Luận văn thạc sĩ lựa chọn ngược và rủi ro đạo đức trong bảo hiểm y tế việt nam

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH





NGUYN KIM QUYÊN





LA CHNăNGC VÀ RIăROăOăC TRONG
BO HIM Y T VIT NAM






LUNăVNăTHCăSăKINHăT

TP. H Chí Minh ậ Nmăβ015




B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH




NGUYN KIM QUYÊN



LA CHNăNGC VÀ RIăROăOăC TRONG
BO HIM Y T VIT NAM




Chuyên ngành: Kinh t phát trin
Mã s: 60310105


LUNăVNăTHCăSăKINHăT

NGIăHNG DN KHOA HC
TS. PHM KHÁNH NAM



TP. H Chí Minh ậ Nmăβ015



LIăCAMăOAN

Tôiăxinăcamăđoanălunăvnă“δa chnăngc và riăroăđoăđc trong Bo him
Y t VităNam”ălƠănghiênăcu do tôi thc hinădi s hng dn ca TS. Phm
Khánh Nam.
Tôiăxinăcamăđoanăcácăthôngătinătríchădnăđuăđc ch rõ ngun gc vƠăcóăđ
chính xác cao trong phm vi hiu bit ca tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun
vnălƠăhoƠnătoƠnătrungăthc. Nuăcóăđoăvnătôiăxinăchu trách nhimătrc hiăđng
khoa hc.

Hc viên thc hin lunăvn



NGUYN KIM QUYÊN



MC LC
Trang ph bìa
Liăcamăđoan

Mc lc
Danh mc các ký hiu, các ch vit tt
Danh mc bng biu
Danh mc hình v
CHNGă1ăGII THIU 1
1.1 t vnăđ 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 3
1.3 Phm vi nghiên cu 4
1.4 Phngăphápănghiênăcu 4
1.5 ụănghaăthc tin caăđ tài 4
1.6 Cu trúc lunăvn 4
CHNGăβăCăS LÝ LUN 6
2.1 Các khái nim liên quan 6
2.1.1 Bo him Y t 6
2.1.2 Bo him Y t tănhơn 6
2.1.3 Bo him Y t nhƠănc 7
2.1.4 S khác nhau giaăBHYTănhƠăncăvƠăBHYTătănhơn 7
2.1.5 Các loiăhìnhăBHYTănhƠănc 8
2.1.6 Mô hình Bo him Y t các quc gia phát trin 9
2.1.7 Qu Bo him Y t 10
2.1.8 Mcăhng bo him y t 11
2.2 Căs lý thuyt nn tng 12
2.2.1 Lý thuyt Thông tin bt cân xng 12
2.2.2 Lý thuyt Thông tin bt cân xng trong th trng BHYT 14
2.3 Mt s nghiên cu v BHYT 17
CHNGăγăTNG QUAN V BHYT VIT NAM 21


3.1 S hình thành và phát trin BHYT Vit Nam 21
3.2 H thngăBHYTăNhƠănc  Vit Nam 23

3.2.1 Các hình thc BHYT 23
γ.β.βăQuyăđnh v điătng và mcăhng BHYT 24
3.3 Mt s vnăđ ca BHYT Vit Nam 27
CHNGă4ăăPHNGăPHÁPăNGHIÊNăCU 32
4.1 Khung phân tích 32
4.1.1 Kimăđnh la chnăngc 32
4.1.2 Kimăđnh riăroăđoăđc. 38
4.2 Mô hình kinh t lng 44
4.2.1 Mô hình kimăđnh la chn ngc 44
4.2.2 Mô hình kimăđnh riăroăđoăđc 47
4.3 Mô t d liu 50
CHNGă5ăKT QU NGHIÊN CU 53
5.1 Thng kê mô t 53
5.1.1 S tn ti la chnăngc 53
5.1.2 S tn ti riăroăđoăđc 55
5.2 Kt qu hi quy 60
5.2.1 Hi quy logit mô hình kimăđnh la chnăngc 60
5.2.2 Hi quy kimăđnh riăroăđoăđcăđi vi KCB ngoi trú 65
5.2.3 Hi quy kimăđnh riăroăđoăđcăđi vi KCB ni trú 72
CHNGă6ăăKT LUN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH 77

TÀI LIU THAM KHO
PH LC
Ph lc 1. Mô hình ca mt s nghiên cu liên quan.
Ph lc 2.Kt qu mô hình kimăđnh la chnăngc.
Ph lc 3. Kt qu mô hình kimăđnh riăroăđoăđcăđi vi KCB ngoi trú.
Ph lc 4. Kt qu mô hình kimăđnh riăroăđoăđcăđi vi KCB ni trú


DANH MC CÁC KÝ HIU, CÁC CH VIT TT

BHXH
Bo him Xã hi
BHYT
Bo him Y t
KCB
Khám cha bnh
NSNN
NgơnăsáchăNhƠănc
UBTVQH
yăbanăthng v Quc hi
VHLSS
B d liu kho sát mc sng h giaăđìnhăVit Nam
WHO
T chc Y t th gii
525/BC-UBTVQH13
Báo cáo kt qu giám sát vic thc hin chính sách, pháp
lut v BHYTăgiaiăđon 2009-2012
N 299/1992
Ngh đnhăβ99/HBTăca Hiăđng B trng ban hành
iu l BHYT có hiu lc t 01/10/1992
N 58/1998
Ngh đnhă58/1998/N-CP ca Chính Ph banăhƠnhăiu
l BHYT có hiu lc t 01/10/1998
Nă63/2005
Ngh đnhă6γ/β005/N-CP ca Chính Ph banăhƠnhăiu
l BHYT có hiu lc t 01/07/2005
N 62/2009
Ngh đnhă6β/β009/N-CPăăQuyăđnh chi tităvƠăhng
dn thi hành mt s điu ca Lut Bo him Y t 2008
có hiu lc thi hành t 01/10/2009.

