Sự vận động của tiểu thuyết quốc ngữ từ truyện thầy lazaro phiên (nguyễn trọng quản) đến tố tâm (hoàng ngọc phách)

1
B

2
Cơng trình đư c hồn thành t i

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
Đ I H C ĐÀ N NG

Đ I H C ĐÀ N NG

TR N TH ÁNH

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS Nguy n Phong Nam

S V N Đ NG C A TI U THUY T
QU C NG T TRUY N TH Y LAZARO PHI N

(NGUY N TR NG QU N) Đ N T TÂM
(HOÀNG NG C PHÁCH)
Ph n bi n 1: .................................................................................
Ph n bi n 2: .................................................................................
Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam
Mã s : 60.22.34
Lu n văn s ñư c b o v t i H i ñ ng ch m Lu n văn t t nghi p th c
sĩ Khoa h c xã h i và nhân văn h p t i Đà N ng vào ngày ....... tháng
.......năm 2011.
TÓM T T LU N VĂN TH C SĨ
KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN

Có th tìm hi u lu n văn t i:

Đà N ng - Năm 2011

- Trung tâm Thông tin - H c li u, Đ i H c Đà N ng
- Thư vi n trư ng Đ i h c Sư ph m, Đ i h c Đà N ng


3
M

4

Đ U

Phách) v i mong mu n tìm hi u rõ s hình thành, chu n b , tích lũy

1. Lí do ch n đ tài

và v n đ ng c a th lo i ti u thuy t thu c giai ño n kh i ñ u này.

a. Giai ñ an cu i th k XIX, ñ u th k XX có ý nghĩa đ c bi t

2. L ch s v n ñ nghiên c u

quan tr ng trong tồn b ti n trình l ch s c a văn h c Vi t Nam.

Ti u thuy t qu c ng Vi t Nam giai ño n cu i th k XIX, ñ u

Đây là ch ng chuy n ti p, là bu i giao th i gi a hai th i kì văn h c

th k XX là ñ i tư ng ñã ñư c nhi u nhà nghiên c u quan tâm chú

trung ñ i và văn h c hi n ñ i. Đ ng th i ñây cũng là giai ño n kh i

ý. Nhưng tùy theo m i giai ño n mà v n ñ này ñư c nghiên c u

ñ u c a m t th i kì văn h c đang có s ñan xen gi a các y u t m i

t ng m c ñ nh t ñ nh. Th c t cho th y, ho t ñ ng nghiên c u th

– cũ, b t ñ u cho quá trình hi n đ i hóa văn h c. S bi n đ i đó đã

lo i ti u thuy t giai ño n kh i ñ u ñã di n ra theo nhi u xu hư ng

t o cơ h i cho nhi u th lo i m i ra đ i và phát tri n, trong đó khơng

đánh giá khác nhau.

th khơng k đ n ti u thuy t – th lo i ch công c a văn h c hi n ñ i.

Xu hư ng ñánh giá th nh t cho r ng, ti u thuy t T Tâm c a

b. Ti u thuy t giai ño n này có v trí quan tr ng trong s v n

Hoàng Ng c Phách là tác ph m m ñ u cho th lo i ti u thuy t hi n

ñ ng, phát tri n chung c a l ch s văn h c dân t c. Đây là giai ño n

ñ i Vi t Nam. Ý ki n này ñư c di n ñ t trong m t s cơng trình c a

mang tính kh i đ u cho s hình thành c a m t th lo i m i – ti u

các tác gi như: Dương Qu ng Hàm, Ph m Th Ngũ, Phan C Đ ...

thuy t t s hi n ñ i. Đi u ñó ñư c th hi n rõ qua nh ng sáng tác

Khơng đ ng nh t v i hư ng ñánh giá trên, nhi u h c gi khác ñã

tiêu bi u, ñ c bi t là nh ng c t m c quan tr ng trong ti n trình v n

xác đ nh l i v trí c a các hi n tư ng ti u thuy t qu c ng . Đáng chú

ñ ng c a n n văn h c Vi t Nam. N i b t hơn c là Truy n Th y

ý là các công trình, bài vi t c a Nguy n Văn Trung, Bùi Đ c T nh,

Lazaro Phi n (1887) c a Nguy n Tr ng Qu n - tác ph m m ñư ng

Nguy n Q. Th ng, Nguy n Kim Anh, Nguy n Phong Nam, Nguy n

cho ti u thuy t qu c ng và g n 40 năm sau ñó m i xu t hi n T

Hu Chi, Võ Văn Nhơn, Hoàng Dũng... H u h t các nhà nghiên c u

Tâm (1925) c a Hoàng Ng c Phách – d u n ñ u tiên c a ti u thuy t

ñ u cho r ng: Truy n Th y Lazaro Phi n c a Nguy n Tr ng Qu n là

lãng m n. Đi u đó ch ng t , ti u thuy t qu c ng sau bư c kh i ñ u

tác ph m m ñư ng cho th lo i ti u thuy t hi n đ i Vi t Nam.

đã có m t q trình tích lũy lâu dài nay đã đ t đ n đ chín, chu n b

Ngồi hai xu hư ng ñánh giá trên, m t s nhà nghiên c u v ti u

cho nh ng ti n b v kĩ thu t, nh ng cu c cách m ng văn chương

thuy t giai đo n này cịn đưa ra m t hư ng nh n đ nh khác. Khơng

th c s s di n ra sau này.

tán ñ ng v i ý ki n cho r ng: T Tâm là tác ph m m ñ u c a th

c. Tuy nhiên, v n đ trên hi n cịn là m t kho ng l ng chưa có

lo i ti u thuy t hi n đ i Vi t Nam, nhóm tác gi này ñã ñ nh v l i

m t cơng trình nghiên c u chun sâu, h th ng. Do v y, chúng tơi

ch đ ng cho sáng tác c a Hồng Ng c Phách: v trí kh i ñ u c a

ch n ñ tài: S v n ñ ng c a ti u thuy t qu c ng t Truy n Th y

trào lưu ti u thuy t tình c m lãng m n. Ý ki n này ñã ñư c Vũ B ng,

Lazaro Phi n (Nguy n Tr ng Qu n) ñ n T

Phong Lê, Bùi Vi t Th ng, Võ Phúc Châu... th hi n rõ trong các

Tâm (Hồng Ng c

cơng trình nghiên c u c a mình.


