca h thng ngân hàng liên tc phát sinh, bc l vi vic các ngân hàng
thng mi dùng s hu chéo đ lách, không tuân th các quy đnh bo đm an toàn hot
đng.

S dng lỦ thuyt y quyn tha hành (principal agent), lun vn đư ch ra ngân hàng là
doanh nghip đc thù có quan h xung đt y quyn tha hành ln nht và vì vy cn phi
đc giám sát cht ch bi c quan qun lỦ nhà nc. Do đó NHNN - c quan giám sát
ngân hàng  Vit Nam đư ban hành các quy đnh v bo đm an toàn hot đng vi nm
ni dung giám sát chính. ó là các ni dung giám sát v vn điu l ti thiu và t l an
toàn vn ti thiu, gii hn tín dng, gii hn góp vn c phn và đu t, đm bo kh
nng chi tr, phân loi n và trích d phòng ri ro. Vic tuân th các quy đnh bo đm an
toàn hot đng vì li ích ca toàn xư hi nhng s to ra phí tn cho các ngân hàng. Vì vy
các ngân hàng có đng c đ hình thành cu trúc s hu chéo nhm lách các quy đnh bo
đm an toàn hot đng.
S liu thng kê tng hp và các nghiên cu tình hung cho thy ch trong mt thi gian
ngn (2006-2011) s hu chéo đư hình thành rt phc tp trong h thng ngân hàng Vit
Nam. Th nht, các tng công ty, tp đoàn nhà nc, t nhân có s hu ngân hàng. Th
hai, các ngân hàng thng mi nhà nc và c phn cng s hu các ngân hàng. Tác đng
tiêu cc ca s hu chéo đư đc ch ra t vic phân tích các s liu thng kê và các
nghiên cu tình hung. ó là vic s hu chéo giúp: (i) NHTM tng vn o, vô hiu hóa
các quy đnh v vn pháp đnh ca các NHTM; (ii) NHTM cp vn cho ngi có liên
quan, t đó vô hiu hóa quy đnh v gii hn tín dng; (iii) NHTM vn có th tham gia đu
t chng khoán vì vy vô hiu hóa quy đnh gii hn đu t, góp vn c phn nhm tách
bch hot đng NH đu t ra khi hot đng ca NH thng mi; (iv) NHTM có th
chuyn các khon n xu thành tài sn có khác thông qua vic chuyn n xu sang các
công ty con, công ty liên kt. T đó vô hiu hóa quy đnh v báo cáo cht lng tín dng
và trích d phòng ri ro.
iii

Trên c s ca các phân tích này, lun vn đư đ ra ba nhóm khuyn ngh. Th nht, cn
tách bch s hu và giám sát đi vi các NHTMNN. Theo đó, NHNN cn đc đc lp
trong vic giám sát các NHTMNN, qua đó mà xoá b đc các ngoi l trong vic giám
sát các NHTMNN. ng thi, cn gim t l s hu ca nhà nc ti các NHTMNN. Th
hai, gim s hu chéo trong khu vc ngân hàng. i vi các NHTMMNN và các DNNN,

vic thoái vn s thc hin thông qua t chc trung gian. i vi các NHTMCP, vic thoái
vn s thc hin thông qua hot đng mua bán sáp nhp (M&A). Th ba, thông qua k
lut th trng v công b thông tin, tng cng giám sát c đông ln và tng cng ch
tài đi kèm đ hn ch tác đng tiêu cc ca s hu chéo. Theo đó, cn đnh ngha li v
ngi có liên quan. Thêm vào đó, cn h thp t l s hu ngân hàng phi công b thông
tin (t mc hin hành 5% xung 1%). Vic m rng din công b thông tin v đi tng
và t l nm gi s giúp c quan giám sát ngân hàng có thông tin đy đ hn v cu trúc s
hu ca mi ngân hàng. ng thi, ch tài x lỦ vi các trng hp vi phm t l s hu
ngân hàng ca c đông hay nhóm c đông hoc công b thông tin cn đc nâng cao. Sau
cùng, nhm gim tác đng tiêu cc ca s hu chéo, NHNN cn thc hin vic giám sát
các c đông t chc: (i) đang nm gi t 5% c phn ca mt ngân hàng hoc (ii) là ngi
có liên quan, hoc là công ty liên kt ca mt nhóm c đông nm gi t 5% c phn ca
mt NHTM nh các t chc tín dng.



iv

MC LC
LI CAM OAN i
TịM TT ii
MC LC iv
DANH MC CÁC Kụ HIU, T VIT TT vi
DANH MC CÁC HỊNH V,  TH viii
DANH MC CÁC PH LC ix
CHNG 1 1
TNG QUAN VÀ VN  CHệNH SÁCH 1
1.1 H thng ngân hàng Vit Nam 1
1.1.1 Tng trng v s lng 1
1.1.2 Tng vn ca h thng NHVN 1

1.1.3 S hình thành và gia tng s hu chéo 2
1.2 Mc tiêu nghiên cu và câu hi chính sách 3
1.2.1. Mc tiêu nghiên cu 3
1.2.2. Câu hi nghiên cu 3
1.3 Phm vi nghiên cu 3
1.4 Cu trúc lun vn 3
CHNG 2 5
KHUNG PHÂN TệCH 5
2.1. Mi quan h s hu – điu hành 5
2.1.1. Chi phí y quyn ca vn c phn 6
2.1.2. Chi phí y quyn ca n 7
2.2. Các quy đnh bo đm an toàn hot đng đi vi các NHTM  VN 8
2.2.1 Vn ca NHTM 8
2.2.2 Gii hn tín dng 9
2.2.3 Gii hn đu t, góp vn c phn 10
2.2.4 m bo kh nng chi tr 10
2.2.5 Phân loi n, trích d phòng ri ro 10
v

