Đánh giá thực trạng và sử dụng hiệu quả đất nông nghiệp huyện quỳnh phụ, tỉnh thái bình

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

PH M NG C ðÔ

ðÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ S

D NG HI U QU ð T

NÔNG NGHI P HUY N QUỲNH PH , T NH THÁI BÌNH

LU N VĂN TH C SĨ

HÀ N I, 2013


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

PH M NG C ðÔ

ðÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ S

D NG HI U QU ð T

NÔNG NGHI P HUY N QUỲNH PH , T NH THÁI BÌNH

Chuyên ngành : QU N LÝ ð T ðAI
Mã s : 60.85.01.03

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
PGS. TS. ðÀO CHÂU THU

HÀ N I, 2013


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ
ngu n g c./.

Tác gi lu n văn

Ph m Ng c ðô

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

i


L I C M ƠN

ð hoàn thành lu n văn này, tơi xin bày t lịng bi t ơn t i PGS. TS. ðào
Châu Thu ñã ñ nh hư ng và ch d n t n tình đ tơi hồn thành lu n văn này.
Tôi xin trân tr ng cám ơn các th y cô giáo khoa Tài nguyên và Mơi
trư ng; Vi n đào t o Sau ð i h c trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.

Xin trân tr ng cám ơn Huy n u , UBND huy n, Phịng Nơng nghi p,
Phịng Tài ngun & Mơi trư ng, Phịng Th ng kê, cán b và nhân dân các xã
c a huy n Quỳnh Ph , S Tài nguyên & Môi trư ng t nh Thái Bình đã t o
đi u ki n đ tơi nghiên c u, hồn thành lu n văn.
Xin chân thành cám ơn gia đình, b n bè và ñ ng nghi p ñã ñ ng viên,
giúp ñ tôi trong q trình th c hi n đ tài./.

Tác gi lu n văn

Ph m Ng c ðô

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

ii


M CL C
L I CAM ðOAN

i

L I C M ƠN

ii

M CL C

iii

DANH M C CÁC CH

VI T T T

vi

DANH M C CÁC B NG BI U

vii

DANH M C CÁC PH L C

viii

DANH M C CÁC HÌNH NH

viii

M

ð U

1

1.

Tính c p thi t c a ñ tài

1

2.

Ý nghĩa c a ñ tài

3

3.

M c đích và u c u

3

CHUƠNG I . T NG QUAN CÁC V N ð NGHIÊN C U

4

1.1

M t s v n ñ lý lu n v ñ t nơng nghi p

4

1.1.1

ð t đai

4

1.1.2

ð t nơng nghi p

5

1.2

M t s v n ñ lý lu n v s d ng đ t nơng nghi p hi u qu

7

1.3.

S d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái và phát tri n b n v ng

8

1.3.1.

Quan ñi m s d ng ñ t phát tri n b n v ng

8

1.3.2.

S d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái

1.4

Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng đ t nơng nghi p và s n xu t
nơng nghi p b n v ng

1.4.1

15

Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng đ t nơng ngh p, và s n xu t
nông nghi p b n v ng trên th gi i

1.4.2

12

15

Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng đ t nơng ngh p, và s n xu t
nông nghi p b n v ng

Vi t Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

17

iii


1.4.3.

Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng đ t nơng nghi p, và s n xu t
nông nghi p b n v ng

huy n Quỳnh Ph , t nh Thái Bình

19

CHUƠNG II . N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

20

2.1

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

20

2.1.1.

ð i tư ng nghiên c u

20

2.1.2

Ph m vi nghiên c u

20

2.2

N i dung nghiên c u

20

2.2.1

ði u ki n t nhiên, kinh t - xã h i c a huy n Quỳnh Ph có liên
quan ñ n s d ng ñ t và s n xu t nông nghi p

20

2.2.2

ðánh giá th c tr ng và hi u qu s d ng ñ t nơng nghi p

20

2.2.3.

ð nh hư ng s d ng đ t nông nghi p

21

2.3

Phương pháp nghiên c u

21

2.3.1.

Phương pháp ch n đi m

21

2.4.4.

Phương pháp tính hi u qu s d ng ñ t

22

2.3.5

M t s phương pháp khác

23

CHUƠNG III . K T QU NGHIÊN C U

24

3.1.

ði u ki n t nhiên, kinh t xã h i huy n Quỳnh Ph , t nh Thái Bình

24

3.1.1.

ði u ki n t nhiên

24

3.1.2.

ði u ki n kinh t - xã h i

31

3.2.

Hi n tr ng s d ng ñ t ñai c a huy n Quỳnh Ph

45

3.3.

Các lo i hình s d ng ñ t nông nghi p c a huy n

49

3.4.

ðánh giá hi u qu s d ng đ t nơng nghi p

54

3.4.1.

Hi u qu kinh t

54

3.4.2.

Hi u qu xã h i

60

3.4.3.

Hi u qu môi trư ng

62

3.5.

L a ch n các lo i hình s d ng đ t s n xu t nơng nghi p có hi u qu

71

3.5.1.

Ngun t c l a ch n

71

3.5.2.

Tiêu chu n l a ch n

72

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

iv


3.5.3.

Hư ng l a ch n các lo i hình s d ng ñ t

73

3.6.

ð nh hư ng s d ng đ t nơng nghi p cho huy n Quỳnh Ph

75

3.6.1.

Quan ñi m khai thác s d ng ñ t huy n Quỳnh Ph

75

3.6.2.

ð nh hư ng s d ng ñ t s n xu t nông nghi p huy n Quỳnh Ph

76

3.7.

M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng ñ t s n xu t nông nghi p
c a huy n Quỳnh Ph

82

3.7.1.

Gi i pháp chung

82

3.7.2.

Gi i pháp c th .

