THƠ CA CÁCH MẠNG CỦA DÂN TỘC TÀY QUA CÁC THỜI KÌ LỊCH SỬ

THƠ CA CÁCH MẠNG
CỦA DÂN TỘC TÀY QUA CÁC THỜI KÌ LỊCH SỬ

Lâm Tiến

Dân tộc Tày vốn có truyền thống yêu nước chống ngoại xâm. Ngay từ thế kỉ thứ
III trước công nguyên, dân tộc Tày đã góp phần quan trọng đánh bại quân Tần xâm lược,
dưới sự lãnh đạo của An Dương Vương Thục Phán. Vào những năm 40 đầu công nguyên
họ đã tích cực tham gia cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng, đánh đổ ách thống trị của nhà
Hán, lập nên một vương triều độc lập. Thế kỉ VI họ tham gia cuộc khởi nghĩa của Lí Bôn
lật đổ ách thống trị của nhà Lương, lập ra nước Vạn Xuân. Vào thế kỉ VIII, họ đã góp sức
mình cho cuộc khởi nghĩa của Phùng Hưng chống ách thống trị của nhà Đường. Thế kỉ
IX họ tham gia cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống do Lí Thường Kiệt lãnh
đạo. Dưới triều Trần, thế kỉ XIII, họ tham gia chống giặc Nguyên Mông. Thế kỉ XV, họ
tham gia cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi
Từ khi Pháp xâm lược nước ta, dân tộc Tày lại cùng với các dân tộc anh em khác
nhiều lần nổi dậy chống lại ách thống trị của thực dân. Nhất là từ khi có Đảng lãnh đạo,
dân tộc Tày đã cùng cả nước đánh bại thực dân Pháp và phát xít Nhật, làm cách mạng
tháng 8 thành công, đưa hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ đi đến thắng lợi
hoàn toàn.
Mặc dù dân tộc Tày đã phải trải qua hơn hai chục thế kỉ chống ngoại xâm nhưng
chưa có thời kì nào họ thể hiện tinh thần đó vừa bằng vũ khí vừa bằng ngòi bút như ở thế
kỉ XX. Đặc biệt là khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930. Cùng với nhân dân cả
nước,dân tộc Tày đã tích cực tham gia cách mạng, họ đã có những người con ưu tú của
mình như: Hoàng Văn Thụ, Hoàng Đình Giong, Lương Văn Chi, Lê Quảng Ba, Dương
Công Hoạt, Hoàng Đức Thạc, Nông Quốc Chấn Họ không chỉ tham gia cách mạng mà
còn sáng tác thơ ca để tuyên truyền, giáo dục, vận động quần chúng giác ngộ cách mạng
tiến tới nổi dậy cướp chinh quyền.
Với những sáng tác của họ, thơ ca cách mạng dân tộc Tày nổi lên như một hiện
tượng tiêu biểu cho thơ ca cách mạng các dân tộc thiểu số. Nó thể hiện tư tưởng, tình cảm
của dân tộc Tày nói riêng và của các dân tộc thiểu số nói chung đối với cách mạng.

Dưới chế độ thực dân và phong kiến, dân tộc Tày cũng như các dân tộc thiểu số
khác là những người bị khinh rẻ, bị áp bức, bóc lột nhiều nhất. Đế quốc Pháp không
những không chú ý đến việc mở mang kinh tế, phát triển văn hoá vùng dân tộc mà còn
tìm cách kìm hãm sự phát triển của xã hội miền núi, duy trì chế độ tù trưởng, thổ ti, lang
đạo, phìa tạo đã lỗi thời để dễ dàng áp bức, bóc lột các dân tộc thiểu số hơn:
Pỉ noọng ơi!
Ngâm nghị tỉnh Cao Bằng
Dân boong rà
Thật lầm than
Khỏ khát hơn tỉ đai
dịch:
Anh chị em ơi!
Ngẫm nghĩ tỉnh Cao Bằng
Dân chúng mình
Rất lầm than
Khổ sở hơn mọi nơi
(1942- Khuyết danh – nguyên văn tiếng Tày)
Chúng coi khinh người các dân tộc thiểu số như là loại người man di mọi rợ, ăn
lông, ở lỗ, là loại người rừng:
Đại bản, Tiểu bản liệt người rừng
Coóc Mùn, Coóc Ngáng đều gọi Mán
Fàn Slình, Nùng Inh gộp làm một
Cao Lan, người Mèo gọi người rừng
Tất cả đều bị áp bức
“A-lê-cu-soong” cay đắng không
(1941 - Một chí một lòng - Khuyết danh)
Âm mưu thâm độc của chúng là gây chia rẽ, thù hằn dân tộc để dễ bề cai trị.
Chúng không từ một thủ đoạn nào để thực hiện âm mưu đó, từ những câu nói thâm độc:
“Slưa kin mèo, Keo kin Tày, Tày kin Slám Pản, Slám Pản kin đâu, kin tôm” (Hổ ăn Mèo,
Kinh ăn Tày, Tày ăn Mán, Mán ăn đất, ăn củ nâu) cho đến dùng người của dân tộc này để

