Giáo án ngữ văn 12 Ai đã đặt tên cho dòng sông

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12
AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
Hoàng Phủ Ngọc Tường
I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Thấy được tình yêu, niềm tự hào của tác già đối với sông Hương, xứ Huế.
- Hiểu được đặc trưng của thể loại bút ký và đặc sắc nghệ thuật của bài ký.
II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:
1. Kiến thức:
- Vẻ đẹp độc đáo đa dạng của sông Hương và tình yêu, niềm tự hào của tác giả đối với
dòng sông quê hương, xứ Huế thân thương và đất nước.
- Lối hành văn uyển chuyển, ngôn ngữ gợi cảm, giàu hình ảnh và nhịp điệu; nhiều so
sánh, liên tưởng mới mẻ, bất ngờ, thú vị; nhiều ẩn dụ, nhân hóa, điệp ngữ được sử dụng tài tình.
2. Kĩ năng:
Đọc- hiểu thể ký văn học theo đặc trưng thể loại.
III. CHUẨN BỊ:
1.Giáo viên: Sách giáo khoa Ngữ văn, sách bài tập Ngữ văn, sách Chuẩn KTKN, sách GV, phụ
bảng
2. Học sinh: Sách giáo khoa, trả lời câu hỏi thảo luận.
IV. PHƯƠNG PHÁP: Nêu vấn đề, thuyết minh, thảo luận…
V. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1. Ổn định lớp.
2. Kiểm tra bài cũ.
3. Bài mới:
Tg Hoạt động của
GV
Hoạt động
của HS
Yêu cầu cần đạt
1. Hoạt động 1:
Hướng dẫn HS
tìm hiểu chung

về tác giả tác
ph ẩm.
Gọi HS đọc
SGK, tìm hiểu.
* Vài nét về tác
giả, tác phẩm:
* Phong cách nhà
văn:
2. Văn bản: (HS
đ ã đọc kỹ ở nhà,
tìm hiểu chú
thích).
-Yêu cầu HS xác
HS đọc tiểu
dẫn, trả lời.
HS nhận xét
về PCNT của
nhà văn.
I. Tìm hiểu chung:
1.Tác giả:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế.
- Nguyên quán: Làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện
Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
- Học Trung học tại Huế, tốt nghiệp ĐHSP Sài Gòn năm
1960 và Đại học Huế năm 1964.
- Từng là: Tổng thư ký Hội văn học nghệ thuật Trị Thiên -
Huế, Chủ tịch Hội văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên,
Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.
-> Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, có
vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực. Ông là một

trong những nhà văn chuyên về thể loại bút ký.
Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần
nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận
sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến
thức phong phú về triết học, văn hoá, lịch sử, địa lý Tất
cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê
đắm và tài hoa.
2. Tác phẩm:
a. Bố cục:
- Đoạn 1: Từ đầu đến “dưới chân núi Kim Phụng”; Sông
Hương vùng thượng lưu là dòng chảy có mỗi quan hệ sâu
sắc với dãy Trường Sơn.
- Đoạn 2: Từ “Phải nhiều thế kỷ” đến “Quê hương xứ sở”:
định bố cục văn
bản, nêu đại ý
mỗi đoạn.
HS xác định
bố cục của
đoạn trích.
Sông Hương những mối quan hệ với kinh thành Huế.
- Đoạn 3: Còn lại: Sông Hương trong mối quan hệ với lịch
sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca.
- Câu hỏi Xác
định chủ đề tác
phẩm: Qua tác
phẩm, theo em
nhà văn muốn
gửi gắm điều gì?
HS trả lời. b. Chủ đề:
- Tình yêu và lòng tự hào tha thiết, lắng sân dành cho

dòng sông quê hương, cho xứ Huế và càng làm cho đất
nước văn hiến từ nghìn xưa.
- Sông Hương là biểu tượng cho vẻ đẹp của cảnh và người
đất kinh thành.
Hoạt động 2:
Hướng dẫn HS
đọc hiểu văn
bản
GV: Sông Hương
vùng thượng lưu
được tác giả
miêu tả như thế
nào? Những hình
ảnh, chi tiết,
những liên tưởng
và thư pháp,
nghệ thuật nào
HS thảo luận
theo nhóm và
trả lời.
II. Đọc - hiểu văn bản:
1. Thủy trình của Hương giang:
a. Ở nơi khởi nguồn: Sông Hương có vẻ đạp hoang dại,
đầy cá tính, là bản trường ca của rừng già, là cô gái di-
gan phóng khoáng và man dại, là người mẹ phù sa của
một vùng văn hóa xứ sở.
- Trong “ sử thi buồn”, Hoàng Phủ Ngọc Tường từng nói:
“ Trước khi về hội nhau ở ngã ba Tuần, cả hai nhánh
nguồn của sông Hương đều đã rong ruổi triền miên qua
địa bàn sinh sống của nguời Cà Tu giữa rừng già. Trước