84

K T LU N VÀ KI N NGH

87

1

K t lu n

87

2

Ki n ngh

88

TÀI LI U THAM KH O

90

PH L C

94

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

v


DANH M C CÁC CH

Vi t t t

VI T T T

N i dung

ANLT

: An ninh lương th c

:

AFPPD

: Di n ñàn các ngh sĩ châu Á v dân s và phát tri n:

CN

: Công nghi p

CNXH

: Ch nghĩa xã h i

CNH - HðH: Cơng nghi p hóa - hi n đ i hóa
CPTG

: Chi phí trung gian

FAO

: T ch c Nông - Lương Liên H p qu c

GTGT

: Giá tr gia tăng

GTSX

: Giá tr s n xu t

GTNC

: Giá tr ngày cơng

LUT

: Lo i hình s d ng đ t

Lð

: Lao ñ ng

TNHH

: Thu nh p h n h p

UNESCO

: T ch c Văn hóa – Giáo d c – Xã h i Liên H p qu c

UNDP

: Chương trình phát tri n Liên H p qu c

USD

: ðôla m

WB

: Ngân hàng th gi i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

vi


DANH M C CÁC B NG BI U
B ng 3.1.

Giá tr s n xu t và cơ c u kinh t huy n Quỳnh Ph qua m t
s năm

31

B ng 3.2.

Giá tr s n xu t và t c ñ tăng GTSX nơng nghi p

33

B ng 3.3.

Tình hình chăn ni gia súc, gia c m qua các năm

34

B ng 3.4.

Bi n đ ng đ t nơng nghi p huy n Quỳnh Ph t năm 2005 - 2012

45

B ng 3.5.

Hi n tr ng s d ng ñ t huy n Quỳnh Ph năm 2012

46

B ng 3.6.

Hi n tr ng v m t s cây tr ng chính năm 2012 huy n Quỳnh ph

48

B ng 3.7.

Hi n tr ng các lo i hình s d ng đ t và ki u s d ng ñ t c a
huy n Quỳnh Ph năm 2012

B ng 3.8.

Hi u qu s d ng ñ t tính trên 1ha c a m t s cây tr ng chính
năm 2012

B ng 3.9.

50
55

Hi u qu kinh t các ki u s d ng đ t tính trên 1 ha ñ t canh
tác năm 2012

58

B ng 3.10. Hi u qu kinh t c a 1 ha tính theo các LUT c a huy n năm 2012 59
B ng 3.11.

Các ki u s d ng ñ t yêu c u m c ñ u tư lao ñ ng trên 1000 cơng

61

B ng 3.12. So sánh m c đ u tư phân bón th c t t i đ a phương v i
hư ng d n c a S Nông nghi p và Phát tri n Nơng thơn

64

B ng 3.13. Tình hình s d ng thu c b o v th c v t cho các cây tr ng
huy n Quỳnh Ph

69

B ng 3.14. ð nh hư ng s d ng ñ t nông nghi p huy n Quỳnh Ph ñ n
năm 2020

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

80

vii


DANH M C CÁC PH L C
Ph l c 1.

Hi n tr ng s d ng các lo i ñ t theo đơn v hành chính
huy n Quỳnh Ph

Ph l c 2.

94

Giá c m t s lo i s n ph m nông nghi p t i huy n Quỳnh Ph
năm 2012

96

DANH M C CÁC HÌNH NH
nh 1:

Ru ng tr ng ngô xã Quỳnh Lâm

97

nh 2:

Ru ng tr ng lúa xã Quỳnh H i

97

nh 3:

Ru ng tr ng b p c i xã Quỳnh H i

98

nh 4:

Ru ng tr ng rau xã Quỳnh H i

98

nh 5:

Chăn nuôi v t xã Quỳnh H i

99

nh 6:

Ao nuôi cá xã Quỳnh H i

99

nh 7:

Ngư i dân phun thu c tr sâu cho lúa xã Quỳnh H i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

100

viii


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài
ð t đai là ngu n tài ngun vơ cùng quý giá mà thiên nhiên ñã ban
t ng cho con ngư i. ð t ñai là n n t ng ñ ñ nh cư và t ch c các ho t đ ng
kinh t xã h i, nó khơng ch là đ i tư ng lao đ ng mà cịn là tư li u s n xu t
không th thay th ñư c, ñ c bi t là ñ i v i s n xu t nông nghi p. ð t là cơ
s c a s n xu t nông nghi p, là y u t đ u vào có tác ñ ng m nh m ñ n hi u
qu s n xu t nơng nghi p, đ ng th i cũng là môi trư ng s n xu t ra lương
th c th c ph m nuôi s ng con ngư i. Vi c s d ng ñ t có hi u qu và b n
v ng đang tr thành v n ñ c p thi t v i m i qu c gia, nh m duy trì s c s n
xu t c a ñ t ñai cho hi n t i và cho tương lai.
Xã h i phát tri n, dân s tăng nhanh kéo theo nh ng địi h i ngày càng
tăng v lương th c th c ph m, ch

cũng như các nhu c u v văn hóa, xã

h i. Con ngư i đã tìm m i cách ñ khai thác ñ t ñai nh m th a mãn nh ng
nhu c u ngày càng tăng đó. V y là đ t đai, đ c bi t là đ t nơng nghi p v n có
h n v di n tích nhưng l i có nguy cơ b suy thối dư i tác đ ng c a thiên
nhiên và s thi u ý th c c a con ngư i trong quá trình s n xu t. ðó cịn chưa
k đ n s suy gi m v di n tích đ t nơng nghi p do q trình đơ th hóa đang

di n ra m nh m , trong khi kh năng khai hoang ñ t m i l i r t h n ch . Do
v y, vi c ñánh giá hi u qu s d ng đ t s n su t nơng nghi p t đó l a ch n
các lo i hình s d ng đ t có hi u qu ñ s d ng h p lý theo quan ñi m sinh
thái và phát tri n b n v ng ñang tr thành v n ñ mang tính ch t tồn c u
đang đư c các nhà khoa h c trên th gi i quan tâm. ð i v i m t nư c có n n
nơng nghi p ch y u như Vi t Nam, nghiên c u, ñánh giá hi u qu s d ng
ñ t s n xu t nông nghi p càng tr nên c n thi t hơn bao gi h t
Vì v y, vi c nâng cao hi u qu s d ng ñ t nh m tho mãn nhu c u cho
xã h i v nơng s n th c ph m đang tr thành m t trong các m i quan tâm l n
nh t c a ngư i qu n lý và s d ng ñ t.
Th c t , trong nh ng năm qua, đã có nhi u bi n pháp nh m nâng cao
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

