kinh tế hợp tác trong nông nghiệp

Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
MỤC LỤC Trang
CHƯƠNG I.............................................................................................................................................................8
ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP................................................................................................8
1. GIỚI THIỆU CHUNG.................................................................................................................................................. 8
1.1. Một số khái niệm ...............................................................................................................................................................8
1.2. Vị trí, vai trò của kinh tế hợp tác trong nông nghiệp .......................................................................................................9
1.3. Nguyên tắc hợp tác............................................................................................................................................................9
1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế hợp tác trong nông nghiệp ...............................................................................10
2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, NHIỆM VỤ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔN HỌC..................................................11
2.1. Đối tượng.........................................................................................................................................................................11
2.2. Nội dung...........................................................................................................................................................................12
2.3. Nhiệm vụ..........................................................................................................................................................................12
2.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................................................................................12
CHƯƠNG II.........................................................................................................................................................14
HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP....................................................................14
1. CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC CHỦ YẾU TRONG NÔNG NGHIỆP ......................................................................14
1.1. Xét theo mức độ tiến hành hợp tác................................................................................................................................14
1.2. Xét theo cách thức hợp tác..............................................................................................................................................15
1.3. Xét theo chủ thể tham gia hợp tác..................................................................................................................................17
2. MỘT SỐ HÌNH THỨC HỢP TÁC PHỨC TẠP HIỆN NAY ..............................................................................................17
2.1. Hợp tác gián tiếp thông qua trao đổi trên thị trường....................................................................................................18
2.2. Quan hệ hợp tác trực tiếp dựa trên cơ sở hợp đồng.....................................................................................................18
3. SỰ PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC TRONG CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ .........................................20
3.1. Thành phần kinh tế Nhà nước ........................................................................................................................................21
3.2. Kinh tế tập thể..................................................................................................................................................................37
3.3. Kinh tế cá thể, tiểu chủ trong nông nghiệp....................................................................................................................38
3.4. Kinh tế tư bản tư nhân ....................................................................................................................................................41
3.5. Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài .................................................................................................................................41
3.6. Sự hợp tác giữa các thành phần kinh tế.........................................................................................................................42

4. TOÀN CẦU HÓA NỀN KINH TẾ VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP..................................42
4.1.Khái niệm và cấu trúc toàn cầu hoá.................................................................................................................................42
4.2. Đặc trưng của nền kinh tế mới toàn cầu hoá.................................................................................................................43
4.3. Ảnh hưởng của toàn cầu hoá..........................................................................................................................................45
4.4. Cơ hội và thách thức với các nước đang phát triển trong xu thế toàn cầu hoá ...........................................................46
4.5. Nông nghiệp trong quá trình toàn cầu hoá ....................................................................................................................46
4.6. Hội nhập kinh tế khu vực.................................................................................................................................................47
CHƯƠNG III.......................................................................................................................................................50
NHIỆM VỤ, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG THỨC HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ
HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP...............................................................................................................50
6
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
1. NHIỆM VỤ, NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP. ...................50
1.1. Nhiệm vụ, nội dung hoạt động của hình thức kinh tế tập thể (HTX) ............................................................................50
1.2. Nhiệm vụ, nội dung hoạt động của hình thức kinh tế nhà nước ..................................................................................50
2. LIÊN KẾT KINH TẾ TRONG NÔNG NGHIỆP................................................................................................................51
2.1. Khái niệm và nguyên tắc liên kết kinh tế ........................................................................................................................51
2.2. Phương thức liên kết kinh tế ..........................................................................................................................................51
2.3. Hình thức liên kết kinh tế ...............................................................................................................................................52
3. NHỮNG BIỆN PHÁP CHỦ YẾU PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP THEO NGÀNH, THEO LÃNH THỔ.....................55
3.1. Xác định cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn hợp lí.................................................................................................55
3.2. Tăng cường quan hệ hợp tác giữa các tổ chức, cá nhân trong mọi thành phần kinh tế, ở mọi vùng lãnh thổ...........58
3.3. Đổi mới chính sách vĩ mô của Nhà nước ........................................................................................................................58
...............................................................................................................................................................................................59
CHƯƠNG IV.......................................................................................................................................................60
CÁC GIẢI PHÁP CƠ BẢN ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP VIỆT
NAM......................................................................................................................................................................60
1. SỰ CẦN THIẾT VỀ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỢP TÁC. ......................................60
2. NỘI DUNG VỀ VAI TRÒ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC. ...................................................................................................61
3. QUAN ĐIỂM VÀ BIỆN PHÁP HOÀN THIỆN CÁC HÌNH THỨC KINH TÉ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP.....................63

3.1. Quan điểm hoàn thiện các hình thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp....................................................................63
3.2. Biện pháp hoàn thiện các hình thức kinh tế hợp tác mới..............................................................................................66
4. MỘT SỐ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ VĨ MÔ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI KINH TẾ HỢP TÁC ...............................................67
4.1. Chính sách xóa nợ đối với hợp tác xã..............................................................................................................................67
4.2. Chính sách đầu tư tài chính.............................................................................................................................................67
4.3. Chính sách thuế................................................................................................................................................................68
4.4. Chính sách ruộng đất.......................................................................................................................................................68
4.5. Chính sách khuyến nông, khoa học và công nghệ..........................................................................................................68
4.6. Chính sách kiểm sóat thị trường, giá cả..........................................................................................................................69
7
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
Chương I
ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP
1. GIỚI THIỆU CHUNG
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Khái niệm về hợp tác
Hợp tác là sự kết hợp sức mạnh của các cá nhân hoặc các đơn vị để tạo
nên sức mạnh lớn hơn, nhằm thực hiện những công việc mà mỗi cá nhân,mỗi đơn
vị hoạt động riêng rẽ sẽ gặp khó khăn, thậm chí không thể thực hiện được, hoặc
thực hiện kém hiệu quả.
Trong cuộc sống, có nhiều lĩnh vực cần có sự hợp tác như sự hợp tác
trong trong lao động sản xuất, kinh doanh; hợp tác trong nghiên cứu khoa học;
hợp tác trong quân sự, văn hóa, thể thao, đời sống... Tuy nhiên, hợp tác trong lao
đọng sản xuất là phổ biến nhất.
Mặc dù có nhiều lĩnh vực hợp tác nhưng trong phạm vi môn học này,
chúng ta chỉ tập trung nghiên cứu về hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp.
Hợp tác trong nông nghiệp cũng đa dạng, phong phú bởi nông nghiệp
luôn diễn ra trong nông thôn và trong nông thôn lại có nhiều ngành, nhiều lĩnh
vực luôn tồn tại. Chúng ta không nghiên cứu sự hợp tác riêng rẽ của riêng lĩnh

vực nông nghiệp mà nghiên cứu sự hợp tác cả trong nông thôn, cụ thể hơn, cũng
có thể coi là sự hợp tác giữa các ngành, các vùng trong nông thôn, trong đó sản
xuất nông nghiệp chiếm vai trò chủ đạo.
Sự hợp tác có thể tiến hành từ nhỏ đến lớn, từ ít đến nhiều, từ hẹp sang
rộng, từ thấp đến cao... Tuy nhiên, trong xã hội luôn tồn tại các lĩnh vực hợp tác
khác nhau, trình độ hợp tác khác nhau. Khi nhu cầu hợp tác ngày càng cao thì
mối quan hệ hợp tác ngày càng chặt chẽ và mở rộng.
Ngày nay, trong xu thế mới của nền kinh tế toàn cầu, sự hợp tác đã không
còn bó hẹp trong phạm vi của từng quốc gia, từng khu vực mà đã là sự hợp tác
toàn thế giới. Nội dung của sự hợp tác cũng đa dạng, không chỉ là sự hợp tác
trong từng lĩnh vực riêng rẽ, trong một vài vùng nhỏ lẻ mà sự hợp tác diễn ra
trong nhiều lĩnh vực trong nhiều quốc gia.
1.1.2. Khái niệm về kinh tế hơp tác
Kinh tế hợp tác là một phạm trù về lợi ích kinh tế do hợp tác mang lại nói
lên sự liên kết tự nguyện của những người lao động, của các tôt chức, dưới nhiều
hình thức, kết hợp sức mạnh của các thành viên, các tập thể để thực hiện có hiệu
quả hơn các vấn đề trong sản xuất - kinh doanh và đời sống.
Có nhiều tổ chức kinh tế hợp tác khác nhau ở những lĩnh vực hợp tác khác
nhau với những nội dung khác nhau, thành phần khác nhau và hình thức khác
8
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
nhau. Trong phạm vi nghiên cứu của môn học, chúng ta chỉ nghiên cứu về kinh
tế hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp.
1.1.3. Khái niệm về kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
Là phạm trù kinh tế nói lên lợi ích kinh tế do hợp tác giữa các đơn vị kinh
tế trong các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế trong nông nghiệp để cùng
nhau tiến hành sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp một cách có hiệu quả.
Cần chú ý rằng kinh tế hợp tác trong nông nghiệp bao hàm kinh tế hợp tác
của nông dân, của những người làm nông nghiệp, của các cùng và của các thành
phần khác trong và ngoài nông nghiệp