đàn áp dân tộc khác, lập ra xứ Nùng tự trị, xứ Thái tự trị
Quỷ Pháp mắt to và mũi lõ
Chia rẽ dân tộc Kinh và Nùng
Đeo tiền, Mán đỏ, chúng tách biệt
(Khuyết danh)
Do đó hơn 90% người dân tộc thiểu số không biết chữ và không biết tiếng phổ
thông.
Cách mạng như ánh đèn pha soi đường cho nhân dân các dân tộc thiểu số phá tan
màn đêm đen tối đè nặng lên họ từ hàng ngàn năm nay.Tháng 9/1940 nổ ra cuộc khởi
nghĩa Bắc Sơn, phản ánh yêu cầu giải phóng của nhân dân các dân tộc nước ta. Họ không
thể sống nổi dưới ách thống trị tàn khốc của đế quốc Pháp được nữa.
Ở Cao Bằng, được sự chỉ đạo trực tiếp của Trung ương, phong trào cách mạng lên
rất mạnh. Chỉ tính đến tháng 4/1941, nghĩa là trước Hội nghị Trung ương lần thứ 8 một
tháng, ở các huyện Hà Quảng, Hoà An, Nguyên Bình được chọn làm thí điểm. Các cán
bộ ở đây đã tổ chức được hơn 2000 hội viên cứu quốc. Rồi các tổ chức Việt Minh lan từ
những xã “hoàn toàn Việt Minh” đến các tổng huyện “hoàn toàn Việt Minh”. Từ ba trung
tâm Hà Quảng, Hoà An, Nguyên Bình “hoàn toàn Việt Minh” phong trào lan ra các
huyện khác trong tỉnh, lan sang Hà Giang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên
Quang.
Trong công tác tuyen truyền vận động cách mạng ở vùng đồng bào thiểu số, báo
Việt Nam độc lập (thường gọi là Việt lập) do Hồ Chủ Tịch sáng lập giữ một vai trò rất
quan trọng. Nhiều bài thơ của các tác giả dân tộc Tày được đăng trên số báo này.
Thơ ca cách mạng dân tộc Tày nhất là những bài sáng tác bằng tiếng dân tộc có tác
dụng tích cực trong việc tuyền truyền, phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách của
Mặt trận Việt Minh. Thơ ca có nhiệm vụ cụ thể hoá đường lối, chính sách của Đảng trong
từng thời kì. Vì vậy, mỗi cán bộ vừa phải sáng tác những bài thơ kịp thời, vừa phải thuộc
những bài thơ cách mạng của người khác để phổ biến cho nhân dân. Đó thường là những
bài thơ có vần, có điệu, dễ thuộc, dễ nhớ. Bất kì già trẻ ai cũng đọc được. Nó lại dễ ngẫm
nghĩ làm cho người ta cảm động
Thơ ca cách mạng của dân tộc Tày ra đời còn do yêu cầu của nhân dân. Sau những

năm dài bị kìm hãm trong vòng ngu dốt, tăm tối nhân dân các dân tộc khát khao được hát
những bài hát mới. Cho nên có người lúc đầu thích vào hội để được đi học hát, nghe hát,
nghe lượn. Được nghe và được hát nhiều lần họ hiểu hơn chủ trương, đường lối, chính
sách của Mặt trận Việt Minh, họ càng hăng hái tham gia cho đoàn thể.
Một phong trào dạy và học hát các bài ca cách mạng được phát triển rộng rãi chưa
từng có: đi họp cũng hát, ở nhà cũng hát, ra ngoài đồng cũng hát lên nương, lên rẫy cũng
hát
Trước hết thơ ca cách mạng dân tộc Tày mang tính chiến đấu rõ rệt, nó đả kích
trực diện vào bọn đế quốc, phong kiến:
Bởi hành động dã man đế quốc chẳng từ gì
Bóc lột dân mình mấy chục năm đói rách
Chiếm hết núi sông, ruộng nương nghĩ mà oán trách
Mấy thằng địa chủ gây bao cảnh đau thương
Ta làm kiệt sức để chúng sướng thân béo ụ
(1940 – Cái ách ở Đông Dương – Hoàng Văn Thụ)
Nói về nỗi khổ của người đi lính cho Pháp Hoàng Văn Thụ viết:
-Bỏ xác nơi đất khách quê người
Con lớn không biết mộ cha
-Ta truyền đời con, đời cháu
Kiếp đi lính thuê thật khổ đau
Chết vứt xuống biển nuôi cá voi
Bỏ lại vợ con ai trông coi
(Không đi lính thuê)
Thơ ca còn kêu gọi lòng yêu Tổ Quốc Việt Nam - một đất nước giàu đẹp có nhiều
dân tộc cùng chung sống:
Đầu từ Nam Quan, nơi biên giới
Kéo dài tới tận mũi Cà Mau
Người Kinh, người Hoa và người Tày