1


hi u qu như ti n hành giao quy n s d ng ñ t lâu dài n ñ nh cho ngư i s
d ng đ t, hồn thi n h th ng thu l i, chuy n ñ i cơ c u cây tr ng, ñưa các
gi ng cây t t năng su t cao vào s n xu t, nh đó mà năng su t cây tr ng, hi u
qu s d ng ñ t ñư c nâng lên. Trong đó, vi c thay đ i cơ c u cây tr ng, s
d ng gi ng m i v i năng su t và ch t lư ng cao, áp d ng các ti n b khoa
h c k thu t, có bi u hi n nh hư ng rõ r t ñ n hi u qu s d ng ñ t.
Khai thác ti m năng ñ t ñai sao cho ñ t hi u qu cao nh t là vi c làm
h t s c quan tr ng và c n thi t, ñ m b o cho s phát tri n c a s n xu t nông
nghi p cũng như c a s phát tri n chung c a n n kinh t ñ t nư c. C n ph i
có các cơng trình nghiên c u khoa h c, ñánh giá th c tr ng hi u qu s d ng
đ t nơng nghi p, nh m phát hi n ra các y u t tích c c và h n ch , t ñó làm
cơ s ñ ñ nh hư ng phát tri n s n xu t nông nghi p, thi t l p các gi i pháp
nh m nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p.
ð ng trư c v n ñ trên vi c s d ng đ t nơng nghi p h p lý ti t ki m

và có hi u qu kinh t cao trên quan ñi m b n v ng là v n ñ quan tr ng mà
các nư c trên th gi i, ñ c bi t là các nư c ñang phát tri n cũng như Vi t
Nam ñang quan tâm.
Quỳnh Ph là huy n ñ ng b ng, n m

phía B c t nh Thái Bình. Hi n

nay đang trong q trình đơ th hố đã làm cho di n tích đ t dùng trong s n
xu t nơng nghi p có xu hư ng gi m đi. Vì v y, đ giúp huy n Quỳnh Ph có
hư ng ñi ñúng trong phát tri n n n kinh t nông nghi p, giúp ngư i dân l a
ch n đư c lo i hình s d ng đ t phù h p trong ñi u ki n c th c a huy n,
nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p, đáp ng u c u phát tri n n n
nông nghi p b n v ng là r t c n thi t.
Xu t phát t nh ng v n ñ trên, chúng tơi th c hi n nghiên c u đ tài:
“ðánh giá th c tr ng và s d ng hi u qu đ t nơng nghi p huy n Quỳnh
Ph - t nh Thái Bình"

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

2


2. Ý nghĩa c a ñ tài
ð xu t các gi i pháp góp ph n nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng
nghi p và thúc ñ y s phát tri n s n xu t nông nghi p b n v ng c a huy n
Quỳnh Ph , t nh Thái Bình.
3. M c đích và u c u
* M c đích
- ðánh giá th c tr ng s d ng đ t nơng nghi p c a huy n Quỳnh Ph ,
t nh Thái Bình.

- ð xu t các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng ñ t ñáp ng yêu
c u phát tri n nông nghi p b n v ng.
* Yêu c u
- N m ñu c các ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i liên quan v i s d ng đ t
nơng nghi p.
- Phát hi n nh ng m t tích c c và nh ng h n ch trong s d ng đ t nơng
nghi p c a huy n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

3


CHUƠNG I . T NG QUAN CÁC V N ð NGHIÊN C U
1.1 M t s v n ñ lý lu n v đ t nơng nghi p
1.1.1 ð t ñai
1.1.1.1 Khái ni m v ñ t ñai
“ð t ñai là m t di n tích c th c a b m t trái ñ t bao g m các y u t
c u thành c a môi trư ng sinh thái ngay bên trên và dư i b m t đó như: khí
h u th i ti t, th như ng, đ a hình, m t nư c (h , sơng su i…), các d ng tr m
tích sát b m t cùng v i nư c ng m và khống s n trong lịng đ t, t p ñoàn
th c v t, tr ng thái ñ nh cư c a con ngư i, nh ng k t qu nghiên c u trong
quá kh và hi n t i ñ l i”, theo Lê Văn Khoa (1993).
T ñó có th nh n th c: ñ t ñai là m t kho ng khơng gian có gi i h n
g m: khí h u, l p đ t b m t, th m th c v t, ñ ng v t, di n tích m t nư c,
nư c ng m và khống s n trong lịng đ t. Trên b m t ñ t ñai là s k t h p
gi a các y u t th như ng, ñ a hình, thu văn, th m th c v t cùng v i các
thành ph n khác có vai trò quan tr ng và ý nghĩa to l n ñ i v i ho t ñ ng s n
xu t và cu c s ng c a xã h i lồi ngư i.
1.1.1.2 Vai trị c a đ t ñai ñ i v i nhân lo i