1.2. Vị trí, vai trò của kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp có vị trí rất quan trọng không chỉ trong
nội bộ ngành mà còn có vị trí quan trong trong nền kinh tế quốc dân. Ngành sản
xuất nông nghiệp không những sản xuất ra tư liệu tiêu dùng mà còn sản xuất ra
nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến. Chính vì vậy, kinh tế hợp tác
trong nông nghiệp là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của ngành nông
nghiệp nói riêng và các ngành khác của nền kinh tế quốc dân.
Thông qua hợp tác những việc mà từng người hay từng nông hộ, từng
đơn vị không làm được hoặc làm được nhưng không hiệu quả. Hợp tác đã góp
phần nâng cao năng suất lao động, tiết kiệm chi phí trong sản xuất kinh doanh,
huy động được nhiều nhân lực, vật lực cho sản xuất. Kinh tế hợp tác trong
nông nghiệp góp phần khai thác, phát huy lợi thế so sánh của từng vùng sản
xuất, từ đó có sự bổ sung giưac các vùng, thúc đẩy quá trình chuyên môn hóa,
tập trung hóa, hiện đại hóa sản xuất. Bên cạnh đó, kinh tế hợp tác còn tạo cơ
hội cho việc đào tạo, nâng cao trình độ cho người quản lý nói riêng và người
lao động nói chung, đồng thời góp phần mở rộng thị trường.
1.3. Nguyên tắc hợp tác.
1.3.1. Tự nguyện.
Tự nguyện hợp tác với nhau, không bị ràng buộc bởi yếu tố nào, tự
nguyện cả khi hợp tác và cả khi không hợptác.
1.3.2. Cùng có lợi.
Khi hợp tác các nhân hay tổ chức đều muốn có thể mạnh của cá nhân hay
tập thể khác, khắc phục được các tồn tại của cá nhân hay tổ chức, chính vì thấy
có lợi ích mới hợp tác với nhau, đây chính là yếu tố kinh tế để hợp tác
9
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
1.4.1. Đặc điểm nền kinh tế nước ta xuất phát từ nền sản xuất nhỏ
- Nền về cơ sở vật chất
- Về tư duy của sản xuất nhỏ

1.4.2. Yếu tố tự nhiên
Bao gồm khí hậu, thời tiết, mưa, nắng, gió, bão...Các yếu tố này càng khó
khăn, phức tạp thì nhu cầu hợp tác càng lớn.
Thông thường, các cá nhân hay doanh nghiệp (đơn vị kinh tế) không tự
giải quyết được những tình huống phức tạp như xây dựng hệ thống thuỷ nông để
tưới tiêu, đường xã phục vụ sản xuất, xây dựng đường điện, tiêu thụ sản
phẩm .... Do đó, cần hình thành các tổ chức kinh tế hợp tác để cùng nhau giải
quyết những khó khăn trên.
1.4.3. Yếu tố kinh tế
Đó là khả năng tài chính, thu nhập của các thành viên ... Các điều diện
này có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành và phát triển của các hình thức kinh
tế hợp tác trong nông nghiệp. Kinh tế phát triển, nhu cầu về sản phẩm ngày càng
phong phú, đa dạng. Để có những sản phẩm hàng hóa đáp ứng được nhu cầu
người tiêu dùng về số lượng, chất lượng, mẫu mã, chủng loại, giá cả... thì các
đơn vị cần hợp tác với nhau để có đủ tiền vốn, sức lao động, công nghệ sản xuất,
thông tin thị trường...và do đó, cần chủ động hợp tác chặt chẽ giữa các cá nhân,
đơn vị kể cả trong và ngoài nước.
1.4.4. Yếu tố văn hóa - xã hội.
Trình độ dân trí là yếu tố rất quan trọng thúc đẩy tiến trình kinh tế hợp
tác. Dân trí cao sẽ dễ dàng tiếp cận nền văn minh nhân loại và biết ứng dụng
chúng trong sản xuất, đời sống và ngược lại. Dân trí cao và xã hội ổn định sẽ là
điều kiện mở rộng quan hệ hợp tác. Mọi sự hợp tác, đặc biệt hợp tác với nước
ngoài chỉ có thể thuận lợi nếu xã hội tạo mọi cơ hội đón nhận nó, và như vậy
nếu nhận thức của người dân chưa đáp ứng kịp thì các mối quan hệ kinh tế hợp
tác sẽ không phát huy được tác dụng của nó. Văn hóa-xã hội là những yếu tố
luôn tồn tại và chi phối thường xuyên đến kinh tế hợp tác trong nông nghiệp nói
riêng và trong kinh tế hợp tác nói chung.
Cụ thể, khi dân trí cao, người nông dân biết tìm đối tác để liên kết sản
xuất, có thể đối tác này sẽ chịu trách nhiệm cung cấp đầu vào hoặc tiêu thụ sản
phẩm đầu ra cho họ, cũng có thể đối tác này cùng họ chế biến sản phẩm sau thu

hoạch rồi mới tiêu thụ. Như vậy, xã hội ổn định sẽ là xúc tác quan trọng cho sự
hợp tác, liên kết thành công.
10
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
1.4.5. Yếu tố khoa học và công nghệ
Sự phát triển ngày càng cao của máy móc phục vụ sản xuất nông nghiệp,
chế biến, vận chuyển nông sản... là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự hợp tác. Bên
cạnh đó, công nghệ sinh học phát triển đã tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi
mới có năng suất cao, có khả năng chống chịu sâu bệnh, bệnh dịch tốt... cũng
chính là kết quả của sự hợp tác giữa nhiều ngành, nhiều thành phần kinh tế và là
động lực của sự hợp tác.
1.4.6. Yếu tố chính trị-pháp luật
Sự ổn định về chính trị, hoàn thiện về pháp luật đã tạo điều kiện thuận lợi
cho các đơn vị kinh tế hợp tác hoạt động có hiệu quả. Đặc biệt, khi hợp tác vượt
khỏi phạm vi lãnh thổ thì yếu tố này càng có ý nghĩa quyết định bởi không một
đối tác nào muốn hợp tác với những đối tác ở một đất nước mà mọi thứ còn
trong tình trạng rối ren.
2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, NHIỆM VỤ VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU MÔN HỌC.
2.1. Đối tượng
Môn học này nhằm nghiên cứu tính quy luật, các nguyên tắc hình thành
và phát triển của các hình thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp, mối quan hệ
hợp tác giữa các hình thức kinh tế hợp tác với các chủ thể khác có liên quan,
mối quan hệ giữa các đơn vị kinh tế, các vùng lãnh thổ, các thành phần kinh tế
trong nông nghiệp và thậm chí mối quan hệ hợp tác còn vượt ra khỏi ngành
nông nghiệp. Bên cạnh đó, môn học còn đi sâu nghiên cứu kinh nghiệm hợp tác
trong sản xuất kinh doanh và quản lý của các hình thức kinh tế hợp tác trong
nông nghiệp của các nước khác trên thế giới. Trong điều kiện nền kinh tế mở,
11
KINH

TẾ HỢP
TÁC
Yếu tố tự nhiên Yếu tố kinh
tế
Yếu tố văn hóa xã
hội
Yếu tố khoa học
công nghệ
Yếu tố chính trị
pháp luật
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
còn nghiên cứu quan hệ hợp tác vượt khỏi phạm vi quốc gia tới quan hệ khu vực
và toàn cầu.
2.2. Nội dung
- Chương 1: Đối tượng, nhiệm vụ, nội dung và phương pháp nghiên cứu
- Chương 2: Các hình thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
- Chương 3: Nhiệm vụ, nội dung và phương thức hoạt động của các hình
thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
- Chương 4: Các giải pháp cơ bản để phát triển kinh tế hợp tác trong nông
nghiệp Việt nam
2.3. Nhiệm vụ
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề kinh tế hợp tác trong nông
nghiệp.
- Nghiên cứu thực trạng các hình thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp
và hướng đổi mới, phát triển các hình thức hợp tác đó cho phù hợp với điều kiện
thực tế.
- Thúc đẩy các hình thức kinh tế hợp tác theo ngành, theo lãnh thổ, theo
các thành phần kinh tế...trong phạm vi ngành nông nghiệp và các ngành khác
sao cho hiệu quả nhất.
2.4. Phương pháp nghiên cứu

Giống như các môn khoa học xã hội khác, môn kinh tế hợp tác cũng sử
dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm công cụ cơ bản để
nghiên cứu. Sự phát triển các hình thức kinh tế hợp tác luôn gắn liền với các
hình thái xã hội. Do đó, để hiểu rõ các hình thái kinh tế hợp tác về mọi phương
diện, chúng ta luôn phải dựa vào mối quan hệ qua lại giữa các sự vật cũng như
dựa vào sự tiến triển của tiến trình lịch sử để có cái nhìn khách quan, có hệ
thống trong quá trình phát triển của chúng. Ngoài ra, môn học còn sử dụng một
số phương pháp khác để nghiên cứu, đó là:
Phương pháp thống kê kinh tế: để thống kê các số liệu thu thập được, sau
đó tổng hợp, phân tổ so sánh để có những kết luận chính xác.
Phương pháp thực nghiệm: dùng để nghiên cứu các mô hình thực tế, đối
chiếu với lý thuyết, rút kinh nghiệm để hạn chế những thiếu sót, khắc phục
những tồn tại, chấn chỉnh các mô hình đó cũng như tổ chức những mô hình mới
có hiệu quả
Phương pháp điều tra nhanh: nhằm đối thoại cùng những thành viên của
tổ chức kinh tế hợp tác, lắng nghe tiếng nói của người trong cuộc để hiểu rõ hơn
những thuận lợi, khó khăn của họ, từ đó tìm cách tháo gỡ có hiệu quả.
Phương pháp chuyên khảo: đi sâu khảo cứu các mô hình tiên tiến, từ đó
rút kinh nghiệm và mở rộng ở những nơi có điều kiện tuơng tự.
12
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
Câu hỏi ôn tập
1. Phân biệt các khái niệm Hợp tác; Kinh tế hợp tác; Hợp tác kinh tế; Hợp
tác xã ? Cho ví dụ minh họa?
2. Phân tích sự ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên, kinh tế, văn hóa- xã
hội, chính trị- pháp luật, công nghệ - khoa học đến hình thức hợp tác và quy mô
hợp tác.
3. Trình bày các phương pháp nghiên cứu môn học kinh tế hợp tác trong
nông nghiệp?
13

Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
Chương II
HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC TRONG NÔNG NGHIỆP
1. CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC CHỦ YẾU TRONG NÔNG
NGHIỆP
Có nhiều góc độ để xem xét các hình thức kinh tế hợp tác, tùy theo quan
hệ các chủ thể hợp tác, tính phức tạp của sự hợp tác hay phương thức hợp tác mà
ta có thể có các tên gọi của các hình thức hợp tác khác nhau.
1.1. Xét theo mức độ tiến hành hợp tác
1.1.1. Hợp tác giản đơn
Hình thức này xuất hiện khi sản xuất hàng hóa chưa phát triển, lực lượng
sản xuất còn thô sơ, sản xuất chủ yếu tự cung tự cấp.
Ưu điểm: hình thức này có ưu điểm là linh hoạt, phong phú, có thể tổ chức
ở mọi nơi. Hình thức này có tính tương trợ và giúp đỡ nhau cao (chủ yếu xây
dựng dựa trên quan hệ tình cảm)
Nhược điểm: Không ổn định, không có tư cách pháp nhân, không có bộ
máy quản lí, không có điều lệ hoạt động.
Hình thức hợp tác giản đơn thể hiện ở 2 dạng sau:
Dạng 1: Tổ, hội nghề nghiệp
- Là tổ chức hình thành trên cơ sở tự nguyện của các chủ thể kinh tế độc
lập có hình thức hoạt động kinh doanh giống nhau. Mục đích của tổ, hội nghề
nghiệp nhằm cộng tác, trao đổi kinh nghiệm, giúp đỡ nhau trong hoạt động sản
xuất kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của mỗi
thành viên tham gia. Hiện nay, nông nghiệp, nông thôn nước ta đang tồn tại các
loại tổ, hội nghề nghiệp như: tổ nuôi ong, tổ làm vườn, tổ nuôi cá, tổ nuôi tôm,
tổ trồng rừng...
- Tổ, hội hoạt động không có điều lệ, không có tư cách pháp nhân. Quan
hệ giữa các thành viên chủ yếu được xây dựng trên cơ sở quan hệ tình cảm, tập
quán, cộng đồng, không mang tính pháp lý. Do đó, hình thức này rất linh hoạt,
dễ thành lập cũng như giải thể. Tuy nhiên, do không có tư cách pháp nhân nên

nếu thành viên nào đó không giữ chữ „tín“ thì tổ, hội cũng khó có căn cứ để xử
lí.
- Tổ, hội không có sự trợ giúp tài chính nào của Nhà nước. Quỹ cho tổ,
hội hoạt động là do các thành viên đóng góp trên cơ sở tự thỏa thuận, quy mô tự
định, thường từ 5-10 người, có tổ lên tới 30 người. Hiện nay, hình thức này đang
phát triển và có tác dụng tốt trong nông nghiệp, nông thôn vì nó có tác dụng rất
rõ rệt nhằm giúp nhau trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, tạo sự ổn định giá cả
trên thị trường.
Dạng 2: Tổ, nhóm hợp tác
14
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
Là loại hình kinh tế hợp tác giản đơn do các chủ thể kinh tế độc lập tự
nguyện thành lập, xuất phát từ nhu cầu của các thành viên, nó hoạt động theo
nguyên tắc tự nguyện gia nhập, ra khỏi, quản lý dân chủ, cùng có lợi.
Ở loại hình kinh tế hợp tác này, đặc trưng rất quan trọng là quan hệ hợp
tác không mang tính ổn định thường xuyên, không mang tính pháp lý, không
xây dựng quy chế hoạt động thành văn bản, không có tư cách pháp nhân. Quan
hệ hợp tác được xây dựng trên quan hệ tình cảm, cộng đồng và thường chỉ hợp
tác khi có nhu cầu nên nó mang tính thời vụ. Do đó, khi có sự tranh chấp, bất tín
xảy ra, các cơ quan có thẩm quyền khó có căn cứ pháp lí để bảo vệ quyền lợi
cho nó. Tuy vậy, hình thức hợp tác này vẫn phát huy tác dụng tốt trong nhiều
lĩnh vực, ở mọi điều kiện đặc biệt là ở những nơi sản xuất nông nghiệp còn
mang tính tự cấp tự túc. Hiện nay hình thức hợp tác này cũng đang phát triển và
có tác dụng tốt.
Hình thức này có thể là „đơn mục đích“ tức là các chủ thể có thể có mục
đích hoạt động kinh doanh giống nhau nhưng cũng có thể là „đa mục đích“ tức
là các chủ thể có nhiều mục đích hoạt động kinh doanh khác nhau nhưng hợp tác
với nhau.
Ví dụ tổ nuôi ba ba, tổ nuôi rắn, tổ trồng chè...là tổ „đơn mục đích“
Ví dụ: trồng trọt kết hợp với chăn nuôi, chế biến, dịch vụ...là tổ „đa mục

đích“
1.1.2. Hợp tác phức tạp
Là hình thức tổ chức do các ngành, các thành phần kinh tế (các chủ thể
kinh tế) cùng góp vốn, sức lao động để sản xuất kinh doanh. Hình thức này được
thể hiện như các Hợp tác xã, các NTQD, các trạm, trại, các tập đoàn sản xuất,
các Xí nghiệp liên hiệp hoặc Liên hiệp xí nghiệp... với sự hợp tác đa ngành, đa
thành phần kinh tế. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần hiểu rõ hơn, đó là ngay trong
các tổ chức hợp tác phức tạp này vẫn chứa đựng sự hợp tác giản đơn vì những lí
do tất yếu của sự hợp tác.
Hình thức này được tổ chức có bộ máy quản lí để điều hành công việc
chung, có vốn, quỹ chung để hoạt động. Vốn này ban đầu là do các thành viên
góp theo quy định khi vào hợp tác, sau đó tăng dần theo khả năng tích lũy.
Những tổ chức kinh tế hợp tác này có tư cách pháp nhân, do đó, Nhà nước có
vai trò, trách nhiệm bảo vệ chúng.
Tuy nhiên, hình thức này lại rất kém linh hoạt cả trong quản lí và trong tổ
chức điều hành. Để được thành lập, cần có những điều kiện nhất định (với mỗi
tổ chức có quy định riêng), và do đó nó cần có thời gian nhất định.
1.2. Xét theo cách thức hợp tác
1.2.1. Hợp tác theo ngành:
Đây là sự hợp tác theo chiều dọc của sản phẩm, tức là sự hợp tác giữa các
chủ thể từ khi sản xuất cho đến khi tiêu thụ sản phẩm. Các chủ thể sản xuất hợp
15
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
tác với các chủ thể chế biến hay dịch vụ để chế biến sản phẩm hay dịch vụ để
tiêu thụ sản phẩm. Ví dụ như sự hợp tác giữa xã viên trồng mía với cơ sở chế
biến đường của Công ty mía đường Lam sơn, sự hợp tác giữa công nhân trồng
chè với các Công ty chè...
Sự hợp tác này có ý nghĩa rất lớn đối với nông dân. Tuy nhiên, do có
nhiều khó khăn và do trình độ dân trí còn thấp nên nhiều khi bà con nông dân đã
vi phạm những nguyên tắc của hợp tác, vì vậy đã làm cho các chủ thể chế biến

hay tiêu thụ gặp rất nhiều khó khăn nên hình thức hợp tác này chưa phát triển
rộng khắp. Ví dụ như khi giá mía ngoài thị trường cao hơn giá mía đã được bà
con kí với Công ty mía đường thì bà con đã tự phá vỡ hợp đồng với Công ty để
bán ngoài kiếm lợi làm ảnh hưởng lớn đến Công ty.
1.2.2. Hợp tác theo vùng:
Đây là sự hợp tác theo chiều ngang của sản phẩm. Sự hợp tác này có thể
diễn ra giữa huyện này với huyện khác, vùng này với vùng khác hay giữa hợp
tác xã này với hợp tác xã khác. Sự hợp tác này có thể chỉ để sản xuất một loại
sản phẩm nhưng cũng có thể để sản xuất nhiều loại sản phẩm.
1.2.3. Hợp tác giữa các thành phần kinh tế
Hiện nay, chúng ta có 6 thành phần kinh tế, mỗi thành phần kinh tế đều có
được sức mạnh riêng. Việc hợp tác giữa các thành phần kinh tế sẽ khai thác
được thế mạnh tổng hợp cho tổ chức kinh tế hợp tác.
Ở một số địa phương, hình thức này đã được chú ý khai thác vì nông dân
đã thấy được thế mạnh của nó: các hợp tác xã hợp tác với các nông trường, trạm
trại để giải quyết khó khăn về hạt giống hay khoa học kỹ thuật cho các hộ nông
dân. Ví dụ ở Thanh hóa có sự hợp tác giữa Công ty mía đường Lam Sơn (đây là
thành phần kinh tế nhà nước) với các hợp tác xã (đây là thành phần kinh tế tập
thể) xung quanh khu vực của Công ty với các hộ xã viên (cả các hộ tư nhân và
các hộ là xã viên hợp tác xã).
Mối quan hệ hợp tác giữa các thành phần kinh tế cũng được thể hiện
thông qua sự liên kết 4 nhà: nhà nông, Nhà nước, nhà khoa học và nhà doanh
nghiệp.
Nhìn chung, hình thức hợp tác này tạo được nhiều sức mạnh kinh tế
nhưng vì trình độ dân trí còn thấp nên không phát huy được thế mạnh của nó.
Các tổ chức thuộc thành phần kinh tế Nhà nước còn ngại hợp tác với các thành
phần kinh tế tập thể hoặc tư nhân vì các thành phần kinh tế này rất dễ bị thị
trường lung lạc, dễ phá vỡ hợp đồng mà xử lí họ theo pháp luật cũng không hề
dễ dàng. Như vậy, nhiều khi các chủ thể thuộc thành phần kinh tế Nhà nước lại
chịu nhiều thiệt thòi nhất sau khi mang lại lợi ích cho các thành phần kinh tế