Ruộng nương, hoa trái đầy đồi núi

Mỏ vàng, mỏ sắt xếp từng hàng
(1938 - Đất nước – Hoàng Văn Thụ)
Kêu gọi mọi người đoàn kết, một lòng, một chí tham gia đoàn thể Việt Minh để lật
đổ Nhật, Pháp và bè lũ tay sai:
Mài gươm sắc đem về cứu nước
Mọi người đều kiên quyết ra công
Giúp đoàn thể tiền nong, ngô lúa
Theo tự vệ chiến đấu cho đông
Đêm ngày hãy ra công luyện tập

Việc sửa soạn phải thật đầy đủ
Nhất định đánh thắng Tây, thắng Nhật
(1943 - Xắn tay áo khởi nghĩa vũ trang – Hoàng Đức Thạc)
Ca ngợi tình đoàn kết và kêu gọi ý chí đấu tranh trong các dân tộc anh em của Tổ
quốc Việt Nam:
Từ Mục Nam Quan đến Cà Mau
Sli, ca nhiều tiếng, áo nhiều màu
Muôn triệu trái tim cùng nhịp đập
Muốn phá xiềng gông, muốn ngẩng đầu
(Sli cách mạng – Hoàng Văn Thụ)
Thơ ca cách mạng dân tộc Tày còn nói lên cuộc đời đau khổ, ê chề của quần
chúng lao động bị áp bức, bóc lột. Trong nỗi khổ nhục đó thì người phụ nữ phải chịu
nhiều bất công hơn cả:
Thân đàn bà ta
Ở trong nước nhà
Không bằng trâu ngựa

Hoa đào mới rụng
Ép bán cho người
Nước nhà mất rồi

Cực nhục lắm lắm
(1942 – Thân chị em ta – Lê Quảng Ba)
Đi làm cách mạng là sẵn sàng chịu mọi khó khăn, gian khổ có khi phải tổn thất, hi
sinh. Nhưng tổn thất, hi sinh không làm nhụt ý chí những người đang sống, trái lại càng
nung nấu thêm ý chí đấu tranh chống lại kẻ thù. Bài “Khóc đồng chí” của Nông Quốc
Chấn nói lên nỗi “đau xót” và “hận trào sôi” trước cảnh “giặc cắt lấy đầu bêu khắp chợ”
của đồng chí mình:
Đoàn thể từ nay vắng tiếng anh
Nhưng bao đồng chí vẫn tung hoành
Mối thù bằng máu đòi trả máu
Vùi chúng rồi ra cách mạng thành
(1944)
Người cách mạng là người rất trung thành với đồng chí, trung thành với cách
mạng, sẵn sàng hi sinh quyền lợi chung, cũng là những người giàu tình cảm với gia đình,
với bố mẹ, vợ con:
Trăng sáng trong
Dưới bóng cây lặng lờ
Nhìn lên trăng
Nhớ đến cha và mẹ
Cha ơi, cha và mẹ, ơi mẹ!
Vì sao phải lìa xa
Con không được bưng nước
Và dọn cơm
Những sớm chiều

Vợ chồng không được
Ăn cùng mâm
Ở cùng nhà

Bố không được đi tới

Thăm con
Cho kẹo ngon
(1942 – Trăng sáng trong – Lê Quảng Ba)
Nhờ xác định được lí tưởng đẹp đẽ và xu thế tất thắng của cuộc cách mạng nên lúc
nào họ cũng lạc quan, tin tưởng vào mục đích phấn đấu của mình:
Người ta ăn tết ở nhà
Mình đây ăn tết tận xa ngoài rừng
Tết người kể đã vui mừng
Tết mình tết ở trong rừng cũng vui
Tết người có bánh thịt xôi
Tết mình đơn độc một nồi thịt kho