2.3. Vn đ SHC gia các NH và gia DN vi NH 11
2.3.1 SHC trên th gii 11
2.3.2 SHC  Vit Nam 13
CHNG 3 18
S HU CHÉO CA NHTM VIT NAM VÀ TÁC NG 18
3.1 Thc trng cu trúc s hu ca các NHTM 18
3.1.1 S hu chéo ca các NHTMNN 18
3.1.2 SHC gia DNNN và NHTM 20
3.1.3 SHC gia NH vi NH và gia DN vi NH trong các NHTMCP. 24
3.1.4 SHC ca ACB, Eximbank và STB 24
3.2 Tác đng ca SHC ti vic không tuân th giám sát ca các NHTM 25

3.2.1 Vn đ không tuân th khung giám sát ca các NHTMNN 25
3.2.2 Vn đ không tuân th khung giám sát ca các NHTMCP 27
CHNG 4 37
KHUYN NGH CHệNH SÁCH VÀ KT LUN 37
4.1 Các khuyn ngh nhm tách bch s hu và giám sát đi vi NHTMNN 37
4.1.1 Tách bch s hu và giám sát 37
4.1.2 Xóa b ngoi l trong vic tuân th khung giám sát 37
4.1.3 Gim t l s hu Nhà nc ti các NHTMNN 38
4.2 Các khuyn ngh nhm gim SHC 38
4.2.1 i vi các DNNN và các NHTMNN đang s hu các NHTMCP 38
4.2.2 i vi các NHTMCP 39
4.3 Các khuyn ngh nhm hn ch tác đng tiêu cc ca s hu chéo 39
4.3.1. nh ngha li khái nim ngi có liên quan t ba mi quan h 42
4.3.2 Quy đnh v công b thông tin 42
4.3.3 Ch tài 42
4.3.4 Giám sát c đông t chc s hu ngân hàng 43
KT LUN 44
TÀI LIU THAM KHO 46
PH LC 50
vi

DANH MC CÁC Kụ HIU, T VIT TT

AMC
:
Công ty Qun lỦ Tài sn
BKS
:
Ban Kim soát
BCTC

:
Báo cáo tài chính
CAR
:
(Capital Adequacy Ratio)
T l an toàn vn ti thiu
CEO
:
(Chief Executive Officer)
Tng Giám đc
DN
:
Doanh nghip
DNNN
:
Doanh nghip Nhà nc
HQT
:
Hi đng qun tr
KTT
:
K toán trng
NCTH
:
Nghiên cu tình hung
NH
:
Ngân hàng
NHVN
:

Ngân hàng Vit Nam
NHTM
:
Ngân hàng Thng mi
NHTMNN
:
Ngân hàng Thng mi Nhà nc
NHTMCP
:
Ngân hàng Thng mi C phn
NHNN
:
Ngân hàng Nhà nc
P.TG
:
Phó Tng Giám đc
SHC
:
S hu chéo
TG
:
Tng Giám đc
TV.BKS
:
Thành viên Ban Kim soát
TV. HQT
:
Thành viên Hi đng Qun tr
VN
:

Vit Nam



DANH SÁCH CÁC NGÂN HÀNG


Ngơn hƠng
Mư NH

1
NHTMCP An Bình
ABB
An Binh Bank
2
NHTMCP Á Châu
ACB
Asia Commercial Bank
3
NH Nông nghip và Phát trin Nông thôn Vit Nam
AGRB
Agribank
vii

4
NH u T và Phát trin Vit Nam
BIDV
BIDV
5
NHTMCP Bo Vit

BVB
Bao Viet Bank
6
NHTMCP Công Thng Vit Nam
CTG
VietinBank
7
NHTMCP i Á
DAB
DaiA Bank
8
NHTMCP i Dng
DCB
OceanBank
9
NHTMCP ông Á
EAB
DongA Bank
10
NHTMCP Xut Nhp Khu
EIB
Eximbank
11
Ngân hàng TMCP Bn Vit
GDB
Gia Dinh Bank
12
NHTMCP Du Khí Toàn Cu
GB
GP Bank

13
NHTMCP Nhà Hà Ni
HBB
Habubank
14
NHTMCP Phát trin TP.HCM
HDB
HDBank
15
NHTMCP Kiên Long
KLB
Kien Long Bank
16
NHTMCP Bu đin Liên Vit
LVB
LienVietBank
17
NHTMCP Quân đi
MBB
MBBank
18
NHTMCP Phát trin Mê Kông
MDB
Mekong Development Bank
19
NH Phát trin Nhà BSCL
MHBB
MHB Bank
20
NHTMCP Hàng Hi

MSB
MaritimeBank
21
NHTMCP Nam Á
NAB
Nam A Bank
22
NHTMCP Bc Á
NASB
North Asia Bank
23
NHTMCP Nam Vit
NVB
Nam Viet Bank
24
NHTMCP Phng ông
OCB
ORICOMBANK
25
NHTMCP Xng du Petrolimex
PGB
PG Bank
26
NHTMCP Phng Nam
PNB
Southern Bank
27
SCB sáp nhp
SCB
Saigon Commercial Bank

28
NHTMCP ông Nam Á
SEAB
SeaBank
29
NHTMCP Sài Gòn Công thng
SGB
SAIGONBANK
30
NHTMCP Sài Gòn – Hà ni
SHB
SH Bank
31
NHTMCP Sài Gòn Thng Tín
STB
Sacombank
32
NHTMCP i Tín
TB
Trust Bank
33
NHTMCP K thng
TCB
Techcombank
34
NHTMCP Tiên Phong
TPB
Tien Phong Bank
35
NHTMCP Vit Á

