ĐO LƯỜNG TÁC ĐỘNG CỦA LỰA CHỌN NGƯỢC LÊN QUYẾT ĐỊNH MUA BẢO HIỂM Y TẾ TỰ NGUYỆN Ở VIỆT NAM VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ LÊN BỘ CHI QUỸ BẢO HIỂM Y TẾ.PDF

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
õõõõõ



N
N
G
G
U
U
Y
Y


N
N


T
T
H
H
A
A
N
N
H

H


H
H
U
U
Y
Y


N
N





O LNG TÁC NG CA LA CHN NGC
LÊN QUYT NH MUA BO HIM Y T T
NGUYN  VIT NAM VÀ TÁC NG CA NÓ
LÊN B CHI QU BO HIM Y T






LUN VN THC S KINH T

CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH CÔNG
MÃ S: 60.31.14


NGI HNG DN: PGS.TS V THÀNH T ANH






TP.H CHÍ MINH – NM 2011




i

0
LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s
liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi
hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc
Kinh t thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy kinh t Fulbright.


Hc viên

Nguyn Thanh Huyn
ii

1
LI CM N

Tôi xin trân trng bày t lòng bit n chân thành và s cm kích sâu sc ca mình
đn quý Thy Cô trong Chng Trình Ging dy Kinh t Fulbright đã hng dn tn tình
và khích l tôi trong quá trình hc tp, nghiên cu hoàn thành lun vn tt nghip.
c bit, tôi xin trân trng gi li cm n sâu sc đn TS. V Thành T Anh là
ngi hng dn khoa hc cho tôi trong sut quá trình nghiên cu và thc hin lun vn
này. Tôi xin gi li cm n đn TS. Cao Hào Thi đã giúp đ tôi phn đnh lng trong
lun vn ca mình.
iii

2
TÓM TT
Bo him y t (BHYT) là mt chính sách ca mi quc gia trên th gii do Chính ph
quy đnh, nhm huy đng s đóng góp ca mi tng lp trong xã hi đ thanh toán chi phí y t
cho ngi tham gia bo him.  Vit Nam, BHYT là chính sách an sinh xã hi quan trng ca
ng và Nhà nc. Tuy nhiên, chính sách này hin nay còn nhiu vn đ bt cp, trong đó
Qu BHYT b bi chi trong my nm gn đây là vn đ ln và rt đáng lo ngi. Có nhiu
nguyên nhân dn đn tình trng bi chi ca Qu BHYT. Trong nghiên cu ca mình, tác gi
quan tâm đn vn đ “la chn ngc trong Bo him y t t nguyn (BHYTTN) có phi là
mt trong nhng nguyên nhân gây nên tình trng bi chi qu BHYT hay không và mc đ la
chn ngc trong BHYTTN  Vit Nam hin nay nh th nào?”.
 chng minh cho nghi vn ca mình, tác gi tin hành chy mô hình hi quy trên b
s liu iu tra mc sng h gia đình (VHLSS) nm 2008, kt qu cho thy có tn ti tình
trng la chn ngc trong BHYTTN và tác gi cng đã đo lng đc mc đ ca nó.
 đo lng tác đng ca la chn ngc trong BHYTTN đn bi chi Qu BHYT,

tác gi s dng mt s phép tính toán khác trên b s liu VHLSS 2006 và 2008. Kt qu
cho thy la chn ngc trong BHYTTN thc s là nguyên nhân gây bi chi Qu BHYT.
Phn chi phí mà Qu BHYT phi bù cho nhóm đi tng tham gia BHYTTN chim
khong 70% tng bi chi ca Qu BHYT trong nm 2008, đây là con s rt ln.
T kt qu phân tích ca mình, tác gi đ xut mt vài gi ý v chính sách nhm hn
ch tác đng ca la chn ngc đn bi chi qu BHYT: Tng mc đng chi tr trong thanh
toán phí khám cha bnh ca ngi tham gia BHYTTN; Xã hi hoá y t toàn dân; Phân lung
nhóm đi tng tham gia BHYTTN theo tình trng sc kho t đó xác đnh mc phí mua
BHYTTN; ng thi thc hin chính sách h tr mc phí mua BHYTTN cho phù hp vi
nhóm đi tng có thu nhp bình quân thp hn mc thu nhp bình quân đu ngi ca c
nc.
Tác gi cho rng kt hp phân lung đi tng tham gia BHYTTN, t đó xác đnh
mc phí mua BHYT theo tình trng sc kho; đng thi thc hin chính sách h tr mc phí
mua BHYTTN cho nhóm đi tng có thu nhp bình quân thp hn mc thu nhp bình quân
đu ngi ca c nc là phù hp và có tính kh thi nht. Có nh vy, qu BHYTTN s phn
nào cân đi đc thu, chi; mt khác chính sách này còn quan tâm đn nhóm đi tng có thu
nhp thp trong xã hi nên d đc xã hi chp nhn nu b bi chi Qu.
iv

3
MC LC

LI CAM OAN i
LI CM N ii
TÓM TT iii
MC LC iv
DANH MC CÁC T VIT TT vii
DANH MC CÁC BNG BIU viiiU
DANH MC HÌNH V ix
CHNG 1: GII THIU  TÀI NGHIÊN CU 1U

1.1. Bi cnh chính sách 1
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu ca Lun vn 2
1.2.1. Mc tiêu 2
1.2.2. Câu hi nghiên cu 2
1.3. Phng pháp nghiên cu 2
1.4. Gii hn và phm vi nghiên cu ca lun vn 3
1.5. Kt cu lun vn 3
CHNG 2: C S LÝ THUYT 4
2.1. Lý thuyt v Bo him y t và Bo him y t t nguyn 4
2.1.1. Gii thiu v BHYT 4
2.1.2. Gii thiu v BHYTTN 5
2.2. Khung lý thuyt 6
2.2.1. Thuyt nhu cu ca Maslow 6
2.2.2. Lý thuyt v hành vi ngi tiêu dùng 6
2.2.3. Lý thuyt v thông tin bt cân xng 7
v