Tết người tết với vợ con
Tết mình tết với tinh thần Việt Minh

Đánh tan phát xít quân rồi
Dựng nền dân chủ người người hưởng chung
Bấy giờ tết sẽ tưng bừng
Toàn dân cùng tết vui mừng hát ca
(1945 - Tết bí mật – sáng tác bằng tiếng Việt – Dương Công Hoạt)
Ngay ở trong xà lim, bốn bức tường giá lạnh vẫn không thể nào giam hãm được
những tâm hồn bất khuất, lạc quan của các chiến sĩ cách mạng:
Năm nay ăn tết Sơn La
Tết nhộn, tết vui chẳng kém mà
Riêng cảnh, riêng tình, xuân xẻ mối
Chung người, chung phận, tết chung nhà
Phòng giam ngày nọ thành phòng khách
Cổng sắt hiện nay hoá cổng hoa
Tuy bảo tết tù nhưng “oách” lắm
Cut-xô còn đến chúc quân ta

(1941 - Tết trong tù – Dương Công Hoạt)
Thơ ca cách mạng còn mở rộng tầm hiểu cho nhân dân các dân tộc, giúp họ hiểu
rõ tình hình thế giới nhất là đất nước và con người Liên Xô. Với Cách mạng Tháng mười
(1917) vĩ đại, nhân dân Liên Xô đã mở ra cho nhân loại một trang sử mới. Đó là lật đổ
giai cấp phong kiến, tư sản giành chính quyền về tay nhân dân, xây dựng một cuộc đời
ấm no, hạnh phúc. Liên Xô trở thành niềm tự hào, niềm hi vọng của mọi người:
Lại kể chuyện Liên Xô đại quốc
Xa xưa cũng là nước đế quân
Vua chúa áp bức dân tột độ

Năm mười bẩy mới cướp chính quyền
Người vô sản trở nên người chủ
Tịch thu của tư bản phú hào
Tịch kí ruộng đất bao địa chủ
Đem chia cho tầng lớp công nông
Cả mọi người cháu ông được hưởng

Dân ta mai kia cũng sẽ được
Như Liên Xô ngày nay đang sống
Cốt sao một bụng như nhau
Đời sung sướng thế nào cũng thấy
(1936 - Kể chuyện Liên Xô – Hoàng Đình Giong)
Nổi bật trong thơ ca cách mạng Tày là bài “Nhắn bạn” của Hoàng Văn Thụ. Đây
là một bài thơ viết bằng tiếng Việt theo thể đường luật (Thất ngôn, bát cú). Bài thơ thể
hiện khí tiết, ý chí đấu tranh kiên cường của người cộng sản. Dù có bị tra tấn có bị lao tù,
hi sinh cũng không hề nhụt chí, sờn lòng. Trước sau vẫn trung thành với cách mạng:
Việc nước xưa nay có bại thành
Miễn sao giữ trọn được thanh danh
Phục thù chí lớn không hề nản
Ngọc nát còn hơn giữ ngói lành

Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm
Chí còn theo dõi buổi tung hoành
Bạn hỡi gân xa hăng chiến đấu
Trước sau xin giữ tấm lòng thanh!
Thơ ca cách mạng của dân tộc Tày mang tính chất dân tộc và đại chúng. Phần lớn
các bài thơ được lồng vào các điệu dân ca quen thuộc. Trước hết và chiếm phần lớn là
Sli, lượn của dân tộc Tày Nùng. Tiếp đó là những bài sáng tác theo thể thơ đường luật
như: “Nhắn bạn” của Hoàng Văn Thụ, “Tết trong tù” của Dương Công Hoạt, “Xem trăng
nhắn bạn” của Hoàng Đức Thạc, “Mưa gió” của Nông Quốc Chấn Có bài viết theo thể
lục bát như “Tết bí mật” của Dương Công Hoạt; thể song thất lục bát như “Gửi cha mẹ”,
“Chồng ơi” của Hoàng Đức Thạc; thể thơ bốn chư như “Thân chị em ta” của Lê Quảng
Ba; có bài sáng tác theo thể tự do , có bài sáng tác theo điệu Xuân nữ như “Người ở
đời”, điệu Bình bán như “Kêu gọi nông dân” của Lê Quảng Ba.
Như vậy các cán bộ cách mạng của dân tộc Tày đã biết tận dụng mọi thể loại thơ
ca để sáng tác và tuyên truyền trong nhân dân. Do đó số lượng thơ ca hơi ít nhưng không
rơi vào đơn điệu.
Với nhiều đề tài, thể loại và những biện pháp nghệ thuật phong phú, đa dạng thơ
ca cách mạng dân tộc Tày đã tự nâng mình lên để hoà nhập với thơ ca cách mạng trong
cả nước.
Tuy nhiên vì sáng tác còn vội vàng để phục vụ kịp thời nên thơ ca cách mạng của
dân tộc Tày có nhiều câu còn gượng ép, ngôn ngữ chưa thật chọn lọc, nhiều ý còn trùng
lặp.

Tháng 8 năm 2004