ð t ñai đóng vai trị quy t đ nh đ n s t n t i và phát tri n c a xã
h i loài ngư i, là cơ s t nhiên, là ti n đ cho m i q trình s n xu t.
Các Mác ñã nh n m nh “ð t là m , s c lao ñ ng là cha s n sinh ra m i
c a c i v t ch t”. Lu t ñ t ñai cũng ñã kh ng ñ nh “ð t ñai là tài nguyên
vô cùng quý giá, là tư li u s n xu t ñ c bi t, là thành ph n quan tr ng
hàng đ u c a mơi trư ng s ng, là ñ a bàn phân b các khu dân cư, xây d ng
các cơ s y t , văn hố, xã h i, an ninh qu c phịng”.
ð t ñai v a là ñ i tư ng lao ñ ng v a là tư li u lao ñ ng trong q
trình s n xu t. ð t đai là ñ i tư ng lao ñ ng b i l nó là nơi đ con
ngư i th c hi n các ho t đ ng c a mình tác ñ ng vào cây tr ng, v t nuôi
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

4


ñ t o ra s n ph m. Bên c nh đó, đ t đai cịn là tư li u lao đ ng trong
q trình s n xu t thơng qua vi c con ngư i ñã bi t l i d ng m t cách ý
th c các ñ c tính t nhiên c a đ t như lý h c, hoá h c, sinh v t h c và
các tính ch t khác đ tác đ ng và giúp cây tr ng t o nên s n ph m, theo
Cao Liêm và ctv (1992).
ð t đai có v trí c đ nh trong khơng gian và có ch t lư ng khơng
đ ng nh t gi a các vùng, mi n. M i vùng đ t đai ln g n li n v i các
ñi u ki n t

nhiên (th như ng, khí h u, nư c, th m th c v t), ñi u ki n

kinh t - xã h i như (dân s , lao ñ ng, giao thông, th trư ng). Do v y,
mu n s d ng đ t đai h p lý, có hi u qu c n b trí s d ng ñ t h p lý
trên cơ s khai thác l i th s n có c a vùng.
1.1.2 ð t nơng nghi p

1.1.2.1 Khái ni m v đ t nơng nghi p
ð t nơng nghi p là đ t đư c xác ñ nh ch y u ñ s d ng vào s n xu t
nông nghi p như: ð t tr ng cây hàng năm (ñ t tr ng lúa, đ t tr ng c dùng
vào chăn ni, đ t tr ng cây hàng năm khác); ñ t tr ng cây lâu năm; ñ t r ng
s n xu t; đ t r ng phịng h ; đ t r ng đ c d ng; đ t ni tr ng th y s n; ñ t
làm mu i; ñ t nơng nghi p khác theo quy đ nh c a Chính ph , theo Lu t ð t
đai năm 2003.
1.1.2.2 Qu đ t nơng nghi p
Hi n nay trên th gi i có kho ng 3,3 t ha đ t nơng nghi p, trong đó đã
khai thác đư c 1,5 t ha; cịn l i ph n đa là ñ t x u, s n xu t nông nghi p g p
nhi u khó khăn. Qui mơ đ t nơng nghi p đư c phân b như sau: châu M
chi m 35%, châu Á chi m 26%, châu Âu chi m 13%, châu Phi chi m 20%,
châu ð i Dương chi m 6%. Bình qn đ t nơng nghi p trên đ u ngư i trên
tồn th gi i là 0,41 ha. Trong đó

M 0,2 ha,

0,0650 ha. Theo báo cáo c a UNDP năm 1995

Bungari 0,7 ha,

Nh t B n

khu v c ðơng Nam Á bình

qn đ t canh tác trên ñ u ngư i c a các nư c như sau: Indonesia 0,12ha;
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

5

Malaysia 0,27 ha; Philipin 0,13 ha; Thái Lan 0,42 ha; Vi t Nam 0,1ha, theo
Ngô Th Dân, 2001.
Theo Niên giám th ng kê c nư c năm 2009: Vi t Nam có t ng di n
tích t nhiên là 33,115 tri u ha, trong đó đ t nơng nghi p có 24,997 tri u ha,
di n tích đ t canh tác là 9,420 tri u ha. Bình quân di n tích đ t canh tác đ t
1.086,5 m2/ngư i theo
1.1.2.3 S n xu t nông nghi p và an ninh lương th c
Nông nghi p là m t ngành s n xu t quan tr ng, ñ c bi t

các nư c đang

phát tri n, s n xu t nơng nghi p khơng ch đ m b o nhu c u lương th c, th c
ph m cho con ngư i mà còn t o ra s n ph m xu t kh u, thu ngo i t cho qu c gia.
Trong s n xu t nơng nghi p, đ t ñai là tư li u s n xu t khơng th thay
th đư c n u bi t s d ng th m trí, n u đư c b trí s d ng h p lý thì
s c s n xu t c a ñ t ñai s ngày càng tăng lên.
Theo ñánh giá c a Ngân hành th gi i (WB), t ng s n lư ng lương
th c s n xu t ra ch ñáp ng nhu c u cho kho ng 6 t ngư i trên th gi i, tuy
nhiên có s phân b khơng đ ng đ u gi a các vùng. Nơng nghi p s ph i
gánh ch u s c ép t nhu c u lương th c th c ph m ngày càng tăng c a con
ngư i. V n ñ trên ñư c ñ t ra m t cách nóng h i t i ð i h i ñ ng l n th 9
Di n ñàn các ngh sĩ châu Á v dân s và phát tri n (AFPPD) v i s tham gia
c a g n 100 ngh s ñ n t 25 nư c, v a di n ra t i Hà N i. Hi n nay, trên
toàn c u v n còn 850 tri u ngư i thư ng xuyên thi u lương th c. S gia tăng
dân s cùng v i q trình cơng nghi p hóa, đơ th hóa đã t o ra áp l c l n v i
vi c ñ m b o an ninh lương th c (ANLT) b i tăng s ngư i tiêu dùng và
gi m di n tích tr ng cây lương th c. Kh ng ho ng lương th c v a qua ñã tác
ñ ng ñ n t t c các nư c dù là giàu hay nghèo, tuy nhiên tác ñ ng n ng n
nh t v n là nh ng ngư i nghèo, b i vì chi phí cho lương th c chi m m t ph n

l n trong chi tiêu hàng ngày c a h . Th c t s bi n ñ ng v th i ti t (mưa,
l t, bão...) trong th i gian g n ñây

châu Á, ñ c bi t ng p l t

Hà N i trong

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

6


tháng 11/2008; tình tr ng tăng giá lương th c m t cách ñ t bi n trong n a ñ u
năm 2008... ñã ñưa ñ n s
Website c a Nguy n Văn

lo ng i v v n ñ ñ m b o lương th c, theo
ng.