VAB
Viet A Bank
36
NHTMCP Ngoi Thng Vit Nam
VCB
Vietcombank
37
NHTMCP Quc T
VIB
VIBBank
38
NHTMCP Vit Nam Thnh vng
VPB
VPbank
39
NHTMCP Vit Nam Thng tín
VTTB
VietBank
40
NHTMCP Phng Tây
WEB
Western Bank
x
NHTMCP  Nht
FCB
Ficombank
y
NHTMCP Sài Gòn
SCB

z
NHTMCP Vit Nam Tín Ngha
TNB
Vietnam Tin Nghia Bank
viii



DANH MC CÁC HỊNH V,  TH

Hình 2.1 Tam giác quan h y quyn – tha hành 6
Hình 2.2 SHC gia NHTMNN và DNNN 13
Hình 2.3 SHC gia hai NHTM 15
Hình 2.4 SHC gia NH – doanh nghip 16
Hình 3.1 C cu s hu ca các NHTMNN 19
Hình 3.2 SHC gia DNNN và NHTM 21
Hình 3.3 Thành y và UBND TP.HCM s hu NHTM 22
Hình 3.4 C cu SHC gia ACB, Eximbank, Sacombank và mt s NHTMCP nh 23
Hình 3.5 SHC gia NHTMNN và DNNN 26
Hình 3.6 ACB đu t cho ACBS thông qua NH i Á 28
Hình 3.7 SHC gia ACB và 3 NHTMCP: i Á, Kiên Long và Vit Nam Thng Tín 29
Hình 3.8 SHC gia Geleximco, EVN và ABB 31
Hình 3.9 Hp nht ba NH 33


ix

DANH MC CÁC PH LC
Ph lc 1 S lng ngân hàng giai đon 1991 – 2005 50
Ph lc 2 Quy đnh v vn pháp đnh ca các NHTM 50

Ph lc 3 T l trích lp d phòng ri ro hin hành 51
Ph lc 4 S hu chéo gia ACB, i Á, Kiên Long và Vit Nam Thng Tín 51
Ph lc 5 H thng Ngân hàng Vit Nam 52


1

CHNG 1
TNG QUAN VÀ VN  CHệNH SÁCH
H thng ngân hàng (NH) là trung gian tài chính quan trng trong nn kinh t. Trong mt
nn kinh t mà th trng chng khoán cha phát trin nh Vit Nam (VN), h thng NH
đóng vai trò then cht trong vic tài tr vn cho nn kinh t. NH nhn tin gi t các
ngun nhàn ri, thm đnh ri ro và tài tr vn cho các d án ca các cá nhân, doanh
nghip (DN) trong nn kinh t. Mt h thng NH hot đng hiu qu góp phn to ln vào
vic thúc đy nn kinh t tng trng bn vng. Giai đon 2006-2011 đư chng kin s
tng trng mang tính cht bùng n ca h thng ngân hàng Vit Nam (NHVN).
1.1 H thng ngơn hƠng Vit Nam
1.1.1 Tng trng v s lng
Nm 1990, Pháp lnh NH, hp tác xư tín dng và công ty tài chính đc ban hành. Theo
tinh thn ca Pháp lnh này, h thng NHVN chính thc hình thành. Ti thi đim 1990
toàn h thng ch có 4 NH Thng mi Nhà nc (NHTMNN) là NH Công thng VN, NH
Nông nghip và Phát trin Nông thôn VN, NH Ngoi thng VN và NH u t và Phát trin
VN.
Bt đu t 1991, h thng NHVN tng trng mnh m v s lng. Các NH thng mi
c phn (NHTMCP) nông thôn và đô th liên tc đc thành lp. S lng NH trong h
thng, bao gm NHTMNN và NHTMCP, đư tng t 4 vào nm 1990 lên 8 vào nm 1991,
ri 45 vào nm 1993, và 56 vào nm 1997 (chi tit xem trong Ph lc 1). Giai đon t
1997 đn 2005, s lng NH thng mi (NHTM) trong h thng tng đi n đnh. T
nm 2006, ngành NH chng kin hàng lot NHTMCP đc chuyn đi t các NHTMCP
nông thôn cùng vi 3 NHTMCP đc mi thành lp là Tiên Phong, Liên Vit và Bo Vit

(chi tit xem trong Ph lc 5).
1.1.2 Tng vn ca h thng NHVN
Cùng vi s gia tng s lng là vn ca các NHTM tng lên mnh m. Vi vic hi nhp
sâu hn vào nn kinh t toàn cu ca nn kinh t Vit Nam, ngành NHVN cn sn sàng
cnh tranh vi các NH nc ngoài. Vì vy, nhm tng cng kh nng tài chính ca h
2

thng NH, Chính ph đư ban hành quy đnh v l trình tng vn pháp đnh ca các NHTM
(chi tit trong Ph lc 2)
1
.
1.1.3 S hình thƠnh vƠ gia tng s hu chéo
Giai đon 2005 -2007, chng kin s bùng n ca th trng chng khoán VN, trong đó c
phiu NH trong thi k này tr thành loi c phiu đc a chung hàng đu. C đông ca
các NH đng lòng tng vn vi k vng bán li đc c phiu mi đ hng thng d.
Các đt phát hành c phn nhm tng vn ch s hu ca các NHTMCP din ra hàng nm.
S hng khi ca th trng chng khoán và các quy đnh v vn pháp đnh ca NHTM đư
làm vn ca mi NH và toàn h thng tng lên nhanh chóng (chi tit xem Ph lc 5).
Quá trình tng vn nhanh chóng ca các NHTMCP trong thi gian ngn đi cùng vi gia
tng s hu chéo (SHC) trong ngành NH vi hai loi hình chính là NH s hu NH và
doanh nghip (DN) s hu NH. Cùng thi gian này (2005), nhiu tng công ty nhà nc
đc t chc thành tp đoàn và thc hin chc nng kinh doanh đa ngành, trong đó có
ngân hàng. Ch trng này t chính ph là c s đ hàng lot tng công ty, tp đoàn kinh
t nhà nc tham gia s hu ngân hàng. Ti k hp tháng 5 và tháng 6 nm 2012, trong 
án Tái c cu do Chính ph trình Quc hi thì chc nng kinh doanh đa ngành ca các tp
đoàn kinh t nhà nc vn đc gi. S hu chéo hin đang ph bin trong khu vc ngân
hàng Vit Nam và kéo theo mt s tác đng tiêu cc. Mt s báo cáo ca các c quan qun
lỦ nhà nc đư có cnh bo v tình trng này
2
nhng bc tranh c th v SHC vn cha