N 85/2012
Ngh đnhă85/β01β/N-CP Ngh đnh v căch hot
đng,ăcăch tƠiăchínhăđi viăcácăđnăv s nghip y t
công lp và giá dch v khám bnh, cha bnh caăcácăcă
s khám bnh, cha bnh công lp có hiu lc thi hành
t 01/12/2012.
NQ 21/2012
Ngh quyt 21-NQ/TW ca B Chính tr v tngăcng
s lƣnhăđo caăngăđi vi công tác bo him xã hi,
bo him y t giaiăđon 2012-2020.
NQ 68/2013
Ngh quytă68/β01γ/QH1γăy mnh thc hin chính
sách, pháp lut v BHYT, tin ti BHYT toàn dân.
Q 538/TTg
Quytăđnhă5γ8/Q-TTg ca Th tng Chính ph phê
duytăđ án thc hin l trình tin ti BHYT toàn dân
giaiăđon 2012-2015 và 2020



DANH MC BNG BIU
Bng 2.1
SoăsánhăBHYTănhƠăncăvƠăBHYTătănhơn
Bng 3.1
T l tham gia BHYT theo tngănhómăđiătng
Bng 3.2
Cơnăđi thu chi qu BHYTăgiaiăđon 2009-2012
Bng 4.1
Thng kê bin và du k vng mô hình kimăđnh la chnăngc
Bng 4.2

Thng kê bin và du k vng mô hình kimăđnh riăroăđoăđc
Bng 5.1
T l tham gia BHYT t nguyn theo yu t sc khe
Bng 5.2
So sánh t l tham gia BHYT t nguynătheoăđ tui
Bng 5.3
Mt s ch tiêu theo vùng
Bng 5.4
Thng kê s ln KCB trung bình
Bng 5.5
S ln KCB trung bình theo loi th BHYT
Bng 5.6
Kt qu hi quy kimăđnh la chnăngc
Bng 5.7
Thng kê chi tit bin s ln KCB ngoi trú
Bng 5.8
Kt qu hiăquyăđi vi s ln KCB ngoi trú
Bng 5.9
Kt qu hi quy theo zero ậtruncated negative binomial
Bng 5.10
Thng kê chi tit bin s ln KCB ni trú
Bng 5.11
Kt qu hiăquyăđi vi s ln KCB ni trú


DANH MC HÌNH V
Hình 3.1
Tóm tt các loiăhìnhăBHYTătheoăđiătng tham gia
Hình 3.2
T l dân s tham gia BHYT t 1993-2012

Hình 4.1
Khung phân tích kimăđnh la chnăngc
Hình 4.2
Khung phân tích kimăđnh riăroăđoăđc
Hình 5.1
So sánh s ln KCB ngoi trú trung bình
Hình 5.2
So sánh s ln KCB ni trú trung bình
Hình 5.3
So sánh s ngi KCB ngoi trú trên 12 ln
-1-

CHNGă1 GII THIU
Trong chngănƠy,ătácăgi gii thiu v tm quan trng ca BHYT và vnăđ
hin nay ca BHYT Vit Nam (t l tham gia BHYT t nguyn thp, qu BHYT
kém bn vng). T đóănêuălênămc tiêu nghiên cu v kh nngătn ti la chn
ngc và riăroăđoăđc trong h thng BHYT Vit Nam, tip theo là trình bày v
phmăvi,ăphngăphápăvƠăcu trúc lunăvn.
1.1 t vnăđ
Bo him Y t (BHYT) lƠăcăch tài chính y t quan trngăvƠălƠăcăch chi tr
trc v y t đc hu ht các quc gia trên th gii áp dng nhmăđm bo cho
ngiădơnăđc tip cnăchmăsócăyăt và bo v h giaăđìnhăkhôngăriăvƠoăcnh
nghèoă đói do mă đau,ă bnh tt
1
. Ti Vit Nam, BHYTă đc xem là mt trong
nhng tr ct quan trng trong chính sách an sinh xã hi, không vì mcăđíchăli
nhun, góp phn chmăsócăsc khe, gim gánh nngătƠiăchínhăchoăngi dân do chi
phí y t mang li (Lut BHYT, 2008; Lut saăđi, b sung mt s điu ca Lut
BHYT, 2014).
Theo s liu ca (WHO ậ i hc Y Hà Ni, 2012), đnănmăβ01βăvn có

2,5% s h giaăđìnhăb riăvƠo cnhănghèoăđóiăvƠăγ,9% s h giaăđìnhăphiăđi mt
viăkhóăkhnăv tài chính do các khon chi phí khám cha bnhăgơyăra,ătrongăđó t
l nghèo hóa do chi phí y t gây ra  h giaăđìnhăkhôngăcóăBHYTăcaoăhnănhiu so
vi h giaăđìnhăcóăítănht mtăngi tham gia BHYT (WHO-i hc Y Hà Ni,
2012).Vi li ích thit thc mà BHYT mang li, vic tuyên truyn vnăđngăngi
dân tham gia BHYT tng chng là mtăđiu d dàng li vp phi nhiuăkhóăkhn.ă
BHYT Vit Nam sau gnăβ0ănmăraăđi và phát trin cùng vi vicăthayăđi nhiu
chính sách vn chaăđtăđc mc tiêu bo him y t toàn dân.
2


1
TheoăBáoăcáoăsă5β5/BC-UBTVQH1γăvăktăquăgiámăsátăvicăthcăhinăchínhăsách,ăphápălutăvăBHYTă
giaiăđonăβ009-2012.

2
δutăBHYTăβ008ăxácăđnhă01/01/β014ălƠăthiăđimăttăcăcácăđiătngăphiăcóătráchănhimătham gia
BHYT
-2-

Theo báo cáo giám sát ca yăbanăThng v Quc hi (UBTVQH), trong 4
nmăgnăđơy, t 2009-2012, t l dân s thamăgiaăBHYTăđƣătngăt 58,2% lên
66,8% (UBTVQH, 2013). Tuy nhiên, ch cóă nhómă điă tng bt buc tham gia
BHYT có t l tham gia cao (gnă70%),ăcònănhómăđiătng t nguyn có t l
tham gia thp (ch 21%), ngay c ngi thuc h cnănghèoăđc h tr kinh phí
mua BHYT
3
cngăch đt t l 25%.
Không ch đi mt vi vnăđ t l thamă giaăBHYTă chaăcao, BHYT Vit
Nam còn phiăđi mt vi tình trng tài chính y t kém bn vng. Giaiăđon t

2005-2009, qu luôn biăchi.ăn cuiănmăβ009,ăơmălyăk 3.083 t đng. Vào
nmăβ010,ăqu btăđu ktăd.ăCuiănmăβ010,ăkt dăβ.810 t,ălyă k đnănmă
2012 ktădă1β.892 t (UBTVQH, 2013).Tuy nhiên, vic ktădăt nmăβ010ăđn
nmăβ01βăvnăđc cho là kém bn vng khi nguyên nhân ktădăphn ln là do
vică tngă mcăđóngăBHYT,ă tngătină lngă vƠ vică khôngăthayă đi giá vin phí
trong sut thi gian dài (UBTVQH, 2013).
Cuiănmăβ01β,ăChính ph đƣăban hành Ngh đnh (N)ă85,ătheoăđóăgiáăcácă
dch v y t s tip tcăđcăđiu chnhătngădnăquaăcácănmăk t nmăβ01γ.ăVi
mc giá các dch v y t ngƠyăcƠngăgiaătngădn đn vic chi tr ngày càng ln, qu
BHYTăđc d báo s li riăvƠoătìnhătrng kém bn vngătrongăcácănmătip theo
nu không có chính sách điu chnh hp lý.
Tngăt l dân s tham gia BHYT và gi cơnăđi, boăđm an toàn qu là mt
trong nhng nhim v đc Th tng Chính ph phê duytătrongă án Thc hin
l trình tin tiăBHYTătoƠnădơnăgiaiăđon 2012-2015 vƠăβ0β0ă(Qă5γ8/Q-TTg)
4
.
Tuy nhiên, do bt k th trng Bo him nào k c BHYT luôn tn ti thông tin bt
cân xng vi hai vnăđ ln là la chnăngc và riăroăđoăđc (Baker and Jha,
2012),ăđc bit là la chnăngc luôn tn ti hoc ít nht là có kh nngătn ti khi
ngi mua đc quyn la chn mua hoc không mua (Akerlof, 1970). Hu qu

3
εcăhătrăđóngăBHYTăchoăngiăthucăhăcnănghèoălƠă70%ătă1/1/β01βătheoăQuytăđnhă797/Q-TTg

4
εcătiêuăđnănmăβ015ăđtătălătrênă70%ădơnăsăthamăgiaăBHYT,ăđnănmăβ0β0ăcóătrênă80%ădơnăsăthamă
giaăBHYT,ăgópăphnătoăngunătƠiăchínhăn đnhăchoăcôngătácăchmăsócăscăkheănhơnădơn.
-3-

ca thông tin bt cân xng s dnăđn tình trng tài chính kém bn vng, t l tham

gia ít, mc phí cao, kh nngăh tr chi phí y t choăngi dân thp. Vì vy, vic
nghiên cu v thông tin bt cân xng trong th trngăBHYTăđ có nhng chính
sách hp lý lƠăđiu cn thit trong quá trình tinăđn BHYT toàn dân.
ƣăcó nhiu nghiên cu đc thc hin trên th trng BHYT  các quc gia
khác nhau nhm kimăđnh s tn ti ca thông tin bt cân xng vi hai vnăđ là
la chnăngc và ri ro đoăđc. Tùy vào tng chính sách y t ca mi quc gia,
các vnăđ này có th tn ti hoc không và vi mcăđ nng nh khác nhau.  Vit
Namăcng có nhiu nghiên cu v la chnăngc và riăđoăđc trong BHYT, tuy
nhiên các nghiên cu này s dng d liuăđiu tra VHLSS caăcácănm t 2004-
2008 (Ha and Leung, 2010; Cuong, 2011; Minh et al., 2012; Phng, 2013) hoc
điu tra  mt s tnh thành riêng l (Jowett, 2001; Ngãi và Hng, 2012). K t thi
gianăđó đn nay, BHYT VităNamăđƣăcóănhiuăthayăđiănh:ăδut BHYT β008ăđc
áp dng t 1/7/β009,ăN 62/2009 thayăchoăNă6γ/β005 áp dng t ngày 1/10/2009
có s thayăđi v mcăđóngăBHYTăt nguyn, mc chi tr (thc hin đng chi tr
β0%);ăngƠyă1/1/β010ătngămcăđóngălên 4,5% tinălng,ătngăđiătng tham gia
BHYT bt buc. Vi vică thayă đi hàng lot chính sách cùng vic ktă dă qu
BHYT gn 13.000 t đng vào cuiănmăβ01β, cn có các nghiên cu trên d liu
miăhn đ xem xét v s tn ti ca la chnăngc và riăroăđoăđc trong thi k
này nhm tip tc có nhngăđiu chnh v chínhăsáchăBHYT,ăhngăđn h thng
BHYT bao ph toàn dân, công bng, hiu qu và bn vng.
1.2 Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu tng quát ca nghiên cu là kimăđnh s tn ti ca vnăđ la chn
ngc và riăroăđoăđc trong BHYT Vit Nam sau khi thc hin Lut BHYT 2008
(t 1/7/β009)ăvƠăNă62/2009 (t 1/10/2009).
C th:
-Kimăđnh s tn ti ca la chnăngc thông qua nhân t sc khe trong
mô hình các yu t tácăđngăđn quytăđnh mua BHYT.
-4-

- Kimăđnh s tn ti ca riăroăđoăđc da trên phân tích s ln khám cha

bnh (KCB) ni, ngoi trú caăngi có hoc không có s dng BHYT trong mô
hình các yu t tácăđngăđn hành vi KCB.
1.3 Phm vi nghiên cu
Nghiên cu da trên b d liu kho sát mc sng h giaă đìnhă Vit Nam
VHLSS 2012 do Tng cc Thng kê thc hin. Cucăđiu tra VHLSS 2012 thu thp
thông tin ca 36.655 cá nhân thuc 9.399 h giaăđìnhăVit Nam trên phm vi c
nc.
1.4 Phngăphápănghiên cu
Nghiên cu s dngăphngăphápăhi quy Logit đ kimăđnh s tn ti la
chnăngc, hi quy OLS và hi quy mô hình d liu s đm (Count data model) đ
kimăđnh s tn ti riăroăđoăđc trong h thng BHYT Vit Nam.
1.5 ụănghaăthc tin caăđ tài
Nghiên cu này thc hin vic kimăđnh da trên d liuăVHδSSănmăβ01β,
lƠănmăđƣăcóănhiu s thayăđi trong chính sách BHYT. Kt qu nghiên cu có th
đc s dngăđ điu chnhăchínhăsách,ăhngăđn các mc tiêu v bao ph chmă
sóc y t toàn dân và cânăđi qu BHYT.
1.6 Cu trúc lunăvn.
Bài vit gm 06 chng.ă Chngă1ă gii thiu vnăđ nghiên cu, mc tiêu
nghiên cu.ăChngăβăđaăra căs lý lun và các nghiên cuăliênăquan.ăChngăγ
gii thiu tng quan v BHYT VităNam.ăChngă4 trìnhăbƠyăphngăpháp nghiên
cu.ăChngă5 phân tích các thng kê mô t vƠăđaăraăcácăkt lun t kt qu hi
quy.ăChngă6 tóm tt các kt lun chính ca lunăvnăvƠăhƠmăỦăchínhăsách.ă

-5-

Tóm tt chng 1:
-BHYT Vit Nam có nhiuăthayăđi v chính sách k t cuiănmăβ009,ăđu
nmă β010ă nhngă chaă cóă nghiênă cu v BHYT thc hin trên b d liu mi
VHLSS 2012.
- Nghiên cu nhm kimăđnh s tn ti ca la chnăngc và riăroăđoăđc

trong BHYT sau nhngăthayăđi v chính sách trên VHLSS 2012.

-6-

CHNGă2 CăS LÝ LUN
Chngăβănêuăcácăkháiănim v BHYT, lý thuyt thông tin bt cân xng và
kh nngătn ti thông tin bt cân xng trong th trng BHYT vi h qu là la
chnăngc và riăroăđoăđc.
Chngă2 cng nêu khái quát mt s nghiên cu v BHYT vi hai vnăđ ln
đn t phíaă ngi s dng là la chnă ngc và riă roăđoă đc, t đó la chn
nhng nghiên cu làm nn tngăchoăchngăγ.
2.1 Các khái nim liên quan
2.1.1 Bo him Y t
BHYT là hpăđng giaăcăquan Bo himăvƠăngi mua nhm hoàn tr chi
phí y t khi xy ra các riăroăliênăquanăđn y t đcăxácăđnh rõ trong hpăđng.
(H SăSƠ,ăβ000; OECD, 2004). BHYT có hai hình thcăchínhălƠăBHYTătănhơn và
BHYT nhƠănc (OECD, 2004)
că đim ca BHYT là va mang tính cht hoàn tr va mang tính cht
không hoàn tr. Khi mua BHYT, nu xy ra ri ro y t,ăngiămuaăđc hoàn tr
toàn b hoc mt phn chi phí y t. Nu không xy ra ri ro y t,ăngi mua s mt
khonăphíăđƣăđóngăchoăcăquanăBHYT.ăThôngăthng, giá tr ca BHYT là mt
nm.
2.1.2 Bo him Y t tănhơn
BHYTătănhơnălƠăhìnhăthc bo him y t t nguyn do các công ty Bo him
tănhơnăthc hin da trên mc phí bo him. (OECD, 2004). Ngi mua BHYT s
đc h tr chi phí khi khám cha bnh tùy theo giá tr hpăđng giaăngi mua
và công ty Bo him.Vì BHYTătănhơnălà loi hình bo him hotăđng ch yu vì
li nhun, hotăđng theo quy lut s ln và là s chia s ri ro gia nhngăngi
cùng tham gia BHYT, vì vy mi công ty Bo him s có s tính toán, linh hot
trong thit k các hpăđng khác nhau v mcăđóng,ămc chi tr nhmăđm bo

-7-

đc kh nngăchiătr và s tn ti phát trin caăcôngăty.ăTheoăđó,ăcácăcáănhơnăcóă
ri ro cao v sc khe thng s b t chi đc tham giaăBHYTătănhơn hoc s
phi ký kt các hpă đng có mcă đóngă caoă hnă cácă cáă nhơnă cóă ri ro thp
(Normand and Weber, 2009; Baker and Jha, 2012)
2.1.3 Bo him Y t nhƠănc
BHYT nhƠănc hay còn gi là BHYT xã hi là chính sách thuc ni dung an
sinh xã hi ca mi quc gia trên th gii do Chính ph t chc thc hin. BHYT
nhƠănc là loi hình bo him phi li nhun vi mcăđích gim gánh nng v tài
chính choăngi dân khi gp ri ro măđau,ăbnh tt bng hình thcăđóngăgópăca cá
nhân và ca toàn xã hi, đ cao tính cngăđng xã hi. (H SăSƠ, 2000; OECD,
2004; Normand and Weber, 2009;ăƠoăVnăDng,ăβ009). BHYTănhƠăncăthng
có chung mt mcăgiáăđcăxácăđnh da trên thu nhpămƠăkhôngătínhăđn mcăđ
ri ro v sc khe caăngi mua, có chung mc chi tr khi xy ra măđauăbnh tt
đc áp dng thng nht cho tt c miă ngi trong cùng mtă điă tng (Vin
nghiên cu lp pháp, 2013)
2.1.4 S khác nhau giaăBHYTănhƠăncăvƠăBHYTătănhơn
S khác bit ln nht giaăBHYTănhƠăncăvƠătănhơnăchínhălƠămc tiêu phi
li nhun caăBHYTănhƠănc và mc tiêu li nhun caăBHYTătănhơn
Bng 2.1 SoăsánhăBHYTănhƠăncăvƠăBHYTătănhơn
Tiêu chí
BHYTănhƠănc
BHYTătănhơn
Mc phí
Theo kh nngăđóngăgópăca cá
nhân ( da trên thu nhp)
Theo mcă đ ri ro v
sc khe caăngi mua
Mcăhng

Theo nhu cu, chi phí KCB thc
t. Không ph thuc vào mc
đóng
Theo giá tr và nhng quy
đnh trong hpă đng khi
mua
-8-

Vai trò ca nhà
nc
că nhƠă nc boă đm bng
ngân sách
Không có s h tr v tài
chính caănhƠănc
Hình thc tham gia
Bt buc và t nguyn
T nguyn
Mc tiêu hotăđng
Vì li ích xã hi, phi li nhun
Vì mc tiêu li nhun
Ngun: Lê Mnh Hùng, 2012.
2.1.5 Các loi hình BHYT nhƠănc
- Bo him Y t bt buc
Là loiăhìnhăBHYTănhƠănc,ătrongăđóătoƠnăb thành viên trong mt t chc,
mt cngăđngănƠoăđóădùămunăhayăkhôngăcngăphi mua BHYT vi mc phí quy
đnh mƠăkhôngătínhăđn ri ro v sc khe caăngi tham gia. Hu ht ti các quc
gia phát trin, vic mua BHYT là bt buc toàn dân thông qua vicăđóng thu hoc
s đóngăgópăcaăngiălaoăđng và ch doanh nghip theo mt t l quyăđnh. Ti
các qucăgiaăđangăphátătrin, tùy theo tình hình miănc mà vic mua BHYT bt
bucăđc thc hin theo tngănhómăđiătng. Tuy nhiên, mc tiêu ca các quc

gia đuăhngăđn BHYT bt buc toàn dân nhm có th boăđm cho tt c mi
ngiăđuăđcăchmăsócăyăt khi bnh tt, măđau.ă(H SăSƠ,ăβ000; OECD, 2004;
Normand and Weber, 2009)
- Bo him Y t t nguyn
Là loiă hìnhăBHYTă nhƠănc nhngă mangătínhă t nguyn,ă trongăđóă cácă cáă
nhơnăđc quyn quytăđnh mua hay không mua BHYT. Mc phí ca loi hình này
cngăkhôngăda trên ri ro v sc khe. (OECD, 2004; Normand and Weber, 2009)
Hin nay, BHYT t nguyn tn ti  hu ht các quc gia trên th gii, tuy
nhiên có s khác nhau v mô hình t chc. Tiăcácănc phát trin, ngoài BHYT bt
buc toàn dân thì BHYT t nguynăđc xem là loi hình BHYT b sung.ăNgi
dân tiăcácănc này ngoài vic phi tham gia BHYT bt buc thì có th la chn
-9-

mua thêm BHYT t nguyn b sung nhmă giaă tngă thêmă cácă li ích trong vic
chmăsócăsc khe cho bn thân đi vi các dch v y t mà BHYT bt buc không
chi tr hoc tìm kim s chmăsócăyăt khác nm ngoài gói BHYT bt bucăcăbn
(Vin nghiên cu lp pháp, 2013).
Ti mt s ncăđangăphátătrin nói chung và Vit Nam nói riêng, do h thng
qun lý BHYTăchaăcht ch,ăcngănhătrìnhăđ nhn thc và thu nhp caăngi
dơnăchaăcaoănên chaăth bt buc toàn dân tham gia BHYT. Vì vy, mt s đi
tngăđc phép la chn mua hoc không mua BHYT. S khác bit gia vic bt
buc phiămuaăBHYTăvƠăđc quyn la chn mua hoc không mua hình thành nên
tên gi BHYT bt buc và BHYT t nguyn. Ngi có BHYT bt buc hoc
BHYT t nguynăđuăđc gi chung là có BHYT và đcăhng mi quyn li
nhănhauăkhiăkhámăcha bnh (H SăSƠ,ăβ000; Lut BHYT, 2008)
2.1.6 Mô hình Bo him Y t các quc gia phát trin
Ti mt s qucăgiaănhăAnh,ăCanada,ăChínhăph chi tr toàn b chiăphíăchmă
sóc y t. Ngun kinh phí y t phn ln do ngân sách chi tr thông qua vicăđóngă
thu caăngi dân và doanh nghip,ăngi bnh ch phi cùng chi tr  mt s dch
v đc bit.  ti các quc gia này vn tn tiăBHYTătănhơn,ădùărng chim mt t

l nh, dành cho các dch v y t mà BHYT ca chính ph khôngăđm nhn.Ti
c, Nht, Chính ph không trc tip chi tr chiăphíăchmăsócăyăt mà thông qua
các công ty Bo himăđc lp ra không vì mcăđíchăli nhun mà nhmăgiúpăngi
dân thanh toán chi phí y t.ăNgi dân  cácăncănƠyăđu bt buc phi tham gia
mtătrongăcácăchngătrìnhăyăt vi mc phí tính theo t l quyăđnh và cùng chi tr
chi phí khi KCB. Ti Pháp, BHYT là bt bucă đc thc hin bi các t chc
BHYT caăNhƠănc, ngoài ra còn có BHYT t nguyn b sung nhm chi tr cho
mt s dch v nm ngoài phm vi BHYT bt buc, ngiălaoăđng và ch doanh
nghipăđóngăgópăvƠoăqu BHYT theo mt t l doăNhƠăncăquyăđnh (Lê Mnh
Hùng, 2012; Vin nghiên cu lp pháp, 2013).
-10-

Tuy khác nhau v cách thc t chc thc hinăBHYT,ăphngăphápăđóngăgóp,ă
t l chi tr, tuy nhiên hu ht các quc gia phát trinăđu xem BHYT là bt buc
toƠnădơnă vƠăđu áp dng mô hình BHYT vi s tn ti ca c BHYT bt buc,
BHYT t nguyn b sungă vƠăBHYTă tănhơn. Miă ngiă dơnă đu phi tham gia
BHYT bt buc vi các dch v y t căbnăđcăquyăđnhătrcăvƠăđc quyn la
chn mua hoc không mua BHYT t nguyn b sungăvƠăBHYTătănhơnăvi các gói
li ích khám cha bnhăcaoăhnănm ngoài danh mcăcăbn (OECD, 2004; Vin
nghiên cu lp pháp, 2013).
2.1.7 Qu Bo him Y t
Tùy theo chính sách BHYT ca mi quc gia, ngun qu dùngăđ chi tr các
dch v y t choăngi dân có th đc trích t thu, tinălngăhocădoăngi dân
trc tip mua th BHYT theo mt mcăgiáăquyăđnh. Ngun qu nƠyăđc chuyn
giao cho mtăcăquanăchu trách nhim qun lý, thc hin chi tr khám cha bnh
(OECD, 2004; Vin nghiên cu lp pháp, 2013).
Qu BHYTăđc hchătoánăđc lp và vicăcơnăđi qu là vnăđ quan trng
ca h thng BHYT quc gia. V qu - không còn tin chi tr KCB s dnăđn s
sp đ h thngăchmăsócăsc khe,ăkhôngăđm boăđc quyn li caăngi tham
gia BHYT, nhăhngăđn chính sách an sinh xã hi quc gia. Vì vy, khi phát hin

nhng yu t nhăhngăđn an toàn qu,ăcăquanăqun lý cùng vi Chính ph phi
có nhng chính sáchăđiu chnh kp thi (Hà Thúc Chí, 2011).
Tuy nhiên, vic ktădăqu cngăkhôngăphi là tt.ăNóăđngănghaăvi vic
chính sách BHYT quá tht cht, có th là các chính sách hn ch vic chi tr cho
ngi bnh có BHYT, hn ch danh mc thuc, hn ch danh sách các bnhăđc
chi tr…Nhng chính sách này nhă hngă đn quyn li caă ngi tham gia
BHYT,ăkhôngăphátăhuyăđc ht tác dng h tr tƠiăchínhăchoăngi dân khi m
đau, bnh tt ca BHYT.
-11-

Vì vy, vicăcơnăđiăthuăchi,ăđm bo hài hòa gia li ích ca ngi tham gia
BHYTăđng thi duy trì s năđnh và phát trin h thng BHYT quc gia là mc
tiêu và trách nhim caăcăquanăqun lý (Hà Thúc Chí, 2011).
Ti Vit Nam, Qu bo him y t là qu tƠiăchínhăđc hình thành t ngun
đóngăbo him y t và các ngun thu hpăphápăkhác,ăđc s dngăđ chi tr chi phí
khám bnh, cha bnh choăngi tham gia bo him y t (chim 90% qu), chi phí
qun lý b máy ca t chc bo him y t và nhng khon chi phí hp pháp khác
liênăquanăđn bo him y t (chim 10% qu).
Qu BHYTăđc qun lý tp trung, thng nht, công khai, minh bch, bo
đmăcơnăđiăthuăchiăvƠăđcăNhƠănc bo h (Lut BHYT, 2008).
2.1.8 Mcăhng bo him y t
Mcăhng 100%
Là hình thcăcăquanăBHYTăchiătr toàn b chiăphíăKCBăchoăngi s dng
dch v y t. Hình thc này tn ti  mt s quc gia phát trin vi h thng y t
phát trin, tiên tin và mngăli y t cht ch, tuy nhiên vic chi tr toàn b này
vn loi tr mt s dch v y t theoăquyăđnh ca tng quc gia (H SăSƠ,ăβ000;
Lê Mnh Hùng, 2012).
 Vit Nam, mcăhng 100% chi phí KCB ch đc áp dngăđi vi mt s
điătngăchínhăsáchănh ngiătrongăquơnăđi,ăthơnănhơnăngi có công vi cách
mng,ăngiăđangăhng tr cp, tr emădi 6 tui, h nghèo,ăngiăđangăsinhă

sng  vùng kinh t đc bităkhóăkhnă(δut BHYT, 2008)
Cùng chi tr chi phí khám cha bnh BHYT
Cùng chi tr là hình thc ngi có th BHYTăkhiăđiăkhámăcha bnh phi t
tr mt phn chi phí theo t l quyăđnh, t chc BHYT tr phn còn li. Ch đ
cùng chi tr tn ti  hu ht các quc gia đangăphátătrin và c nhng quc gia phát
trinăđi vi loi hình BHYT b sung nâng cao nhm gim gánh nng cho h thng
-12-

tài chính y t cngănhăgiaătngătráchănhim caăngi s dng dch v y t. (Lê
Mnh Hùng, 2012; Vin nghiên cu lp pháp, 2013)
 VităNam,ăngi tham gia BHYT có trách nhim cùng chi tr mt phn chi
phí KCB theo t l nhtăđnh. T l này đc quyăđnh c th theo điătng tham
gia, thi gian tham gia, tng loi dch v khác nhau và theo tuyn, hng bnh vin
mà bnh nhân la chn, mc cùng chi tr thôngăthng lƠăngi khám cha bnh
chi tr β0%ăvƠăcăquanăBHYTăchiătr 80% (Lut BHYT, 2008)
2.2 Căs lý thuyt nn tng
2.2.1 Lý thuyt Thông tin bt cân xng
S raăđi ca Lý thuyt Thông tin bt cân xng
Ngun gc thông tin bt cân xngăđc Akerlof (1970) đt ra trong bài vit v
th trngă“qu chanh” nóiăđn s bt cân xng trong thông tin giaăngi mua và
ngi bán v chtălng ca sn phm giao dch trên th trng.ăỌngăđaăraăvíăd
v th trngăôătôăđƣăquaăs dng,ăniătn ti c xe tt và xe xu, vi nhng chic xe
có chtălng ttăđc giălƠă“cherry- qu đƠo”,ăxeăxuăđc giălƠă“lemons- qu
chanh”.
Gi đnh rng mc giá th trng hp lý cho mt chic xe tt là 10.000$ và giá
mt chic xe xu là 1.000$ và xác sutămuaăđc xe tt và xe xuălƠănhănhau.ăTi
đơy, s bt cân xng thông tin xy ra khi ngiăbánălƠăngi bit rõ thông tin v
chtălngăxeăhnălƠă ngi mua. Khi có s ln ln gia xe tt và xe xu, khách
hƠng,ăngi trung lp vi ri ro s ch sn lòng tr 5.500$ cho mt chicăxeăđƣăquaă
s dng. Mc giá này thpăhnăgiáătr thc ca mt chic xe tt. Nhngăngi s

hu xe xu s sn sàng bán vi mc giáănƠy,ăcònăngi s hu xe tt s ri khi th
trng do mc giá thpăhnănhiu so vi giá tr thc ca xe. C tip tcănhăvy,
nhng chic xe ttăđc rút ra khi th trng và cui cùng th trng ch còn li
nhng chic xe xu-“qu chanh”.ăAkerlof kt lun, vi th trng có thông tin bt
-13-

cân xng, có th ch còn hàng hóa kém chtălng hoc t hn, th trng s không
còn tn ti.
Lý thuyt v thông tin bt cân xng hină nayă đc áp dng rng rãi trong
nhiuăngƠnhăvƠălnhă vcăkhácănhauăđ lý gii các các vnăđ kinh t, đc bit là
trong th trng bo him, tài chính, tín dng,ălaoăđng,ăhƠngăhóa,ăđtăđai, nhng th
trng mà tính minh bch ca thông tin và kh nngătip cn thông tin không d
dàng, dnăđn tình trng bt cân xng thông tin. Chng hn,ăngiăđiăvayăbit rõ
kh nngăchiătr ca mình nhiuăhnălƠăngiăchoăvay;ăngi mua bo him bit rõ
tình trng ri ro ca mình nhiuăhnăcôngătyăbo him;ăngi bán bit rõ chtălng
sn phm caămìnhăhnăngiămua;ăngiălaoăđng bit rõ kh nngălƠmăvic ca
mình nhiuăhnăngi thuê (Pindyck and Rubinfeld, 1991)
H qu ca thông tin bt cân xng
Thông tin bt cân xng là mt tht bi ca th trng, nó gây ra các h qu là
la chnăngc, riăroăđoăđc (Pindyck and Rubinfeld, 1991)
La chnăngc (Adverse selection)
Nguyên nhân ca thông tin bt cân xngălƠădoăđc tính n ca chtălng hàng
hóa gây ra. Ngi mua ch có th thyăđc hình thc bên ngoài và nhng thông tin
v chtălngădoăngi bán cung cp mà không th thyăđc chtălng tht s
bên trong, dnăđn vic có th chn phi các sn phm có chtălng thp. La chn
ngc có th xy ra  bt k th trng nào mà mt trong hai bên gpăkhóăkhnă
trong vicăxácăđnh chtălng sn phm giao dch.( Pindyck and Rubinfeld, 1991).
Trên th trng vi nhiu hàng hóa ln ln gia xu và tt khi mƠăngi mua
không bităđc chtălng tht s, nên đ gim bt ri ro, h ch sn lòng chi tr 
mc giá thpăhnăgiáătr thc caăhƠngăhóa.ăCònăngi bán, vì ch bánăđc giá thp

nên khôngăcóăđng lc sn xut hàng hóa chtălng cao,ch bán hàng hóa có cht
lng kém. La chnăngc s dnăđn th trng ch có nhng hàng hóa có cht
lng kém hoc không th hotăđng (Akerlof, 1970; Baker and Jha, 2012).
-14-

Riăroăđoăđc (Moral hazard)
Thông tin bt cân xngădoăhƠnhăđng không th kimăsoátăđc sau khi giao
dch s gây nên hinătng riăroăđoăđc. Riăroăđoăđc nyăsinhăkhiăngiăcóăuă
th v thông tin hiuăđc tình th thôngătinăphiăđi xng gia các bên giao dch và
t nhiênăhìnhăthƠnhăđngăcăhƠnhăđngătheoăhngăđtăđc li ích cho mình bt k
vic gây thit hiăchoăđi tác.Ví d ngiăđiăvayăcóăth dùng khon vay sai vi mc
đíchăbanăđu khi cam kt viăngiăchoăvay,ăđuătăvƠoănhng d án riăroăcaoăhnă
dnăđn xác sut tr đc khon vay thp;ăngi mua bo himăxeăthngălălƠăhnă
trong vic bo v xe vì bităđƣăcóăcôngătyăbo him biăthng khi xy ra s c
(Pindyck and Rubinfeld, 1991)
2.2.2 Lý thuyt Thông tin bt cân xng trong th trng BHYT
S tn ti ca Thông tin bt cân xng trong th trng BHYT
Akerlof (1970) đƣ đ cp đn vnăđ thông tin bt cân xng trong th trng
Bo him vi tình hungăngi trên 65 tuiăthng gp khóăkhnăkhiămuaăBHYT
doăngiăgiƠăthng có xác sut b m nng caoăhnărt nhiu và cho dù các công ty
bo him có yêu cuăgiámăđnh sc kheăthìăcngăch cóăngi mua mi bit rõ tình
trng sc khe ca h hnăbt k mt công ty bo him nào.
Th trng BHYT là th trng thc hin vic mua bán da trên sc khe ca
ngi mua, và ch cóăngi mua mi bit rõ sc khe caămình,ănghaălƠăcó bt cân
xng thông tin trên th trng BHYT (Pindyck and Rubinfeld, 1991; Baker and Jha,
2012).
Nhiu nghiên cu  các quc gia khác nhau cngătha nhn vic có th tn ti
thông tin bt cân xng trên th trng BHYT (Wang et al, 2006; Tomislav and
Danijel, 2008; Dong, 2012; Minh et al., 2012).
La chnăngc trong BHYT

La chnăngc trong th trng BHYT là tình hung ch ngi có sc khe
kém mi mua BHYT vì h nghăchc chn s phi cnăđn nó,ăcònăngi có sc
-15-

khe tt s không mua BHYT (Pindyck and Rubinfeld, 1991; Baker and Jha, 2012;
Wolferen et al., 2013). La chnăngc có kh nngăhin din trong tt c các loi
bo him k c BHYT,  nhng th trngămƠăngi mua có quyn la chn mua
hoc không mua (Akerlof, 1970).
i viăcácăcôngătyăBHYTătănhơn,ădoă không th phân bităđcăngi có
mcăđ riăroăcaoăvƠăngi có mc đ ri ro thp, nhn thc rõ tn tht k vng gia
tngătrongămt khi ch toàn ngi có sc khe kém, vì vy h s giaătngămc giá
bo himăđ phù hp vi s riăro.ăNgi có sc khe tt li càng không thích mua
bo himăkhiăđi mt vi mc phí ngày cao s tip tc ri b th trng. Mc giá
tip tcătngăvƠăth trng ch còn cácă“qu chanh” - nhngăngi có sc khe kém,
dnăđn tht bi th trng (Akerlof, 1970; Pindyck and Rubinfeld, 1991; Baker and
Jha,ăβ01β).ăă tránh s la chnăngc, các công tyăBHYTătănhơnăthng t chi
bán bo him cho các cá nhân có ri ro cao v sc khe, c th trong bài vit ca
Akerlofă(1970)ălƠăngi ln tui.
i vi nhƠănc, do mc tiêu vì an sinh xã hi mà không phi là li nhun
nên miăngiăđu có quyn mua BHYT, k c ngiăgiƠ,ăngi có sc khe kém.
Do đó,ăh thngăBHYTănhƠănc,ăđc bit là  nhng loiăhìnhăBHYTăđc phép
chn mua hoc không mua thngăđi mt la chnăngc dnăđn qu BHYT luôn
cóănguyăcăxy ra tình trng bi chi hoc kém bn vng.
Riăroăđoăđc trong BHYT
Có hai loi riăroăđoăđc trong BHYT là riăroăđoăđcătrc khi xy ra s
kin bo him (ex ante moral hazad ) và riăroăđoăđc xy sau khi xy ra s kin
bo him (ex post moral hazard) (Baker and Jha, 2012).
Riăroăđoăđc trc khi xy ra s kin bo him là tình hungăngi mua
BHYT tr nên ch quană hnă trongăvic bo v sc khe ca mình so viă ngi
không có BHYT bi h bit h đc bo v (Baker and Jha, 2012; Wolferen et al.,

2013). Mt nghiên cu ca Dong (2012) cho thy BHYT không làm mtă ngi
-16-

không ungăru tr nên ungăruănhngăcóăth tácăđngăđn vic mtăngi thích
ungăru s ung nhiuăhnăsauăkhiămuaăBHYT.
Riăroă đoă đc sau khi xy ra s kin bo him là tình hung khi b bnh
ngiăcóăBHYTăthng s dng dch v y t nhiuăhnă(s dng quá mc cn thit)
so viă ngi không có BHYT vì h bit h đc công ty BHYT h tr chi tr
(Baker and Jha, 2012; Dong, 2012)
Hn ch la chnăngc
i viăBHYTătănhơn,ăđ khc phc la chnăngc, các công ty bo him
thng áp dng gii pháp sàng lc thông tin đi vi nhngăngi mun mua BHYT
bng cách yêu cu ngi mua khám sc khe, tr li các bng câu hi v li sng,
tiu s bnh ttăđ đánhăgiáămcăđ ri ro ca khách hàng. T đó,ăcôngătyăbo him
s có thêm nhiuăthôngătinăhn,ăgim bt tình trng bt cân xng thông tin.
i viă BHYTănhƠă nc, do mc tiêu là an sinh xã hi, miă ngiă đu có
quyn tham gia nên không th áp dng gii pháp hn ch la chnăngc nhăđi
viăBHYTătănhơn. Vì vy, gii pháp chính là tngăđ bao ph BHYT, khi tt c
miăngiăđuăthamăgiaăBHYTănghaălƠăs không còn la chnăngc.  các quc
gia phát trin, vi chính sách BHYT bt buc, mc dù la chnăngc không xy ra
 loiăhìnhăBHYTăcăbn - bt buc toàn dân thì vn có th xy ra  các loi hình
BHYT b sung - đc quyn la chn (Tomislav and Danijel, 2008)
Tuy nhiên, vic thc hin BHYT bt buc toàn dân không phi là mtăđiu d
dƠngăđi vi các qucăgiaăđangăphátătrin do h thng pháp lut,ăchínhăsáchăchaă
cht ch và mc sng caăngiădơnăchaăcao (Vin nghiên cu lp pháp, 2013). Vì
vy, cn phi tin hành nghiên cu các yu t tácăđngăđn cu BHYT nhmăđaă
nhng chính sách hpălỦăđ khuynăkhíchăngi dân t nguyn tham gia ngày càng
nhiuăhn.
Hn ch ri ro đoăđc
-17-

Gii pháp hn ch riăroăđoăđc đi viăngi tham gia BHYT đc nhiu
quc gia s dng là thc hinăđng chi tr chi phí khi s dng dch v y t. (Baker
and Jha, 2012). ơyălƠăphngăphápăđnăgin và có hiu qu nht nhm gim thiu
riăroăđoăđc.
Tuy nhiên, viăBHYTănhƠănc, do mcătiêuăchmăsócăsc khe và an sinh xã
hi, t l đng chi tr luônăđcăquyăđnh  mc thpăđ đm bo gim gánh nng y
t choăngiădơn,ănênăngiăcóăBHYTăthng tr mt khonăphíăítăhnărt nhiu so
viăngi không có BHYT khi s dng dch v y t. Ngoài ra, mt s điătng
chính sách nhătr em,ăngiăgiƠ,ăngiănghèo…thng không phiăđng chi tr chi
phí y t. Vì vy, riăroăđoăđc vn có th tn ti.
Mt s gii pháp khác có th đc áp dngăđ hn ch riăroăđoăđcănhăbană
hành danh mc thucăđcăhngăBHYT,ăquyăđnh mt s cácătrng hp không
đcăhngăBHYT,ăquyăđnh mcăthanhătoánăcaoăhnăkhiăs dng các dch v k
thut cao, đaăra hn trn thanh toán. Doăđcăđim xã hi ca mi quc gia khác
nhau và thayăđi  tng thi k khác nhau, nên luôn có s điu chnh v chính sách
nhm va thc hin tt mcătiêuăchmăsócăsc kheăngi dân va hn ch nhng
tn tht do riăroăđoăđc mang li.
2.3 Mt s nghiên cu v BHYT
 xem xét vnăđ la chnăngc trong BHYT, phn ln các nghiên cuăđu
s dng mô hình các yu t nhăhngăđn cu v BHYT. Ngoài các yu t v mc
phí bo him, mc phí ca các loi bo him thay th, chtălng dch v, chi phí
điu tr y t đuăcóătácăđngăđn vic mua hay không mua BHYT (Feldstein, 1973)
thì hu ht các nghiên cu v cuăBHYTăđu tp trung phn ln vào các yu t
thuc v nhân khu hc và có nhiu s khác bit trong kt lun, chng hn
Tomislav and Danijel (2008), Ha and Leung (2010), Kefeli and Jones (2012) tìm
thy thu nhpă lƠmă giaă tngă cu BHYT do cóă điu kină muaă BHYTă hn,ă còn
Feldstein (1973) li cho rng thu nhp cao làm gim cu BHYT do h cóăđiu kin