Trư c áp l c t s gia tăng dân s , s phát tri n c a xã h i làm
cho nhu c u s d ng đ t phi nơng nghi p ngày càng tăng làm gi m di n
tích và ch t lư ng đ t s n xu t nơng nghi p. Vì v y, đ nh hư ng s d ng
ñ t ñai m t cách h p lý, có hi u qu và b n v ng là m t trong nh ng
ñi u ki n quan tr ng nh t ñ phát tri n n n kinh t c a m i qu c gia.
1.2 M t s v n ñ lý lu n v s d ng đ t nơng nghi p hi u qu
1.2.1. Hi u qu
Có nhi u quan đi m khác nhau v hi u qu . Khi nh n th c c a con
ngư i còn h n ch , ngư i ta thư ng quan ni m k t qu chính là hi u qu . Sau
này, khi nh n th c c a con ngư i phát tri n cao hơn, ngư i ta th y rõ s khác
nhau gi a hi u qu và k t qu . Nói m t cách chung nh t thì hi u qu chính là

k t qu như yêu c u c a công vi c mang l i
Hi u qu là k t qu mong mu n, cái sinh ra k t qu mà con ngư i ch ñ i
hư ng t i; nó có nh ng n i dung khác nhau. Trong s n xu t, hi u qu có nghĩa là
hi u su t, là năng su t. Trong kinh doanh, hi u qu là lãi su t, l i nhu n. Trong
lao đ ng nói chung, hi u qu lao ñ ng là năng su t lao ñ ng ñư c ñánh giá b ng
s lư ng th i gian hao phí đ s n xu t ra m t ñơn v s n ph m, ho c b ng s
lư ng s n ph m ñư c s n xu t ra trong m t ñơn v th i gian.
K t qu , mà là k t qu h u ích là m t đ i lư ng v t ch t t o ra do m c
đích c a con ngư i, ñư c bi u hi n b ng nh ng ch tiêu c th , xác đ nh. Do
tính ch t mâu thu n gi a ngu n tài nguyên h u h n v i nhu c u tăng lên c a
con ngư i mà ta ph i xem xét k t qu đó ñư c t o ra như th nào? Chi phí b
ra bao nhiêu? Có đưa l i k t qu h u ích hay khơng? Chính vì v y khi ñánh
giá k t qu ho t ñ ng s n xu t kinh doanh không ch d ng l i

vi c đánh giá

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

7


k t qu mà ph i ñánh giá ch t lư ng ho t ñ ng t o ra s n ph m đó. ðánh giá
ch t lư ng ho t ñ ng s n xu t kinh doanh là n i dung c a ñánh giá hi u qu .
1.2.2 Hi u qu s d ng ñ t
Riêng ñ i v i ngành nông nghi p, vùng v i hi u qu kinh t v giá tr
và hi u qu v m t s d ng lao ñ ng trong nhi u trư ng h p ph i coi tr ng
hi u qu v m t hi n v t là s n lư ng nông s n thu ho ch đư c, nh t là các
lo i nơng s n cơ b n có ý nghĩa chi n lư c (lương th c, s n ph m xu t
kh u…) ñ ñ m b o s

n ñ nh v kinh t - xã h i ñ t nư c.

Như v y, hi u qu s d ng ñ t là k t qu c a c m t h th ng các bi n
pháp t ch c s n xu t, khoa h c, k thu t, qu n lý kinh t và phát huy các l i th ,
kh c ph c các khó khăn khách quan c a ñi u ki n t nhiên, trong nh ng hồn
c nh c th cịn g n s n xu t nông nghi p v i các ngành khác c a n n kinh t
qu c dân, cũng như c n g n s n xu t trong nư c v i th trư ng qu c t , theo
Trung tâm T đi n Ngơn ng (1992).
S d ng đ t nơng nghi p có hi u qu cao thơng qua vi c b trí cơ c u
cây tr ng v t nuôi là m t trong nh ng v n ñ b c xúc hi n nay c a h u h t
các nư c trên th gi i, theo Nguy n Th Vòng và c ng s (2001). Nó khơng
ch thu hút s quan tâm c a các nhà khoa h c, các nhà ho ch ñ nh chính sách,
các nhà kinh doanh nơng nghi p mà cịn là mong mu n c a nơng dân - nh ng
ngư i tr1EF1c ti p tham gia s n xu t nông nghi p.
1.2.3 ðánh giá hi u qu s d ng ñ t
Hi n nay, các nhà khoa h c ñ u cho r ng: V n ñ ñánh giá hi u qu s
d ng ñ t không ch xem xét ñơn thu n

m t m t hay m t khía c nh nào đó

mà ph i xem xét trên t ng th các m t bao g m: hi u qu kinh t , hi u qu xã
h i và hi u qu môi trư ng.
1.3. S d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái và phát tri n b n v ng
1.3.1. Quan ñi m s d ng ñ t phát tri n b n v ng
Nơng nghi p b n v ng đư c Bill Mollison và David Holingren
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