khi là sông Hương của Huế, nó đã là một dòng sông của
dân tộc Cà Tu, mang cái tên gốc “Pô-ly-ê-điêng” là sông
cho thấy nét
riêng trong lối
viết kí của tác
giả?
“A Pàng”.
+ “Pàng”, tiếng Cà Tu có nghĩa là đời người.
+ “A Pàng”, dòng sông “Đời người”, ôi dòng sông Huế,
nó đã chở đầy phận người từ thuở giọt địa chất sinh
ra.( Sử thi buồn).
=> Trong cảm nhận hướng nội tài hoa của tác giả, đời
sông tựa như đời người nên sông Hương vùng thượng
nguồn mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang
dại và đầy cá tính:
- Trong đoạn này:
+ Sông Hương tựa như “một bản trường ca của rừng già”
với nhiều tiết tấu hùng tráng, dữ dội: khi “ rầm rộ giữa
bóng cây đại ngàn”, lúc “ mãnh liệt vượt qua ghềnh thác”,
khi “ cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu”, lúc
“ dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu
đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
+ Sông Hương hiện ra tựa “Cô gái Digan phóng khoáng
và man dại” với một “bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do
và trong sáng”.
=> Theo tác giả, nếu ai đó mải mê nhìn ngắm khuôn mặt
kinh thành của dòng sông thì sẽ không hiểu thấu phần tâm
hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn
bộc lộ. Cái tâm hồn vừa sục sôi vừa đằm thắm của “thiếu
nữ A Pàng”.

b. Đến ngoại vi TP Huế: Sông Hương như người gái
nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa
dại được người tình mong đợi đến dánh thức. Thủy trình
của SH khi bắt đầu về xuôi tựa một cuộc tìm kiếm có ý
GV: Đoạn tả
sông Hương chảy
xuôi về đồng
bằng và ngoại vi
thành phố bộc lộ
chất tài hoa của
tác giả như thế
nào? Hiệu quả
HS trả lời.
thức người tình nhân đích thực của một người con gái
đẹp trong câu chuyện tình yêu lãng mạn nhuốm màu cổ
tích.
- Trong cái nhìn minh triết và lãng mạn của tác giả: Trước
khi trở thành “Người tình dịu dàng và chung thuỷ của cố
đô”, toàn bộ thuỷ trình của dòng sông tựa như một cuộc
tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của người
con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màn cổ
tích:
- Giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại: Sông Hương là
“cô gái đẹp ngủ mơ màng”.
- Nhưng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi: Sông Hương
như nàng tiên được đánh thức: Bừng lên sức trẻ và niềm
khát khao của tuổi thanh xuân trong sự “chuyển dòng liên
tục”, rồi “vòng những khúc quanh đột ngột”, “vẽ một hình
cung thật tròn”, “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”, rồi “trôi đi
giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”.

c. Đến giữa TP Huế: SH như tìm được chính mình vui
hẳn lên…mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra
của tình yêu . Nó có những đường nét tinh tế, đẹp như
điệu “slow” tình cảm dành riêng cho Huế, như người tài
nữ đánh đàn lúc đêm khuya…
- Khi chảy qua kinh thành Huế Sông Hương như cô gái
Huế: tài hoa, dịu dàng mà sâu sắc, đa tình mà kín đáo,
lẳng lơ nhưng rất mực chung tình. Khéo trang điểm mà
không loè loẹt, giống như cô dâu Huế ngày xưa trong sắc
áo điều lục.
=> Như từng thấy chính mình khi gặp thành phố thân yêu:
- sông Hương “vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc
thẩm mỹ của lối
viết đó?
GV: Từ sự đổi
dòng liên tục của
dòng sông, các
em có cảm nhận
gì về sức sống và
tâm hồn của nó?
HS trả lời.
của ngoại ô Kim Long”.
- rồi kéo một nét thẳng đầy cá tính “theo hướng tây nam –
đông bắc”, rồi “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn
Huế”
- những dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “Vâng!”
không nói ra của tình yêu.”
- Nó có những đường nét tinh tế, đẹp như điệu “slow”
tình cảm dành riêng cho Huế, như người tài nữ đánh đàn
lúc đêm khuya…