khác.
16
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
1.3. Xét theo chủ thể tham gia hợp tác.
Chúng ta xem xét xem sau khi hợp tác các chủ thể có sự thay đổi nào về
tổ chức, về hoạt động sản xuất kinh doanh...Nó bao gồm Các thành phần kinh tế,
Liên kết sản xuất, Liên doanh sản xuất và Liên hiệp hóa sản xuất. Ta sẽ xét các
hình thức này trong chương sau.
Các hình thức hợp tác không thuần túy ở một hình thức mà đan xen nhiều
hình thức đó là hình thức hợp tác hỗn hợp
1.4. Mức độ và hiệu quả của các hình thức hiệp tác.
Mức độ hiệp tác phát triển từ thấp đến cao, từ quy mô nhỏ đến quy mô
lớn, từ đơn giản đến phức tạp. Ví dụ như hợp tác của nông dân trong phong trào
hợp tác hóa, tư sản xuất tự cung, tự cấp đến sản xuất hàng hóa mang tính hội
nhập toàn cầu.
Mức độ hợp tác càng cao, quy mô càng lớn, càng phức tạp đòi hỏi trình
độ hợp tác cao nhưng ngày càng có hiệu quả. Điều này được chứng minh bằng
các hoạt động kinh tế , xã hội,... khi đất nước phát triển theo cơ chế thị trường,
mở cửa và hội nhập quốc tế.
Như vậy, sự phát triển mức độ và hiệu quả hợp tác phụ thuộc vào sự tiến
bộ và phát triển của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất phát triển ở trình độ
thấp thì quy mô và hiệu quả hợp tác thấp, lực lượng sản xuất càng phát triển thì
trình độ hợp tác và hiệu quả hợp tác ngày càng cao. Vì vậy, có thể nói mức độ
hợp tác và hiệu quả của hợp tác là biểu hiện của quan hệ sản xuất nó phù hợp và
thích ứng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, hoàn toàn phù hợp về quy
luật quan hệ sản xuất thích ứng với sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Thước đo đánh giá mức độ và hiệu quả của hợp tác được biểu hiện bằng
các chỉ tiêu:
- Mức độ hợp tác thể hiện quy mô và phức tạp, thể hiện về mặt lượng của
hợp tác, vì vậy có thể sử dụng các chỉ tiêu về số lượng như số người, số hộ , số

đơn vị hợp tác. Ví dụ HTX nông nghiệp có quy mô thôn hay quy mô xã, số xã
viên của HTX, số vốn của HTX...
- Hiệu quả của hợp tác đánh giá chất lượng của sự hợp tác như: thu nhập
(GDP) của tổ chức của đất nước, các chỉ tiêu đánh giá chất lượng đời sống, mức
tăng trưởng, ...
2. MỘT SỐ HÌNH THỨC HỢP TÁC PHỨC TẠP HIỆN NAY
Các hình thức hợp tác phức tạp chủ yếu là sự hợp tác đa ngành, đa thành
phần kinh tế
Chúng ta đều biết, sản xuất nông nghiệp có thể tạm chia làm 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1 là giai đoạn sản xuất ra tư liệu sản xuất để phục vụ cho sản
xuất nông nghiệp, chế biến sản phẩm và tiêu thụ sản phẩm.
Giai đoạn 2 là toàn bộ quá trình sản xuất ra sản phẩm thô
Giai đoạn 3 là giai đoạn chế biến và tiêu thụ sản phẩm
Hình thức hợp tác này nghiên cứu về mối quan hệ hợp tác giữa các giai đoạn,
chủ yếu là giai đoạn 2 và giai đoạn 3, nó bao gồm các hình thức cụ thể sau:
17
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
2.1. Hợp tác gián tiếp thông qua trao đổi trên thị trường
Thực chất là quan hệ mua bán giữa người sản xuất và cơ sở chế biến thực
hiện trên thị trường. Quan hệ này là „mua đứt, bán đoạn“ và phụ thuộc vào thị
trường. Giữa 2 bên không có hợp đồng cam kết về thời gian giao nộp sản phẩm,
số lượng, chất lượng nông sản phẩm cũng như không có cam kết về chia sẻ rủi
ro hay giá cả sản phẩm.
Hình thức này có hạn chế là tính không ổn định cả về giá và lượng tiêu
thụ nên mức độ rủi ro cao cho cả 2 bên. Tuy nhiên, hình thức này có thể thực
hiện ở bất cứ điều kiện nào nên khá thuận tiện
Ví dụ: các hộ nông dân trồng mía khi thu hoạch có thể bán mía cho các
công ty chế biến đường hoặc cho bất cứ người mua nào mà không có sự trao đổi
thỏa thuận trước. Do đó, giá cả theo giá thị trường. Điều này đồng nghĩa với có
thể một trong hai bên sẽ mất thế chủ động và bị phụ thuộc bởi đối tác của mình,

hoặc là người nông dân bị ép giá thấp do dư thừa nguyên liệu, hoặc nhà chế biến
bị ép giá cao do thiếu hụt nguyên liệu, một trong hai đối tác đó sẽ bị thiệt thòi
nhưng không có sự chia sẻ.
2.2. Quan hệ hợp tác trực tiếp dựa trên cơ sở hợp đồng
Hình thức này có sự thỏa thuận bằng hợp đồng giữa bên bán và bên mua
sản phẩm. Nội dung hợp đồng phải có sự thỏa thuận về giá cả, thời gian giao
nộp sản phẩm, phương thức thu mua và thanh toán, số lượng, chất lượng nông
sản, trách nhiệm của cơ sở chế biến về vốn ứng trước và giúp đỡ vật tư, kỹ thuật,
mức độ chia sẻ rủi ro giữa 2 bên. Đây là hình thức kinh tế hợp tác trực tiếp, quan
hệ giữa 2 bên bị ràng buộc bởi hợp đồng, do đó, nó có tính ổn định hơn. Hiện
nay, hình thức này đang được khuyến khích phát triển và được nhà nước ủng hộ
thông qua QĐ số 80/2002/QĐ-TTg ngày 24/6/2002.
Quan hệ hợp tác trên cơ sở hợp đồng được thực hiện dưới 2 hình thức:
2.2.1. Hợp đồng trên cơ sở cá nhân:
Đây là quan hệ trực tiếp giữa người sản xuất nông nghiệp (nông hộ, trang
trại) với cơ sở chế biến, được thực hiện thông qua hợp đồng ký kết giữa 2 bên.
Các chủ thể sản xuất có trách nhiệm giao nộp sản phẩm đúng thời gian, địa
điểm, số và chất lượng cho cơ sở chế biến. Ngược lại, cơ sở chế biến có trách
nhiệm nhận nông sản và thanh toán hợp đồng cho các cơ sở sản xuất. Bên nào vi
phạm hợp đồng, bên đó chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo thỏa thuận.
2.2.2. Hợp đồng trên cơ sở nhóm: có 2 dạng
Dạng thứ nhất: Hợp tác thông qua hiệp hội.
Hiệp hội là tập hợp các nhà sản xuất có cùng nhu cầu trong tiêu thụ sản phẩm
của quá trình sản xuất nông nghiệp trên thị trường. Hiệp hội được hình thành với
những điều kiện tương tự như với hợp tác xã. Các thành viên tham gia hiệp hội
phải tuân thủ những quy định chung về tổ chức và các quy định khác. Hiệp hội
thay mặt các nhà sản xuất kí hợp đồng chung với cơ sở chế biến về số, chất
lượng sản phẩm, thời gian giao nộp và giá cả của sản phẩm cũng như phương
18
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết

thức thanh toán. Đồng thời, hiệp hội cũng thực hiện chức năng trung gian, đốc
thúc, giám sát việc thực hiện hợp đồng của các nhà sản xuất. Hợp đồng bán
nông sản của các nhà sản xuất có 3 chữ kí: của nhà sản xuất, của cơ sở chế biến
và của hiệp hội. Nhà sản xuất là thành viên của hiệp hội được hiệp hội giúp đỡ,
tư vấn cũng như giám sát quá trình thực hiện hợp đồng với cơ sở chế biến. Nhà
sản xuất trên cơ sở hợp đồng đã được kí kết phải có trách nhiệm giao nộp sản
phẩm đúng kì hạn cả về số và chất lượng, sau đó sẽ nhận tiền thành toán từ cơ sở
chế biến mà không qua hiệp hội. (sơ đồ 1.4)
Dạng thứ 2: hợp tác thông qua hợp tác xã dịch vụ
Dạng này, người sản xuất chỉ có quan hệ gián tiếp với cơ sở chế biến và quan
hệ trực tiếp với hợp tác xã dịch vụ. Hợp tác xã dịch vụ thay mặt người sản xuất
đứng ra kí hợp đồng với cơ sở chế biến về số, chất lượng, giá sản phẩm và thời
gian giao nộp sản phẩm. Hợp tác xã cũng trực tiếp thanh toán, nhận, trả với cơ
sở chế biến, sau đó về thanh toán cho từng cơ sở sản xuất hoặc từng hộ nông
dân.
Sơ đồ 1. 4. Quan hệ hợp tác thông qua hiệp hội
Nhìn chung, các hình thức hợp tác này có ý nghĩa rất lớn trong sự phát
triển sản xuất nông nghiệp. Thực tế hiện nay, trong sản xuất nông nghiệp, khó
khăn lớn nhất vẫn là khâu tiêu thụ sản phẩm còn trong công nghiệp chế biến, đặc
biệt chế biến nông sản, nguyên liệu đầu vào cũng là một vấn đề khá bấp bênh.
Do đó, khi có sự hợp tác, các nhà sản xuất nông nghiệp cũng như các nhà chế
biến nông sản đều có thể yên tâm với những vấn đề trên. Tuy nhiên, do ý thức
Cơ sở chế biến
Nhà sản xuất Hiệp hội
Thực hiện tư cách
thành viên
Giúp đỡ,
giám sát
T
i