8

(Australia) phát tri n vào nh ng năm 70 c a th k này nh m kh c ph c n n
ơ nhi m đ t, nư c khơng khí b i h th ng nông nghi p và công nghi p cùng
v i s m t mát c a các lồi đ ng th c v t, suy gi m các tài nguyên thiên
nhiên không tái sinh. V n ñ nông nghi p b n v ng là v n ñ th i s ñư c
nhi u nhà khoa h c thu c nhi u lĩnh v c quan tâm, theo Lê Thái B t (2008).
ði cùng v i v n đ phát tri n nơng nghi p là s d ng ñ t b n v ng. Thu t
ng s d ng ñ t b n v ng ñư c d a trên quan ñi m sau:
+ Duy trì, nâng cao s n lư ng (hi u qu s n xu t);
+ Gi m thi u m c r i ro trong s n xu t;
+ B o v tài nguyên thiên nhiên, ngăn ch n s thoái hố đ t và nư c;
+ Có hi u qu lâu b n;
+ ðư c xã h i ch p nh n.
Năm nguyên t c trên là c t lõi c a vi c s d ng ñ t ñai b n v ng. N u
s d ng ñ t ñai ñ m b o các nguyên t c trên thì đ t đư c b o v cho phát
tri n nông nghi p b n v ng.
Hi n nay, nhân lo i ñang ph i ñương ñ u v i nhi u v n ñ h t s c ph c
t p và khó khăn, s bùng n dân s , n n ơ nhi m suy thối mơi trư ng, m t
cân b ng sinh thái… Nhi u nư c trên th gi i ñã phát tri n nơng nghi p theo
hư ng quan đi m nơng nghi p b n v ng.
Nông nghi p b n v ng khơng có nghĩa là khư c t nh ng kinh nghi m
truy n th ng mà là ph i h p, l ng ghép nh ng sáng ki n m i t các nhà khoa
h c, t nông dân ho c c hai. ði u tr nên thông thư ng đ i v i nh ng ngư i
nơng dân, b n v ng là vi c s d ng nh ng công ngh và thi t b m i v a
đư c phát ki n, nh ng mơ hình canh tác t ng h p ñ gi m giá thành đ u vào.
ðó là nh ng cơng ngh v chăn ni đ ng v t, nh ng ki n th c v sinh thái
ñ qu n lý sâu h i và thiên ñ ch, theo Cao Liêm và ctv (1992).
Theo Ph m Chí Thành, 1996 cho r ng có 3 đi u ki n đ t o nơng
nghi p b n v ng đó là cơng ngh b o t n tài nguyên, nh ng t ch c t bên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

9


ngồi và nh ng t ch c v các nhóm ñ a phương. Tác gi cho r ng xu th
phát tri n nơng nghi p b n v ng đư c các nư c phát tri n kh i xư ng và hi n
nay ñã tr thành ñ i tư ng mà nhi u nư c nghiên c u theo hư ng k th a,
ch t l c các tinh túy c a n n nông nghi p ch không ch y theo cái hi n ñ i ñ
bác b nh ng cái thu c v truy n th ng. Trong nông nghi p b n v ng vi c
ch n cây gì, con gì trong m t h sinh thái tương ng khơng th áp đ t theo ý
mu n ch quan mà ph i ñi u tra, nghiên c u đ hi u bi t thiên nhiên.
Khơng có ai hi u bi t h sinh thái nông nghi p
nh ng ngư i sinh ra và l n lên

m t vùng b ng chính

đó. Vì v y, xây d ng nông nghi p b n v ng

c n thi t ph i có s tham gia c a ngư i dân trong vùng nghiên c u. Phát tri n
b n v ng là vi c qu n lý và b o t n cơ s tài nguyên thiên nhiên, ñ nh hư ng
nh ng thay ñ i công ngh th ch theo m t phương th c sao cho ñ t ñ n s tho
mãn m t cách liên t c nh ng nhu c u c a con ngư i, c a nh ng th h hôm nay
và mai sau, theo FAO Fframeworth for Land Evaluation Rome - 1976.
Nông nghi p b n v ng là ti n ñ và ñi u ki n cho ñ nh cư lâu dài. M t
trong nh ng cơ s quan tr ng nh t c a nông nghi p b n v ng là thi t l p ñư c
các h th ng s d ng ñ t h p lý. V n ñ này ñư c Altieri và Susanna B.H.1990
(KKU,1992) cho r ng: n n t ng c a nông nghi p b n v ng là ch ñ ña canh
cây tr ng v i các l i th cơ b n là: tăng s n lư ng, tăng hi u qu s d ng tài
nguyên, gi m tác h i c a sâu b nh và c d i, gi m nguy cơ r i ro… Quan ñi m
ña canh và đa d ng hố nh m nâng cao s n lư ng và tính n đ nh này ñư c

Ngân hàng th gi i ñ c bi t khuy n khích các nư c nghèo.
Phát tri n nơng nghi p b n v ng s v a ñáp ng nhu c u c a hi n t i,
v a ñ m b o ñư c nhu c u c a các th h tương lai, theo Ph m Vân ðình, ð
Kim Chung và c ng s (1998). M t quan ñi m khác l i cho r ng: Phát tri n
nông nghi p b n v ng là s qu n lý và b o t n s thay ñ i v t ch c và k
thu t nh m ñ m b o tho mãn nhu c u ngày càng tăng c a con ngư i c hi n
t i và mai sau, theo FAO (1990). ð phát tri n nông nghi p b n v ng

nư c

ta, c n n m v ng m c tiêu v tác d ng lâu dài c a t ng mơ hình, đ duy trì và
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