CHNG 3: TÁC NG CA LA CHN NGC LÊN QUYT NH
MUA BHYTTN  VIT NAM 10

3.1. Phng pháp lun 10
3.1.1. Các nghiên cu thc nghim 10
3.1.2. La chn bin trong mô hình thc nghim 13
3.1.3. Phng pháp 15
3.1.4. Mô hình thc nghim và gii thích các bin trong mô hình 16
3.1.5. D liu 20
3.2. o lng tác đng ca la chn ngc lên quyt đnh mua BHYTTN  Vit Nam20
3.2.1. Thng kê mô t s liu 20
3.2.2. Kim tra đa cng tuyn 23
3.2.3. Kt qu hi quy 24

3.2.4. Gii thích kt qu hi quy và tho lun 26
3.2.5. Kt lun 28
CHNG 4: O LNG TÁC NG CA LA CHN NGC TRONG
BHYTTN N BI CHI QU BHYT 30
4.1. Phng pháp và d liu 30
4.1.1. Phng pháp 30
4.1.2. D liu 31
4.2. Kt qu, phân tích và tho lun 31
4.2.1. So sánh chi phí y t gia nm 2006 và 2008 31
4.2.2. o lng tác đng ca la chn ngc trong BHYTTN đn bi chi qu BHYT
32
4.2.3. Kt lun 33
CHNG 5: KT LUN VÀ KIN NGH 35
5.1. Kt lun 35
vi

5.2. Gi ý chính sách 35
5.2.1. Khuyn ngh chính 36
5.2.2. Khuyn ngh ph 37
5.3. Hn ch ca đ tài 38
TÀI LIU THAM KHO 39
PH LC 41

vii

4
DANH MC CÁC T VIT TT

AS La chn ngc
CPI Ch s giá hàng tiêu dùng

BH Bo him
BHXH Bo him xã hi
BHYT Bo him y t
BHYTBB Bo him y t bt buc
BHYTTN Bo him y t t nguyn
KCB Khám cha bnh
THCS Trung hc c s
TTBCX Thông tin bt cân xng
VHLSS 2006
(Viet Nam Household Living Standard Survey): Kho sát mc sng
h gia đình Vit Nam nm 2006
VHLSS 2008
(Viet Nam Household Living Standard Survey): Kho sát mc sng
h gia đình Vit Nam nm 2008



viii

5
DANH MC CÁC BNG BIU


Bng 3.1: Các bin có ý ngha trong các mô hình thc nghim 14
Bng 3.2: Các bin gii thích trong mô hình thc nghim 17
Bng 3.3: Kt qu kim tra đa cng tuyn 23
Bng 3.4: Kt qu mô hình hi quy tng quát 24
Bng 3.5: Kt qu mô hình hi quy gii hn 25
Bng 3.6: Tác đng biên ca các h s hi quy trong mô hình hi quy gii hn 25
Bng 4.1: CPI ca nhóm hàng hoá dc phm, y t nm 2008 so vi 2006 31

Bng 4.2: Chi phí y t bình quân đu ngi nm 2006 và 2008 31
Bng 4.3: o lng tác đng ca la chn ngc đn bi chi Qu BHYT 33
Bng 4.4: T trng s ngi có mc chi tiêu bình quân di mc chi tiêu trung bình ca c
nc trên tng s ngi đc kho sát 34
ix

6
DANH MC HÌNH V

Hình 2.1: Th trng xe ô tô cht lng cao 8
Hình 2.2: Th trng xe ô tô cht lng thp. 8
Hình 3.1: Các nhân t nh hng đn quyt đnh mua BHYTTN. 19
Hình 3.2: T l BHYTTN theo trình đ giáo dc và gii tính ca ngi đc kho sát 21
Hình 3.3: T l BHYTTN theo dân tc 22
Hình 3.4: T l BHYTTN theo trình đ giáo dc và gii tính ca ch h 22
Hình 4.1: Chi phí y t bình quân/ngi nm 2006 và 2008 đã điu chnh lm phát 32
1

7
CHNG 1: GII THIU  TÀI NGHIÊN CU

14
1.1. Bi cnh chính sách
Bo đm sc kho cho nhân dân là mt công vic ht sc quan trng ca Nhà nc,
vì ngi dân có sc kho mi sng kho mnh và làm vic tt đ góp phn phát trin kinh
t - xã hi, xây dng đt nc. Vì vy, BHYT phi luôn là mt chính sách cn đc Nhà
nc quan tâm trong mi thi k. Bên cnh đó, BHYT còn là công c quan trng đ Nhà
nc thc hin chính sách an sinh xã hi, đm bo công bng và bo v sc kho cho
ngi nghèo, nhng ngi chu nhiu thit thòi trong xã hi.
BHYT đã đc trin khai t nm 1992 vi hình thc là bo him y t bt buc