đc đúc kt.
Các trc trc ca h thng NHTM dn bc l rõ t nm 2008 qua các vi phm quy đnh v
bo đm an toàn hot đng, c th là v vn, gii hn tín dng, thanh khon và n xu.
iu này xy ra trong khi h thng các quy đnh bo đm an toàn hot đng ca NHTM đư
đc Ngân hàng Nhà nc (NHNN) liên tc xây dng, nâng cao và đư dn tim cn vi
chun mc quc t theo khuyn ngh Basel. Các vi phm quy đnh an toàn hot đng ca
các NHTM đư đc NHNN nm bt, ví d nh “[n]hóm li ích và s hu chéo gia các
TCTD rt ln làm ri ro h thng rt cao nu mt NH gp khó khn hoc đ v”, “bng
nhiu k thut khác nhau không ít đi tng không tuân th các quy đnh an toàn hot
đng tín dng” và “[v]ic kim tra, thanh tra đ phát hin và x lý vn đ s hu chéo rt

1
Ngh đnh 141.
2
“nh hng và gii pháp c cu li h thng NH VN giai đon 2011- 2015”.
3

khó khn do thiu bng chng pháp lý”
3
. Tuy nhiên nhng bng chng c th vn không
đc đa ra mt cách rõ ràng và hn th na là cng cha xác đnh đc liu nhng hành
vi này có phm lut hay không. Vn đ chính sách cn nghiên cu  đây là vic SHC giúp
cho các NHTM lách các quy đnh v bo đm an toàn hot đng thi gian qua.
1.2 Mc tiêu nghiên cu vƠ cơu hi chính sách
1.2.1. Mc tiêu nghiên cu
Lun vn đt mc tiêu nghiên cu tác đng ca s hu chéo đn vic tuân th quy đnh v
bo đm an toàn hot đng ca NHTM, t đó đ xut các khuyn ngh chính sách nhm
gim tình trng SHC trong h thng NHTM và hn ch tác đng tiêu cc ca SHC.
1.2.2. Cơu hi nghiên cu
 Các NHTM VN hin có cu trúc s hu chéo ln nhau và vi các DN phi NH nh

th nào?
 C cu s hu chéo có nh hng nh th nào đn vic không tuân th các quy
đnh v bo đm an toàn hot đng?
1.3 Phm vi nghiên cu
Lun vn s tp trung vào phân tích cu trúc s hu ca 37 NHTMCP và 5 NHTMNN đ
phân tích, đánh giá vic tuân th khung giám sát ca các NHTM trong giai đon 2006 -
2011.
1.4 Cu trúc lun vn
Chng 1 trình bày tng quan v h thng NH Vit Nam, nhng trc trc mà các NHTM
đang gp phi, mc tiêu nghiên cu và câu hi chính sách ca lun vn. Chng 2 trình
bày khung phân tích trong đó bao gm mi quan h s hu – điu hành (principal agent),
chi phí y quyn ca vn c phn (agency cost of equity) và chi phí y quyn ca n
(agency cost of debt). Tip theo lun vn trình bày nhng trc trc ny sinh t mi quan h
y quyn trong lnh vc NH và vic giám sát NHTM nhm hn ch tác đng tiêu cc ca
mi quan h y quyn. ng thi khung phân tích v SHC đc trình bày trong chng
này s gii thích cho vic các NHTM không tuân th các quy đnh v bo đm an toàn hot
đng. Chng 3 s dng s liu thng kê tng hp và các nghiên cu tình hung (NCTH)


3
“nh hng và gii pháp c cu li h thng NH VN giai đon 2011- 2015” , đư dn
4

đ trình bày hin trng SHC trong h thng NHVN cng nh phân tích tác đng tiêu cc
ca SHC trong vic các NHTM không tuân th các quy đnh v bo đm an toàn hot
đng. Và sau cùng, Chng 4 đa ra các khuyn ngh chính sách nhm tách bch s hu
và giám sát đi vi NHTMNN, gim SHC và hn ch tác đng tiêu cc ca s hu chéo.

5

CHNG 2
KHUNG PHÂN TệCH
2.1. Mi quan h s hu ậ điu hƠnh
Nh đư trình bày trong Chng 1, đi tng nghiên cu ca lun vn là các NHTMNN và
NHTMCP. NH là mt t chc tài chính trung gian, huy đng vn đ cho vay. Do vy, trc
trc t mi quan h ngi s hu – ngi điu hành (sau đây gi là mi quan h y
quyn), theo đó ngi gi tin y thác cho NH đ đu t tin ca mình, luôn hin hu. Vn
đ này có th gây ra các tn hi cho ngi gi tin. Vì NH là mt DN nên mt xung đt li
ích na ny sinh gia bên y quyn là ch s hu và bên đc y quyn là ngi qun tr
và điu hành.
NHTMNN do nhân dân s hu, t đó ny sinh hai xung đt. Th nht, chính ph đi din
cho ngi dân s hu NH nhng có khi Chính ph không hành đng vì li ích ca ngi
dân. Th hai, hi đng qun tr và ban điu hành, nhng ngi đc Chính ph y quyn,
không phi luôn hành đng vì li ích ca chính ph.
i vi các NHTMCP, mi quan h y quyn ny sinh hai vn đ khác. Th nht, c đông
ln gây nh hng ti vic điu hành NH do đó mà làm tn hi li ích ca c đông thiu
s. Th hai, do mâu thun li ích gia c đông và ban điu hành, ban điu hành ca NH có
th hành đng không vì li ích ca c đông. Tuy nhiên trong NHTMCP  Vit Nam, các
c đông ln dù trc tip hay gián tip luôn tham gia điu hành NH. Vì vy, trc trc ny
sinh do xung đt gia c đông ln và ban điu hành không nhiu.
Jensen và Meckling (1976) đư đnh ngha “Quan h ngi s hu – ngi điu hành
(agency relationship) là mt hp đng theo đó mt hay nhiu ngi (ngi s hu) thuê
mt ngi khác (ngi điu hành) thay mt h thc hin mt s dch v và đc phép đa
ra quyt đnh có liên quan”. Hình 2.1 mô t mi quan h ba chiu gia c đông, ngi
qun lỦ và ch n-ngi gi tin trong hot đng ca NHTM.