5

6

Tóm l i, ti u thuy t qu c ng ñã hình thành t nh ng năm cu i
th k XIX, nhưng ph i sau đó m t kho ng th i gian dài thì th lo i

Chương 1
PHÁC TH O DI N M O VĂN XUÔI QU C NG

này m i ñư c gi i nghiên c u quan tâm chú ý. H u h t, các nhà

GIAI ĐO N CU I TH K XIX Đ N Đ U TH K XX

nghiên c u ñ u t p trung vào nh ng tác gi , tác ph m riêng l mà

1.1. B i c nh văn hóa xã h i Vi t Nam giai ño n cu i th k XIX

chưa có cái nhìn bao qt, h th ng v th lo i. Trên cơ s ti p c n

ñ u th k XX

v n ñ m t cách có h th ng, ngư i vi t mong mu n đóng góp m t

1.1.1. S bi n đ ng c a đ i s ng xã h i

cách trình bày m i nh m th hi n rõ di n m o cũng như s v n ñ ng

Cu i th k XIX, ñ u th k XX là th i ñi m mà xã h i Vi t Nam

c a ti u thuy t qu c ng thu c giai đo n kh i đ u này.

có nh ng bi n ñ i sâu s c so v i nh ng giai đo n trư c. Đó là s

3. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u

ph c t p c a ñ i s ng xã h i đơ th và s xu t hi n c a các giai t ng

V i khuôn kh c a ñ tài, lu n văn t p trung tìm hi u các v n đ

m i. Trong các giai c p và t ng l p xã h i y, t ng l p ti u tư s n trí

c th : q trình hình thành, quy lu t v n ñ ng và ñ c ñi m c a ti u

th c ñã gi m t vai trị khá đ c bi t v lĩnh v c văn hóa. Đây là

thuy t qu c ng thu c giai ño n cu i th k XIX (1887) ñ n ñ u th

nh ng ngư i ñi tiên phong trong vi c ph bi n văn hóa, văn h c

k XX (1925) thông qua nh ng hi n tư ng tiêu bi u. Đ c bi t là hai

phương Tây ñ n v i ngư i dân Vi t Nam.

tác ph m ñã t o nên nh ng c t m c văn h c s : Truy n Th y Lazaro

1.1.2. S chuy n bi n v văn hóa – tư tư ng

Phi n c a Nguy n Tr ng Qu n và T Tâm c a Hồng Ng c Phách.
4. Phương pháp nghiên c u
Trong đ tài này, chúng tôi s d ng m t s phương pháp nghiên
c u ch y u sau:
Phương pháp l ch s ; Phương pháp h th ng.
5. B c c c a lu n văn
Ngồi ph n m đ u, k t lu n và tài li u tham kh o, lu n văn g m
có 3 chương:
Chương 1. Phác th o di n m o văn xuôi qu c ng giai ño n cu i
th k XIX ñ n ñ u th k XX
Chương 2. Truy n Th y Lazaro Phi n và T Tâm – nh ng c t
m c văn h c s
Chương 3. Nh ng thành t u ngh thu t ti u thuy t giai ño n kh i
ñ u (1887 – 1925)

Vi c ph c p ch qu c ng là m t nét n i b t trong ñ i s ng văn
hóa Vi t Nam giai đo n cu i th k XIX, đ u th k XX. Đó là đi u
ki n vô cùng thu n l i cho s xu t hi n c a nh ng lĩnh v c văn hóa
như báo chí, xu t b n, d ch thu t... Đ c bi t, ch qu c ng cũng đã
tr thành cơng c đ c l c thúc đ y s hình thành, v n đ ng và phát
tri n c a các th lo i văn h c.
1.2. Di n m o văn h c Vi t Nam giai ño n cu i th k XIX ñ u
th k XX
1.2.1. Văn h c qu c ng v i s

nh hư ng c a văn hóa, văn h c

phương Tây

Đ ñ i m i n n văn h c Vi t Nam, các văn ngh sĩ c a nư c ta
đã có s ti p bi n n n văn h c nư c ngoài

c hai phương di n n i

dung và hình th c. Vì th , n n văn h c Vi t Nam ñã t ng bư c ñi
vào con ñư ng hi n ñ i hóa, h i nh p v i văn h c th gi i.


7
1.2.2. Ch qu c ng và s v n ñ ng c a văn h c giao th i
Trong l ch s ti ng Vi t, t "qu c ng " là nh m ñ ñ i l p, phân

8
cu n Truy n Th y Lazaro Phi n (1887). Nhưng ph i t nh ng năm
1910 ñ n năm 1920 c a th k sau, ñ i ngũ nhà văn vi t ti u thuy t

bi t v i "ngo i ng ". Đ i v i ngư i Vi t, ñ n cu i th k XIX, ch

m i chính th c hình thành. Đi u đó ch ng t , ti u thuy t qu c ng

"qu c ng " là ch Nôm, ch không ph i là ch Vi t – Latinh hóa.

đ n th i đi m này th c s m i ch là nh ng bư c tìm đư ng, th

Trên th c t , ch Vi t – Latinh hóa đ n cu i th k XIX s tr thành

nghi m cách vi t m i c a các nhà văn so v i văn chương truy n

ch qu c ng , thay th hồn tồn ch Nơm, v n đã đư c hình thành

th ng. Tuy nhiên, đ n nh ng năm 1920 - 1925, ñ i ngũ nh ng ngư i

t lâu. Nó là m t h th ng ch vi t hi n ñ i, ti n l i, nhi u ưu ñi m.

vi t ti u thuy t ñã tr nên đơng đ o và nh ng d u hi u c a m t n n

S xu t hi n và ph bi n c a ch qu c ng là m t trong nh ng ti n

văn h c hi n ñ i ñ n ñây cũng ñã ñư c th hi n m t cách rõ ràng.

ñ r t l n làm bi n ñ i n n văn h c nư c nhà theo hư ng hi n đ i.
1.2.3. Báo chí và q trình v n ñ ng c a văn h c qu c ng

S đơng đ o c a đ i ngũ sáng tác cũng như s ña d ng trong nhu
c u c a ngư i ñ c là nh ng nhân t thúc ñ y th lo i ti u thuy t phát

N n báo chí Vi t Nam đã hình thành và phát tri n vào nh ng

tri n nhanh chóng v ki u lo i và ch đ . Có r t nhi u xu hư ng ti u

năm cu i th k XIX, ñ u th k XX. Nh ng t báo là phương ti n

thuy t khác nhau đư c hình thành trong giai đo n này. Trong đó, xu

gi n ti n, đáp ng m t cách đa d ng hơn nhu c u thơng tin c a ñ c

hư ng "ti u thuy t tình c m" đã tr thành ti n đ cho trào lưu văn

gi . Hơn th , báo chí cịn góp ph n hình thành nên nhu c u thư ng

h c lãng m n ti p n i, còn xu hư ng "ti u thuy t xã h i" là cơ s

th c văn h c như m t vi c thi t y u c a t ng l p trung lưu ngày m t

quan tr ng ñ t o nên s b t phá c a trào lưu văn h c hi n th c sau

thêm đơng ñ o trong xã h i. Trên cơ s này mà ñ i ngũ ñ c gi

này.

chuyên nghi p ra ñ i và kèm theo ñó là s xu t hi n c a ñ i ngũ nhà

V ngh thu t, các nhà văn th i kì này th hi n rõ kĩ thu t vi t

văn chuyên nghi p. T đó, có th nói báo chí là m t trong nh ng

văn k t h p gi a hai y u t truy n th ng và hi n ñ i. L i vi t theo

ñi u ki n quan tr ng góp ph n thúc đ y s hình thành, v n đ ng và

ki u truy n th ng thư ng xu t hi n

phát tri n c a m t n n văn h c m i.

trong th i kì đ u và nh ng ti u thuy t l ch s . Giai ño n sau, l i vi t

1.3. V ti u thuy t qu c ng giai ño n kh i ñ u

này h u như không xu t hi n n a, thay vào đó là cách vi t theo ki u

Trên cơ s quan ni m v ti u thuy t c a các nhà văn, nhà nghiên
c u ñi trư c, chúng tôi quan ni m r ng: Ti u thuy t là m t tác ph m

nh ng ti u thuy t ñư c sáng tác

ti u thuy t phương Tây.
Trên ñây là nh ng khái quát sơ lư c nh t v ti u thuy t qu c ng

t s có dung lư ng tương đ i l n, có kh năng ph n ánh hi n th c

giai ño n giao th i. T nh ng phác th o ng n g n ban ñ u, ñ có

đ i s ng

đư c cái nhìn t ng th v di n m o ti u thuy t trong bu i đ u hình

m i khơng gian và th i gian, có k t c u, tình ti t phù h p

v i n i dung câu chuy n nh m gây h ng thú cho ngư i ñ c.
Nguy n Tr ng Qu n là m t ti u thuy t gia ñ u tiên t i Nam Kì
vào nh ng năm cu i th k XIX, khi ông chính th c cho xu t b n

thành và đó là cơ s đ chúng tơi ti n hành gi i quy t các v n ñ c
th c a lu n văn.


