SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG TIẾT ÔN TẬP MÔN NGỮ VĂN KHỐI LỚP 67 THCS

SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
TRONG TIẾT ÔN TẬP MÔN NGỮ VĂN
KHỐI LỚP 6-7 THCS
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
- Xuất phát từ thực tế:HS khối lớp 6,7 khả năng nhận
thức vấn đề và khả năng liên kết kiến thức của các em
còn hạn chế khi bước sang cấp học mới.
=>Giáo viên cần giúp các em đổi mới cách học.
- Xuất phát từ đặc điểm của bộ môn: Trong phân phối
chương trình môn Ngữ văn lớp 6,7 các tiết ôn tập chiếm
một số lượng khá lớn (gồm 20 tiết ).Dung lượng kiến thức
nhiều,trong khi thời gian tiến hành ôn tập lại ít ,các em
thường gặp khó khăn trong việc khái quát kiến thức.
Chính vì vậy chúng tôi chọn chuyên đề
“ Sử dụng bản đồ tư duy trong tiết dạy ôn tập môn
Ngữ văn ở khối lớp 6,7”.
II. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHUYÊN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận:
- Bản đồ tư duy ( BĐTD) là hình thức ghi chép nhằm tìm
tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý
chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề…
bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét ,
màu sắc, chữ viết.
- Theo quan điểm của Tony Buzan - người Anh“Một hình
ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ….và màu sắc cũng có tác
dụng kích thích não như hình ảnh. Màu sắc mang đến
cho BĐTD những rung động cộng hưởng, mang lại sức
sống và năng lượng vô tận cho tư duy sáng tạo…”

2. Cơ sở thực tế:
- Hiện nay,việc sử dụng BĐTD là một trong nhiều

phương pháp thể hiện sự đổi mới trong cách dạy học.
Và với năm học 2011-2012 ,áp dụng BĐTD là một yêu
cầu trong giảng dạy (Công văn 1895/PGD Nha Trang
về việc sử dụng BĐTD…)
III. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ:
- GV cần xác định rõ BĐTD không phải là bản đồ
thông thường như bản đồ địa lí…mà là một hình thức
ghi chép theo mạch tư duy của mỗi người bằng việc
kết hợp nét vẽ, màu sắc, chữ viết nên không yêu cầu
khắt khe về chi tiết ,tỉ lệ ,hình ảnh,màu sắc
- BĐTD chú trọng tới hình ảnh, màu sắc,với các nhánh,
nhằm liên kết các kiến thức có liên hệ với nhau. Do đó
có thể vận dụng BĐTD vào ôn tập, hệ thống hoá kiến
thức,vận dụng trong tiết ôn tập một cách có hiệu quả.
1.Trước hết ,GVBM cần có sự nhận thức đúng đắn
về việc sử dụng BĐTD trong việc dạy- học các tiết
ôn tập:
2. Vận dụng BĐTD vào hỗ trợ trong dạy- học các
tiết ôn tập như thế nào cho hiệu quả:
* Đối với tiết ôn tập là phần đọc-hiểu văn bản:
Nội dung kiến thức ôn tập thường là tác giả,tác phẩm,
thể loại, nội dung ,đặc điểm nghệ thuật…
* Với tiết ôn tập là phần tiếng Việt :
Kiến thức ôn tập sẽ là các khái niệm, phân loại ,các
đặc điểm,các cách sử dụng của từ vựng tiếng Việt…
* Còn với tiết ôn tập là phần tập làm văn :
Kiểu bài này GV cần chú ý loại văn bản, khái niệm đặc
điểm, chức năng ,cách thức tạo lập văn bản theo
từng kiểu bài.
Giáo viên cần dựa vào cơ sở đặc trưng bộ môn:

=> Người dạy cần dựa trên cơ sở đặc trưng phân môn,
dạng bài ôn tập ,nội dung cụ thể để xác định có hay
không việc sử dụng BĐTD trong một tiết dạy ,và sử
dụng BĐTD theo cách thức nào cho phù hợp.
3.Tiến trình chung khi sử dụng BĐTD trong các tiết
ôn tập khối 6,7
a. Khâu chuẩn bị :
* Với Giáo viên
- GV cần chú ý chọn hình thức BĐTD nào và yêu
cầu HS chuẩn bị những gì.
* Với học sinh
- Phải chuẩn bị tốt trước ở nhà những gì GV yêu cầu
(Có thể chuẩn bị cá nhân hoặc theo nhóm) .
- Trên lớp trình bày những kiến thức ấy một cách
chính xác,khoa học, cần tham gia các hoạt động
nhiệt tình để đạt hiệu quả cao nhất .
b. Khâu lên lớp:
* Bước 1: Ôn lại kiến thức theo nội dung bài ôn tập
* Bước 2 : Lập BĐTD theo yêu cầu của GV (tùy theo
hình thức GV chọn và đã chuẩn bị)
* Bước 3: Dựa vào BĐTD đã có GV cùng HS củng
cố kiến thức bằng hệ thống bài tập.(Có thể kết
hợp với các kĩ thuật dạy học khác như thảo luận
nhóm, kĩ thuật khăn trải bàn…)
* Bước 4: Nâng cao kiến thức từng phần,từng
chương đã ôn tập nhằm mục đích tổng hợp kiến
thức.
Trong quá trình học tập và thực hiện chuyên đề sử
dụng BĐTD do SGD tổ chức đầu năm học, chúng tôi đã
áp dụng 6 hình thức lập BĐTD trong tiết ôn tập . Đó là :

* Hình thức 1: Trình bày kiến thức bằng BĐTD
* Hình thức 2: Điền kiến thức vào ô trống ở BĐTD
* Hình thức 3: Lắp ghép BĐTD
* Hình thức 4: Chung sức vẽ BĐTD
* Hình thức 5: Vẽ BĐTD bằng gợi dẫn hình ảnh
* Hình thức 6: Phát vấn – phác họa BĐTD
4. Một số hình thức ứng dụng BDTD để hỗ trợ
quá trình dạy và học các tiết ôn tập Ngữ văn 6,7:
a. Hình thức 1: Trình bày kiến thức bằng BĐTD
a. 1. Chuẩn bị:
- GV chuẩn bị BĐTD trên máy chiếu hoặc trên bảng phụ.
- HS chuẩn bị trước BĐTD ở nhà theo nhóm trên giấy A2 hoặc trên bảng phụ.
a.2 Trên lớp:
- Đại diện nhóm trình bày BĐTD
- GV tổ chức các nhóm khác bổ sung kiến thức trên BĐTD
- Nhận xét, kết luận về kiến thức cần ôn tập.
- GV tổng hợp kiến thức bằng một BĐTD .
( Xem BĐTD minh họa “ Truyện dân gian”)

 Cụ thể từng hình thức như sau:
b. Hình thức 2: Điền kiến thức vào ô trống ở BĐTD
b. 1. Chuẩn bị:
- GV chuẩn bị BĐTD trống trên bảng phụ
- HS chuẩn bị kiến thức theo yêu cầu của GV (cá nhân)
b.2. Trên lớp:
- HS thảo luận nhóm và điền kiến thức vào chỗ trống
trên BĐTD
- Đại diện nhóm trình bày kiến thức đã điền trên BĐTD
- GV sửa trực tiếp trên bảng phụ phần HS đã điền.

- Từ kiến thức trên BĐTD, GV sẽ củng cố và hướng
dẫn HS làm các bài tập áp dụng.
( Xem BĐTD minh họa “Cảm nghĩ về mùa xuân ”)
c. Hình thức 3: Lắp ghép bản đồ tư duy
c.1. Chuẩn bị:
- GV chuẩn bị những ô chữ có ghi kiến thức
- HS chuẩn bị nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV
c.2. Trên lớp:
- Tổ chức ôn tập, HS nêu một số kiến thức trọng tâm,
GVcho từ khóa về kiến thức.
- GV tổ chức cho HS thực hiện lắp ghép
- HS trình bày sản phẩm mà mình đã thực hiện được.
- Các nhóm nhận xét, GV sửa và đi đến thống nhất
chung.
- Từ kiến thức trên BĐTD, GV sẽ củng cố và hướng dẫn
HS làm các bài tập áp dụng.
( Xem BĐTD minh họa “Văn biểu cảm ”)
d. Hình thức 4: Chung sức vẽ bản đồ tư duy
d.1. Chuẩn bị:
- GV chuẩn bị một từ khóa và chia nhánh theo cấp độ để trống
(trên bảng phụ lớn)
- HS chuẩn bị nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
d.2 Trên lớp:
- Sau khi HS nêu một số kiến thức trọng tâm của bài ôn tập,
GVcho một từ khóa.
- GV nêu nhiệm vụ thực hiện (Với các nhánh cấp độ kiến thức).
Qui định thời gian HS thực hiện .
- GV tổ chức HS các nhóm lên thực hiện hoàn chỉnh theo từng