6

Hình 2.1: Tam giác quan h y quyn – tha hành





Ngun: Tác gi t v theo LỦ thuyt u quyn - tha hành
 ngi điu hành thc hin vic y quyn, ngi s hu phi tr công cho h. Gi đnh
rng mi cá nhân luôn hành đng nhm ti đa hóa li ích ca mình, vì vy không phi lúc
nào ngi điu hành cng hành đng vì li ích cao nht ca ngi s hu. Ngi s hu vì
vy s phi thit k các đng c khuyn khích thích hp (appropriate incentives) và phi
mt chi phí giám sát (monitoring expenditure) nhm hn ch hot đng gây tn hi li ích
cho mình t ngi điu hành. Thêm vào đó, trong nhiu trng hp, ngi điu hành s
chp nhn tiêu tn các ngun lc khác hoc chu chi phí ràng buc (bonding cost) đ đm
bo vi ngi s hu rng mình s không có nhng hành đng gây tn hi cho h hoc
chp nhn đn bù thit hi nu mình thc hin các hành đng gây thit hi cho ngi s
hu. Do trong hu ht các mi quan h gia ngi s hu ngi điu hành luôn phát sinh
chi phí giám sát và chi phí ràng buc, đng thi luôn có s khác bit v li ích ca các bên
nên phúc li ca ngi s hu không đc ti đa hóa. Do đó, nhng mâu thun v li ích
này còn gây ra mt mát sau cùng (residual loss) cho li ích ca ngi s hu. Tng ca chi
phí giám sát, chi phí ràng buc và mt mát sau cùng gi là chi phí y quyn (agency cost)
do chúng xut phát t mi quan h y quyn gia ngi s hu và ngi điu hành. Xét v
c cu vn ca doanh nghip, chi phí y quyn bao gm chi phí y quyn ca c phn
(agency cost of equity) và chi phí y quyn ca n (agency cost of debt).
2.1.1. Chi phí y quyn ca vn c phn
Chi phí y quyn ca vn c phn phát sinh khi ngi điu hành - ngi qun lỦ thc hin
các quyt đnh kinh doanh trên c s cân nhc li ích ca mình thay vì li ích cao nht ca
ngi ch s hu. Các hot đng kinh doanh này thm chí còn không thuc ngành ngh
Ngi qun lỦ
Ch n/Ngi gi tin

C đông
7

kinh doanh ct lõi (core business) ca DN hoc s làm cho DN phát trin cao hn mc ti
u. Bng vic thc hin các hành đng này, ngi qun lỦ s t gia tng quyn hn cho
mình thông qua vic đc s dng và đnh đot nhiu ngun lc hn, làm tng thu nhp do
tin lng và thng ca ngi qun lỦ thng gn vi doanh s, hay gim ri ro mt vic.
Trong hot đng ca NHTM, do vic ngi s hu-c đông không giám sát đc các hot
đng ca ngi điu hành (nhà qun lỦ NH), dn đn vic ngi qun lỦ NH có th la
chn các d án ri ro đ cho vay nhm hng li ích cá nhân thay vì la chn các d án an
toàn. C đông ln thm chí có th yêu cu tng giám đc NH cho vay, đu t theo ch đnh
hay da trên quan h ca h mà đúng ra các quyt đnh này phi da trên tính kh thi ca
d án và nng lc tài chính qun tr ca ngi vay vn. C đông và nhiu ngi khác s
gánh chu thit hi nu các hành đng ri ro này gây ra tn tht.
2.1.2. Chi phí y quyn ca n
Chi phí y quyn ca n phát sinh t mâu thun v li ích gia ch n và c đông. Trong
mt công ty có vay n bên ngoài, c đông có quyn quyt đnh vic thc hin ngha v tr
n da vào hiu qu các d án đu t đc tài tr mt phn hay toàn b bng vn vay. La
chn các d án an toàn đ đu t, c đông đm bo tt hn ngha v tr n. Tuy nhiên s
la chn này ch yu mang li giá tr cho ch n khi hiu qu thu đc t d án, thng
không quá cao do d án an toàn ít ri ro, mà theo lut đnh li luôn đc u tiên hoàn tr
cho ch n sut sinh li đòi hi. C đông ch nhn phn giá tr còn li sau khi đư thc hin
ngha v n. Nu d án đu t có sut sinh li cao, c đông có nhiu giá tr còn li sau khi
tr n hn, t đó ny sinh vn đ c đông luôn mun la chn các d án ri ro cao đ có
sut sinh li cao. Trong kch bn tt, c đông vn ch phi tr cho ch n gc và lưi vay
theo hp đng, nhng phn giá tr còn li ca h li ln hn nhiu so vi trng hp h
la chn d án an toàn đ tin hành đu t. Ngc li, trong trng hp d án tht bi, c
đông vn có th la chn vic không thc hin ngha v tr n và chuyn giao quyn kim
soát công ty cho ch n, theo nguyên tc trách nhim hu hn.
Nh vy, trong công ty có vay n tn ti mt xung đt v li ích gia c đông và ch n

do c đông ch chu trách nhim hu hn trong phn vn góp nhng đc quyn s dng
vn vay bên ngoài. T l vn vay so vi vn ch s hu càng cao, thit hi ca vn đ này
càng ln.
8