9

10

Chương 2

M đ u tác ph m là hình nh ngôi m c a th y Phi n và k t thúc

TRUY N TH Y LAZARO PHI N VÀ T TÂM – NH NG

cũng chính là hình nh ngơi m c a nhân v t chính. Ki u k t c u này
nh m kh c sâu vào tâm trí ngư i đ c v hình tư ng c a m t ngư i

C T M C VĂN H C S

ln đau đ n khi làm đi u t i l i. Ngồi ra, tác gi cịn t b ki u k t

2.1. Nguy n Tr ng Qu n và Truy n Th y Lazaro Phi n
Nguy n Tr ng Qu n (1865–1911) là m t nhà giáo, nhà văn, là

thúc có h u và thay vào đó b ng m t k t c c gây s ám nh m nh m

tác gi cu n ti u thuy t ñ u tiên c a Vi t Nam - Truy n Th y Lazaro

ñ i v i ñ c gi v s bi k ch c a nó, b i k t thúc truy n là cái ch t

Phi n. Ông sinh t i Bà R a (nay thu c Bà R a - Vũng Tàu). Th i

c a c ba nhân v t, trong đó có nhân v t chính – th y Phi n.

trung h c, ơng du h c t i Lycée d'Alger (B c Phi - thu c ñ a c a

* Ngh thu t xây d ng nhân v t

Pháp). Sau khi t t nghi p, v nư c ông d y h c, r i làm Giám ñ c

Truy n Th y Lazaro Phi n là tác ph m ñ u tiên th hi n ngh

trư ng Sơ h c Nam Kì (t i Sài Gòn) vào nh ng năm 1890-1902.

thu t kh c h a lí tâm nhân v t. Tâm tr ng c a th y Phi n là v n ñ

2.1.1. "Truy n Th y Lazaro Phi n" – s kh i ñ u nh ng cách tân

ñư c nhà văn ñ c bi t quan tâm. Đó là nh ng suy tư khi yêu, s s

ngh thu t ti u thuy t

hãi, ám nh lúc gi t b n và n i đau khi gi t v . Ngồi vi c kh c h a

* Thi pháp c t truy n

tâm lí nhân v t chính, Nguy n Tr ng Qu n cịn th hi n tâm lí c a

V i thi pháp h c hi n ñ i, các nhà nghiên c u cho r ng có hai

các nhân v t ph . Đó là tâm tr ng c a v th y Phi n và v tên quan

d ng c t truy n: c t truy n t nhiên và c t truy n ngh thu t.

Ba.

Truy n Th y Lazaro Phi n c a Nguy n Tr ng Qu n là tác ph m

đ u tiên có c t truy n hi n ñ i. Đi u ñó ñư c th hi n trư c h t

s

* Kĩ thu t s d ng ngôn t
Ngôn t ngh thu t là th ngơn ng đư c s d ng trong m t tác

ñ o l n tr t t th i gian c a các s ki n trong truy n. Xây d ng c t

ph m c th , nó đư c nhào n n, g t dũa và s d ng theo ñúng d ng ý

truy n như th , tác gi mu n ngư i ñ c chú ý ñ n th gi i n i tâm

ngh thu t c a nhà văn. V i Truy n Th y Lazaro Phi n, Nguy n

c a nhân v t... Và n u xét kĩ

c t truy n ngh thu t thì tác ph m l i

Tr ng Qu n ñã tr thành ngư i ñ u tiên đưa đ n cho th lo i ti u

có t i nh ng hai c t truy n l ng ghép vào nhau. Chuy n th nh t là

thuy t nh ng ñ i m i v m t ngơn t . D ng th c l i nói ñư c nhà

nhân v t (Tôi) k cho b n ñ c nghe; th hai là truy n c a th y Phi n

văn s d ng nhi u nh t trong tác ph m là l i k . L a ch n này c a

k cho nhân v t (Tôi) nghe. Hai câu chuy n trong m t tác ph m

tác gi t ra phù h p v i ý ñ nh k l i m t câu chuy n. Qu v y,

không tách r i mà luôn ñư c chêm xen vào nhau m t cách linh ho t

Truy n Th y Lazaro Phi n là truy n k v cu c ñ i m t con ngư i,

t o ra n tư ng v s chân th c c a câu chuy n ñư c k , ñ ng th i

k v cu c ñ i c a nhân v t chính – th y Phi n. Ngồi l i k , trong

t o đư c s linh ñ ng cho truy n. Cũng nh s ñ i m i trong bi n

Truy n Th y Lazaro Phi n, Nguy n Tr ng Qu n còn xây d ng các

pháp x lí c t truy n mà nhà văn đã t o nên m t hình th c c u trúc

câu tho i ñư c ñ t trong ng c nh ñ i ñáp tr c ti p. Đó là nh ng

m i - c u trúc vịng trịn (đ u cu i tương ng) cho sáng tác c a mình.

hình tư ng ngơn t đư c miêu t , mô ph ng như l i nói thư ng. H


11

12

th ng t ñ a phương, t kh u ng , nh ng ti ng thư ng ngày cũng ñã

kê khai ngày tháng và th i đi m chính xác. Đi u đó làm cho ngư i

đư c nhà văn s d ng khá ñ m ñ c trong tác ph m. Vi c s d ng

đ c có đư c c m giác ñây là m t câu chuy n có th t. Cũng trong tác

ngơn t như v y đã làm cho tính ch t t s c a tác ph m tr nên n i

ph m c a mình, Nguy n Tr ng Qu n cịn s d ng t i hai b c thư,

b t hơn. Hơn n a, trong khi vi t, tác gi còn hồn tồn đo n tuy t v i

đ u v i vai trò h tr l i k chuy n và làm tăng tính khách quan cho

l i văn bi n ng u, t Hán Vi t trong văn h c c đi n, thay vào đó là

câu chuy n ñư c k . Xét v hình th c, b c thư th nh t là s k t n i

vi c s d ng ngơn ng đ i thư ng, nh ng t thu n Vi t ñ sáng tác.

cu c g p g gi a nhân v t (Tơi) và Lazaro Phi n sau khi b gián đo n

Vì th , câu văn trong Truy n Th y Lazaro Phi n đã có xu hư ng

và nó ch đóng vai trị làm n n đ b c thư hai – b c thư ñư c sao

trong sáng, g n gàng cũng như th ng nh t hơn v chính t .

chép l i trong đó ti p n i câu chuy n đang cịn b ng c a th y

* Ngh thu t tr n thu t
Truy n Th y Lazarô Phi n là ti u thuy t ñ u tiên ñư c vi t theo