nhánh
- GV sẽ là trọng tài chẩm điểm từng nhóm (Nhóm nào vẽ xong
trước và làm đúng sẽ thắng.)
- Từ kiến thức trên BĐTD, GV sẽ củng cố và hướng dẫn HS làm
các bài tập áp dụng.
( Xem BĐTD minh họa “Từ xét về mặt cấu tạo”)
e. Hình thức 5: Vẽ bản đồ tư duy bằng gợi dẫn hình ảnh ( áp dụng
cho phần ôn tập văn bản)
e. 1. Chuẩn bị:
- GV chọn một tác phẩm tiêu biểu đã học,chuẩn bị tranh minh họa
các chi tiết trong tác phẩm ấy (Truyện ,thơ)
- GV nêu yêu cầu để HS thực hiện trước ở nhà
e.2. Trên lớp:
- GV giới thiệu tranh minh họa chi tiết trong văn bản.
- HS tóm tắt sự việc bằng một câu văn tương ứng với hình vẽ đã
chiếu
- GV chiếu toàn bộ BĐTD gồm tranh và sự việc.
- HS nhìn vào tranh và BĐTD thực hiện yêu cầu ôn tập của GV (Kể
lại câu chuyện bằng lời văn của HS, hoặc đọc câu thơ phù hợp với
hình ảnh, hay nêu ý thơ của hình ảnh ấy)
- GV nhận xét, có thể ghi điểm.
( Xem BĐTD minh
họa “Truyện Thánh Gióng”)
g. Hình thức 6: Phát vấn – phác họa bản đồ tư duy
g.1 Chuẩn bị:
- GV chuẩn bị nội dung chính và từ khóa
- HS chuẩn bị theo yêu cầu của GV.
g.2 Trên lớp:

- GV phát vấn câu hỏi ,HS trả lời câu hỏi của GV.
- Từ câu trả lời của HS,GV khái quát hóa lại kiến thức và
vẽ BĐTD trực tiếp trên bảng
- Dựa vào kiến thức trên BĐTD, GV hướng dẫn HS thực
hiện bài tập trong phần luyện tập.
( Xem BĐTD minh họa “Đại từ ”)
=> Các hình thức sử dụng BĐTD ở nhiều mức
độ khác nhau .Có thể dễ như hình thức 5,6;
khó như hình thức 2 và đòi hỏi tinh thần tập
thể như hình thức 3, 4. Vì vậy GV cần linh
hoạt trong sử dụng các hình thức và kết hợp
sử dụng một cách hợp lí ,sáng tạo trong một
hoạt động hay trong cả một tiết học.
IV. MINH CHỨNG CÁC CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG TIẾT ÔN TẬP
NGỮ VĂN 6,7:
Từ các hình thức như đã nêu, chúng tôi xin đưa ra các cách sử
dụng BĐTD trong từng phân môn cụ thể như sau:
1. Với các tiết ôn tập phần văn bản:


Ví dụ: Bài “Ôn tập truyện dân gian” (Tiết 54 – lớp 6)
+ Bước 1 : GV tổ chức cho HS ôn lại khái niệm các thể loại truyện
dân gian và kể tên các truyện dân gian đã được học.
+ Bước 2 : Lập BĐTD ( Sử dụng BĐTD theo hình thức 1: Trình bày
kiến thức …)
- Bốn nhóm thực hiện BĐTD tương ứng với 4 đơn vị kiến thức:
truyền thuyết,cổ tích,ngụ ngôn,truyện cười (HS chuẩn bị BĐTD ở
nhà )
+ Bước 3 : GV trình chiếu BĐTD tổng thể đã chuẩn bị để khắc sâu

kiến thức
(Xem bản đồ tư duy minh họa : “Truyện dân gian” )
+ Bước 4: Luyện tập kể chuyện bằngBĐTD
( Sử dụng BĐTD theo hình thức 5: Vẽ BĐTD bằng gợi dẫn
hình ảnh …)
- GV chuẩn bị tranh minh họa các chi tiết trong văn bản được
chọn đã học.
- HS tóm tắt sự việc bằng một câu văn tương ứng với hình vẽ đã
chiếu
- GV chiếu toàn bộ BĐTD gồm tranh và sự việc
- HS nhìn vào tranh và bản đồ tư duy kể lại toàn bộ câu chuyện
bằng lời văn của HS.
(Xem bản đồ tư duy minh họa “ Truyện Thánh Gióng” )