NHTM vi hot đng ch yu là đi vay đ cho vay. Ngun vn vay ch yu ca NH chính
là tin gi trong nn kinh t. Lng tin huy đng t dân c và t chc ca NHTM luôn
ln gp nhiu ln vn điu l ca NH. Do đó giám sát hot đng ca NHTM là chc nng,
nhim v quan trng ca c quan qun lỦ giám sát NH ti mi quc gia.
2.2. Các quy đnh bo đm an toƠn hot đng đi vi các NHTM  VN
Nh đư đ cp  Chng 1, lun vn s nghiên cu vic tuân th các quy đnh đm bo an
toàn trong hot đng ca các NHTM. Nhng quy đnh này là cn thit đ kim soát xung
đt li ích trong các mi quan h y quyn - tha hành.
Quy đnh hin hành ca VN v bo đm an toàn hot đng ca NHTM gm các ni dung
giám sát v vn, gii hn tín dng và gii hn đu t góp vn c phn, t l kh nng chi
tr và vic phân loi n, trích d phòng ri ro. Các ni dung giám sát s đc ln lt trình
bày di đây.
2.2.1 Vn ca NHTM
Vn điu l ca NHTM do c đông đóng góp. ây chính là phn trách nhim hu hn ca
c đông nhm chia s ri ro trong hot đng kinh doanh tin t ca NH. Do trc trc ln
ny sinh t vn đ chi phí y quyn ca n trong hot đng ca các NH, nên  nhiu nc
có quy đnh v mc vn ti thiu (vn pháp đnh) đi vi NHTM, theo đó vn điu l ca
NHTM phi ln hn vn pháp đnh. Vn ca NH là ngun tài chính d phòng bù đp ri
ro phát sinh trong hot đng kinh doanh ca NHTM. T nm 2011, theo quy đnh ca
Chính ph VN
4
, vn pháp đnh ca NHTMCP hoc NHTMNN không đc thp hn 3000
t đng.
Hng ti chun mc giám sát quc t theo Hip c Basel, bên cnh quy đnh v vn
điu l ti thiu, NHNN đư đa ra quy đnh mi v t l an toàn vn ti thiu (capital

adequacy ratio - CAR) gm CAR riêng l và CAR hp nht. Theo quy đnh hin hành
5
, tài
sn có đc chia thành nhiu loi vi mc đ ri ro khác nhau t 0% đn 250%. Các tài
sn đu t an toàn có h s ri ro 0% trong khi các khon đu t ri ro nht có h s 250%
gm các khon cho vay đ đu t chng khoán hoc kinh doanh bt đng sn. ng thi
vn t có cng đc chia thành vn cp 1và vn cp 2 vi các thành phn đc đnh ngha


4
Ngh đnh 141, đư dn.
5
Thông t s 13.

9

c th. Theo quy đnh này, t tháng 10 nm 2010, CAR ca các NHTM phi đt 9%. Quy
đnh trc đây là ch là 8%,
6
vi các phân chia s b v tài sn và vn t có. Nhm ngn
nga nh hng xu t hot đng ca công ty con, NHNN đư quy đnh v t l an toàn vn
hp nht đi vi các NHTM.
7

2.2.2 Gii hn tín dng
Tín dng là hot đng kinh doanh truyn thng mang li li nhun chính cho các NHTM.
Do NH dùng tin gi huy đng t nn kinh t đ cho vay li các khách hàng, nguyên tc
đu tiên quan trng ca hot đng này là vn vay phi đc hoàn tr c gc ln lưi. T
ngun tin tr n ca ngi vay, NH hoàn tr tin gi và lưi cho ngi gi tin. Nu ngi
vay không thc hin ngha v tr n, NH gp khó khn. Do đó, giám sát hot đng tín

dng là mt trong các ni dung chính ca c quan giám sát NH mà  VN là NHNN.
Mt trong nhng nguyên nhân quan trng gây nên cht lng n xu là cho vay theo quan
h. Quyt đnh cp tín dng không da trên tính kh thi ca phng án vay vn mà da
trên mi quan h gia bên cho vay và đi vay. Khi ri ro xy ra, ngi chu tn tht sau
cùng là ngi gi tin và c đông.
Thêm vào đó, trong nhiu trng hp dù đư rt n lc nhng do hot đng sn xut kinh
doanh chu thit hi t các nguyên nhân khách quan, ngi vay vn vn không tr n đc
cho NH. iu này gây ri ro ln cho NH vì t chc này luôn phi thc hin ngha v hoàn
tr tin gc và lưi đúng hn cho ngi gi tin.
Theo quy đnh hin hành
8
NHTM phi xác đnh rõ mt khách hàng và nhóm khách hàng
có liên quan, các đi tng không đc cp tín dng, nhng trng hp không đc cp
tín dng không có bo đm, cho vay u đưi, các đi tng hn ch cp tín dng. C th,
tng d n cho vay mt khách hàng là không quá 15% vn t có ca NHTM và tng d n
cho vay ti đa vi mt nhóm khách hàng có liên quan là 25% vn t có ca NH. Khon
đu t trái phiu do DN phát hành cng đc tính gp vào d n tín dng. Các NHTM
không đc cp tín dng cho DN hot đng trong lnh vc kinh doanh chng khoán mà
NHTM nm quyn kim soát.

6
Quyt đnh 457/2005/Q-NHNN.
7
Thông t 13, đư dn.
8
Lut các t chc tín dng 2010. iu 4 khon 28, iu 126, 127, 128 và 129.
10

2.2.3 Gii hn đu t, góp vn c phn
Hot đng đu t, góp vn c phn thuc lnh vc hot đng NH đu t, không phi là

ngành ngh kinh doanh ct lõi ca NHTM.  hn ch trc trc t vn đ chi phí y quyn
ca vn c phn, khung giám sát hin hành quy đnh NHTM phi thành lp hoc mua li
công ty con đ thc hin các hot đng kinh doanh NH đu t, cho thuê tài chính và bo
him.
9
ng thi Lut các t chc tín dng
10
cng quy đnh t l góp vn ti đa vào mi
công ty và tng mc góp vn, mua c phn ca NHTM
11
. Các NHTM không đc góp
vn, mua c phn ca NHTM là c đông, thành viên góp vn ca chính NHTM đó. Các
khon đu t, góp vn c phn này ca NHTM phi loi ra khi vn t có khi tính các t l
an toàn vn ti thiu.
2.2.4 m bo kh nng chi tr
NHTM huy đng tin gi đ cho vay. Do s sai bit k hn ca tin gi và các khon cho
vay, k hn ca tin gi thng ngn hn k hn ca khon cho vay, nên NHTM luôn chu
ri ro thanh khon. NHTM duy trì thanh khon nhm mc đích đm bo tin gi cho ngi
gi tin. Vì vy, NHNN quy đnh các NHTM phi luôn đm bo kh nng chi tr
12
. T l
gia tng tài sn có thanh toán ngay và tng n phi tr cho ngày hôm sau ti thiu bng
15%. T l gia tng tài sn có đn hn trong 7 ngày tip theo và tng n đn hn thanh
toán trong vòng 7 ngày ti thiu bng 1.
13