10


phát tri n ña d ng sinh h c.
S d ng ñ t h p lý là m t b ph n quan tr ng h p thành chi n lư c
phát tri n nông nghi p b n v ng. Các quan ñi m c th s d ng ñ t nông
nghi p d a trên cơ s phát tri n nông nghi p b n v ng là:
- Chuy n ñ i h th ng cây tr ng trên quan đi m s n xu t hàng hố và
ñ t hi u qu cao.
- S n xu t nông nghi p ph i g n li n v i chun mơn hố, t p trung
hố. Chun mơn hố ñòi h i ngư i s n xu t ph i đ t t i trình đ cao, t p
trung vào m t ñ n vài s n ph m ch y u, mà

đó s n ph m làm ra ch a ñ ng

m t d ng tri th c khoa h c k thu t và t ch c qu n lý cao, nh m không
ng ng nâng cao năng su t, ch t lư ng và h giá thành s n ph m, tăng kh

năng c nh tranh ñ bán s n ph m c a mình, tiêu th đư c trên th trư ng hàng
hố, theo Nguy n Duy Tính (1995).
- Chuy n đ i h th ng cây tr ng theo hư ng ña d ng hố s n ph m
trong đi u ki n kinh t h nơng dân trong đi u ki n ít ñ t.
- Chuy n ñ i h th ng cây tr ng theo hư ng s n xu t hàng hố trong
các h là khuy n khích các h ra s c khai thác đ t đai trong gia đình h phát
tri n mơ hình canh tác m i ng d ng nhanh nh ng ti n b khoa h c k thu t
và qu n lý đ khơng ng ng nâng cao hi u qu và t xu t hàng hố trên m t
đơn v di n tích.
- Chuy n ñ i h th ng cây tr ng ñi ñôi v i b o v môi trư ng sinh
thái, xây d ng h th ng nông nghi p b n v ng và an tồn lương th c.
ð đánh giá tính b n v ng trong s d ng ñ t c n d a vào 3 tiêu chí sau:
* B n v ng kinh t :
Cây tr ng cho hi u qu kinh t cao, th trư ng ch p nh n.
H th ng s d ng ñ t ph i có m c năng su t sinh h c cao trên m c
bình qn vùng có đi u ki n ñ t ñai. Năng su t sinh h c bao g m các s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

11


ph m chính và ph (đ i v i cây tr ng là g , h t, c , qu ... và tàn dư ñ l i).
M t h b n v ng ph i có năng su t trên m c bình qn vùng, n u khơng s
khơng c nh tranh ñư c trong cơ ch th trư ng.
V ch t lư ng: s n ph m ph i ñ t tiêu chu n tiêu th t i ñ a phương,
trong nư c và xu t kh u, tùy m c tiêu c a t ng vùng.
T ng giá tr s n ph m trên ñơn v di n tích là thư c đo quan tr ng nh t
c a hi u qu kinh t ñ i v i m t h th ng s d ng ñ t.
* B n v ng xã h i:

Thu hút ñư c lao ñ ng, ñ m b o ñ i s ng và phát tri n xã h i
ðáp ng nhu c u c a nơng h là đi u quan tâm trư c, n u mu n h
quan tâm ñ n l i ích lâu dài (b o v đ t, mơi trư ng...). S n ph m thu đư c
c n th a mãn cái ăn cái m c và nhu c u s ng hàng ngày c a ngư i nông dân.
N i l c và ngu n l c c a ñ a phương ph i ñư c phát huy. V ñ t ñai, h
th ng s d ng ñ t ph i ñư c t ch c trên đ t mà nơng dân có quy n hư ng
th lâu dài, ñ t ñã ñư c giao, r ng đã đư c khốn v i l i ích các bên c th .
S d ng ñ t b n v ng n u phù h p v i n n văn hóa c a dân t c và t p
quán c a ñ a phương, n u ngư c l i s khơng đư c c ng ñ ng ng h .
* B n v ng v mơi trư ng
Lo i hình s d ng đ t ph i ñư c b o v ñ màu m c a đ t, ngăn ch n
thái hóa đ t và b o v môi trư ng sinh thái. Gi ñ t ñư c th hi n b ng gi m
thi u lư ng ñ t m t hàng năm dư i m c cho phép.
ð phì nhiêu đ t tăng d n là yêu c u b t bu c ñ i v i qu n lý s d ng
ñ t b n v ng.
ð che ph t i thi u ph i đ t ngư ng an tồn sinh thái (>35%)
Tóm l i: S d ng đ t nông nghi p b n v ng là ph i ñ m b o kh năng s n xu t
n ñ nh c a cây tr ng, ch t lư ng tài ngun đ t khơng suy gi m theo th i gian và vi c
s d ng ñ t khơng nh hư ng x u đ n mơi trư ng s ng c a con ngư i, c a các sinh v t.
1.3.2. S d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

12


H sinh thái là h th ng các qu n th sinh v t s ng chung và phát tri n
trong m t mơi trư ng nh t đ nh, quan h tương tác v i nhau và v i mơi
trư ng đó.
H sinh thái có th hi u nó bao g m qu n xã sinh v t (ñ ng v t, th c
v t, vi sinh v t) và môi trư ng vô sinh (ánh sáng, nhi t ñ , ch t vô cơ...). Tùy

theo c u trúc dinh dư ng t o nên s ña d ng v lồi, cao hay th p, t o nên chu
trình tu n hồn v t ch t (chu trình tu n hoàn v t ch t hi n nay h u như chưa
đư c khép kín vì dịng v t ch t l y ra khơng đem tr l i cho mơi trư ng đó).
Theo A.Tansley (1935), h sinh thái là m t ñơn v bao g m các v t
s ng và ngo i c nh không s ng c a chúng.
H sinh thái bao g m hai thành ph n ch y u:
- Các qu n th s ng (th c v t, ñ ng v t, vi sinh v t) v i các m i quan
h dinh dư ng và v trí c a chúng.
- Các nhân t ngo i c nh: khí h u, đ t, nư c
Theo ch c năng, ho t ñ ng c a h sinh thái đư c phân theo dịng năng
lư ng, chu i th c ăn, s phân b theo khơng gian và th i gian tu n hồn v t
ch t, phát tri n, ti n hóa và đi u khi n.
Các h sinh thái thư ng g p:
- H sinh thái nông nghi p
- H sinh thái r ng
- H sinh thái bi n
- H sinh thái ao h
- H sinh thái ñ ng c t nhiên
- H sinh thái đơ th .
- H sinh thái nhân văn.
* H sinh thái nông nghi p

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

13


H sinh thái nông nghi p là m t h th ng v i các h th ng ph như
ñ ng ru ng tr ng cây hàng năm, vư n cây lâu năm, đ ng c chăn ni, ao h
th cá, các khu dân cư, trong đó h sinh thái ñ ng ru ng là thành ph n trung

tâm quan tr ng trong h sinh thái nông nghi p. H sinh thái nông nghi p là
các vùng s n xu t nơng nghi p, cũng có th là m t cơ s s n xu t nông
nghi p như nông trư ng, h p tác xã nông nghi p, theo ðào Th Tu n (1984).
H sinh thái nông nghi p là h sinh thái nhân t o do lao ñ ng c a con
ngư i t o ra. Lao ñ ng c a con ngư i không ph i t o ra hồn tồn h sinh thái
nơng nghi p mà ch t o ñi u ki n cho h sinh thái này phát tri n t t hơn theo
quy ñ nh t nhiên c a chúng. Cây tr ng v t nuôi và các thành ph n s ng khác
c a h sinh thái nông nghi p quan h ch t ch v i ñi u ki n ngo i c nh.
* H sinh thái nhân văn
H sinh thái nhân văn nghiên c u v m i quan h gi a con ngư i và
môi trư ng s ng. H sinh thái nhân văn cung c p cơ s khoa h c cho vi c
phân tích h th ng tài nguyên nông thôn. Khái ni m này d a trên quan ñi m
cho r ng t n t i m t m i quan h có tính ch t h th ng gi a xã h i loài ngư i
(h th ng xã h i) và môi trư ng t nhiên (h sinh thái). Nh ng m i quan h
này nh hư ng ñ n nh ng ngu n tài nguyên và và ñ n nh ng tác ñ ng v môi
trư ng do con ngư i gây ra. H th ng xã h i hình thành trên cơ s các y u t
dân s , k thu t, tín ngư ng, ñ o ñ c, nh n th c, th ch , cơ c u xã h i. H
sinh thái t n t i trên cơ s các y u t sinh v t (ñ ng v t, th c v t, vi sinh v t),
các y u t v t lý (đ t, nư c, khơng khí…). M i quan h tương tác gi a hai h
th ng này ñư c bi u hi n dư i d ng năng lư ng v t ch t và thông tin. Nh ng
dòng v t ch t này nh hư ng t i cơ c u và ch c năng c a t ng h th ng, theo
Lê Tr ng Cúc, Kathllen Gollogy, A. Terry Rambo (1990).
S d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái phát tri n lâu b n là cơ s v t
ch t t t y u c a s n xu t nông nghi p b n v ng cho m i qu c gia.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

Vi t

14

Nam cũng như nhi u nư c ñang phát tri n trên th gi i s n xu t nông nghi p
ñang ph i ñ i ñ u v i tình tr ng thi u đ t canh tác do s c ép v gia tăng dân
s . Vi c khai thác và s d ng quá m c ñ i v i tài nguyên ñ t ñai ñ c bi t là
vùng ñ i núi ñã làm cho s n xu t đ t nơng nghi p ngày càng b thối hố. Vì
v y s d ng đ t nơng nghi p b n v ng đang tr thành v n ñ m u ch t ñ
qu n lý các ngu n tài nguyên ñ t ñai cho s n xu t nông nghi p, lâm nghi p
nh m thay đ i nhanh chóng đ i s ng c a xã h i đ ng th i duy trì c i thi n
đư c mơi trư ng và b o t n tài nguyên thiên nhiên.
1.4 Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng ñ t nông nghi p và s n xu t
nông nghi p b n v ng
1.4.1 Tình hình nghiên c u hi u qu s d ng đ t nơng ngh p, và s n xu t
nông nghi p b n v ng trên th gi i
1.4.1.1 Khái quát tình hình nghiên c u hi u qu s d ng ñ t nông ngh p, và
s n xu t nông nghi p b n v ng trên th gi i
Vi c nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng ngh p ñ ñáp ng nhu c u
trư c m t và lâu dài là v n ñ quan tr ng thu hút s quan tâm c a nhi u nhà
khoa h c trên th gi i. Các nhà khoa h c ñã t p trung nghiên c u vào vi c
ñánh giá hi u qu ñ i v i t ng lo i cây tr ng, t ng gi ng cây tr ng trên m i
lo i ñ t, đ t đó s p x p, b trí l i cơ c u cây tr ng phù h p nh m khai thác
t t hơn l i th so sánh c a vùng. Hàng năm các Vi n nghiên c u nơng nghi p
trên th gi i cũng đã ñưa ra nhi u gi ng cây tr ng m i, nh ng ki u s d ng
ñ t m i, giúp cho vi c t o thành m t s hình th c s d ng đ t m i ngày càng
có hi u qu cao hơn. Vi n nghiên c u lúa qu c t (IRRI) đã có nhi u thành
t u v lĩnh v c gi ng lúa và h th ng cây tr ng trên ñ t lúa.
K t qu nghiên c u c a các nhà khoa h c trên th gi i xác ñ nh : đ i
các vùng nhi t đ i có th th c hi n các công th c luân canh cây tr ng hàng
năm, có th chuy n t ch ñ canh tác cũ sang ch ñ canh tác m i ti n b
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

15