Phi n.
Có th nói, qua Truy n Th y Lazaro Phi n, Nguy n Tr ng Qu n

đi m nhìn c a nhân v t. Lúc đ u tồn b các s ki n trong truy n

ñã g t hái ñư c nh ng thành cơng nh t đ nh v phương di n ngh

đư c quan sát theo đi m nhìn bên ngồi c a nhân v t (Tơi). Nhưng

thu t ti u thuy t và nó là s đ i m i bư c ñ u so v i văn chương

sau ñó, s quan sát ñã ñư c chuy n vào đi m nhìn bên trong, qua

truy n th ng.

lăng kính ch quan c a tâm tr ng c th . Ngòi bút c a ngư i k

2.1.2. "Truy n Th y Lazaro Phi n" đ i v i s hình thành c a ti u

chuy n ñã nh p h n vào nhân v t Lazaro Phi n, khám phá cái b n

thuy t qu c ng

năng cũng như n i bu n c a nhân v t chính. T ñó, có th nói ñây là
tác ph m ñ u tiên ñư c vi t theo hai t ng tr n thu t. Nhân v t (Tơi)
ch đóng vai ngư i k chuy n. Ngư i tr n thu t khơng cịn tồn năng

* Ý đ ngh thu t c a Nguy n Tr ng Qu n qua "Truy n Th y
Lazaro Phi n"
V i Truy n Th y Lazaro Phi n, Nguy n Tr ng Qu n ñã làm cho

n a, nhưng có th ch quan đưa ra nh ng nh n xét, phán đốn, đi u

ngư i đ c nh n ra t m quan tr ng trong s

mà văn chương truy n th ng t i k . S ña gi ng ñi u trong cách tr n

thư ng ngày v i nh ng con ngư i th c c a văn chương. Đây là m t

thu t c a tác gi cũng là m t nét m i thu c v thi pháp văn xuôi hi n

minh ch ng thuy t ph c cho nh ng quan ni m m i m v s th hi n

ñ i. Hơn n a, Truy n Th y Lazaro Phi n cũng đã thốt ra kh i cái

l i vi t văn xi nơm na, đ i thư ng c a ơng. Chính cái ý th c quan

ki u d n d t máy móc v i cách vào truy n tr c ti p, t nhiên, khơng

tâm đ n ñ c gi c a nhà văn ñã hàm ch a m t quan ni m khác trư c

c n rào trư c đón sau theo ki u truy n truy n th ng. Đ c ñi m gi ng

v văn chương. Văn chương khơng ph i đ cho m t s ít ngư i đ c

đi u và cách k chuy n như th cùng v i vi c đánh s th t La Mã

mà cịn ph i hư ng đ n đơng đ o qu n chúng, v i m c đích “trư c là

cho các ph n là m t s c i bi n hoàn toàn m i c a ngh thu t tr n

làm cho tr con ham vui mà t p ñ c” và “k thì cho quen m t ch ,

thu t trong tác ph m. Ngoài ra, trong Truy n Th y Lazaro Phi n,

ngư i thì đ ng gi i bu n m t giây”.

ngư i tr n thu t cịn đ c bi t lưu ý đ n vi c s d ng chú thích, vi c

hư ng t i ñ i s ng


13
* Nh ng h n ch , b t c p c a "Truy n Th y Lazaro Phi n" xét
v phương di n ngh thu t
Trong tác ph m, h u như Nguy n Tr ng Qu n ch thu t k đơn

14
T đó, có th kh ng đ nh Truy n Th y Lazaro Phi n là tác ph m
m ñ u cho m t khuynh hư ng ph n ánh m i trong văn chương,
ñánh d u ñi m kh i phát c a m t lo i hình văn h c – văn h c qu c

thu n các tình ti t c a câu chuy n thơng thư ng ch chưa làm cho

ng và đ nh hư ng m t hình th c ngh thu t ki u m i.

ngư i đ c có đư c s xúc ñ ng m nh m khi ti p nh n. Tuy nhiên,

2.2. Hoàng Ng c Phách và ti u thuy t T Tâm

ñây là h n ch c a c m t l p văn sĩ th i b y gi mà mu n kh c ph c

Hoàng Ng c Phách sinh năm 1896, quê

Hà Tĩnh, xu t thân

thì ph i có th i gian lâu dài và đó khơng ph i là lí do tr ng y u khi n

trong m t gia đình có truy n th ng hi u h c, yêu nư c. Thu nh ,

ngh thu t ti u thuy t trong Truy n Th y Lazaro Phi n ñ n ñ u th k

ông theo h c ch Hán r i h c trư ng Pháp - Vi t. Sau này, Hồng

XX v n chưa đư c k th a và phát tri n. Có th nói, nh ng gì

Ng c Phách ñ b ng Cao ñ ng Ti u h c Pháp, b ng Thành chung, và

Nguy n Tr ng Qu n làm ñã quá m i, quá s m so v i th c t văn h c

còn trúng tuy n vào trư ng Cao ñ ng Sư ph m. Ơng t ng làm T ng

đương th i. M t khác, trong b i c nh mà c dân t c ñang d n s c

thư ký trư ng Cao ñ ng Sư ph m, t ng d y h c

cho m c tiêu ch ng xâm lư c thì nh ng th nghi m c a th lo i văn

Ninh và làm công tác nghiên c u

h c m i ñương nhiên là b khu t l p. Ngồi ra, cịn có ý ki n cho

Phách ngh hưu vào năm 1963 và qua ñ i vào năm 1973.

L ng Sơn, B c

Vi n Văn h c... Hoàng Ng c

r ng văn chương c a Nguy n Tr ng Qu n có th có nh hư ng c a

S nghi p sáng tác c a nhà văn không nhi u, ch y u là các bài

văn t s Nôm Cơng giáo v n đã trư ng thành qua nhi u th k như

th o lu n, nghiên c u. Văn sáng tác c a ơng ch có dăm b y truy n

m t dịng văn h c tơn giáo đ c thù. Đó là nh ng lí do cơ b n, khi n

ng n và m t ti u thuy t có tên T Tâm, đư c xu t b n năm 1925.

Truy n Th y Lazaro Phi n ñã m t th i b quên lãng.

2.2.1. "T Tâm" – s th nghi m l i ti u thuy t tâm lí xã h i

* nh hư ng c a "Truy n Th y Lazaro Phi n" ñ i v i s phát
tri n ti u thuy t qu c ng

* Khát v ng tình yêu t do
Tình yêu gi a T Tâm và Đ m Th y là m t tình u đ p, nên

Nguy n Tr ng Qu n ñã l loi trên con ñư ng hi n ñ i văn h c

thơ và lãng m n - m t m i tình trong sáng, tinh khơi, không nhu m

trong m t kho ng th i gian tương ñ i dài, nhưng tác ph m c a ơng

màu s c d c. Có th xem đó là m t b n tình ca ngồi l giáo, th t

l i có t m nh hư ng l n ñ n gi i sáng tác sau này. H Bi u Chánh

m i m c a m t l p thanh niên trí th c tr vào nh ng th p niên ñ u

ñã th hi n rõ ñi u đó qua tác ph m U tình l c. Đ c bi t có ngư i cịn

th k XX. Tuy nhiên, tình u đó v n chưa thốt kh i vòng cương

cho r ng Truy n Th y Lazaro Phi n ñã nh hư ng ñ n ti u thuy t

t a c a ñ o ñ c phong ki n và ch đ đ i gia đình. Dù r t ñau kh

Oan kia theo mãi c a Lê Ho ng Mưu, Hà C nh L c năm ngày t

khi yêu nhau, nhưng c T Tâm và Đ m Th y đ u ni dư ng trong

thu t c a Ph m Minh Kiên, Mư i sáu ñêm Tr n Minh Châu t thu t

lòng m t khát v ng mãnh li t – khát v ng tình yêu t do. Do đó, có

c a Nguy n H u Tình...

th kh ng đ nh tình u đư c nói đ n trong T Tâm là tình u đang
trên đà vư t thốt ra ngồi khn kh c a l giáo phong ki n. Tình


15

16

u đó khơng ch đơn thu n là hư ng đ n hơn nhân mà nó cịn là tình

v a phân tích v a lí gi i nh m th hi n rõ nét s ph c t p c a tâm lí

yêu lí tư ng, là khát v ng đư c hịa h p v tinh th n.

tình u. C th là tâm tr ng c a T Tâm và Đ m Th y.