Ngoài ra NHNN cng quy đnh t l s dng ngun vn ngn hn đ cho vay trung dài hn
ti đa là 30%
14
. Cng t nm 2010, NHNN quy đnh t l cho vay trên tng huy đng ca

các NHTM ti đa là 80%.
15

2.2.5 Phơn loi n, trích d phòng ri ro
Khi hot đng kinh doanh gp ri ro, qu d phòng ri ro cùng vi vn t có là hai lá chn
tài chính ca NHTM. NHNN quy đnh, ít nht mi quỦ mt ln, các NHTM thc hin phân
loi n gc và trích lp d phòng ri ro đn thi đim cui ngày làm vic cui cùng ca


9
Lut các t chc tín dng 2010 - iu 103
10
Lut các t chc tín dng 2010
11
Thông t 13 - iu 16 và Lut các t chc tín dng 2010 - iu 130, đư dn.
12
Lut các t chc tín dng 2010 - iu 130
13
Thông t s 13, đư dn
14
Thông t s 15/2009/TT – NHNN
15
Thông t s 13, đư dn
11

quỦ (tháng) trc. Theo quy đnh hin hành các khon n thuc nhóm 3, 4 và 5 là n xu
ca NHTM (chi tit xem Ph lc 2.2.5).
NHNN quy đnh và giám sát vic phân loi n và trích lp d phòng nhm bo đm
NHTM không b mt vn. ng thi vic trích lp d phòng cho các khon n xu làm
tng chi phí, t đó làm gim li nhun ca NHTM. Ngi gi tin đc bo v quyn li

tt hn vì nu mt NHTM có lng n xu cao, NH đó không th chia c tc. Ngoài nm
ni dung giám sát chính nêu trên, quy đnh v bo đm an toàn hot đng ca NHTM còn
mt s ni dung khác, trong đó có hn ch v kinh doanh bt đng sn.
Khung giám sát ca NHNN đư đc ban hành và liên tc cp nht, nâng cao nhm giám
sát tt hn na hot đng ca các NHTM. Rt nhiu ch tiêu giám sát đư gn tim cn vi
tiêu chun giám sát theo khuyn ngh ca Hip c Basel. V mt lỦ thuyt, vi mc đ
phát trin hin ti, nu các NHTM tuân th tt các quy đnh hin hành ca khung giám sát
thì an toàn ca c h thng NH s đc đm bo. Tuy nhiên, NHTM phi chu phí tn đ
tuân th khung giám sát và h có th có đng c hình thành các c ch đ không phi tuân
th. SHC là mt trong nhng c ch này.
2.3. Vn đ SHC gia các NH vƠ gia DN vi NH
2.3.1 SHC trên th gii
S hu chéo đc đnh ngha là doanh nghip A s hu doanh nghip B và ngc li
doanh nghip B s hu doanh nghip A. Alberto Onetti và Alessia Pisoni (2009) đnh
ngha s hu chéo  c là vic các công ty, thuc lnh vc công nghip và tài chính, nm
gi lâu dài c phn ca nhau. Theo Scher (2001), s hu chéo  Nht Bn thng đc
hiu là vic hai hoc nhiu công ty nm gi c phn ca nhau.
Quan h SHC gia NH và DN có  nhiu nc trên th gii và đc đúc kt nhiu nht ti
c và Nht Bn. Trái li, NH  các quc gia nh Anh và M phn nhiu theo đnh hng
th trng nên quan h SHC không ph bin.
Lp lun ng h cho rng SHC gia NH và DN làm gim bt cân xng thông tin, qua đó
NH có th h tr tt hn cho doanh nghip. Alberto Onetti và Alessia Pisoni (2009) cho
rng SHC gia NH, công ty bo him và các DN ln và mi quan h gn gi, liên kt gia
thành viên hi đng qun tr ca các công ty khác nhau là đc đim chính ca mi quan h
NH - DN  c. Mô hình truyn thng này đư h tr dn dt s thành công ca quá trình
12

công nghip hóa  c, góp phn to nên mt nn tng công nghip n đnh. Quan h
SHC vi các NH đm bo cho các DN s n đnh v s hu cùng tính liên tc trong qun
tr doanh nghip. ng thi SHC cho phép NH nm gi quyn lc quan trng trong các

DN t đó to nên cho NH mng li các mi quan h cá nhân, không phi luôn minh bch,
vi mt s nht đnh các nhà điu hành ca các công ty khác nhau.
Tuy nhiên Alberto Onetti và Alessia Pisoni (2009) cng ch ra rng, do nh hng ca tin
trình toàn cu hóa, đang hình thành mt xu hng hot đng theo đnh hng th trng
ca các NH c. Xu hng truyn thng kim soát DN thông qua s hu chéo, mc dù
đang gi vai trò ln, theo xu th đang dn gim đi tm quan trng.
Nghiên cu v SHC  Nht Bn có mt s đc thù. Các công ty  Nht Bn thng thit
lp quan h cht ch vi mt NH (gi là “main bank”). Các NH này cho vay và mua c
phn ca các doanh nghip. Scher (2001) cho thy hai lỦ do ca vic tn ti SHC gia NH
và DN là duy trì mi quan h kinh doanh n đnh và duy trì yêu cu đ vn. Mô hình
“main bank” đư đóng mt vai trò nht đnh trong s thnh vng ca kinh t Nht Bn k
t sau Chin tranh th gii 2. Tuy nhiên nghiên cu ca Scher cng cho thy mô hình
“main bank” không còn phù hp t nhng nm 1990 do đư góp phn to nên hu qu xu
cho nn kinh t Nht Bn. C th, do các NH không nhng thc hin không tt vai trò
giám sát các DN liên quan mà còn cp mt lng tín dng ln, kém cht lng cho các DN
này. Hu qu là các NH chu nhng khon n xu ln và b suy gim vn ch s hu.
Thêm vào đó, vic gim giá c phiu ca các DN liên quan mà NH nm gi s nh hng
đn t l CAR ca các NH theo Hip c Basel. Sau nhng n lc tái cu trúc tài chính
sau khng hong, mc đ SHC trong các NH Nht Bn đư gim.
Cuc khng hong tài chính châu Á 1997-1998 cng đư cho thy tác đng tiêu cc ca
SHC ti các quc gia ông Á và là mt trong nhng nguyên nhân dn đn n xu NH và
sp đ tài chính. Claessens, Djankov và Lang (1999) đư xác đnh rõ mi quan h s hu ti
các DN ln  châu Á vi các NCTH v s hu chéo. Các DN s hu gia đình ln  châu
Á đu nm quyn kim soát các NHTM đ có th s dng các NH tài tr cho các d án ca
mình và các công ty có liên quan, đi ngc li tinh thn các quy đnh nhm bo đm an
toàn hot đng.
13