(BHYTBB), đn nm 2005 BHYTTN đc trin khai t ngh đnh 63/2005/N-CP ban
hành ngày 16/5/2005, tuy thi gian thc hin cha lâu nhng vai trò ca BHYT nói chung
và BHYTTN nói riêng đã ngày càng tr nên quan trng vi ngi dân Vit Nam.
BHYT hin nay gm hai hình thc: BHYTBB và BHYTTN. Trong nhng nm gn
đây tc đ phát trin ca BHYT nói chung và BHYTTN nói riêng là rt đáng k (v s
lng ngi tham gia, s ngi th hng, cht lng dch v …), điu này càng khng
đnh hn na vai trò quan trng ca BHYT đi vi đi sng ca ngi lao đng. Cho đn
cui nm 2004, s ngi tham gia BHYTTN ch có 6.394 nghìn ngi. Nm 2005 tng lên
9.133 nghìn ngi, nm 2006: 11.120 nghìn ngi, nm 2007: 9.379 nghìn ngi và nm
2008: 10.641 nghìn ngi (xem Ph lc 1).
Mc dù đt đc thành tu trong vic gia tng đi tng tham gia BHYT nói chung
và BHYTTN nói riêng, nhng nhng nm gn đây BHYT Vit Nam li gp phi vn đ rt
nghim trng và nan gii, Qu BHYT thng xuyên b bi chi vi con s rt ln. Trc
khi Ngh đnh 63 ra đi, vi nhng quy đnh “cht ch”, qu BHYT kt d khong 2.000
t đng. Sau đó, s “ni lng” v đi tng tham gia BHYTTN ban hành theo Thông t
liên tch s 22/2005/TTLT ngày 24/08/2005 khin tình trng bi chi bt đu. Nm 2005
qu BHYT bi chi 136,7 t đng; nm 2006: 1210,5 t đng; nm 2007: 1.840 t đng và
nm 2008: 1.450 t đng (xem ph lc 2). Trong đó, ngun gc bi chi qu BHYT ch
yu t hình thc BHYTTN, t nm 2005 đn nm 2008 Qu BHYT bi chi vi s tin rt
ln và t trng bi chi ca BHYTTN đu cao hn BHYTBB.
2

Có nhiu nguyên nhân gây ra tình trng bi chi qu BHYT, trong đó tn ti tình
trng la chn ngc trong BHYTTN là mt trong nhng nguyên nhân dn đn bi chi
qu BHYT trong thi gian qua
1
. Tuy nhiên, thc t tình trng la chn ngc có tn ti
trong BHYTTN  Vit Nam hay không và nó có thc s tác đng lên tình trng bi chi
qu BHYT hay không thì đn thi đim này cha có nghiên cu nào đo lng đc điu
đó. Thit ngh, cn có nghiên cu v vn đ trên đ đa ra nhng bng chng xác thc

nhm làm cn c cho vic đa ra các gi ý chính sách vì vy tác gi đã la chn đ tài này
làm lun vn thc s ca mình.
15
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu ca Lun vn
28
1.2.1. Mc tiêu
Theo ý kin ca tác gi vn đ la chn ngc trong BHYTTN  Vit Nam là
nguyên nhân không nh dn đn tình trng bi chi qu BHYT. Vì vy, đ tài s tp trung
đo lng tác đng ca la chn ngc lên quyt đnh mua BHYTTN  Vit Nam và tác
đng ca nó đn bi chi qu BHYT. T đó, đ xut nhng gii pháp nhm hn ch tác
đng ca la chn ngc đn bi chi qu BHYT.
29
1.2.2. Câu hi nghiên cu
T bi cnh trình bày  trên, câu hi chính sách đt ra là:
1) Tác đng ca la chn ngc lên quyt đnh mua BHYTTN  Vit Nam nh th
nào? ây có phi là nguyên nhân dn đn tình trng bi chi qu BHYT?
2) Làm th nào đ hn ch tình trng la chn ngc trong BHYTTN và hn ch
tác đng ca nó lên bi chi qu BHYT?
16
1.3. Phng pháp nghiên cu
Nghiên cu s dng phng pháp đnh lng chy mô hình hi quy đ ch ra có
tn ti tình trng la chn ngc trong BHYTTN  Vit Nam hay không và đo lng tác
đng ca nó lên quyt đnh mua BHYTTN ca ngi dân. Chi tit v phng pháp đc
đ cp  chng 3.
Tác gi s dng phng pháp thng kê mô t đ đo lng tác đng ca la chn
ngc trong BHYTTN đn bi chi qu BHYT, chi tit v phng pháp đc đ cp 
chng 4.


1

B Y t (2008), Báo cáo chung tng quan ngành y t nm 2008: Tài chính y t  Vit Nam, tr.50
3

17
1.4. Gii hn và phm vi nghiên cu ca lun vn
 tài ch nghiên cu BHYTTN mà không nghiên cu BHYTBB. Vì đi vi
BHYTBB, tt c các cá nhân thuc đi tng này đu phi tham gia k c ngi kho
mnh và ngi hay đau m. Vì vy, không có la chn ngc trong BHYTBB.
18
1.5. Kt cu lun vn
Kt cu ca lun vn gm 5 chng. Trong chng 1 tác gi gii thiu bi cnh
chính sách, mc tiêu nghiên cu t đó xác đnh câu hi chính sách và trình bày phng
pháp cng nh gii hn và phm vi nghiên cu ca đ tài. Trong chng 2, tác gi trình
bày c s lý thuyt nhm đa ra khung lý thuyt vng chc cho đ tài. K đn  chng 3,
tác gi đo lng tác đng ca la chn ngc lên quyt đnh mua BHYTTN  Vit Nam,
đu tiên là tng quan các nghiên cu thc nghim nhm làm c s đ đa ra mô hình
nghiên cu ca mình, k đn tác gi la chn phng pháp nghiên cu, b d liu và cui
cùng chy mô hình hi quy.  chng 4, tác gi đo lng tác đng ca la chn ngc
trong BHYTTN đn bi chi qu BHYT, phn này tác gi thc hin hai phép tính toán,
phép tính toán th nht nhm so sánh chi phí y t bình quân đu ngi ca nm 2008 so
vi nm 2006 trên cùng nhóm đi tng đc kho sát trong hai nm nhng khác nhau 
hành vi tham gia BHYTTN, phép tính toán th hai, tác gi đi đo lng tác đng ca la
chn ngc trong BHYTTN đn bi chi qu BHYT.  chng cui cùng, tác gi tóm tt
li nhng kt qu nghiên cu ca đ tài và trên c s đó tác gi đa ra nhng gi ý chính
sách.