* Ư c mơ kh ng ñ nh quy n s ng cá nhân c a con ngư i

* Ngơn ng mang tính bi u c m, giàu ch t thơ

Đ c ti u thuy t T Tâm, chúng tôi th y các nhân v t ñang yêu

Trong T Tâm, nhi u hình th c t ch c ngơn ng đã đư c s

ln ln b b t c v tư tư ng. Đó chính là bi k ch, không ch là bi

d ng như ngôn ng ñ i tho i gi a các nhân v t, ngơn ng đ c tho i

k ch cá nhân mà nó đã tr thành bi k ch mang tính th i đ i. Đi u đó

n i tâm và ngôn ng ngư i k chuy n... V i m c đích bi u đ t nh ng

có căn ngun t s mâu thu n gi a tình yêu l a đơi và l giáo phong

c m xúc tinh t c a tình yêu nên h u như t t c nh ng l i ñ i tho i

ki n, gi a cá nhân và gia đình. S đau kh c a con ngư i m t ph n

trong T Tâm ñ u th m ñư m s ñ m th m và ch t tr tình. Đó là

do ý th c v cái tơi cá nhân đã đư c th c t nh, nó th c t nh và báo

nh ng l i l mang c m giác ng t ngào, có s c lan t a và tác ñ ng

hi u vào ñúng th i ñi m mà hoàn c nh xã h i chưa cho phép h có

m nh m t i ngư i đ c. Hơn n a, đó cịn là m t d ng th c ngơn ng

th th c hi n đư c đi u đó. Quy t đ nh lìa b cu c ñ i vì tình yêu

linh ho t, phù h p v i c nh hu ng và luôn ch t ch a s rung ñ ng,

c a T Tâm là m t l i t cáo quy t li t ñ i v i l giáo phong ki n và

ni m vui, n i bu n cũng như s ñau kh c a nh ng ngư i ñang yêu.

ch ñ gia đình, đ ng th i kh ng đ nh quy n ñư c yêu ñương t do

Ch t tr tình, s đ m th m khơng ch đư c th hi n

c a m i con ngư i. Nhưng ý th c v cái tôi cá nhân trong văn h c

ng đ i tho i mà nó cịn đư c bi u hi n

nói chung và th lo i ti u thuy t th i kì này nói riêng chưa ph i là

n i tâm. L i ñ c tho i chính là m t cách đ giãi bày nh ng n i ni m

ch nghĩa cá nhân kiêu hãnh ñư c th hi n trong phong trào Thơ m i

đã đư c kìm nén q lâu trong lịng c a nhân v t. Ngôn ng ngư i k

và văn chương c a nhóm T l c văn đồn sau này. Ý th c đó v n

chuy n cũng là d ng ngơn ng hình tư ng, mư t mà, trau chu t. Nó

cịn dun n ch t ch v i nh ng quan ni m ñ o ñ c phong ki n và

ch y u là nh ng t ng có ch c năng gi ng gi i, c t nghĩa v di n

nó m i ch là nh ng kh i phát ban ñ u nh m th hi n s ñ i m i

bi n tâm lí c a nhân v t và th hi n c m xúc lãng m n c a tình yêu

trong cách nhìn nh n và ph n ánh hi n th c xã h i c a nhà văn.

l a đơi... Nhìn chung, ngơn ng trong T Tâm là ngơn ng mang ñ c

2.2.2. Nét ñ c s c v phương di n ngh thu t c a ti u thuy t "T

đi m c a ngơn ng ti u thuy t lãng m n.

h th ng ngôn

d ng ngôn ng ñ c tho i

* Ngh thu t miêu t ñ c s c

Tâm"

Khi miêu t các nhân v t, Hồng Ng c Phách đã c ý thốt kh i

* Ngh thu t xây d ng tâm lí nhân v t
đó, chúng

nh ng cơng th c ư c l , tư ng trưng trong văn chương truy n th ng,

ta s b t g p nh ng th gi i n i tâm ñ y u n khúc mà theo cách nói

giúp đ c gi th y đư c m t v ñ p rõ nét, b ng cách chú ý chi ti t

c a nhà văn thì đó là s "kì qu c" c a lịng ngư i. Hồng Ng c

ñ n nh ng ñ c ñi m ngo i hình c a h . Ngồi s thành cơng

Phách ñã ñi vào t ng ngõ ngách sâu kín c a tâm h n các nhân v t,

thu t miêu t tâm lí nhân v t, v i T Tâm, Hồng Ng c Phách cịn

T Tâm là m t ti u thuy t tâm lí tình c m lãng m n.

đ t t i s thành cơng

ngh

kh năng miêu t thiên nhiên. C nh s c trong


17

18

T Tâm l n lư t ñư c hi n lên vơ cùng s ng đ ng và r c r . V đ p

đi m nhìn tr n thu t. Nhà văn cũng t ra tinh t và khéo léo

c a nó đư c kh c h a b ng ngịi bút t chân tài hoa, thốt kh i bút

năng d n d t câu chuy n, b ng cách đưa ra nh ng thơng tin l p l ng,

pháp t c nh ư c l , ch m phá.

đó, chúng ta có d p chiêm ngư ng

nh ng tình hu ng b t ng nh m gây s tị mị, h ng thú đ i v i đ c

v đ p tr tình, thơ m ng c a nh ng cánh ñ ng làng quê xung quanh

gi . V y u t gi ng ñi u, nhà văn ch y u s d ng gi ng gi ng gi i,

Hà N i và bãi bi n Đ Sơn. M t khơng gian m i, khống đ t, nên

c t nghĩa v v n đ tâm lí nhân v t, đ c bi t là tâm lí tình u.

thơ và lãng m n là nơi ñ các nhân v t th l và ni dư ng tình u.