ề
n
Nông sản
Hợp đồng
chung
19
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
của các bên tham gia chưa cao, đôi khi chỉ nhìn thấy cái lợi trước mắt nên đã vi
phạm hợp đồng dẫn đến nhiều thua thiệt lâu dài cho cả người sản xuất và cơ sở
chế biến. Cụ thể là khi có bên thứ 3 xuất hiện với giá mua cao hơn thì người
nông dân hay phá vỡ hợp đồng với cơ sở chế biến để bán sản phẩm cho bên thứ
3 đó với giá cao hơn giá đã kí kết với cơ sở chế biến. Cơ sở chế biến vì thế đã
không có nguyên liệu để hoạt động buộc phải tìm kiếm nguyên liệu nơi khác
hoặc giảm quy mô sản xuất. Điều này làm ảnh hưởng lớn tới lợi nhuận của
doanh nghiệp.
Ngược lại, cơ sở chế biến đôi khi cũng tự ý phá vỡ hợp đồng bằng cách
không mua hết sản phẩm mà các nhà sản xuất đã kí kết bán cho họ khi có nguồn
nguyên liệu mới với giá thấp hơn hoặc vì những lí do khác buộc cơ sở chế biến
giảm quy mô. Sự phá vỡ hợp đồng như vậy đã gây nhiều tổn thất cho người sản
xuất và đã có hiện tượng nhiều người đã phải phá bỏ nguồn nguyên liệu đó. Đây
cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến các cơ sở chế biến bị mất nguồn
nguyên liệu.
Như vậy, dù bên nào vi phạm hợp đồng thì hậu quả lâu dài là cả 2 bên đều
chịu thua thiệt. Tuy nhiên, thực tế vi phạm vẫn thường xuyên xảy ra, do đó cần
có sự phối hợp của các cơ quan pháp luật.
3. SỰ PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THỨC KINH TẾ HỢP TÁC TRONG
CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ
Đại hội Đảng thứ X đã xác định nước ta hiện nay có 5 thành phần kinh tế:
- Thành phần kinh tế nhà nước
- Thành phần kinh tế tập thể

- Thành phần kinh tế tư nhân
- Thành phần kinh tế liên doanh
- Thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài
Mặc dù mỗi thành phần đều có đặc thù riêng, phạm vi quyền hạn hoạt
động khác nhau nhưng các thành phần Kinh tế này luôn đan xen tồn tại và hỗ trợ
nhau cùng phát triển.
20
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
Chúng ta hãy cùng xem xét từng thành phần Kinh tế trong nền Kinh tế Quốc
dân.
Sơ đồ 2.4. Các thành phần kinh tế trong nền KTQD
3.1. Thành phần kinh tế Nhà nước
Sở hữu Nhà nước là Nhà nước làm chủ sở hữu về các tài sản, tiền vốn do
Pháp luật quy định. Đó là một loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh do các cơ
quan có thẩm quyền của Nhà nước thành lập và hoạt động trên cơ sở Nhà nước
sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc có cổ phần, vốn góp chi phối (cổ phần hoặc vốn
góp của nhà nước chiếm trên 50%), được tổ chức dưới hình thức công ty nhà
nước, công ty cổ phần, công ty tránh nhiệm hữu hạn.
Công ty trách nhiệm hữu hạn nhà nước một thành viên là công ty trách
nhiệm hữu hạn do Nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ, được tổ chức quản lí và
đăng kí hoạt động theo quy định của Luật doanh nghiệp.
Công ty trách nhiệm hữu hạn nhà nước có hai thành viên trở lên là công ty
trách nhiệm hữu hạn trong đó tất cả các thành viên đều là công ty nhà nước hoặc
có thành viên là công ty nhà nước và thành viên khác là tổ chức được Nhà nước
ủy quyền góp vốn, được tổ chức và hoạt động theo quy định của Luật doanh
nghiệp.
Như vậy, các đơn vị kinh tế trong thành phần Kinh tế nhà nước bao gồm
các doanh nghiệp nhà nước, các công ty TNHH, các trạm, trại, các công ty liên
doanh hoặc các công ty cổ phần… gần đây ở Việt Nam có thêm các tập đoàn
kinh tế (TĐKT) - một hình thức doanh nghiệp đặc biệt.

KTQD
Kinh tế tập thể
Kinh tế cá thể, tiểu chủ
Kinh tế liên doanh
Kinh tế Nhà nước
Kinh tế có vốn đầu tư nước
ngoài
21
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
3.1.1. Các doanh nghiệp Nhà nước trong nông nghiệp (bao gồm các
NTQD, trạm trại, công ty)
3.1.1.1. Đặc trưng của doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước
Doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước trước hết phải là doanh nghiệp nông
nghiệp, đó là đơn vị kinh doanh nông nghiệp bao gồm một tập thể lao động, hiệp
tác và phân công lao động với nhau chặt chẽ để khai thác và sử dụng một cách
có hiệu quả đất đai, vốn, cơ sở vật chất kỹ thuật nhằm sản xuất ra nông sản hàng
hóa, dịch vụ theo yêu cầu xã hội. Doanh nghiệp nông nghiệp nhà nước là loại
hình doanh nghiệp do Nhà nước thành lập, đầu tư vốn và quản lí, với tư cách là
chủ sở hữu doanh nghiệp nông nghiệp, là pháp nhân kinh tế, hoạt động theo
pháp luật, thực hiện các mục tiêu kinh tế, xã hội do Nhà nước giao.
Đặc trưng quan trọng của doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước là do Nhà
nước thành lập và hoạt động trên cơ sở toàn bộ vốn điều lệ là của Nhà nước
hoặc vốn Nhà nước chiếm tỷ lệ chi phối. Đây là lợi thế của các doanh nghiệp
nông nghiệp Nhà nước nhưng cũng từ đó nảy sinh tính ỷ lại vào Nhà nước, từ đó
dễ nảy sinh những tiêu cực như tham nhũng, lãng phí tài sản của Nhà nước.
Doanh nghiệp nông nghiệp nhà nước có quyền sử dụng các tài sản của
Nhà nước dưới nhiều hình thức như đầu tư vào khu vực doanh nghiệp nhà nước
để sản xuất kinh doanh theo yêu cầu của Nhà nước, giao quyền sử dụng tài sản
lâu dài cho các đối tượng với những điều kiện ràng buộc, cho thuê hoặc chuyển
nhượng, góp vốn mua cổ phần của các doanh nghiệp khác.

3.1.1.2. Thực trạng các doanh nghiệp nông nghiệpSS Nhà nước
Doanh nghiệp nông nghiệp nhà nước ở nước ta bao gồm các đơn vị quốc
doanh sản xuất và dịch vụ nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, thủy lợi, các xí
nghiệp trạm trại, trung tâm sản xuất thực nghiệm nông lâm ngư nghiệp…
Trước đổi mới, nước ta có trên 900 Nông trường, (riêng Nông nghiệp có
457 Nông trường, lâm nghiệp có 413 Lâm trường), trên 400 trạm, trại nông
nghiệp.
Thời kỳ này, do quản lý và điều hành sản xuất theo cơ chế kế hoạch hóa
tập trung, bao cấp nên sản xuất trong các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước
phần lớn năng suất thấp, chưa phát huy được vai trò của nó. Kết quả và hiệu quả
hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước
chưa cao, chưa tương xứng với tiềm năng đất đai, lao động và vốn đầu tư của
Nhà nước. Sự tồn tại và tăng trưởng của các doanh nghiệp chủ yếu do nhà nước
bao cấp nên nhiều doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước vẫn có tư tưởng trông
chờ, ỷ lại, muốn được bao cấp để tồn tại. Các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà
nước vì vậy kém nhạy cảm với những quy luật thị trường như quy luật cung cầu,
quy luật giá trị cũng như quy luật cạnh tranh. Cơ chế cũ đè nặng khiến cho các
doanh nghiệp thiếu người chủ đích thực, thiếu giám đốc giỏi, không có động lực
22
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
kích thích người lao động...Do đó, đời sống của CBCNV trong các doanh nghiệp
nông nghiệp Nhà nước thời kỳ này gặp nhiều khó khăn.
Sau đổi mới, đặc biệt sau nghị quyết Trung ương 10 năm 1988, các Doanh
nghiệp chuyển hướng cả về tổ chức, nhiệm vụ và phương hướng sản xuất kinh
doanh. Một vấn đề rất đáng chú ý của các doanh nghiệp này là tính chất sở hữu
về tư liệu sản xuất của Nhà nước đang từng bước chuyển thành sở hữu hỗn hợp.
Thông qua biện pháp sáp nhập, giải thể và nhất là giao, bán, khoán, cho
thuê Công ty Nhà nước, tỷ trọng các Doanh nghiệp Nông nghiệp Nhà nước khó
khăn về sản xuất kinh doanh và tài chính giảm đáng kể. Thực tế cho thấy việc áp
dụng các biện pháp trên đã giảm đáng kể những công ty Nhà nước bị giải thể,