4

8
CHNG 2: C S LÝ THUYT

19
2.1. Lý thuyt v Bo him y t và Bo him y t t nguyn
30
2.1.1. Gii thiu v BHYT
BHYT là mt chính sách xã hi quan trng, mang ý ngha nhân đo và có tính chia
s cng đng sâu sc, đc ng và Nhà nc ht sc coi trng và luôn đc đ cao trong
h thng an sinh xã hi.
2

Vai trò ca BHYT
3

Vai trò ca BHYT đi vi s phát trin ca con ngi
BHYT góp phn vào vic n đnh và nâng cao sc kho ca nhân dân, là vn quý
trong vic to ra ca ci vt cht và tinh thn cho xã hi. Ngoài ra, BHYT còn góp phn
vào vic to điu kin giúp ngi dân lành bnh và tái hoà nhp li xã hi, giúp n đnh
sn xut kinh doanh cá nhân và xã hi. Mt khi các cá nhân đã an tâm và tin tng vào
chính sách ca Nhà nc thì n đnh xã hi s bn vng.
BHYT và vic thc hin công bng xã hi
Xét trên phm vi toàn din nn kinh t - xã hi, BH nói chung đóng vai trò nh mt
công c an toàn và d phòng, đm bo kh nng hot đng n đnh ca các thành phn
trong xã hi. BHYT góp phn vào vic an sinh xã hi v phng din chm sóc sc kho
cng nh to công bng trong chm sóc sc kho gia các tng lp dân c trong xã hi.
Vai trò ca BHYT đi vi vic xã hi hoá công tác y t
Vai trò này đc th hin qua các khía cnh: ngun thu ca BHYT tng bc đm
nhim đc mt phn kinh phí y t. BHYT đã và đang đóng mt vai trò tích cc trong h
thng y t Vit Nam trong vic gia tng c hi tip cn dch v chm sóc sc kho ca
ngi dân bng cách phát trin h thng dch v y t công và t, to điu kin thun li

cho ngi dân khi mun tip cn vi các dch v chm sóc sc kho, các đi tng tham
gia BHYT ngày càng đc m rng đn hu ht các tng lp dân c.



2
Ban tuyên giáo Trung ng ng (2009), Hng ti Bo him y t toàn dân, NXB Thi i, Tr.11.
3
Trng i hc Lao đng – Xã hi - c s 2 (2007), Giáo trình Bo him xã hi, NXB Lao đng – Xã hi,
tr.123.
5

Nguyên tc hot đng ca BHYT
c quy đnh ti điu 3 Lut Bo him y t ban hành ngày 14/11/2008 nh sau:
1. m bo chia s ri ro gia nhng ngi tham gia BHYT.
2. Mc đóng BHYT đc xác đnh theo t l phn trm ca tin lng, tin công,
tin lng hu, tin tr cp hoc mc lng ti thiu ca khu vc hành chính.
3. Mc hng BHYT theo mc đ bnh tt, nhóm đi tng trong phm vi quyn
li ca ngi tham gia BHYT.
4. Chi phí khám bnh, cha bnh BHYT do qu BHYT và ngi tham gia BHYT
cùng chi tr.
5. Qu BHYTđc qun lý tp trung, thng nht, công khai, minh bch, đm bo
cân đi thu, chi và đc Nhà nc bo h.
Các hình thc ca BHYT. BHYT gm 2 hình thc: BHYTBB và BHYTTN.
BHYTBB gm các nhóm đi tng: Cán b công chc nhà nc, lao đng trong
doanh nghip, ngi nghèo và các đi tng chính sách xã hi khác.
BHYTTN gm các nhóm đi tng: Hc sinh – sinh viên và các đi tng t
nguyn khác (lao đng t do, h gia đình…).
31
2.1.2. Gii thiu v BHYTTN

BHYTTN là chng trình BHYT phi li nhun vi phí bo him đng mc cho
tng nhóm đi tng  tng khu vc, do BHXH Vit Nam thc hin. Chng trình BHYT
đc thc hin theo nguyên tc t nguyn và hoàn toàn khác vi khái nim BHYTTN –
thng mi  nc ngoài.
4

a) Hình thc t chc BHYTTN
5

BHYTTN đc t chc thc hin theo đa gii hành chính và theo nhóm đi tng,
c th:
Theo đa gii hành chính: áp dng cho h gia đình, t chc trin khai theo cp xã,
phng, th trn.
Theo nhóm đi tng: áp dng cho hc sinh, sinh viên đang theo hc ti các c s
giáo dc, đào to thuc h thng giáo dc quc dân; thành viên, hi viên ca các đoàn th,
hi qun chúng.


4
B Y t (2008), Báo cáo chung tng quan ngành y t nm 2008: Tài chính y t  Vit Nam.
5
Trng i hc Lao đng – Xã hi - c s 2 (2007), Giáo trình Bo him xã hi, NXB Lao đng – Xã hi,
tr.126
6

b) i tng tham gia BHYTTN
i tng tham gia ca BHYTTN đc hng dn ti Thông t liên tch
s 06/2007/TTLT-BYT-BTC ban hành ngày 30/3/2007 và sa đi b sung theo Thông t
liên tch s 14/2007/TTLT-BYT-BTC ban hành ngày 10/12/2007.
BHYTTN đc áp dng vi mi công dân Vit Nam (tr nhng ngi đã có th