So v i Truy n Th y Lazaro Phi n, T Tâm

kh

nhi u y u t m i

Không ch th , thiên nhiên còn xu t hi n như m t l i thoát cho nh ng

ch là s ti p thu, k th a nh ng gì mà Nguy n Tr ng Qu n ñã m nh

tâm h n lãng m n b i các nhân v t đã tìm đ n thiên nhiên như ñ n i

d n kh i xư ng, th m chí có nh ng đi m còn là m t bư c lùi so v i

k t l i trư ng giao c m gi a nh ng tâm h n đang q cơ đơn, đang b

tác ph m ñi trư c. Tuy nhiên, v i ñ tài tình yêu nam n và h th ng

ý th c h phong ki n c m tù. Kh năng miêu t di n bi n tâm lí c a

câu văn giàu c m xúc cùng kh năng phân tích tâm lí nhân v t m t

nhân v t cùng v i c nh s c thiên nhiên là m t trong nh ng y u t

cách tinh t , T Tâm đã hồn tồn thốt kh i v khơ khan, c ng nh c

góp ph n làm n i b t tính lãng m n – tr tình c a tác ph m.

v n v n t n t i trong sáng tác c a Nguy n Tr ng Qu n. Do đó, có th

* S cách tân ngh thu t k chuy n

xem T Tâm là cu n ti u thuy t lãng m n ñ u tiên thu c th lo i văn

S ñ i m i

ngh thu t k chuy n trong ti u thuy t T Tâm

xuôi

cách th c xây d ng c t truy n, cách t ch c k t

Phách ñư c xem là m t đóng góp có ý nghĩa h t s c quan tr ng ñ i

ñư c th hi n rõ
c u tác ph m,

phương th c k và gi ng ñi u. C t truy n c a T

Tâm h p d n khơng nh tình ti t li kì mà vì tâm lí nhân v t ñư c khai

ñ u th k , và ngh thu t vi t ti u thuy t c a Hoàng Ng c

v i s v n ñ ng và phát tri n c a ti u thuy t Vi t Nam hi n ñ i, ñ c
bi t là ti u thuy t tình c m lãng m n.

thác đ n t n cùng t ng ngõ ngách sâu kín c a nó. Câu chuy n cũng

Kho ng cách t Truy n Th y Lazaro Phi n (1887) ñ n T Tâm

khơng trình bày theo trình t th i gian m t chi u hay mơ hình c t

(1925) là m t q trình v n đ ng lâu dài c a th lo i ti u thuy t v i

truy n truy n th ng mà theo ki u hi n ñ i, các s ki n trong tác

s xu t hi n c a nhi u tác gi , tác ph m. Truy n Lazaro Phi n và T

ph m đư c trình bày đ o l n, ch y u thông qua s h i tư ng c a

Tâm là nh ng ki u ti u thuy t khác nhau. S thành công c a Nguy n

nhân v t chính và cu i cùng là m t k t thúc khơng có h u. Hơn n a,

Tr ng Qu n và Hồng Ng c Phách đư c th hi n qua hai tác ph m

trình t c a tác ph m l i ñư c d n d t t nhiên theo m ch h i tư ng,

đã góp ph n làm phong phú cho n n ti u thuy t qu c ng . T đó có

c m xúc và di n bi n tâm lí c a nhân v t Đ m Th y. Nhà văn cũng

th kh ng ñ nh, các tác ph m ñư c sáng tác trong kho ng t Truy n

m nh d n ñem s h i tư ng c a Đ m Th y, nh ng b c thư c a T

Th y Lazaro Phi n ñ n T Tâm ñã t o nên m t giai ño n c a ti u

Tâm ñan xen v i câu chuy n hi n t i ñ làm tăng thêm s sinh ñ ng

thuy t Vi t Nam – giai ño n c a nh ng bư c th nghi m. Cũng vì

cho tác ph m. Ngồi ra, Hồng Ng c Phách cịn t o nên tính khách

th , ti u thuy t giai đo n này có nh ng đ c ñi m riêng so v i giai

quan cho câu chuy n ñư c k , b ng cách t o nên s ña d ng trong

ño n khác.


19

20

Chương 3

khéo léo đ t ra, đã lơi kéo bao thanh niên Vi t Nam ñi vào con ñư ng

NH NG THÀNH T U NGH THU T TI U THUY T

hư h ng. Sóng gió c a đ i s ng b áp b c không ch khi n cho ñ i

GIAI ĐO N KH I Đ U (1887 – 1925)

s ng con ngư i tr nên r m r i, mà nghiêm tr ng hơn, ñ o ñ c xã h i

3.1. S hình thành m t quan ni m m i v th lo i

cũng ñang trên ñà suy thoái và xu ng c p. Xã h i lúc này khơng

3.1.1. S đ i m i v n i dung ph n ánh trong ti u thuy t

thi u nh ng ngư i dám làm chuy n l a l c, ph n b i, th m chí là sát

Ti u thuy t theo quan ni m c a các nhà văn lúc b y gi , ph i là

h i l n nhau vì ti n tài, danh v ng. Th c tr ng xã h i ñó là cơ h i

nh ng tác ph m b t ngu n t nh ng s th c v n có trong đ i s ng.

giành cho nh ng ngư i thích d a vào uy quy n, phép t c c a ch ñ

H l y nh ng câu chuy n hi n th c c a ñ i s ng xã h i Vi t Nam,

cũ ñ mưu c u l i ích cho mình và gây bao ñau kh cho nh ng s

v i t t s phong phú và ph c t p c a nó làm đ tài chính cho nh ng

ph n b t h nh, nh ng m nh ñ i éo le, cay đ ng. Ngồi ra, các nhà

sáng tác c a mình.

văn cịn hư ng ngịi bút c a mình vào vi c ph n ánh nh ng cu c

3.1.2. S thay đ i v ngơn t ti u thuy t

ki m tìm h nh phúc c a nh ng con ngư i bình thư ng trong cu c

H u h t các nhà văn giai ño n này ñ u quan ni m, ti u thuy t là

s ng ñ i thư ng. Đó là nh ng con ngư i có ph m ch t và giàu ngh

th lo i đư c sáng tác b ng ngơn ng sinh ho t c a nhân dân, b ng

l c s ng nhưng l i b dịng đ i xơ đ y, ph i ch p nh n nh ng th

"ti ng thư ng m i ngư i h ng nói" ñ ñáp ng nhu c u thư ng th c

thách ñ cu i cùng ñư c hư ng h nh phúc ho c ph i gánh ch u b t

c a ngư i ñ c và kh ng ñ nh giá tr tinh th n riêng c a m t dân t c.

h nh .v.v... Nhìn chung, các tác gi ñã phát hi n ra nhi u v n ñ nh c

3.1.3. S chuy n hư ng trong m c ñích sáng tác

nh i c a xã h i ñương th i và m nh d n phơi bày t t c nh ng bi u

Ngồi quan đi m ch y u là "văn dĩ t i ñ o" trong văn h c truy n

hi n c a nó. Hi n th c y tuy chưa phong phú và sâu s c b ng hi n

th ng, m t s tác gi sáng tác ti u thuy t giai ño n này có xu hư ng

th c trong nh ng tác ph m văn h c sau này, nhưng nó có ý nghĩa

ti n đ n nh ng m c ñích m i khi sáng tác như luy n qu c văn và gi i

quan tr ng ñ i v i v n ñ nh n th c và là s chu n b nh ng y u t

trí. Hơn th n a, ti u thuy t th i kì này cịn đư c xem là phương ti n

c n thi t cho xu hư ng văn h c hi n th c

nh ng giai ño n sau.

ñ giáo d c ñ o ñ c và truy n bá văn minh cho m i ngư i.
3.2. Đ c ñi m tư tư ng ngh thu t ti u thuy t
Các nhà ti u thuy t giai ño n kh i đ u đã tìm th y c m h ng

Khơng ch lên án nh ng th l c tàn b o, nh ng k gian ác gây

sáng t o t cu c s ng ñ i thư ng ñ y bi n đ ng. Đó là khung c nh

nên s b t công trong xã h i, ti u thuy t giai đo n này cịn là ti ng

thành th Vi t Nam trong nh ng năm tháng ñ t nư c đau đ n chuy n

nói th hi n tinh th n nhân đ o sâu s c. Đó chính là s c m thơng,

m t góc đ nào đó, s bi n đ i c a

lịng thương xót c a các nhà văn ñ i v i nh ng con ngư i đau kh .

mình sang n n kinh t tư b n.