d. Trước khi từ biệt Huế: SH giống như người tình dịu
dàng và chung thủy. Con sông như nàng Kiều trong đêm
tình tự, trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề trước lúc
đi xa…
- SH “Như sực nhớ điều gì chưa kịp nói”, nó đột ngột đổi
dòng, “rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành
phố lần cuối cùng ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.”.
Trong cái nhìn đa tình của tác giả: khúc quanh bất ngờ đó
tựa như “một mỗi vương vấn”, và dường như còn có cả
“một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”
2. Dòng sông của lịch sử và thi ca: (Sông Hương trong
mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca)
a. Trong lịch sử, SH mang vẻ đẹp của một bản hùng ca
ghi dấu bao chiến công oanh liệt của dân tộc.
- Là dòng sông bảo vệ biên thuỳ “dòng sông Viễn Châu
đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của tổ
quốc Đại Việt qua những thế kỷ trung đại”.
- Là dòng Linh Giang (dòng sông thiêng) ghi dấu những
thế kỷ vinh quang thuở các Vua Hùng.
Sông Hương
trong mối quan
hệ vớí lịch sử
dân tộc?
HS thảo luận
nhóm và trả
lời.
- Từng soi bóng “kinh thành Phú Xuân của người anh
hùng Nguyễn Huệ.”
- “Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỷ XIX với máu
của những cuộc khởi nghĩa.”

- Sông Hương chứng kiến thời đại mới với cách mạng
tháng Tám năm 1945.
- Với cuộc đời: sông Hương là nhân chứng nhẫn nại và
kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời.
b. Trong đời thường, SH mang vẻ đẹp giản dị của một
người con gái dịu dàng của đất nước.
b. Sông Hương là dòng sông của thi ca, âm nhạc là
nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sĩ.
- Có một dòng thi ca về sông Hương: “Một dòng thơ
không lặp lại mình”. Đó là:
+ “Dòng sông trắng – lá cây xanh” trong thơ Tản Đà.
+ Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà Huyện Thanh
Quan.
+ Là vẻ đẹp hùng tráng “như kiến dựng trời xanh” trong
thơ Cao Bá Quát.
+ Và nhất là Nguyễn Du: “Hương giang nhất phiến
nguyệt- kim cổ hứa đa sầu”.
=> Xin nói thêm: Cả cái “Màu thời gian tím ngát” của
Đoàn Phú Tứ, “nhân loại tím” của Trần Dần cũng từ màu
tím Sông Hương mà ra.
- Sông Hương gắn với nhã nhạc cung đình Huế:
+ Có lúc trở thành “Người tài nữ đáh đàn lúc đêm khuya”.
+ Sông Hương là Kiều trong mối quan hệ “Thi trung hữu
GV: Chữ tài và
chữ tâm của
HPNT thể hiện
trong tác phẩm?
4. Củng cố - dăn
bài:
nhạc”: -> Đó là “Tứ đại cảnh” trong hai câu thơ: “Trong

như tiếng hạc bay qua - Đục như tiếng suối mới sa nửa
vời.”
3. Nghệ thuật:
- Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa;
- Ngôn từ phong phú, gợi hình, gợi cảm; câu văn
giàu nhạc điệu.
- Các biện pháp nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa, so
sánh được sử dụng một cách hiệu quả.
4. Ý nghĩa văn bản:
- Thể hiện những phát hiện, khám phá sâu sắc và độc
đáo về sông Hương;
- Bộc lộ tình yêu tha thiết, sâu lắng và niềm tự hào lớn
lao của nhà văn đối với dòng sông quê hương, với xứ Huế
thân thương.
III. Tổng kết
Bằng ngòi bút tài hoa của mình, Hoàng Phủ Ngọc Tường
đã diễn tả vẻ đẹp và chất thơ của Huế thể hiện tập trung ở
dòng sông Hương như một biểu tượng của Huế với tất cả
vẻ đẹp của cảnh và người đất đế đô.
=========================================