BHYTBB đc quy đnh ti iu l BHYT ban hành kèm theo Ngh đnh s 63/2005/N-
CP ngày 16/5/2005 ca Chính ph và tr em di 6 tui), c th:
a) Thành viên trong h gia đình, gm nhng ngi có tên trong s h khu và cùng
sng trong mt gia đình; trng hp không có tên trong s h khu, nhng có đng ký tm
trú vi thi hn ít nht mt nm và cùng chung sng trong mt h gia đình thì đc tham
gia cùng h gia đình đó nu có nhu cu.
b) Hc sinh, sinh viên đang theo hc ti các c s giáo dc thuc h thng giáo dc
quc dân.
c) Cán b dân s, gia đình và tr em  xã, phng, th trn (gi chung là cp xã)
theo Quyt đnh s 240/2006/Q-TTg ngày 24/10/2006 ca Th tng Chính ph v thc
hin ch đ bo BHYTTN đi vi cán b dân s, gia đình và tr em  xã, phng, th trn.
20
2.2. Khung lý thuyt
32
2.2.1. Thuyt nhu cu ca Maslow
Theo thuyt nhu cu ca Maslow, con ngi có 5 h thng nhu cu: Nhu cu c
bn; Nhu cu v an toàn; Nhu cu v xã hi; Nhu cu đc quý trng và Nhu cu đc th
hin mình. Khi con ngi đã tho mãn đc nhng nhu cu c bn h bt đu có nhu cu
đc bo v, hành vi mua BHYTTN chính là đ đáp nhng nhu cu an toàn này. Ngi
tiêu dùng mua bo him vì s nhng ri ro không th lng trc có th xy ra trong
tng lai nh hng đn sc kho và đi sng ca h vì khi đó chi phí KCB s là gánh
nng rt ln đi vi h và gia đình. Vì vy đ yên tâm, ngi tiêu dùng mua BHYT nhm
đ phòng nhng ri ro, bt trc v sc kho có th xy ra trong tng lai.
33
2.2.2. Lý thuyt v hành vi ngi tiêu dùng
Theo lý thuyt hành vi ngi tiêu dùng ca kinh t hc vi mô, ngi tiêu dùng la
chn mua loi hàng hoá nào là do s thích ca h quyt đnh, h s chn mua loi hàng
hoá mang li cho h đ tho dng cao nht (nguyên tc ti đa hoá đ tho dng).  đây, h
quyt đnh mua BHYTTN ca nhà nc mà không mua loi hình BHYT nào khác vì
BHYTTN đem li cho h hu dng biên cao hn. Phí tham gia thp và không phân bit

7

theo tình trng sc kho ca ngi tham gia BH mà quyn li đc hng li rt nhiu:
đc chi tr 80% chi phí KCB.
34
2.2.3. Lý thuyt v thông tin bt cân xng
a) Khái nim v thông tin bt cân xng
Thông tin bt cân xng là tình trng trong mt giao dch, mt bên có thông tin đy
đ hn và tt hn so vi bên còn li (ng Vn Thanh, 2009).
b) H qu ca thông tin bt cân xng
La chn ngc hay la chn bt li
La chn ngc là hu qu ca thông tin bt cân xng xy ra trc khi giao dch
đc thc hin (ng Vn Thanh, 2009).
T thông tin bt cân xng dn đn tình trng la chn ngc, đó là tình trng mt
trong các bên không có thông tin đy đ nh các bên còn li v cht lng sn phm dn
đn khi tham gia trong th trng h h thp k vng ca mình v cht lng sn phm nên
ch tr giá  mc trung bình. Kt qu cui cùng cht lng sn phm tham gia trên th
trng ngày càng gim, th trng ch còn li sn phm xu, hàng tt b hàng xu đy ra
khi th trng.
Ví d kinh đin là th trng xe ô tô c (Pindyck & Rubinfeld, 1999). Gi s có hai
loi xe đc đem bán trên th trng xe ô tô c – xe cht lng cao và xe cht lng thp.
Gi s c ngi bán và ngi mua đu bit rõ v cht lng mi loi xe, nh vy s
có hai loi th trng đc trình bày  hình 2.1 và 2.2. Giá cân bng ca th trng ô tô
cht lng cao là $10.000trong khi  th trng ô tô cht lng thp là $5.000. Tuy nhiên,
trong thc th ngi bán ô tô bit rõ v cht lng xe trong khi ngi mua thì không bit
rõ vì vy khi mua h s coi mi chic xe đu có cht lng “trung bình”. Cu loi xe có
cht lng trung bình là D
M
nm di đng cu xe có cht lng cao (D
H

) nhng li nm
trên đng cu xe có cht lng thp (D
L
). Hin ti, có 25.000 xe cht lng cao và 75.000
xe cht lng thp đc bán. Khi ngi mua bt đu nhn ra rng hu ht xe đem bán đu
có cht lng thp, cu ca h s thay đi. ng cu mi s là D
LM
, tc là xét trung bình
các loi xe đem bán ch có cht lng t thp đn trung bình. Tuy nhiên, c cu các loi xe
đc bán s thay đi, thm chí còn nghiêng mnh v phía các loi xe cht lng thp.
ng cu dch chuyn nhiu hn v bên trái, tip tc chuyn c cu các loi xe v phía
loi cht lng thp. S dch chuyn này s còn tip tc cho đn khi ch có xe cht lng
8

thp đc bán. Ti đim đó, giá th trng s quá thp khin không mt chic xe cht
lng cao nào có th đc đem bán.
Hình 2.1. Xe ô tô cht lng cao Hình 2.2. Xe ô tô cht lng thp












S

H
D
H
D
M
D
LM
D
L
S
L
D
M
D
LM
D
L
$10.000

$5.000

25.000

50.000

50.000

75.000

P

H
Q
H
P
L
Q
L
Hu qu ca thông tin bt cân xng trên th trng xe c là cht lng xe tham gia
th trng và giá ca chúng ngày càng gim, th trng ch còn li xe xu vì hàng tt b
hàng xu đy ra khi th trng và th trng xe c có nguy c bin mt.
Ri ro đo đc hay tâm lý  li
Ri ro đo đc hay tâm lý  li là tình trng cá nhân hay t chc không còn đng
c đ c gng hay hành đng mt cách hp lý nh trc khi giao dch xy ra. Ri ro đo
đc là hu qu ca thông tin bt cân xng nó xy ra sau khi giao dch đc thc hin
(ng Vn Thanh, 2009).
Vn đ ngi y quyn – ngi tha hành
Là nhng trng hp mt bên (ngi y quyn) tuyn dng mt bên khác (ngi
tha hành) đ thc hin mt hay nhng mc tiêu nht đnh. Ngi tha hành theo đui
mc tiêu khác vi ngi y quyn (do đng c khác nhau). Thông tin bt cân xng làm
cho ngi y quyn khó cng ch thi hành, đánh giá hay khuyn khích công vic. ây là
s hi t ca c la chn ngc và ri ro đo đc (ng Vn Thanh, 2009).
c) Thông tin bt cân xng dn đn vn đ la chn ngc trên th trng bo him
Thông tin bt cân xng dn đn vn đ la chn ngc trên th trng bo him
(Pindyck & Rubinfeld, 1999). Ti sao nhng ngi trên 65 tui li rt khó khn khi mua
9