ñ i s ng xã h i ñã làm n y sinh l i s ng t do, ăn chơi, hư ng th

Cùng v i s c m thơng, ti u thuy t giai đo n này cịn t p trung vào

theo đúng tinh th n c a ch trương “khai hóa” mà th c dân Pháp

khuynh hư ng ng i ca m t cách mãnh li t tư tư ng chính nghĩa. C m


21

22

h ng đó đã tr thành đi m sáng chi ph i hành ñ ng c a các nhân v t

tác ph m thì l i khơng có h u. Ti p theo là c t truy n theo d ng mơ

chính di n, và nó tr thành nh ng phát ngơn cho m c đích giáo d c

ph ng và phóng tác.

đ o lý

con ngư i. Đi li n v i c m h ng ng i ca, các nhà văn cịn

v n đ ng trên cái sư n khá gi ng nhau (so v i tác ph m ti n thân)

quan tâm ñ n vi c xây d ng k t thúc có h u cho tác ph m c a mình,

song chi ti t, tình ti t ngh thu t thì đã có s sáng t o theo quan ni m

nh m kêu g i m i ngư i hãy ln s ng t t đ p và lương thi n.

c a nhà văn. Và hi n ñ i hơn c là d ng c t truy n mơ t tâm lí nhân

d ng này, v cơ b n c t truy n và ch ñ ñ u

v t. C t truy n ki u này chính là h th ng c a nh ng s ki n, bi n c
c a tâm h n. Nhà văn khơng ch chú ý đ n các s ki n ñ t bi n mà
Thông qua vi c ph n ánh nh ng bi k ch

ñ i, ti u thuy t giai

đo n này cịn là ti ng nói th hi n khát v ng v m t cu c s ng t t

cịn đ c bi t đ tâm t i nh ng cơn thăng tr m trong c m xúc c a
nhân v t, nh ng s b ng sáng c a con tim hay trí tu ...

đ p hơn c a con ngư i. M t s nhà văn c m th y hồi nghi, chán

Tóm l i, ti u thuy t qu c ng giai ño n này là th lo i văn h c

ghét nh ng ñ nh ki n c a xã h i cũ, nhưng cũng chưa dám tin theo

đang hình thành, v n ñ ng và phát tri n. Do v y, kĩ thu t sáng tác

cái m i c a xã h i tư s n nên ñã quy chi u ñi u ñó vào trong văn

chưa th ñ t t i m c đ thu n th c. Đã có nh ng tác ph m kh i ñ u

chương, mà c th là di n ñ t qua cu c ñ i, s ph n c a các nhân v t.

mang tính đ t bi n như Truy n Th y Lazaro Phi n, v i hình th c

S đ u tranh, ngh l c s ng và s c ch u ñ ng c a các nhân v t trư c

thu t truy n

hoàn c nh kh c nghi t c a xã h i th i b y gi chính là ti ng nói khát

thu t. Nhưng sau tác ph m c a Nguy n Tr ng Qu n, m t s ti u

khao quy n s ng cá nhân, quy n h nh phúc riêng tư.

thuy t gia l i quay tr l i v i sơ ñ c t truy n th ng hay ñi theo d ng

3.3. Đ c đi m hình th c ngh thu t ti u thuy t

phóng tác và mơ ph ng. Và khi ti u thuy t T Tâm xu t hi n v i c t

3.3.1. Đ c ñi m c t truy n

truy n tâm lí và phương th c tr n thu t ña d ng, linh ho t dư i nhi u

Do ñ c trưng cơ b n c a ngh thu t ti u thuy t giai đo n này là

ngơi th nh t và s linh ho t trong đi m nhìn tr n

hình th c, đi m nhìn khác nhau thì ngh thu t ti u thuy t qu c ng ,

s k t h p hai y u t m i và cũ, nên khơng ít các tác gi v n cịn s

c th là y u t c t truy n và cách th c tr n thu t đã có nh ng ñ i

d ng ki u c t truy n c a văn h c truy n th ng. Lo i c t truy n này

m i r t ñáng ñư c ghi nh n.

có nhi u d ng và thư ng ñư c k t h p v i nhau: c t truy n theo trình

3.3.2. Nhân v t ti u thuy t

t th i gian và c t truy n đư c xây d ng theo mơ hình: G p g - lưu
l c – đồn viên.
Tuy nhiên,

Nét n i b t trong cách th c xây d ng nhân v t c a các nhà văn
vi t ti u thuy t giai ño n này là chú ý ñ n nh ng con ngư i ñ i

m t s tác ph m khác, cùng v i s v n ñ ng chung

thư ng, hư ng ñ n hi n th c cu c s ng ñ i tư th s , th m chí đi sâu

c a các y u t ngh thu t, c t truy n cũng bư c đ u có nh ng ñ i

ph n ánh th gi i n i tâm ña d ng c a nhân v t. Do còn có s

m i khá rõ, th m chí b qua lý thuy t c t truy n c ñi n. Trư c h t là

hư ng c a văn chương truy n th ng nên m t s tác gi thư ng chú ý

d ng sáng tác ñư c b c c theo th th c chương h i, nhưng k t thúc

ñ n hành ñ ng và l i nói c a nhân v t trong q trình kh c h a tính

nh


23

24

cách c a h . Và ph n l n ñ c ñi m ngo i hình c a nhân v t trong các

hư ng t cũ ñ n m i và có th nói câu văn xi ti ng Vi t trong th

tác ph m chưa ñư c miêu t m t cách chi ti t, c th mà thư ng ñư c

lo i ti u thuy t ñã ñang trên ñà ti n d n ñ n s hồn ch nh và có kh

bi u hi n b ng nh ng nét phác h a sơ lư c, ch m phá. T t nhiên,

năng di n ñ t ñ y ñ các hi n tư ng c a ñ i s ng.

m t s tác ph m t sau năm 1920, chân dung nhân v t ñã ñư c miêu
t m t cách m i m và hi n đ i, trong đó tiêu bi u là ngh thu t miêu
t đ c đi m ngo i hình nhân v t

ti u thuy t T Tâm. Cũng như th ,

Trư c yêu c u c a công cu c ñ i m i, các th lo i văn h c nói

tâm lí nhân v t m i ch đư c nhìn m t cách thống qua thơng qua

chung, ti u thuy t qu c ng nói riêng khơng ch có s chuy n hư ng

ngơn ng ngư i k chuy n, tr nh ng trư ng h p ngo i l . Và có th

trong n i dung ph n ánh mà cịn c n ph i đ i m i v hình th c th

nói, s cách tân trong vi c xây d ng nhân v t ñư c th hi n rõ nét

hi n. Vì v y, ti u thuy t giai đo n này khơng ch t o nên nh ng

nh t

khuynh hư ng khác nhau mà cịn b t đ u đ nh hình nh ng xu hư ng,

nh ng tác ph m mang tính c t m c c a th lo i như Truy n

Th y Lazaro Phi n và T Tâm. Ngh thu t kh c h a tâm lí nhân v t

trào lưu văn h c m i. Và n u như Hoàng Ng c Phách là nhà văn m

trong hai tác ph m trên là m t bư c ti n m i c a ngh thu t ti u

ñ u trong vi c sáng tác ti u thuy t theo xu hư ng lãng m n thì H

thuy t so v i văn chương truy n th ng.