2.3.2 SHC  Vit Nam
Gn vi phm vi nghiên cu ca lun vn, s hu chéo trong h thng ngân hàng Vit

Nam đc xác đnh là s hu hai chiu gia NH-NH, gia DN-NH, gia nhóm c đông và
ngân hàng. nh ngha này có th đc coi là s hu chéo mt cách trc tip, nhng s
hu chéo có th tn ti mt cách gián tip. Nu mt nhà đu t hoc mt nhóm các nhà đu
t hay mt doanh nghip s hu c ngân hàng A và ngân hàng B thì thc cht ngân hàng A
và ngân hàng B là s hu chéo ca nhau.
Các hình thc SHC gia NH-NH và gia DN-NH  VN đc lun vn khái quát và minh
ho bng ba s đ s hu đ s dng làm khung phân tích. ó là SHC gia NHTMNN và
DNNN, gia các NHTMCP và gia DN và NH.
2.3.2.1 SHC gia NHTMNN vƠ DNNN
Hình 2.2 SHC gia NHTMNN và DNNN








Ngun: Tác gi t v
Hình 2.2 minh ha vic DNNN và các NHTMNN có cùng ch s hu. iu này s to
xung đt trong các quyt đnh ca Chính ph trong vic giám sát hot đng ca
NHTMNN. Mt mt NHTMNN phi tuân th khung giám sát đ đm bo an toàn hot
CHÍNH PH
B Tài chính
NHNN
DNNN
NHTMNN
S hu
S hu
Qun lỦ

Tái
cp
vn
Cho vay ch đnh
Cho vay quan h
Giám sát
14

đng. Mt khác, NHTMNN phi chu s ch đo ca Chính ph trong vic cho vay các d
án ca các DNNN.
Là ch s hu ca NH, Chính ph phi góp đ vn cho NHTMNN nhm đáp ng quy đnh
v an toàn vn. Tuy nhiên NHNN, mt c quan ca Chính ph, li là ngi giám sát vic
thc hin tuân th quy đnh này.
Tình hung thng gp v vic NHTMNN không tuân th khung giám sát liên quan đn
quy đnh v d n tín dng ti đa cp cho mt khách hàng. Thc t cho thy nhng khon
cho vay, đu t ca NHTMNN vào DNNN vt t l va nêu s đc trình lên Chính ph
và thng đc phê duyt. Khung giám sát trong trng hp này không có nhiu hiu lc.
Vì thc hin theo ch đo nên các khon cp tín dng ch đnh cho DNNN s to đng c
cho NHTMN không báo cáo đy đ v n xu liên quan đn các khon vay ca DNNN.
S hu chéo gia NHTMNN và DNNN cng làm vô hiu hoá quy đnh ca khung giám
sát v thanh khon. Bi vì NHTMNN luôn có mt tâm lỦ  li ln (moral hazard) khi bit
rng nu mt thanh khon NHTMNN s luôn đc Chính ph ch đo NHNN cho vay tái
cp vn đ gii cu.
Vic không tuân th khung giám sát ca NHTMNN đ li hu qu sau cùng là Chính ph
phi dùng tin đóng thu ca dân, nhng ngi u quyn cho Chính ph, gii cu các
NHTMNN.
2.3.2.2 SHC gia các NHTMCP
V mt lỦ thuyt, SHC gia các NHTMCP đc minh ho bng Hình 2.3.

15

Hình 2.3 SHC gia hai NHTM







Ngun: Tác gi t v
Phân tích v SHC gia NH A và NH B cho thy tác đng tiêu cc gây nên tn tht cho các
c đông thiu s, ngi gi tin và cho toàn xư hi.
Mt hoc mt nhóm c đông s hu c phn chi phi NH A yêu cu NH A góp vn hoc
mua c phn ln ca NH B. Do nm c phn ln  NH B, NH A có th c ngi vào hi
đng qun tr (HQT) hay h tr nhân s cao cp tham gia điu hành. Do mi quan h
cht ch gia c đông ca NH A và NH B, xut hin các hành đng ri ro. NH B cho vay
hoc mua c phn ca các công ty do c đông ln ca NH A s hu hoc có liên quan.
Bng s hu chéo, các NHTM đư không vi phm các quy đnh v các hn ch nhm bo
đm an toàn hot đng ca NHTM. ó là các quy đnh v nhng trng hp không đc
cp tín dng, hn ch cp tín dng, gii hn cp tín dng và quy đnh v gii hn góp vn,
mua c phn.
ng thi, theo l trình tng vn điu l ca các NH theo quy đnh Ngh đnh 141 ca
Chính ph, c đông ca NH A có th vay vn t NH B đ góp vn vào NH mình đang s
hu. Vic đi vay đ góp vn vào các NHTM làm cho khung giám sát v vn t có ti thiu
mt hiu lc. Vì vic làm này nu xy ra ph bin s to nên vic tng vn o trong toàn h

thng NH. Các NHTM đư tng vn điu l nhng nng lc tài chính không đc nâng cao
tng ng nh mc tiêu đt ra ca chính sách.
C đông ln
Ngân hàng A
C đông thiu
s
Ngi gi tin
Ngân hàng B
C đông thiu
s
Ngi gi tin
S
hu
S hu
NHNN
Giám
sát
Tái
cp
vn
Cho vay