BHYT, cho dù phí bo him có bng bao nhiêu? Nhng ngi già hn thng có xác sut
b m nng cao hn rt nhiu, nhng ti sao phí bo him không tng đ phn ánh đúng
mc ri ro cao hn đó? Lý do chính là có tình trng thông tin bt cân xng. Nhng ngi
mun mua bo him nm đc hin trng sc khe chung ca h rõ hn bt c mt công

ty bo him nào, cho dù các công ty có kiên quyt yêu cu giám đnh sc khe. Kt qu là
s có hin tng la chn ngc. Do nhng ngi hay m đau thng mun bo him
nhiu hn nên t l ngi hay m đau trong s nhng ngi mua BHYT s tng lên. Vic
này s buc phí bo him phi tng, do đó s có nhiu ngi khe mnh s nhn ra vic h
ít có kh nng b bnh nng và la chn không mua bo him. iu này li tip tc làm
tng t l ngi hay đau m, làm phí bo him li phi tng cao và c nh vy cho đn khi
gn nh tt c nhng ngi mun mua BHYT đu là nhng ngi hay m đau. Ti thi
đim đó, vic bán BHYT không còn sinh li đc na.
Trong BHYTTN  Vit Nam, thông tin bt cân xng xy ra khi bên mua BHYTTN
bit rõ v tình trng sc kho ca mình trong khi bên bán li không nm rõ tình trng sc
kho ca ngi mua. Dn đn kt qu tình trng la chn ngc trong BHYTTN là ch
nhng ngi hay đau m mi mua BHYTTN còn nhng ngi kho mnh li ít tham gia
chính sách này.
10

9
CHNG 3: TÁC NG CA LA CHN NGC
LÊN QUYT NH MUA BHYTTN  VIT NAM.


21
3.1. Phng pháp lun
35
3.1.1. Các nghiên cu thc nghim
a) Nghiên cu ca: Mirko Bendig and Thankom Arun (2011), “Enrolment in Micro Life
anh Health Insurance: Evidences from Sri Lanka” [18]. Nghiên cu trình bày bng chng
v các yu t nh hng đn quyt đnh tham gia các loi hình BH, bao gm: BH cuc
sng, BHYT và các loi BH khác. Tuy nhiên, vi mc tiêu nghiên cu ca mình tác gi ch
tham kho phn nghiên cu v các yu t nh hng đn quyt đnh tham gia BHYT. nh
ngha các bin đc trình bày  ph lc 3.

Nghiên cu s dng mô hình Probit đ nghiên cu các yu t nh hng đn quyt
đnh tham gia BHYT. Mô hình hi quy cho kt qu nh sau:
 mc ý ngha 1%, bin “gii tính ch h” có ý ngha thng kê tác đng lên quyt
đnh mua BHYT, nu ch h là n thì xác sut mua BHYT cao hn ch h là nam. Bin
“trình đ giáo dc ca ch h” có ý ngha thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua
BHYT. Bin “ngh nghip ca ch h” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc lên quyt
đnh mua BHYT, nu ch h t làm ch hoc hot đng trong các ngành nông nghip và
phi nông nghip thì xác sut mua BHYT s thp, nu ch h b tht nghip thì xác sut
mua BHYT cng s thp. Bin “tài sn” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc lên quyt
đnh mua BHYT, nu gia đình có càng nhiu tài sn thì xác sut mua BHYT ca h s
càng thp vì cú sc v chi phí y t nh hng không đáng k đn h.
 mc ý ngha 5%, bin “tui ca ch h” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc
lên quyt đnh mua BHYT.
 mc ý ngha 10%, bin “t đánh giá ri ro” có ý ngha thng kê tác đng tích cc
lên quyt đnh mua BHYT, nu cá nhân t đánh giá ri ro ca mình càng cao thì h càng
có nhiu kh nng mua BHYT.
b) Nghiên cu ca: Ramesh Bhat, Nishant Jain (2006), “Factoring affecting the demand
for insurance in a micro health insurance scheme” [19]. Nghiên cu trình bày hai vn đ:
xác đnh các yu t nh hng đn quyt đnh mua BHYT và các yu t có nh hng
11

đn s tin mua BHYT. Vi mc tiêu nghiên cu ca mình, tác gi ch tham kho phn xác
đnh các yu t nh hng đn quyt đnh mua BHYT. nh ngha các bin đc trình bày
 ph lc 4.
Nghiên cu s dng mô hình Probit đ nghiên cu các yu t nh hng đn quyt
đnh mua BH. Mô hình hi quy cho kt qu nh sau:
 mc ý ngha 10%, bin “thu nhp” có ý ngha thng kê tác đng tích cc lên
quyt đnh mua BHYT, thu nhp càng cao thì xác sut mua BHYT ca h gia đình càng
cao. Bin “Chi phí y t trên tng chi phí ca h gia đình” có ý ngha thng kê tác đng tích
cc lên quyt đnh mua BHYT, chi phí y t trên tng chi phí ca h gia đình càng cao thì