Bi u Chánh l i ñư c xem là ngư i ñi tiên phong trong vi c t o nên

3.3.3. Ngôn ng ti u thuy t

xu hư ng ti u thuy t hi n th c.

Đ ñ t ñư c nh ng k t qu bư c ñ u trong vi c xây d ng ngơn

Tuy ra đ i mu n hơn so v i m t s th lo i khác, nhưng ti u

ng ti ng Vi t, các tác gi v a ti p thu ngôn ng nhân dân v a h c

thuy t qu c ng ñã ch ng t đư c vai trị c a m t th lo i ñang trong

t p l i tư duy sáng s a, m ch l c c a ngôn ng Pháp. Do v y, chúng

quá trình hình thành và phát tri n, v i nh ng thành t u ngh thu t

ta có th d dàng nh n th y tính bình d , d hi u, g n li n v i ngơn

đ c s c mà các nhà văn ñã th hi n qua t ng sáng tác c th . Ti u

ng ñ i thư ng trong các ti u thuy t giai ño n này. Tuy nhiên, nhi u

thuy t giai ño n này v a k th a nh ng y u t truy n th ng, l i v a

tác gi v n quen s d ng cách di n ñ t và l i tư duy cũ trong quá

ti p thu cái m i ñ t o nên nh ng ñ t bi n quan tr ng và vơ cùng ý

trình sáng tác.

h có đi m chung là ý th c lư c b t nh ng y u t

bi n ng u c a phú, c a t ngày xưa trong khi gi l i cái tính bác h c,
ki u cách t a tót c a bi n văn, đơi lúc ñưa vào l i hành văn c a câu
văn Pháp. Ngồi ra, ngơn ng trong ti u thuy t giai đo n này cịn lưu
l i d u v t khá rõ c a ngôn ng

trong ti u thuy t truy n th ng.

Nh ng cách miêu t b ng th ngơn t mang tính ư c l , ch m phá,
phác h a còn xu t hi n khá nhi u trong m t s tác ph m. Nhìn
chung, ngơn ng ti u thuy t giai đo n này đã có s v n đ ng theo

nghĩa đ i v i q trình hi n đ i hóa n n văn h c dân t c.


25

26

K T LU N

d u n v m t th i đi m nh t đ nh trong q trình hình thành c a n n

Hi n đ i hóa văn h c không ph i là m t hi n tư ng ñ t bi n

ti u thuy t hi n ñ i Vi t Nam. M c dù, s kh i ñ u c a Nguy n

mà là k t qu c a m t quá trình chu n b v i nh ng ti n ñ l ch s ,

Tr ng Qu n đã khơng đư c ti p n i ngay sau đó, nhưng sau t t c

xã h i, văn hóa và cũng xu t phát t nhu c u n i t i c a b n thân văn

nh ng th nghi m ban ñ u, ti u thuy t qu c ng Vi t Nam đã có s

h c. Như v y, s hình thành, v n đ ng và phát tri n c a các th lo i

chu n b , tích lũy nh ng ñi u ki n c n thi t đ bư c sang nh ng

văn h c nói chung, ti u thuy t qu c ng nói riêng là m t quy lu t

ch ng văn h c k ti p, và ti u thuy t T Tâm là c t m c ti p theo trên

mang tính t t y u. Trên th c t , ti u thuy t qu c ng đã hình thành

ti n trình v n đ ng c a n n văn xi qu c ng . S

và v n đ ng trong nh ng đi u ki n văn hóa, văn h c đang

Hồng Ng c Phách đã th hi n trong tác ph m

giai ño n

ñ i m i mà

th i ñi m y ñư c

giao th i, chưa th t s ñ s c ñ t o ra nh ng tác ph m th t s hoàn

xem là m t đóng góp có ý nghĩa h t s c quan tr ng ñ i v i s v n

h o v kĩ thu t sáng tác. Tuy nhiên, s hình thành c a th lo i là m t

đ ng và phát tri n c a ti u thuy t Vi t Nam hi n ñ i sau này, ñ c bi t

s kh i ñ u quan tr ng đ i v i q trình hi n đ i hóa n n văn h c

là

xu hư ng ti u thuy t tình c m lãng m n.
Ti u thuy t qu c ng là th lo i đóng vai trị tiên phong, c t

dân t c.
Nhìn chung, ti u thuy t qu c ng có s v n ñ ng theo hư ng

y u trên con ñư ng hi n đ i hóa n n văn h c dân t c. Nó là nhân t

chuy n t nh ng đ c đi m mang tính truy n th ng sang nh ng ñ c

m ñư ng cho quá trình đ i m i n n văn h c. Các nhà vi t ti u

đi m mang tính hi n đ i. Q trình v n đ ng c a th lo i ñư c di n

thuy t v i nh ng n l c c a mình đã ñưa th lo i ra nh p vào b i

ra trong kho ng th i gian tương ñ i dài, v i nhi u ch ng khác nhau,

c nh c a th i kì văn h c Vi t Nam hi n đ i và th c s thì ti u thuy t

trong m t b i c nh văn hóa xã h i r t đ c bi t. T c đ v n đ ng nhìn

qu c ng ñã tr thành m t th lo i chính y u, n m gi vai trò nòng

chung là ch m, th m chí có nh ng đ c đi m là bư c lùi

nh ng tác

c t trên ti n trình v n đ ng và phát tri n c a l ch s văn h c nư c

ph m ra ñ i sau so v i nh ng tác ph m ra đ i trư c đó. H u h t, các

nhà. V i nh ng thành t u bư c ñ u ñã ñ t ñư c, các nhà vi t ti u

nhà văn ñã c g ng vư t thoát kh i nh ng ràng bu c c a quy ph m

thuy t giai ño n kh i ñ u – giai ño n c a nh ng bư c tìm đư ng, th

văn h c c ñi n ñ h c t p và sáng t o cái m i, t ng bư c cách tân

nghi m khơng ch góp ph n đ nh hư ng m t ki u hình th c ngh

th lo i. Tuy nhiên, khi l a ch n phương pháp sáng tác, các tác gi

thu t m i, mà còn t ng bư c n đ nh trình đ ngh thu t ti u thuy t,

có đ i m i, nhưng v n d a vào nh ng y u t truy n th ng. Chính

chu n b cho s phát tri n c a th lo i

đi u đó đã t o nên s giao thoa gi a các y u t m i – cũ trong quan

theo. Vì t t c nh ng đi u đó, chúng ta khơng th không ghi nh n v

ni m và ngh thu t sáng tác c a các nhà văn. K t qu là s hình

trí và s đóng góp to l n c a các nhà văn thu c giai ño n văn h c có

thành, v n đ ng c a ti u thuy t qu c ng giai ño n kh i đ u đã có

ý nghĩa đ c bi t quan tr ng này.

nh ng bư c ñ t phá quan tr ng như: Truy n Th y Lazaro Phi n c a
Nguy n Tr ng Qu n. S xu t hi n c a Truy n Th y Lazaro Phi n là

nh ng ch ng ñư ng ti p