phá sản, khắc phục được tình trạng mất việc làm cho người lao động.
+ Một số doanh nghiệp nông nghiệp sản xuất thuần túy đã từng bước
chuyển thành doanh nghiệp dịch vụ như Tổng công ty vật tư nông nghiệp ở
Trung ương và các công ty ở các tỉnh, huyện. Ngoài ra còn có các công ty thuốc
BVTV, công ty thuốc thú y ở các huyện.
+ Một số doanh nghiệp phục vụ như hệ thống doanh nghiệp cơ điện phục
vụ nông nghiệp đã điều chỉnh hình thức quản lý sản xuất, chuyển sang khoán
gọn hoặc bán máy móc cho công nhân trực tiếp quản lý sử dụng.
+ Hệ thống doanh nghiệp thu mua nông sản (lương thực, chè, cà phê...)
bao gồm Tổng công ty lương thực Trung ương và các công ty lương thực ở các
tỉnh, huyện có chức năng mua gom lương thực và bán lương thực trên địa bàn
trong nước và xuất khẩu. Các doanh nghiệp này chưa đủ vốn và nhân lực để mua
hết lương thực cho nông dân nên chỉ trực tiếp mua của các hộ nông dân một
phần lương thực, còn phần lớn phải qua tư thương, chính điều này đã làm ảnh
hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp cũng như thu nhập của nông dân.
+ Hệ thống doanh nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản.
Bao gồm các doanh nghiệp Nhà nước chế biến lương thực, thực phẩm,
các nhà máy xay xát, các nhà máy đường, các doanh nghiệp chế biến giấy, cá,
nước mắm...
Nói chung, các doanh nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản còn ít, song
nhiều lúc vẫn không đủ nguyên liệu để chế biến, chất lượng sản phẩm chưa cao.
Vấn đề nổi lên trong quan hệ giữa các doanh nghiệp chế biến với nông dân, ngư
dân là vấn đề về nguyên liệu, giá cả chưa đảm bảo lợi ích hài hòa giữa người sản
xuất và người chế biến.
+ Hệ thống các cơ sở giống cây trồng, giống gia súc, gia cầm, thủy sản.
Bao gồm hệ thống các cơ quan nghiên cứu và các trạm, trại giống cây
nông nghiệp, cây lâm nghiệp, gia súc, gia cầm...
Các cơ sở giống về số lượng tương đối nhiều, nằm rải rác ở các vùng sản
xuất nhưng cơ sở vật chất-kỹ thuật nhìn chung còn yếu do thiếu vốn đầu tư trang
bị. Hoạt động khá và có hiệu quả nhất là hệ thống các trại giống lúa, ngô.

Nhìn chung, các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước sau khi chuyển
sang hoạt động sản xuất kinh doanh trong cơ chế thị trường đã gặp phải rất
23
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
nhiều khó khăn: Thiếu vốn, dây chuyền công nghệ, trang thiết bị lạc hậu, trình
độ quản lý sản xuất, lao động...còn yếu. Một số doanh nghiệp làm ăn thua lỗ kéo
dài trong nhiều năm, trở thành gánh nặng cho ngân sách của Trung ương và địa
phương.
3.1.1.3. Đổi mới các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước
Từ giữa những năm 90 (thế kỷ XX) sự phát triển các doanh nghiệp Nhà
nước rất được chú trọng, đặc biệt sau Nghị quyết trung ương 3 và nghị quyết
Trung ương 9 (khóa IX) đã thúc đẩy sắp xếp, đổi mới và phát triển khu vực
doanh nghiệp Nhà nước. Những năm qua, số lượng doanh nghiệp Nhà nước đã
giảm hơn 50%, chủ yếu là các doanh nghiệp quy mô nhỏ, không cần duy trì sở
hữu Nhà nước. Sau 10 năm đổi mới, số doanh nghiệp Nhà nước có vốn dưới 5 tỷ
đồng đã giảm xuống dưới 50% tổng số doanh nghiệp Nhà nước. Trong tiến trình
đổi mới doanh nghiệp Nhà nước, CPH là biện pháp rất quan trọng, đến nay có
khoảng 3.000 công ty cổ phần hình thành từ Công ty Nhà nước, tuy nhiên, với
các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước thì tiến trình này có chậm hơn. Hình
thức đổi mới các doanh nghiệp nông nghiệp Nhà nước cũng phải tùy thuộc mỗi
loại hình doanh nghiệp để có biện pháp giao, bán, khoán sao cho cho thích ứng.
Đối với các doanh nghiệp sản xuất cần tiếp tục thực hiện chủ trương bán vườn
cây, giao đất lâu dài cho hộ công nhân, tạo điều kiện cho hộ trở thành các trang
trại sản xuất nông nghiệp hàng hóa theo tinh thần Nghị định 01 của Chính phủ.
Các Nông trường có thể ứng trước tiền bảo hiểm cho cán bộ công nhân viên và
giúp công nhân viên những chi phí cho sản xuất và sẽ thu lại khi các hộ có sản
phẩm (Nông trường Thống Nhất –Thanh Hóa đã triển khai việc này ngay từ
1995). Đối với doanh nghiệp dịch vụ các yếu tố đầu vào cần chú ý đáp ứng nhu
cầu của hộ công nhân viên về phân bón, thuốc BVTV, giải quyết tốt mối quan
hệ với công nhân viên, nông dân.

Nhìn chung, trong tất cả các loại hình doanh nghiệp nhà nước, việc đẩy
manh Liên doanh, liên kết với các thành phần kinh tế khác như hộ nông dân,
hợp tác xã…là điều rất quan trọng nhằm ổn định nguồn nguyên liệu cũng như hỗ
trợ nông dân trong tiêu thụ sản phẩm. Sự hợp tác đó cũng giúp các Nông trường
thay đổi căn bản về cơ cấu tổ chức, tiết kiệm chi phí quản lí cũng như nâng cao
năng suất lao động của người lao động. Ví dụ như Nông trường Sông Hậu có sự
hợp tác với nông dân trong sản xuất lúa. Nông trường giao đất cho các hộ cán bộ
công nhân viên để họ tự chịu trách nhiệm về sản xuất. Nông trường không chịu
trách nhiệm về tổ chức sản xuất nhưng đã đảm bảo dịch vụ cả đầu vào và tiêu
thụ sản phẩm cho các hộ cán bộ công nhân viên. Trong những năm qua, nhờ
thay đổi cơ chế quản lí nên đời sống cán bộ công nhân viên Nông trường sông
Hậu đã có sự thay đổi rõ rệt.
Công ty mía đường Lam Sơn: là biểu hiện của liên minh công nông. Năm
1999 chuyển thành Công ty cổ phần với 18000 cổ đông (có nông dân), 200 tỷ
đồng vốn điều lệ.
24
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
NTQD Mộc Châu đã thực hiện bán bò cho hộ công nhân viên cho trả tiền
dần bằng sản phẩm. Nông trường chịu trách nhiệm tiêu thụ sữa cho các hộ công
nhân viên. Nông trường hết quyền sở hữu đàn bò khi các hộ trả hết tiền mua đàn
bò cho Nông trường.
*Thực hiện cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước: Với hình thức này,
quyền lợi và trách nhiệm được gắn kết, hiệu quả kinh doanh được nâng cao; lợi
ích Nhà nước, doanh nghiệp, cá nhân đều được đáp ứng. Tùy theo tình hình cụ
thể của mỗi doanh nghiệp mà lựa chọn quá trình cổ phần hóa.
Quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước có thể theo những hình
thức sau:
- Phát hành thêm cổ phiếu, giữ nguyên giá trị doanh nghiệp.
- Tách một phần doanh nghiệp để cổ phần hoá.
- Bán một phần doanh nghiệp.

- Chuyển toàn bộ doanh nghiệp Nhà nước thành công ty cổ phần.
Thực tế cho thấy: các doanh nghiệp Nhà nước được cổ phần hóa thì hiệu
quả sản xuất kinh doanh được nâng lên rõ rệt. Các chỉ tiêu vốn, lợi nhuận, nộp
ngân sách, việc làm, thu nhập bình quân đều tăng đáng kể. Tại 22 doanh nghiệp
được cổ phần hóa thuộc Bộ NN & PTNT thì vốn năm 1999 là 359,5 tỷ đồng so
với 280,1 tỷ đồng năm 1998 (huy động được thêm 79 tỷ đồng). Những doanh
nghiệp có thời gian cổ phần hóa từ 1 năm trở lên đều có những kết quả khá tốt:
Doanh thu tăng 30%, lợi nhuận tăng hơn 30%, nộp ngân sách tăng 15 -18%, thu
nhập của người lao động tăng từ 1,2 lên 1,5 lần.
* Giao, bán, khoán kinh doanh và cho thuê doanh nghiệp Nhà nước
- Giao DNNN: áp dụng với tập thể người lao động trong doanh nghiệp.
Tập thể này không được bán lại doanh nghiệp trong thời gian hợp đồng và phải
đảm bảo điều kiện: Tập thể người lao động được Đại hội CNVC trong doanh
nghiệp bầu làm đại diện hoặc BCH chi đoàn làm đại diện, đảm bảo việc làm cho
người lao động, đóng bảo hiểm cho người lao động ít nhất 3 năm.
- Bán doanh nghiệp: kèm theo cam kết sử dụng lao động khi mua doanh
nghiệp. Theo QĐ số 55/2000 TTg thì các tỉnh có quyền bán các doanh nghiệp
Nhà nước có vốn tới 5 tỷ đồng, giá cả theo thoả thuận.
- Khoán kinh doanh: yêu cầu bảo toàn vốn, đảm bảo việc làm và bảo hiểm
cho người lao động. Người nhận khoán tự quyết định tổ chức sản xuất và phân
phối thu nhập.
- Thuê doanh nghiệp: bao gồm nội dung thuê tài sản và thuê hoạt động
- Thuê tài sản: người thuê nhận toàn bộ tài sản của doanh nghiệp và thuê lao
động của doanh nghiệp nhưng không kế thừa các quyền và nghĩa vụ của doanh
nghiệp
- Thuê doanh nghiệp hoạt động: bên thuê nhận thuê toàn bộ tài sản kèm theo
thuê lao đông và kế thừa toàn bộ các khoản vay nợ, quyền và nghia vụ của
doanh nghiệp theo thoả thuận. Đến 31/1/2001 có 105 doanh nghiệp đã thực hiện
25
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết

giao, bán, khoán, thuê doanh nghiệp. Các doanh nghiệp sau chuyển đổi đều ổn
định và phát triển
* Thực hiện sắp xếp, tổ chức lại, củng cố và hoàn thiện tổng công ty nhà
nước
3.1.2. Khái niệm và hình thức tập đoàn kinh tế
3.1.2.1. Khái niệm:
TĐKT là một cơ cấu sở hữu, tổ chức và kinh doanh đa dạng, có quy mô
lớn, nó vừa có chức năng sản xuất - kinh doanh, vừa có chức năng liên kết kinh
tế nhằm tăng cường khả năng tích tụ, tập trung cao nhất các nguồn lực ban đầu
(vốn, sức lao động, công nghệ…) để tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường và
tối đa hoá lợi nhuận. Trong đó có các TĐKT là tổ hợp các doanh nghiệp thành
viên (công ty con) do một công ty mẹ nắm quyền lãnh đạo chi phối về nguồn lực
ban đầu, chiến lược phát triển, và hoạt động tại nhiều ngành, nhiều lĩnh vực tại
nhiều vùng lãnh thổ khác nhau.
3.1.2.2. Hình thức:
Do sự phát triển của nền kinh tế thị trường, sự tích tụ tập trung chuyên
môn hoá, hợp tác hoá sản xuất và các điều kiện khác nên ở những nước kinh tế
phát triển đã có sự liên kết, hợp tác giữa các doanh nghiệp đơn lẻ để mở rộng
quy mô sản xuất, đa dạng ngành sản xuất, phạm vi hoạt động sản xuất… để tạo
nên các tổ hợp sản xuất - kinh tế mới. Các tổ hợp này có tên goị khác nhau ở
mỗi nước nhưng đều là những tập đoàn kinh tế (gọi tắt là tập đoàn). Có nhiều
hình thức tập đoàn kinh tế khác nhau, tùy theo mỗi cách phân loại
a.Theo trình độ liên kết và hình thức biểu hiện
* Một là Cartel:
Đây là hình thức TĐKT theo một ngành chuyên môn hoá, nó chỉ bao gồm
các đơn vị sản xuất một loại sản phẩm hoặc dịch vụ, kinh doanh. Các doanh
nghiệp thành viên có sự thoả thuận thống nhất về giá cả, phân chia thị trường
tiêu thụ, nguyên liệu, thống nhất về chuấn mực, mẫu mã, kiểu loại, kích cỡ sản
phẩm, dịch vụ nhằm hạn chế sự cạnh tranh. Chính vì vậy, các doanh nghiệp
thành viên trong Cartel vẫn giữ tính độc lập về pháp lý nhưng mất tính độc lập về

kinh tế, mọi vấn đề về kinh tế được điều hành thông qua các hợp đồng.
Tuy nhiên, Cartel thường dẫn đến độc quyền nên nhiều nước phải ngăn
chặn thông qua luật Cartel. Đây là hình thức trao đổi kinh tế có trình độ liên kết
thấp nhất, xuất hiện đầu tiên ở Hoa Kỳ vào thế kỉ 19 và mở rộng dần sang các
quốc gia khác.
* Hai là Syndicate:
Syndicate là dạng đặc biệt của Cartel, thực chất đây là sự liên kết trong
tiêu thụ sản phẩm, điều khác căn bản là Syndicate có một văn phòng chung đại
diện thương mại do Ban quản trị điều hành và tất cả các công ty phải tiêu thụ
hàng hoá của họ qua kênh tiêu thụ của văn phòng này. Do đó, các doanh nghiệp
26
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
thành viên vẫn giữ nguyên tính độc lập về sản xuất nhưng mất tính độc lập về
thương mại.
* Ba là Trust:
Trust là một TĐKT mà liên kết cả ở khâu sản xuất và ở khâu tiêu thụ, nó
bao gồm nhiều doanh nghiệp công nghiệp do một Ban quản trị thống nhất điều
hành. Các nhà đầu tư tham gia Trust đều là những cổ đông, khi tham gia, các
thành viên mất quyền độc lập cả về sản xuất và thương mại.
* Bốn là Consortium:
Consortium là một trong những hình thức của các tổ chức độc quyền ngân
hàng, nó thường do một ngân hàng lớn đứng đầu điều hành toàn bộ mọi hoạt
động. Đây là hình thức liên kết khởi đầu của các tổ chức ngân hàng, tài chính với
các doanh nghiệp sản xuất dịch vụ, nó gắn bó chặt chẽ với Concern.
* Năm là Concern:
Concern là một TĐKT phổ biến hiện nay ở nhiều nước với hình thức công
ty mẹ đầu tư vào các công ty khác thành các công ty con. Công ty mẹ điều hành
các hoạt động của Concern. Các công ty con là thành viên của Concern hoạt
động dưới nhiều hình thức: sản xuất, thương mại, dịch vụ, ngoại thương… Các
công ty con chịu trách nhiệm hữu hạn trên phần vốn kinh doanh của mình và giữ

tính độc lập về pháp lý nhưng phụ thuộc Concern về mục tiêu hoạt động. Mục
tiêu của Concern là tạo thế mạnh tài chính. Mô hình này có nhiều tác dụng tích
cực.
* Sáu là Conglomarate:
Tập đoàn đa ngành mà các công ty thành viên ít có quan hệ hoặc không có
quan hệ sản xuất nhưng quan hệ chặt chẽ về tài chính. Đây là tập đoàn hoạt động
tài chính thông qua mua bán chứng khoán trên thị trường để đầu tư, thu hút các
công ty có lợi nhuận cao và các ngành có hiệu quả cao.
Tập đoàn giữ vai trò chi phối và kiểm soát tài chính các công ty thành viên.
Các công ty thành viên vẫn giữ tính pháp lý độc lập và tự chủ nhưng cơ cấu tổ
chức thì thay đổi cho phù hợp với tập đoàn.
b.Theo tính chất ngành nghề có:
* Thứ nhất là các tập đoàn liên kết ngang:
Tập đoàn này liên kết những công ty trong cùng một ngành (Cartel,
Trust, Syndicate…). Hình thức này hiện không phổ biến vì nhu cầu thị trường và
vì nó tạo độc quyền.
* Thứ hai là tập đoàn theo liên kết dọc:
Đó là sự lliên kết giữa các ngành trong cùng dây chuyền công nghệ. Loại
hình này đang rất phổ biến vì nó hoạt động khá hiệu quả. Tuy nhiên nó cần một
số điều kiện:
- Cần có một công ty đủ lớn và đủ uy tín để quản lý và kiểm soát các công
ty khác.
- Cần có ngân hàng có quy mô và khả năng tài chính.
- Có quan hệ vững chắc, nhiều mặt với nhà nước.
27
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
* Thứ 3 là tập đoàn liên kết hỗn hợp:
Bao gồm cả liên kết dọc và liên kết ngang. Hầu hết các tập đoàn kinh tế
lớn hiện nay đều là tập đoàn đa quốc gia. Hoạt động của nó mang tính toàn cầu.
c. Theo nguyên tắc tổ chức dựa vào phương thức hình thành

*Tập đoàn cứng:
Tập đoàn cứng bao gồm những tập đoàn kinh tế được hình thành theo
nguyên tắc “kết hợp chặt chẽ trong một tổ chức kinh tế”. Hình thức này làm các
công ty thành viên mất tính độc lập về sản xuất, tài chính và thương mại nhưng
kết hợp thành một tổ chức thống nhất. Tập đoàn này cấu tạo dưới dạng đa sở
hữu theo kiểu công ty cổ phần dưới sự góp vốn của nhiều tổ chức khác nhau.
* Liên kết mềm:
Liên kết mềm hình thành theo nguyên tắc liên kết kinh tế thông qua các
hiệp ước và hợp đồng kinh tế. Tập đoàn này có ban quản trị chung điều hành
nhưng các công ty thành viên vẫn giữ được tính độc lập về sản xuất và thương
mại, các công ty ký hợp đồng với nhau về các vấn đề sản xuất, kinh doanh,
giá…
* Holding Company. (Công ty mẹ)
Công ty mẹ hình thành trên cơ sở xác lập thống nhất về tài chính và kiểm
soát tài chính: các công ty thành viên ký kết hiệp định về tài chính thành lập một
công ty tài chính chung gọi là Holding Company. Đây là công ty mẹ của tập
đoàn kinh tế, là hình thức phát triển cao của tập đoàn kinh tế, hoạt động trên
nhiều lĩnh vực.
d.Theo tính chất sở hữu
Các tập đoàn lớn ngày nay ở các nước kinh tế phát triển có nguồn gốc từ
những công ty sở hữu gia đình. Từ sở hữu của tư bản cá biệt chuyển thành sở
hữu tập thể của các nhà tư bản độc quyền. Chúng mang sắc thái của sở hữu tư
nhân nhưng gắn bó với chính phủ, thường đại diện cho sức mạnh kinh tế của
nước đó vì các nhà tư bản lớn là đại diện của chính phủ tư bản, sự phát triển của
chúng phụ thuộc vào chính sách của chính phủ này, các chính phủ tư bản cũng
phải dựa vào các tập đoàn này. Hình thức hỗn hợp dưới dạng công ty cổ phần:
hình thức này hiện rất được ưa chuộng.
Tóm lại: tập đoàn kinh tế là một hình thức liên kết của nhiều công ty hoạt
động trong một hay nhiều ngành khác nhau trong một hoặc nhiều nước để tiến
hành kinh doanh thông qua sự điều hành chung. Tập đoàn kinh tế là một cơ cấu

tổ chức vừa có chức năng kinh doanh vừa có chức năng liên kết kinh tế. Tập
đoàn kinh tế không có tư cách pháp nhân mà chỉ có thành viên tập đoàn mới có
tư cách pháp nhân.
Nước ta đang chủ động và tích cực đàm phán gia nhập WTO, trong đó
vấn đề sống còn được đặt ra là năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt
Nam như thế nào. Để nâng cao nâng lực cạnh tranh thì vấn đề có tính quyết định
là đổi mới tổ chức quản lý của tất cả các doanh nghiệp nhỏ, vừa và lớn. Thực tế
28
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
của nhiều nước cho thấy: đội quân chủ lực đảm bảo quá trình hội nhập thành
công là phải dựa vào những tập đoàn kinh tế mạnh.
Thực tế ở Việt nam, từ cuối năm 2005 về trước, ta chưa có Tập đoàn kinh
tế theo đúng nghĩa của nó nhưng hoàn toàn có khả năng hình thành các tập đoàn
kinh tế từ các Tổng công ty lớn. Nghị quyết hội nghị TW III (khoá IX) chỉ rõ:
“Hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh trên cơ sở các Tổng Công ty nhà
nước, có sự tham gia của các thành phần kinh tế, kinh doanh đa ngành, trong đó
có ngành kinh doanh chính, chuyên môn hóa cao và giữ vai trò chi phối lớn trong
nền kinh tế quốc dân, có quy mô rất lớn về vốn, hoạt động cả trong và ngoài
nước, có trình độ công nghệ cao và quản lý hiện đại, có sự gắn kết trực tiếp, chặt
chẽ giữa khoa học và công nghệ, đào tạo, nghiên cứu, triển khai với sản xuất,
kinh doanh …”
Từ tinh thần Nghị quyết đó, nhiều Tổng công ty của Việt Nam đã và đang
xây dựng mô hình tập đoàn kinh tế. Những cuộc hội thảo giữa các chuyên gia,
các nhà hoạch định chính sách đã đi sâu bàn bạc về “hình hài” của các tập đoàn
kinh tế tương lai của Việt Nam và đều thống nhất ý kiến không có mô hình duy
nhất cho tất cả các TĐKT nhưng đều nhất trí quan điểm xây dựng các TĐKT từ
các Tổng Công ty Nhà nước. Đặc biệt chú ý không nên để cơ chế hành chính
“tràn” sang cơ chế tài chính trong quản lý. Mỗi Tổng Công ty có thể lựa chọn
cho mình một mô hình riêng nhưng những nguyên lý, cơ chế vận hành... vẫn
phải tuân theo nguyên tắc chung của tập đoàn kinh tế.

Tuy nhiên, việc xây dựng các TĐKT trên cơ sở các Tổng Công ty cũng
gặp rất nhiều khó khăn. Một trong những hạn chế lớn nhất hiện nay của các
Tổng Công ty là cơ chế hạch toán độc lập, cơ chế này khiến các doanh nghiệp
thành viên thoát khỏi sự quản lý của Tổng Công ty, nay nếu các tập đoàn chỉ có
các thành viên hạch toán phụ thuộc thì liệu có hình thành tập đoàn hay không?
Mặt khác, tập đoàn là tổ hợp các thành viên có tư cách pháp nhân nhưng bản
thân nó lại không có tư cách pháp nhân, nếu coi tập đoàn cũng có tư cách pháp
nhân như trước đây thì vấn đề sẽ trở nên rất phức tạp. Chính vì vậy, chúng ta
phải từng bước thí điểm để xây dựng các TĐKT cho hiệu quả.
3.1.3.Tổng công ty
3.1.3.1. Tổng công ty nhà nước, hình thức thí điểm tập đoàn kinh tế ở Việt
Nam.
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng Cộng sản Việt Nam
(1991) đã xác định nhiệm vụ “sắp xếp lại các liên hợp xí nghiệp, tổng công ty
phù hợp với yêu cầu sản xuất kinh doanh”
Hội nghị lần thứ VII Ban chấp hành trung ương (khoá VII) của Đảng
khẳng định “Hình thành một số tổ chức kinh tế lớn, với mức tích tụ và tập trung
cao về vốn, đủ sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và thế giới, từng bước
29
Bài giảng Kinh tế hợp tác trong nông nghiệp Thời gian 30 tiết
xoá bỏ chế độ Bộ chủ quản, cấp hành chính chủ quản cho Doanh nghiệp Nhà
nước.”
Trong Nghị quyết Trung ương 10 của Bộ chính trị (khoá VII) chỉ rõ: “Sắp
xếp các Liên hiệp xí nghiệp, tổng công ty theo hướng tổ chức một số tổng công
ty chuyên ngành hoặc đa ngành có tầm vóc quốc tế, quốc gia hoặc khu vực, địa
bàn… tạo thế và lực để phát triển và cạnh tranh thắng lợi trên thị trường. Xây
dựng một số tập đoàn kinh tế mạnh cần thiết, loại bỏ những tổng công ty hoạt
động mang tính hành chính trung gian.”
Thực hiện chủ trương trên của Đảng, ngày 7/3/1991 thủ tướng Chính phủ
đã ra Quyết định số 90/TTg và Quyết định 91/TTg nhằm tổ chức lại hệ thống

các Liên hiệp xí nghiệp, Tổng công ty, Công ty lớn và thí điểm thành lập TĐKT
mạnh để tạo điều kiện thúc đẩy phát triển và cạnh tranh.
Quy định rõ: Tổng công ty thành lập theo Quyết định 90/TTg gọi là tổng
công ty 90 phải có tối thiểu 5 thành viên quan hệ với nhau về tài chính, công
nghệ, chương trình đầu tư phát triển, dịch vụ về cung ứng, vận chuyển, tiêu thụ,
thông tin đào tạo. Toàn Tổng công ty phải có vốn pháp định trên 500 tỷ đồng.
Một số Tổng công ty trong những ngành đặc thù thì có thể thấp hơn nhưng
không dưới 100 tỷ đồng.
Tổng công ty 91 phải có ít nhất 7 thành viên, vốn pháp động ít nhất là
1000 tỷ đồng, vừa hạn chế độc quyền vừa hạn chế cạnh tranh bừa bãi, có thể
hoạt động kinh doanh đa ngnành song nhất thiết phải có ngành chủ đạo, mỗi tập
đoàn được tổ chức công ty tài chính để huy động vốn, điều hoà vốn phục vụ cho
yêu cầu phát triển của nội bộ tập đoàn hoặc yêu cầu liên doanh với các đơn vị
khác.
Ngày 20/4/1995 Quốc hội ban hành luật Doanh nghiệp Nhà nước, cụ thể
hơn, ngày 27/6/95, Chính Phủ có nghị định 39/CP ban hành điều lệ mẫu về tổ
chức và hoạt động của Tổng Công ty. Trên cơ sở sắp xếp lại 250 Tổng Công ty,
Liên hiệp xí nghiệp thời kì kế hoạch hóa tập trung còn có 94 Tổng Công ty theo
mọi ngành nghề. Hiện các Tổng Công ty Nhà nước còn có 1392 doanh nghiệp
thành viên hạch toán độc lập, chiếm 66% vốn, 55% lao động, 58% doanh thu,
67% nộp ngân sách. Trong đó riêng Tổng Công ty 91 (17 Tổng Công ty ) có
532 doanh nghiệp thành viên hạch toán độc lập, chiếm 10% số doanh nghiệp
Nhà nước, 44% tổng vốn Ngân sách Nhà nước của toàn khu vực doanh nghiệp
Nhà nước, 35% Lao động, 31% doanh thu và gần 51% mức nộp ngân sách nhà
nước.
Vốn nhà nước của một doanh nghiệp của Tổng Công ty 91 tăng từ 110,5
(1998)tỷ đồng lên 133,7 tỷ đồng (2000). Vốn nhà nước của một doanh nghiệp
của Tổng Công ty 91 tăng từ 15,6 tỷ đồng (1998) lên 21,5 tỷ đồng (2000).
3.1.3.2. Đánh giá kết quả hoạt động của Tổng Công ty
Thành công của các Tổng Công ty: nhìn chung, nhiều Tổng Công ty đã

thể hiện vai trò chủ lực, nòng cốt, khai thác nguồn lực để mở rộng sản xuất, tăng
khả năng cạnh tranh.
30