xác sut mua BHYT ca h gia đình càng cao. Bin “tui” có ý ngha thng kê tác đng
tích cc lên quyt đnh mua BHYT. Bin “Phm vi bnh tt đc bo him” có ý ngha
thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT. Bin “Chi phí bnh tt k vng” có
ý ngha thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT, h gia đình k vng chi phí
bnh tt càng cao thì xác sut mua BHYT ca h càng cao. Bin “Kin thc v BH” có ý
ngha thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT.
c) Nghiên cu ca: Ha Nguyen, James Knowles (2010), Demand for voluntary health
insurance in developing countries: The case of Vietnam’s school-age children and
adolescent student health insurance program [20]. nh ngha các bin đc trình bày 
ph lc 5.
Nghiên cu s dng mô hình Probit và trin khai mô hình đnh lng theo chin
lc t mô hình đn gin đn mô hình phc tp. Kt qu mô hình hi quy:
 mc ý ngha 1%, bin “trình đ giáo dc ca ngi đc kho sát” có ý ngha
thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT hc sinh (SHI), hc sinh THCS và
ph thông trung hc mua SHI nhiu hn các bc hc khác. Bin “tui” có ý ngha thng kê
tác đng tiêu cc lên quyt đnh mua SHI, tui càng ln xác sut mua SHI càng thp. Bin
“thu nhp” có ý ngha thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua SHI, thu nhp h gia
đình càng cao xác sut mua SHI cho con cái ca h càng cao (nhóm 5 có xác sut mua SHI
cao nht). Bin “gii tính ca ch h” có ý ngha thng kê tác đng lên quyt đnh mua
SHI, nu ch h là n xác sut mua SHI cho con cái ca h cao hn ch h là nam. Bin
“s tr em đc đi hc trong h gia đình” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc lên quyt
đnh mua SHI, nu h gia đình có càng nhiu tr em đc đi hc thì xác sut mua SHI s
càng thp. Bin “khong cách đn bnh vin tnh” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc
12

lên quyt đnh mua SHI, nu khong cách đn bnh vin tnh càng xa thì xác sut mua SHI
s càng thp. Bin “cht lng ca bnh vin tnh” có ý ngha thng kê tác đng tích cc
lên quyt đnh mua SHI. Nu cht lng ca bnh vin tnh càng tt thì xác sut mua SHI
s càng cao.
 mc ý ngha 5%, bin “trình đ giáo dc ca ch h” có ý ngha thng kê tác

đng tích cc lên quyt đnh mua SHI, trình đ giáo dc ca ch h càng cao thì xác sut
mua SHI cho con cái ca h s càng cao hn. Bin “gii tính” có ý ngha thng kê tác
đng tích cc lên quyt đnh mua SHI, bé trai có kh nng đc mua SHI nhiu hn bé
gái, điu này phn ánh xu hng thích con trai hn con gái  đa phng. Bin “dân tc”
có ý ngha thng kê tác đng lên quyt đnh mua SHI, nu ngi đc kho sát là dân tc
thiu s thì xác sut mua SHI thp hn các dân tc khác.
T đánh giá tình trng sc kho không có ý ngha thng kê. Ngha là tình trng sc
kho ca mt đa tr tt hay xu không nh hng đn xác sut mua SHI. Kt qu này cho
thy, không tìm thy du hiu tn ti la chn ngc trong BHYTTN ca hc sinh.
d) Nghiên cu ca: Judith Lammers & Susan Warmerdam (2010), Adverse selection in
voluntary micro health insurance in Nigeria [22]. nh ngha các bin đc trình bày 
ph lc 6.
Nghiên cu s dng mô hình hi quy Logit và trin khai mô hình đnh lng theo
chin lc t mô hình đn gin đn mô hình phc tp. Chy mô hình đnh lng trên 2
nhóm, nhóm đc kim soát và nhóm không đc kim soát. Kt qu hi quy nh sau:
 mc ý ngha 1%, bin “sc tc” có ý ngha thng kê tác đng lên quyt đnh mua
BH. Nu cá nhân là Hi giáo thì xác sut mua BH cao hn nhng tôn giáo khác. Bin “quy
mô h” có ý ngha thng kê tác đng tiêu cc lên quyt đnh mua BH, gia đình nh hn có
nhiu kh nng mua BH hn. Bin “thu nhp” có ý ngha thng kê tác đng tích cc lên
quyt đnh mua BH. Thu nhp cao hn có nhiu kh nng chi tr cho BH nhng không có
ngha là xác sut mua BH ca h cao hn vì cú sc y t gây ra thit hi tng đi ít quan
trng vi h. Bin “kin thc v sn phm BH trên th trng” có ý ngha thng kê tác
đng lên quyt đnh mua BH. Bin “nguy c xy ra ri ro” có ý ngha thng kê tác đng
tích cc lên quyt đnh mua BH. Bnh xy ra trc thi gian điu tra làm tng xu hng
tham gia BHYTTN, điu này có ngha là tn ti tình trng la chn ngc tng đi mnh
trong BHYTTN  Nigeria.
13

 mc ý ngha 5%, bin “mc đ a thích ri ro” có ý ngha thng kê tác đng tiêu
cc lên quyt đnh mua BH, nhng ngi ghét ri ro có nhiu kh nng tham gia BHYT

hn đ chng li nhng ri ro sc kho tim n. Bin “nhn thc ri ro” có ý ngha thng
kê tác đng tiêu cc lên quyt đnh mua BH, nu ngi dân đánh giá lc quan v ri ro sc
kho ca mình thì xác sut mua BHYT ca h s thp.
 mc ý ngha 10%, bin “trình đ giáo dc ca ch h” có ý ngha thng kê tác
đng lên quyt đnh mua BH. Ch h có trình đ giáo dc trên trung hc c s (THCS) có
nhiu kh nng mua BH hn nhng ngi có trình đ giáo dc di THCS.
e) Nghiên cu ca: Tetsuji Yamada, Chia-Ching Chen, Tadashi Yamada, Haruko Noguchi,
and Matthew Miller (2009). Private Health Insurance and Hospitalization Under Japanese
National Health Insurance [24]. Nghiên cu này kho sát 2 vn đ: các yu t nh hng
đn “mua BHYT t nhân” và “nhp vin”. Vi mc tiêu nghiên cu ca mình, tác gi ch
tham kho phn nghiên cu v “BHYT t nhân”. nh ngha các bin đc trình bày  ph
lc 7.
Nghiên cu đ cp đn 2 mô hình, mô hình Probit 2 chiu và mô hình Probit ca
Heckman đ nghiên cu v BHYT t nhân, hai mô hình đu cho cùng kt qu:
 mc ý ngha 1%, bin “thu nhp ca h gia đình” có ý nha thng kê tác đng
tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân. Bin “tng tài sn ca h gia đình” có ý nha
thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân. Bin “th chp” có ý nha
thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân. Bin “ngh nghip ca ch
h” có ý nha thng kê tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân, nu ch h là
lao đng có tay ngh hoc làm công vic vn phòng thì xác sut mua BHYT t nhân cao
hn các loi lao đng khác. Bin “tui ca ch h” có ý nha thng kê tác đng tích cc lên
quyt đnh mua BHYT t nhân. Bin “tình trng hôn nhân ca ch h” có ý nha thng kê
tác đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân.
 mc ý ngha 5%, bin “tng s con trong h gia đình” có ý nha thng kê tác
đng tích cc lên quyt đnh mua BHYT t nhân.
36
3.1.2. La chn bin trong mô hình thc nghim
T các nghiên cu thc nghim đã trình bày  trên, tác gi xác đnh các bin đc
lp quan trng tác đng đn quyt đnh mua BHYT nh sau:

14

Bng 3.1: Các bin có ý ngha trong các mô hình thc nghim.
Nghiên cu thc nghim
TT
Bin có ý ngha thng kê trong các nghiên cu
thc nghim
[18] [19] [20] [22] [24]
1 Trình đ giáo dc ca ch h x x x
2 Sc tc x
3 Quy mô h x
4 Thu nhp x x x x
5 Kin thc v sn phm bo him x x
6 Tình trng sc kho (bnh tt t báo cáo) x
7 Mc đ a thích ri ro x
8 Nhn thc ri ro x x
9 Tng tài sn ca h gia đình x x
10 Th chp x
11 Ngh nghip ca ch h x x
12 Tui ca ch h x x x x
13 Tình trng hôn nhân ca ch h x
14 Tng s con trong h gia đình x
15 S tr em đc đi hc trong h gia đình x
16 Trình đ giáo dc ca ngi đc kho sát x
17 Gii tính ca ngi đc kho sát x
18 Tui ca ngi đc kho sát x
19 Gii tính ca ch h x x
20 Dân tc x
21 Khong cách đn bnh viên Tnh x

22 Cht lng ca bnh viên Tnh x
23 Chi phí ý t trên tng chi phí ca h gia đình x
24 Phm vi bnh đc bo him x
25 Chi phí bnh tt k vng x
Ngun: Tác gi tng hp t các nghiên cu thc nghim
15

Vi khung lý thuyt và các bng chng thc nghim t nhng nghiên cu đã trình
bày  trên, cùng vi mc đích nghiên cu “xác đnh các yu t tác đng đn xác sut mua
BHYTTN”, tác gi la chn các bin trong mô hình thc nghim ca mình nh sau:
¬ Bin ph thuc: BH (0/1): là mt bin gi, nó đo lng có BHYTTN hay
không. Nhn giá tr 1 nu ngui đuc kho sát có BHYTTN và nhn giá tr 0 nu không
có.
¬ Các bin đc lp:
Nhóm bin th hin tình trng sc kho. Theo lý thuyt la chn ngc trong
BHYT tình trng sc kho có tác đng đn xác sut mua bo him ca ngi dân. Bên
cnh đó, yu t này đc tìm thy có ý ngha thng kê tác đng tích cc lên xác sut mua
BHYT ca ngi dân [22]. Ngoài ra, vì mc tiêu nghiên cu ca đ tài là đo lng mc đ
la chn ngc trong BHYTTN  Vit Nam do đó tác gi la chn nhóm bin th hin
tình trng sc kho là bin đc lp quan trng nht mà đ tài quan tâm.
Chi phí y t trên tng chi phí ca h gia đình đc tìm thy có ý ngha thng kê tác
đng tích cc lên xác sut mua BHYT [19].
Nhóm yu t đo lng các đc tính cá nhân. Theo lý thuyt hành vi, mt s đc tính
cá nhân có th nh hng đn vic ra quyt đnh có mua mt loi hàng hoá nào hay không.
Các nghiên cu thc nghim tìm thy mt s đc tính cá nhân có ý ngha thng kê tác đng
đn vic mua BHYT ca ngi dân nh: Trình đ giáo dc [20]; gii tính [20]; tui [18]
và dân tc [20].
Nhóm yu t đo lng các đc tính ca h gia đình. Các nghiên cu thc nghim
đã tìm thy mt s đc tính ca h gia đình có tác đng đn vic mua BHYT: Trình đ
giáo dc ca ch h [18, 20, 22]; gii tính ca ch h [18, 20]; tui ca ch h [18, 19, 20,

24]; quy mô h [22] và thu nhp [19, 20, 22, 24].
37
3.1.3. Phng pháp
 tài s dng phng pháp c lng thích hp cc đi (Maximum Likelihood
Estimation) và mô hình Binary Logistic (Logit) đ đo lng tác đng ca la chn ngc
lên quyt đnh mua BHYTTN nhm làm cn c đ đa ra nhng gi ý chính sách thích
hp.
Theo Gujarati (2003), mô hình logit đc da trên hàm xác sut tích lu, c th: