Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện tam dương, tỉnh vĩnh phúc

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

NGUY N TH ANH

ðÁNH GIÁ HI U QU S

D NG ð T S N XU T

NÔNG NGHI P TRÊN ð A BÀN HUY N TAM DƯƠNG,
T NH VĨNH PHÚC

Chuyên ngành : QU N LÝ ð T ðAI
Mã s

: 60.85.01.03

Ngư i hư ng d n khoa h c:
PGS.TS. NGUY N TH VÒNG

HÀ N I - 2013


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là k t qu nghiên c u c a tôi. Các s li u, k t
qu nêu trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b trong
b t kỳ cơng trình nào.
Tơi xin cam ñoan r ng, m i s giúp ñ trong q trình th c hi n lu n
văn đã đư c cám ơn, các thơng tin trích d n đã ch rõ ngu n g c.
Tam Dương, ngày .. .tháng… năm 2013

Tác gi lu n văn

Nguy n Th Anh

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

i


L I C M N

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Nguyễn Thị Vòng,
ngời đà hớng dẫn, chỉ bảo tận tình và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
thực hiện đề tài và hoàn chỉnh luận văn của mình.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Bộ môn Quy
hoạch đất đai, các thầy cô trong khoa Tài nguyên và Môi trờng, Viện đào
tạo Sau đại học, Trờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội, cán bộ, lÃnh đạo
phòng Tài nguyên và Môi trờng, phòng Nông nghiệp và Phát triển huyện
Tam Dơng và một số các đơn vị, cá nhân có liên quan khác đà tạo mọi
điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này.
Để hoàn thành luận văn, tôi còn nhận đợc sự động viên, khích lệ của
bạn bè và những ngời thân trong gia đình. Tôi xin chân thành cảm ơn tất
cả những tình cảm cao quý đó.
Vĩnh Phúc, ngày .... tháng .... năm 2013
Tác gi¶

Ngun ThÕ Anh

Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

ii


M CL C
L I CAM ðOAN.................................................................................................... i
L I C M ƠN ........................................................................................................ ii
M C L C ............................................................................................................ iii
DANH M C CÁC CH

CÁI VI T T T............................................................. vi

DANH M C B NG ............................................................................................ vii
ð T V N ð ........................................................................................................1
1.

Tính c p thi t c a ñ tài ..............................................................................1

2.

M c tiêu nghiên c u ...................................................................................2

3

N i dung nghiên c u...................................................................................2

CHƯƠNG 1 – T NG QUAN CÁC V N ð NGHIÊN C U ............................3
1.1.

ð t s n xu t nông nghi p và tình hình s d ng đ t s n xu t nơng
nghi p .........................................................................................................3

1.1.1. Khái qt v đ t s n xu t nơng nghi p và tình hình s d ng đ t s n
xu t nơng nghi p.........................................................................................3
1.1.2. Nguyên t c và quan ñi m s d ng ñ t s n xu t nông nghi p .......................5
1.2.

Hi u qu s d ng ñ t s n xu t nông nghi p ................................................6

1.2.1. Khái quát hi u qu và hi u qu s d ng ñ t ................................................6
1.2.2. H th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t nơng
nghi p .......................................................................................................10
1.3.

Xu hư ng s d ng đ t s n xu t nông nghi p .............................................12

1.3.1. Nh ng xu hư ng phát tri n nông nghi p ...................................................12
1.3.2.

Phương hư ng phát tri n nông nghi p Vi t Nam trong 10 năm t i....................14

1.4.

Các nghiên c u liên quan ñ n nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng
nghi p .......................................................................................................15

1.4.1. Các nghiên c u trên th gi i .....................................................................15
1.4.2. Nh ng nghiên c u

Vi t Nam .................................................................17

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

iii


CHƯƠNG 2. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .....................19
2.1.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u .............................................................19

2.1.1. ð i tư ng nghiên c u ...............................................................................19
2.1.2. Ph m vi nghiên c u ..................................................................................19
2.2.

N i dung nghiên c u.................................................................................19

2.2.1. ðánh giá ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i có liên quan ñ n s d ng
ñ t ñai nói chung s n xu t nơng nghi p nói riêng ......................................19
2.2.2. ðánh giá th c tr ng s d ng ñ t s n xu t nông nghi p..............................19
2.2.3. ðánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t nông nghi p ................................19
2.2.4. ð nh hư ng và các gi i pháp ch y u nâng cao hi u qu s d ng ñ t
s n xu t nông nghi p c a huy n Tam Dương............................................19
2.3.

Phương pháp nghiên c u...........................................................................20

2.3.1. Ch n ñi m ñi u tra nghiên c u .................................................................20
2.3.2. Phương pháp thu th p s li u th c p........................................................20
2.3.3. Phương pháp ñi u tra thu th p s li u sơ c p.............................................20
2.3.4. Các phương pháp khác..............................................................................22

CHƯƠNG 3 - K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ...........................23
3.1.

ð c ñi m ñi u ki n t nhiên, kinh t xã h i ..............................................23

3.1.1. ði u ki n t nhiên.....................................................................................23
3.1.2. ði u ki n kinh t - xã h i:.........................................................................26
3.1.3. ðánh giá chung v ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và môi trư ng: .......39
3.2.

Th c tr ng s n xu t nông nghi p huy n Tam Dương ................................41

3.2.1. Tình hình s d ng đ t c a huy n Tam Dương..........................................41
3.2.2. Phân vùng s n xu t nông nghi p ...............................................................44
3.3.

ðánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t nông nghi p c a huy n................49

3.3.1. Hi u qu các lo i cây tr ng chính trong huy n..........................................49
3.3.2. Hi u qu kinh t c a các lo i hình s d ng đ t..........................................54
3.3.3. Hi u qu xã h i các lo i hình s d ng đ t .................................................65
3.3.4. Hi u qu môi trư ng c a các lo i hình s d ng đ t ...................................68
4.3.5

ðánh giá chung .........................................................................................69

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

iv

3.4.

ð nh hư ng và m t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng ñ t s n
xu t nông nghi p huy n Tam Dương ñ n năm 2020 .................................70

3.4.1

ð nh hư ng s d ng đ t s n xu t nơng nghi p..........................................70

3.4.2

ð nh hư ng s d ng đ t nơng nghi p ñ n năm 2020.................................71

3.4.3. Các gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng ñ t nông nghi p ........................73
K T LU N VÀ KI N NGH .............................................................................78
1.

K t lu n ....................................................................................................78

2.

Ki n ngh ..................................................................................................78

TÀI LI U THAM KH O………………………………………………………..80
PH L C.............................................................................................................85

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

v

DANH M C CÁC CH
TT

Ch vi t t t

CÁI VI T T T
Ch vi t ñ y ñ

1

GTSX

Giá tr s n xu t

2

GTGT

Giá tr gia tăng

3

CPTG

Chi phí trung gian

4

Lð

5

LUT

Lo i hình s d ng đ t

6

FAO

T ch c nơng lâm th gi i

7

GDP

T ng s n ph m qu c n i

8

ðBSH

9

GIS

H th ng thơng tin đ a lý

10

IRRI

Vi n nghiên c u lúa qu c t

11

USD

ðơn v ti n t c a M

12

CLð

Cơng lao đ ng

13

CPSX

Chi phí s n xu t

Lao đ ng

ð ng b ng sơng H ng

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

vi


DANH M C B NG
S
TT

N i dung b ng

Trang

B ng 3.1 Tiêu chu n ñánh giá hi u qu kinh t , xã h i ..........................................22
B ng 3.1: Tăng trư ng giá tr gia tăng giai ño n 2001 – 2005 và 2006 – 2010.......26
B ng 3.2: Chuy n d ch cơ c u kinh t huy n Tam Dương giai ño n 2006-2010 ....27
B ng 3.3. Dân s , lao ñ ng huy n Tam Dương năm 2012 .....................................35
B ng 3.4. Hi n tr ng s d ng ñ t s n xu t nông nghi p năm 2012 ........................42
B ng 3.5 . Bi n ñ ng di n tích đ t s n xu t nơng nghi p 2005-2010 (ha) ..............43
B ng 3.6 . Bi n ñ ng di n tích đ t s n xu t nơng nghi p 2010-2012 (ha) ..............44
B ng 3.7: Cơ c u s d ng ñ t c a các xã, th tr n..................................................45
B ng 3.8: Các lo i hình s d ng đ t chính c a Ti u vùng 1...................................46
B ng 3.9: Các lo i hình s d ng đ t chính c a Ti u vùng 2...................................48
B ng 3.10: Các lo i hình s d ng đ t chính c a Ti u vùng 3.................................49
B ng 3.11: Hi u qu s d ng ñ t c a m t s cây tr ng chính vùng 1.....................50
B ng 3.12: Hi u qu s d ng ñ t c a m t s cây tr ng chính vùng 2.....................51
B ng 3.13: Hi u qu s d ng ñ t c a m t s cây tr ng chính vùng 3.....................53
B ng 3.14: Hi u qu kinh t các lo i hình s d ng ñ t ti u vùng 1 ........................56
B ng 3.15: Hi u qu kinh t các lo i hình s d ng đ t ti u vùng 2 ........................59
B ng 3.16: Hi u qu kinh t các lo i hình s d ng đ t ti u vùng 3 ........................61
B ng 3.17: Hi u qu kinh t s d ng đ t trên tồn huy n ......................................62
B ng 3.18: Kh năng thu hút lao ñ ng c a lo i hình s d ng đ t...........................66

B ng 3.19: D ki n di n tích các lo i hình s d ng đ t nơng nghi p huy n Tam
Dương ñ n năm 2020 ............................................................................72

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

vii


DANH M C HÌNH
S
TT

N i dung hình

Trang

Hình 3.1. Cơ c u s d ng các lo i ñ t năm 2012 ...................................................41
Hình 3.2. Cơ c u s d ng s n xu t nơng nghi p năm 2012 ....................................42
Hình 3.3. Cơ c u s d ng s n xu t nơng nghi p c a các vùng ...............................46
Hình 3.4: Tr ng dưa chu t trên ñ t 1 lúa -2 màu xã An Hồ.................................52
Hình 3.5: Tr ng bí xanh trên ñ t 1 lúa -2 màu xã Vân H i....................................54
Hình 3.6: Hi u qu s d ng ñ t c a LUT 1 trên 3 ti u vùng ..................................63
Hình 3.7: Hi u qu s d ng ñ t c a LUT 2 trên 3 ti u vùng ..................................64
Hình 3.8: Hi u qu s d ng ñ t c a LUT 2 trên 3 ti u vùng ..................................64
Hình 3.9: Hi u qu s d ng ñ t c a LUT 4 trên 3 ti u vùng ..................................64

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

viii

ð TV Nð
1. Tính c p thi t c a ñ tài
ð t ñai là tư li u s n xu t ñ c bi t, là cơ s c a s n xu t nơng nghi p, là đ i
tư ng lao ñ ng ñ c ñáo ñ ng th i cũng là môi trư ng s n xu t ra lương th c, th c
ph m v i giá thành th p nh t, là m t nhân t quan tr ng c a môi trư ng s ng.
Nơng nghi p là ho t đ ng s n xu t c nh t và cơ b n nh t c a loài ngư i.
H u h t các nư c trên th gi i ñ u ph i xây d ng m t n n kinh t trên cơ s phát
tri n nông nghi p d a vào khai thác ti m năng c a ñ t, l y đó làm bàn đ p cho vi c
phát tri n các ngành khác. Vì v y, t ch c s d ng ngu n tài nguyên ñ t h p lý, có
hi u qu cao theo quan đi m sinh thái và phát tri n b n v ng đang tr thành v n đ
mang tính tồn c u. M c đích c a vi c s d ng ñ t là làm th nào ñ b t ngu n tư
li u có h n này mang l i hi u qu kinh t , hi u qu xã h i cao nh t, ñ m b o l i ích
trư c m t và lâu dài. Nói cách khác, m c tiêu hi n nay c a loài ngư i là ph n ñ u xây
d ng m t n n nơng nghi p tồn di n v kinh t , xã h i, môi trư ng m t cách b n
v ng.
Xã h i ngày càng phát tri n, trình đ khoa h c k thu t ngày càng cao, con
ngư i tìm ra nhi u phương th c s d ng đ t có hi u qu hơn. Tuy nhiên, do có s
khác nhau v ch t lư ng, m i lo i ñ t bao g m nh ng y u t thu n l i và h n ch
cho vi c khai thác s d ng (ch t lư ng ñ t th hi n

y u t t nhiên v n có c a ñ t

như ñ a hình, thành ph n cơ gi i, hàm lư ng các ch t dinh dư ng, ch ñ nư c, ñ
chua… nên phương th c s d ng ñ t cũng khác nhau

m i vùng, m i khu v c, m i

ñi u ki n kinh t - xã h i c th .
Th c t , trong nh ng năm qua đã có nhi u bi n pháp nh m nâng cao hi u qu

s d ng ñ t như: ti n hành giao quy n s d ng ñ t lâu dài, n ñ nh cho ngư i s
d ng đ t; hồn thi n h th ng thu l i; chuy n ñ i cơ c u cây tr ng; áp d ng ti n
b khoa h c m i vào s n xu t nh đó tăng hi u qu s d ng đ t s n xu t nơng
nghi p.
ðánh giá hi u qu kinh t , xã h i và mơi trư ng c a lo i hình s d ng đ t
s n xu t nơng nghi p khơng ch d a vào năng su t cây tr ng, mà cịn v n đ u tư,

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

1


giá tr gia tăng, hi u qu ñ ng v n, m c thu hút lao ñ ng,...
Tam Dương là m t huy n mi n trung du mi n núi c a t nh Vĩnh Phúc n m
sát thành ph Vĩnh Phúc nên q trình đơ th hố nhanh, ñ t s n xu t nông nghi p
b chuy n d n sang các m c đích khác. M c dù v y, nông nghi p v n là ngành s n
xu t ch y u c a huy n. T ng di n tích đ t s n xu t nông nghi p c a huy n là
5.335,20ha, chi m 49,30% t ng di n tích đ t t nhiên. Nh ng năm g n đây, kinh t
nơng nghi p, nơng thơn tuy có nh ng bư c phát tri n m i tuy v y v n cịn s n xu t
manh mún, nh l chưa đáp ng ñư c nhu c u c a th trư ng d n ñ n năng su t lao
ñ ng và hi u qu kinh t c a m t s lo i hình s d ng đ t th p.
ðư c s phân công c a khoa Tài nguyên và Mơi trư ng, chúng tơi nghiên
c u đ tài: “ðánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t nơng nghi p trên đ a bàn
huy n Tam Dương, t nh Vĩnh Phúc ”.
2. M c tiêu nghiên c u
- ðánh giá th c tr ng hi u qu kinh t c a các lo i hình s d ng đ t s n xu t
nông nghi p c a huy n Tam Dương.
- ð xu t hư ng s d ng ñ t s n xu t nông nghi p hi u qu trên ñ a bàn
huy n Tam Dương, t nh Vĩnh Phúc.
3 N i dung nghiên c u

- Nghiên c u ñi u ki n s n xu t (t nhiên, kinh t - xã h i) c a huy n nh m
phát hi n nh ng khó khăn, thu n l i trong vi c s d ng ñ t s n xu t nông nghi p.
- ðánh giá th c tr ng s n xu t và hi u qu s d ng đ t s n xu t nơng nghi p
trong ñi u ki n c th c a huy n Tam Dương, t nh Vĩnh Phúc ñ ñ xu t gi i pháp
và ñ nh hư ng s d ng đ t nơng nghi p.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

2


CHƯƠNG 1 – T NG QUAN CÁC V N ð NGHIÊN C U
1.1. ð t s n xu t nông nghi p và tình hình s d ng đ t s n xu t nông nghi p

1.1.1. Khái quát v ñ t s n xu t nông nghi p và tình hình s d ng đ t s n xu t
nơng nghi p
Theo Lu t ð t đai năm 2003, ñ t ñai ñư c phân lo i theo các nhóm chính
bao g m: nhóm đ t nơng nghi p; nhóm đ t phi nơng nghi p và nhóm đ t chưa s
d ng [26]. Theo Ngh ñ nh 181/2004/Nð-CP ngày 29/10/2004 c a Chính ph v thi
hành Lu t ð t đai ð t và Thơng tư s 08/2007/TT-BTNMT ngày 02/8/2007 c a B
Tài nguyên và Môi trư ng v Hư ng d n th c hi n th ng kê, ki m kê ñ t ñai và xây
d ng b n ñ hi n tr ng s d ng đ t thì nhóm đ t nơng nghi p ñư c chia thành các
phân nhóm sau:
- ð t s n xu t nơng nghi p bao g m đ t tr ng cây hàng năm, ñ t tr ng cây lâu
năm.
ð t tr ng cây hàng năm bao g m ñ t tr ng lúa, ñ t ñ ng c dùng vào chăn
ni, đ t tr ng cây hàng năm khác;
- ð t lâm nghi p bao g m ñ t r ng s n xu t, ñ t r ng phịng h , đ t r ng đ c
d ng;
- ð t nuôi tr ng thu s n;

- ð t làm mu i;
- ð t nông nghi p khác.
Trong giai ño n ñ u phát tri n kinh t , xã h i, khi m c s ng c a con ngư i
cịn th p, cơng năng ch y u c a ñ t là t p trung vào s n xu t v t ch t, ñ c bi t
trong s n xu t nông nghi p ch y u nh l , t cung, t c p ñ ph c v vi c ăn, ,
m c... khi con ngư i bi t s d ng ñ t ñai vào cu c s ng cũng như s n xu t thì đ t
đai đóng vai trị quan tr ng trong hi n t i và tương lai.
T th k XVIII và nh t là t th k XX, vi c phát tri n công nghi p và khoa
h c k thu t ñã ñem l i thành t u kỳ di u là thay ñ i h n b m t trái ñ t và cu c
s ng con ngư i. Nhưng do ch y theo l i nhu n t i đa c c b khơng có m t chi n

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

3


lư c phát tri n chung nên ñã gây ra h u qu tiêu c c: ô nhi m môi trư ng và thối
hố đ t. Hàng năm g n 12 tri u ha r ng nhi t ñ i b tàn phá

châu M La tinh và

châu Á. Cân b ng sinh thái b phá v , hàng tri u ha đ t đai b hoang m c hố [34].
Theo k t qu ñi u tra c a UNDP và Trung tâm Thông tin Nghiên c u ð t Qu c t
(ISRIC) ñã cho th y c th gi i có kho ng 13,4 t ha đ t thì đã có 2 t ha b thối hố
các m c đ khác nhau, trong đó châu Á và châu Phi là 1,2 t ha, chi m 62% t ng di n
tích ñ t b thoái hoá [18]. S li u trên cho ta th y đ t đai b thối hố t p trung

các

nư c ñang phát tri n.

Theo E R.de Kimpe và Warkentin B.P (1998) đ t có 5 ch c năng chính: m t
là duy trì vịng tu n hồn sinh hố và đ a hố h c, hai là phân ph i nư c, ba là tích
tr và phân ph i v t ch t, b n là tính đ m và phân ph i năng lư ng [60]. Nhưng
ch c năng này tr giúp kh năng ñi u ch nh cân b ng h sinh thái. Tuy nhiên, con
ngư i ñã tác ñ ng lên các h sinh thái là thay ñ i vư t kh năng t ñi u ch nh c a
ñ t là nguyên nhân chính d n đ n s m t cân b ng trong đ t, làm suy thối đ t.
Ngồi ra con ngư i cịn tác đ ng đ n khí quy n, làm thay đ i cân b ng nhi t lư ng,
làm suy gi m ngu n nư c, m c nư c bi n dâng lên. Trong nơng nghi p, vi c l m
d ng phân hố h c và các hoá ch t b o v th c v t làm h ng k t c u và làm nhi m
đ c đ t...vì v y, nh m h n ch , c i t o mơi trư ng đ t đai, đ m b o s s ng hi n t i
và tương lai c a lồi ngư i thì c n có chi n lư c b o v mơi trư ng đ t.
Trong l ch s phát tri n c a th gi i c a b t c nư c nào dù phát tri n hay
đang phát tri n thì vi c s n xu t nơng nghi p đ u có v trí quan tr ng trong n n kinh
t , t o ra s

n ñ nh xã h i và m c an toàn lương th c qu c gia. S n ph m nông

nghi p là ngu n t o ra thu nh p ngo i t , tuỳ theo l i th c a mình mà m i nư c có
th xu t kh u thu ngo i t hay trao ñ i l y s n ph m cơng nghi p đ đ u tư l i cho
nông nghi p và các ngành khác trong n n kinh t qu c dân.
Theo báo cáo c a World Bank (1995) [57], hàng năm m c s n xu t so v i
yêu c u s d ng lương th c v n thi u h t t 150-200 tri u t n, trong khi đó v n có
6 - 7 tri u ha ñ t s n xu t nơng nghi p b lo i b do xói mịn. Trong 1.200 tri u ha
đ t b thối hố có t i 544 tri u ha đ t canh tác b m t kh năng s n xu t do s d ng
không h p lý.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

4

Theo k t qu ki m kê ñ t ñai c a B Tài ngun và Mơi trư ng thì t ng di n
tích đ t t nhiên c a nư c ta là 33.093.857 ha, trong đó đ t s n xu t nơng nghi p ch
có 26.100.106 ha. Dân s là 87 tri u ngư i, bình quân di n tích đ t s n xu t nơng
nghi p là 3.807 m2/ngư i (theo báo cáo c a T ng c c Th ng kê năm 2010). So sánh
v i 10 nư c khu v c ðông Nam Á, t ng di n tích t nhiên c a Vi t Nam x p th 2,
bình quân di n tích đ t t nhiên trên đ u ngư i c a Vi t Nam đ ng v trí th

9 trong

khu v c.
Vì v y, vi c nâng cao hi u qu s d ng ñ t nh m tho mãn nhu c u cho xã
h i v nông s n ph m ñang tr thành m t trong các m i quan tâm l n nh t c a
ngư i qu n lý và s d ng ñ t.

1.1.2. Nguyên t c và quan ñi m s d ng ñ t s n xu t nông nghi p
* Nguyên t c s d ng ñ t s n xu t nơng nghi p
ð t đai là ngu n tài ngun có h n trong khi đó nhu c u c a con ngư i v
các s n ph m ñư c l y t ñ t ngày càng tăng. M t khác đ t s n xu t nơng nghi p
ngày càng b thu h p do b trưng d ng sang các m c đích khác. Vì v y, s d ng đ t
s n xu t nơng nghi p

nư c ta c n hư ng t i m c tiêu nâng cao hi u qu kinh t -

xã h i trên cơ s ñ m b o an ninh lương th c, th c ph m, tăng cư ng nguyên li u
cho công nghi p và hư ng t i xu t kh u. S d ng ñ t s n xu t nông nghi p trong
s n xu t nông nghi p d a trên cơ s cân nh c nh ng m c tiêu phát tri n kinh t - xã
h i, t n d ng ñư c t i ña l i th so sánh v đi u ki n sinh thái và khơng làm nh
hư ng x u đ n mơi trư ng là nh ng nguyên t c cơ b n và c n thi t ñ ñ m b o cho
khai thác và s d ng b n v ng tài ngun đ t đai. Do đó đ t s n xu t nơng nghi p

c n đư c s d ng theo nguyên t c “ñ y ñ và h p lý”.
* Quan ñi m s d ng ñ t s n xu t nơng nghi p:
- Duy trì và nâng cao các ho t ñ ng s n xu t.
- Gi m thi u m c r i ro trong s n xu t.
- B o v tài nguyên t nhiên và ngăn ch n s thối hóa đ t và nư c.
- Có hi u qu lâu b n.
- ðư c xã h i ch p nh n [32].
Năm nguyên t c trên là c t lõi c a vi c s d ng ñ t ñai b n v ng, n u s

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

5


d ng ñ t ñai ñ m b o các ngun t c trên thì đ t đai đư c b o v cho phát tri n
nông nghi p b n v ng.
ð duy trì s s ng cịn c a con ngư i, nhân lo i ñang ph i ñương ñ u v i nhi u
v n ñ h t s c ph c t p và khó khăn, s bùng n dân s , n n ô nhi m và suy thối mơi
trư ng, m t cân b ng sinh thái,... nhi u nư c trên th gi i đã xây d ng và phát tri n
nơng nghi p theo quan đi m nơng nghi p b n v ng.
Nông nghi p b n v ng là ti n ñ và ñi u ki n cho ñ nh cư lâu dài. M t trong
nh ng cơ s quan tr ng b c nh t c a nông nghi p b n v ng là thi t l p ñư c các h
th ng s d ng ñ t h p lý. V v n ñ này Altieri và c ng s là Susanna B. H., 1990
cho r ng: N n t ng c a nông nghi p b n v ng là ch ñ ña canh cây tr ng v i các
l i th cơ b n là: Tăng s n lư ng, tăng hi u qu s d ng tài nguyên, gi m tác h i
c a sâu b nh và c d i, gi m nguy cơ r i ro,... quan ñi m ña canh và ña d ng hoá
nh m nâng cao s n lư ng và tính n đ nh này đư c Ngân hàng Th gi i đ c bi t
khuy n khích

các nư c nghèo [57].

Phát tri n nông nghi p b n v ng s v a ñáp ng nhu c u c a hi n t i, v a
ñ m b o nhu c u c a các th h tương lai [13]. M t quan ni m khác cho r ng: Phát
tri n nông nghi p b n v ng là s qu n lý và b o t n s thay ñ i v t ch c và k
thu t nh m ñ m b o tho mãn nhu c u ngày càng tăng c a con ngư i c cho hi n t i
và mai sau [55]. ð phát tri n nông nghi p b n v ng

nư c ta c n n m v ng m c

tiêu v tác d ng lâu b n c a t ng mơ hình, đ duy trì và phát tri n ña d ng sinh h c.
1.2. Hi u qu s d ng đ t s n xu t nơng nghi p

1.2.1. Khái quát hi u qu và hi u qu s d ng đ t
Có nhi u quan đi m khác nhau v hi u qu . Khi nh n th c c a con ngư i
còn h n ch , ngư i ta thư ng quan ni m k t qu và hi u qu là m t. Sau này khi
nh n th c c a con ngư i phát tri n cao hơn, ngư i ta th y rõ s khác nhau gi a k t
qu và hi u qu .
Theo Trung tâm T đi n Ngơn ng hi u qu chính là k t qu như yêu c u
c a vi c làm mang l i [46].
K t qu h u ích c a m t ñ i lư ng v t ch t t o ra do m c đích c a con
ngư i, đư c bi u hi n b ng nh ng ch tiêu c th , xác đ nh. Do tính ch t mâu thu n

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

6


gi a ngu n tài nguyên h u h n v i nhu c u ngày càng tăng c a con ngư i mà ngư i
ta ph i xem xét k t qu ñư c t o ra như th nào? Chi phí b ra đ t o ra k t qu đó
là bao nhiêu? Có đưa l i k t qu h u ích hay khơng? chính vì th khi ñánh giá ho t

ñ ng s n xu t khơng ch d ng l i

vi c đánh giá k t qu mà cịn ph i đánh giá ch t

lư ng các ho t ñ ng s n xu t kinh doanh t o ra s n ph m đó. ðánh giá ch t lư ng
c a ho t ñ ng s n xu t kinh doanh là n i dung ñánh giá hi u qu .
S d ng ñ t s n xu t nơng nghi p có hi u qu cao thơng qua vi c b trí cơ
c u cây tr ng, v t nuôi là m t trong nh ng v n ñ ñư c quan tâm hi n nay c a h u
h t các nư c trên th gi i [52]. Nó khơng ch thu hút s quan tâm c a các nhà khoa
h c, các nhà ho ch đ nh chính sách, các nhà kinh doanh nơng nghi p mà cịn là
mong mu n c a c nhà nông - nh ng ngư i tr c ti p tham gia vào quá trình s n
xu t nông nghi p.
Căn c vào nhu c u th trư ng, th c hi n ña d ng hố cây tr ng, v t ni
trên cơ s l a ch n các s n ph m có ưu th

t ng đ a phương, t đó nghiên c u áp

d ng công ngh m i nh m làm cho s n ph m có tính c nh tranh cao, là m t trong
nh ng ñi u tiên quy t ñ phát tri n n n nông nghi p hư ng v xu t kh u có tính n
đ nh và b n v ng.
Ngày nay các nhà nghiên c u cho r ng: vi c xác ñ nh ñúng khái ni m, b n
ch t c a hi u qu s d ng ñ t ph i xu t phát t lu n ñi m tri t h c c a Các Mác và
nh ng lý lu n c a lý thuy t h th ng, nghĩa là hi u qu ph i ñư c xem xét trên 3
m t: hi u qu kinh t , hi u qu xã h i, hi u qu môi trư ng.
1.2.1.1. Hi u qu kinh t
Theo Các Mác thì quy lu t kinh t ñ u tiên trên cơ s s n xu t t ng th là quy
lu t ti t ki m th i gian và phân ph i có k ho ch th i gian lao ñ ng theo các ngành s n
xu t khác nhau. Theo các nhà khoa h c kinh t Samuel – Nordhuas “Hi u qu là khơng
lãng phí”. Theo các nhà khoa h c ð c (Stienier, Hanau, Rusteruyer, Simmerman) hi u
qu kinh t là ch tiêu so sánh m c ñ ti t ki m chi phí trong m t đơn v k t qu h u

ích và m c tăng k t qu h u ích c a ho t đ ng s n xu t v t ch t trong m t th i kỳ, góp
ph n làm tăng thêm l i ích cho xã h i [37].

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

7


Hi u qu kinh t là m t ph m trù chung nh t, nó liên quan tr c ti p t i n n
s n xu t hàng hoá và v i t t c các ph m trù và các quy lu t kinh t khác. Vì th
hi u qu kinh t ph i ñáp ng ñư c 3 v n ñ :
- M t là, m i ho t ñ ng c a con ngư i ñ u tuân theo quy lu t “ti t ki m th i
gian”.
- Hai là, hi u qu kinh t ph i ñư c xem xét trên quan ñi m c a lý lu n h
th ng.
- Ba là, hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t lư ng c a ho t
đ ng kinh t b ng q trình tăng cư ng các ngu n l c s n có ph c v cho l i ích
c a con ngư i.
Hi u qu kinh t ph i đư c tính b ng t ng giá tr trong m t giai ño n, ph i
trên m c bình quân c a vùng, hi u qu v n ñ u tư ph i l n hơn lãi su t ti n cho vay
v n ngân hàng. Ch t lư ng s n ph m ph i ñ t tiêu chu n tiêu th trong, ngoài nư c,
h th ng ph i gi m m c th p nh t thi t h i (r i ro) do thiên tai, sâu b nh...
Hi u qu kinh t ñư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng k t qu đ t
đư c và lư ng chi phí b ra trong ho t ñ ng s n xu t kinh doanh. K t qu ñ t ñư c
là ph n giá tr thu ñư c c a s n ph m đ u ra, lư ng chi phí b ra là ph n giá tr c a
các ngu n l c ñ u vào. M i tương quan ñó c n xét c v ph n so sánh tuy t ñ i và
tương ñ i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi a 2 đ i lư ng đó.
Hi u qu kinh t là ph m trù kinh t mà trong đó s n xu t ñ t c hi u qu
kinh t và hi u qu phân b . ði u đó có nghĩa là c hai y u t hi n v t và giá tr đ u
tính đ n khi xem xét vi c s d ng các ngu n l c trong nơng nghi p. N u đ t ñư c

m t trong hai y u t hi u qu k thu t hay hi u qu phân b m i có đi u ki n c n
ch chưa ph i là ñi u ki n ñ cho ñ t hi u qu kinh t . Ch khi nào vi c s d ng
ngu n l c ñ t c ch tiêu hi u qu k thu t và hi u qu phân b thì khi đó m i ñ t
hi u qu kinh t .
T nh ng v n đ trên có th k t lu n r ng b n ch t c a ph m trù kinh t s
d ng ñ t là: v i m t di n tích đ t đai nh t đ nh s n xu t ra m t kh i lư ng c a c i v t
ch t nhi u nh t v i m t lư ng ñ u tư chi phí v v t ch t và lao ñ ng ti t ki m nh t
nh m ñáp ng nhu c u ngày càng tăng v v t ch t c a xã h i.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

8


1.2.1.2. Hi u qu xã h i
Hi u qu xã h i là m i tương quan so sánh gi a k t qu xét v m t xã h i và
t ng chi phí b ra. Hi u qu kinh t và hi u qu xã h i có m i quan h m t thi t v i
nhau, chúng là ti n ñ c a nhau và là m t ph m trù th ng nh t.
Hi u qu xã h i trong s d ng ñ t hi n nay là ph i thu hút ñư c nhi u lao ñ ng,
ñ m b o ñ i s ng nhân dân, góp ph n thúc đ y xã h i phát tri n, n i l c và ngu n l c
c a ñ a phương ñư c phát huy; ñáp ng nhu c u c a h nông dân v ăn, m c và nhu
c u s ng khác. S d ng ñ t phù h p v i t p quán, n n văn hoá c a đ a phương thì vi c
s d ng ñó b n v ng hơn, ngư c l i s khơng đư c ngư i dân ng h .
Theo Nguy n Duy Tính (1995) [49], hi u qu v m t xã h i s d ng ñ t s n
xu t nơng nghi p ch y u đư c xác ñ nh b ng kh năng t o vi c làm trên m t di n
tích đ t s n xu t nông nghi p.
1.2.1.3. Hi u qu v mơi trư ng
Hi u qu mơi trư ng đư c th hi n

ch : lo i hình s d ng ñ t ph i b o v

ñư c ñ màu m c a ñ t ñai, ngăn ch n s thối hố đ t, b o v mơi trư ng sinh
thái. ð che ph t i thi u ph i đ t ngư ng an tồn sinh thái (>35%). ða d ng sinh
h c bi u hi n qua thành ph n lồi [21].
Trong th c t tác đ ng c a môi trư ng di n ra r t ph c t p và theo chi u
hư ng khác nhau. Cây tr ng ñư c phát tri n t t khi phát tri n phù h p v i đ c tính,
tính ch t c a đ t. Tuy nhiên, trong quá trình s n xu t dư i tác ñ ng c a các ho t
ñ ng s n xu t, qu n lý c a con ngư i h th ng cây tr ng s t o nên nh ng nh
hư ng r t khác nhau ñ n môi trư ng.
Hi u qu môi trư ng ñư c phân theo nguyên nhân gây nên g m: hi u qu
hố h c mơi trư ng, hi u qu v t lý môi trư ng và hi u qu sinh h c môi trư ng.
Trong s n xu t nơng nghi p hi u qu hố h c mơi trư ng đư c đánh giá
thơng qua m c đ hố h c hố trong nơng nghi p. ðó là vi c s d ng phân bón và
thu c b o v th c v t trong quá trình s n xu t cho cây tr ng sinh trư ng t t, cho
năng su t cao mà không gây ô nhi m môi trư ng ñ t.
Hi u qu sinh h c mơi trư ng đư c th hi n qua m i tác ñ ng qua l i gi a

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

9


cây tr ng v i ñ t, gi a cây tr ng v i các lo i d ch h i trong các lo i hình s d ng
đ t nh m gi m thi u vi c s d ng hố ch t trong nơng nghi p mà v n ñ t ñư c m c
tiêu ñ t ra.
Hi u qu v t lý mơi trư ng đư c th hi n thông qua vi c l i d ng t t nh t tài
nguyên khí h u như ánh sáng, nhi t ñ , nư c mưa c a các ki u s d ng ñ t ñ ñ t
s n lư ng cao và ti t ki m chi phí đ u vào.
1.2.2. H th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t nông nghi p
- Cơ s ñ l a ch n h th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t s n

xu t nông nghi p:
+ M c tiêu và ph m vi nghiên c u ñánh giá hi u qu s d ng ñ t s n xu t
nơng nghi p.
+ Nhu c u c a đ a phương v phát tri n ho c thay ñ i lo i hình s d ng đ t
s n xu t nông nghi p.
- Nguyên t c khi l a ch n các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng đ t s n xu t
nơng nghi p:
+ H th ng ch tiêu ph i có tính th ng nh t, tính tồn di n và tính h th ng.
Các ch tiêu ph i có m i quan h h u cơ v i nhau, ph i đ m b o tính so sánh có
thang b c.
+ ð đánh giá chính xác, tồn di n c n ph i xác ñ nh các ch tiêu cơ b n bi u
hi n hi u qu m t cách khách quan, chân th t và ñúng ñ n theo quan ñi m và tiêu
chu n ñã ch n, các ch tiêu b sung ñ hi u ch nh ch tiêu cơ b n, làm cho n i dung
kinh t bi u hi n ñ y ñ hơn, c th hơn.
+ Các ch tiêu ph i phù h p v i đ c đi m và trình đ phát tri n nơng nghi p
nư c ta, đ ng th i có kh năng so sánh qu c t trong quan h ñ i ngo i, nh t là
nh ng s n ph m có kh năng hư ng t i xu t kh u.
+ H th ng ch tiêu ph i đ m b o tính th c ti n và tính khoa h c; và ph i có
tác d ng kích thích s n xu t phát tri n.
* Hi u qu kinh t :
Hi u qu kinh t là ph m trù chung nh t, nó liên quan tr c ti p t i s n xu t
nông nghi p và v i t t c các ph m trù và các quy lu t kinh t khác. Vì v y hi u

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

10


qu kinh t ph i ñáp ng ñư c ba v n ñ :
M t là: M i ho t ñ ng c a con ngư i ñ u tuân theo quy lu t “ti t ki m th i

gian”, nó là đ ng l c phát tri n c a l c lư ng s n xu t, là ñi u ki n quy t ñ nh phát
tri n văn minh xã h i và nâng cao ñ i s ng con ngư i qua m i th i ñ i.
Hai là: hi u qu kinh t ph i ñư c xem sét trên quan ñi m c a lý thuy t h
th ng. Quan ñi m c a lý thuy t h th ng cho r ng n n s n xu t xã h i là m t h th ng
các y u t s n xu t và các quan h v t ch t hình thành gi a con ngư i v i con ngư i
trong quá trình s n xu t, v.v… H th ng là m t t p h p v i nhau t o nên m t ch nh
th th ng nh t và ln v n đ ng. Theo ngun lý t ng hi u qu các ph n t riêng l .
Do v y vi c v n d ng khai thác các ñi u ki n s n có, hay gi i quy t các m i quan h
phù h p gi a các b

ph n c a m t h th ng v i y u t mơi trư ng bên ngồi đ đ t

đư c kh i lư ng s n ph m t i ña là m c tiêu c a t ng h th ng. ðó chính là m c tiêu
đ t ra đ i v i m i vùng kinh t , m i ch th s n xu t trong m i xã h i.
Ba là: hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t lư ng c a các ho t
ñ ng kinh t b ng quá trình tăng cư ng các ngu n l c s n có ph c v cho l i ích
c a con ngư i. Do nh ng nhu c u v t ch t c a con ngư i ngày càng tăng vì th
nâng cao hi u qu kinh t là m t địi h i khách quan c a m i n n s n xu t xã h i.
Các nhà s n xu t và qu n lý kinh t c n ph i nâng cao ch t lư ng các ho t
ñ ng kinh t nh m ñ t m c tiêu v i m t lư ng tài nguyên nh t ñ nh, t o ra m t
kh i lư ng s n ph m l n nh t ho c t o ra m t kh i lư ng s n ph m nh t đ nh v i
chi phí tài ngun ít nh t.
Hi u qu kinh t đư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng k t qu ñ t
ñư c và lư ng chi phí b ra trong ho t đ ng s n xu t kinh doanh. K t qu ñ t ñư c
là ph n giá tr thu ñư c c a s n ph m ñ u ra, lư ng chi phí b ra là ph n giá tr c a
ngu n l c ñ u vào. M i tương quan đó c n xét c v ph n so sánh tuy t ñ i và
tương ñ i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi hai đ i lư ng đó. M t
phương pháp ñúng ho c m t gi i pháp kinh t k thu t có hi u qu kinh t cao là
ñ t ñư c tương quan t i ưu gi a k t qu thu ñư c và chi phí ngu n l c đ u tư.
Vì v y b n ch t c a ph m trù kinh t s d ng ñ t là: V i m t di n tích đ t

đai nh t đ nh s n xu t ra m t kh i lư ng c a c i v t ch t nhi u nh t v i m t lư ng

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

11


ñ u tư chi phí v v t ch t và lao ñ ng th p nh t ñáp ng nhu c u ngày càng tăng v
v t ch t c a xã h i.
* Hi u qu xã h i
Hi u qu xã h i là ph m trù có liên quan m t thi t đ n hi u qu kinh t và
th hi n m c tiêu ho t ñ ng kinh t c a con ngư i, vi c lư ng hóa các ch tiêu bi u
hi n hi u qu xã h i còn g p nhi u khó khăn mà ch y u ph n ánh b ng các ch tiêu
mang tính đ nh tính như t o cơng ăn vi c làm cho lao đ ng, xóa đói gi m nghèo,
đ nh canh, ñ nh cư, công b ng xã h i, nâng cao m c s ng c a toàn dân.
Trong s d ng đ t s n xu t nơng nghi p, hi u qu v m t xã h i ch y u
b ng kh năng t o vi c làm trên m t di n tích đ t s n xu t nông nghi p. Hi n nay,
vi c ñánh giá hi u qu xã h i c a các lo i hình s d ng đ t s n xu t nơng nghi p là
v n đ đang ñư c nhi u nhà khoa h c quan tâm.
Theo H i Khoa h c ð t Vi t Nam (2000) [20], hi u qu xã h i ñư c phân
tích b i các ch tiêu sau:
- ð m b o an toàn lương th c, gia tăng l i ích c a ngư i nơng dân.
- ðáp ng đư c m c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t c a vùng.
- Thu hút nhi u lao đ ng, gi i quy t cơng ăn vi c làm cho nơng dân.
- Góp ph n đ nh canh, ñ nh cư, chuy n giao ti n b khoa h c k thu t...
- Tăng cư ng s n ph m hàng hố, đ c bi t là hàng xu t kh u.
* Các ch tiêu hi u qu mơi trư ng
Vi c xác đ nh hi u qu v m t môi trư ng c a quá trình s d ng đ t s n xu t
nơng nghi p là r t ph c t p, r t khó đ nh lư ng, địi h i ph i đư c nghiên c u, phân
tích trong th i gian dài. Vì v y, đ tài c a chúng tơi ch d ng l i

vi c đánh giá nh

hư ng c a s n xu t cây tr ng t i ñ t ñai, vi c ñ u tư phân bón, thu c b o v th c
v t cho các lo i hình s d ng đ t hi n t i.
1.3. Xu hư ng s d ng ñ t s n xu t nông nghi p
1.3.1. Nh ng xu hư ng phát tri n nông nghi p
Theo ðư ng H ng D t (1995) [6], trên con ñư ng phát tri n nông nghi p,
m i nư c ch u nh hư ng c a các ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i khác nhau,
nhưng ph i gi i quy t các v n ñ chung sau:

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

12


- Không ng ng nâng cao năng su t ch t lư ng nông s n, nâng cao năng su t
lao đ ng trong nơng nghi p, nâng cao hi u qu ñ u tư.
- M c ñ và phương th c ñ u tư v n, lao ñ ng, khoa h c vào q trình phát
tri n nơng nghi p. Chi u hư ng chung là ph n ñ u gi m lao ñ ng chân tay, ñ u tư
nhi u lao đ ng trí óc, tăng cư ng hi u qu c a lao ñ ng qu n lý và t ch c.
- M i quan h gi a phát tri n nông nghi p và môi trư ng.
T nh ng v n ñ chung trên m i nư c l i có chi n lư c phát tri n nơng
nghi p khác nhau, có th chia thành 2 hư ng:
+ Nơng nghi p cơng nghi p hố: d a ch y u vào các y u t v t tư, k thu t,
hoá ch t và các s n ph m khác c a công nghi p.
+ Nông nghi p sinh thái: nh n m nh các y u t sinh h c, các y u t t nhiên,
có chú ý hơn đ n các quy lu t sinh h c, quy lu t t nhiên. Tuy nhiên, trong nhi u
trư ng h p nông nghi p sinh thái khơng đ m b o hi u qu cao.
G n ñây nhi u nhà khoa h c ñã nghiên c u n n nông nghi p b n v ng. ðó là m t

d ng nơng nghi p sinh thái v i m c tiêu là s n xu t nơng nghi p đi đơi v i gi gìn và
b o v mơi trư ng sinh thái, đ m b o cho nông nghi p phát tri n b n v ng, lâu dài.
Trong th c t phát tri n theo nh ng d ng t ng h p, ñan xen các xu hư ng
vào nhau

nhi u m c ñ khác nhau. C th như:

- Vào nh ng năm c a th p k 60,

các nư c phát tri n

châu Á, châu M La

tinh ñã ñư c th c hi n cu c “cách m ng xanh’’. Th c ch t cu c cách m ng này d a
ch y u vào vi c áp d ng các gi ng cây lương th c có năng su t cao (lúa nư c, lúa mì,
ngơ...), xây d ng h th ng thu l i, s d ng nhi u lo i phân hoá h c. “Cách m ng
tr ng’’ ñư c th c hi n d a vào vi c t o ra các gi ng gia súc có ti m năng cho s a cao,
vào nh ng ti n b khoa h c ñ t ñư c trong vi c tăng năng su t và ch t lư ng các lo i
gia súc, trong các phương th c chăn ni mang ít nhi u t ch c cơng nghi p.
- “Cách m ng nâu’’ di n ra trên cơ s gi i quy t m i quan h c a nơng dân
v i ru ng đ t, trên cơ s khơi d y lòng yêu quý c a nơng dân đ i v i đ t đai,
khuy n khích tính c n cù c a h đ năng su t và s n lư ng trong nông nghi p [6].
C ba cu c cách m ng này m i ch d ng l i

vi c tháo g nh ng khó khăn

trư c m t, ch chưa th là cơ s cho m t chi n lư c phát tri n nông nghi p lâu dài

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

13


và b n v ng.
T nh ng bài h c c a l ch s phát tri n nông nghi p, nh ng thành t u ñ t
ñư c c a khoa h c cơng ngh ,

giai đo n hi n nay mu n đưa nơng nghi p đi lên

ph i xây d ng và th c hi n m t n n nơng nghi p trí tu . B i vì, tính phong phú đa
d ng và đ y bi n đ ng c a nơng nghi p địi h i nh ng hi u bi t và nh ng x lý đ y
trí tu và r t bi n ch ng. Nơng nghi p trí tu th hi n

vi c phát hi n, n m b t và

v n d ng các quy lu t t nhiên và xã h i trong m i m t ho t ñ ng c a h th ng nông
nghi p phong phú, bi u hi n
nghi p trí tu là bư c phát tri n

vi c áp d ng các gi i pháp phù h p, h p lý. Nông
m c cao, là s k t h p

ñ nh cao c a các thành t u

sinh h c, công nghi p, kinh t , qu n lý ñư c v n d ng phù h p, v i ñi u ki n c th
c a m i nư c, m i vùng [6].
Theo Trung tâm Thơng tin Chun đ Nơng nghi p và Phát tri n nông thôn:
Trong nh ng năm qua, cùng v i s phát tri n thành công v s n xu t nông
nghi p và tăng trư ng v m c s ng, nhi u nư c ñã ñ y m nh chuy n ñ i cơ c u cây
tr ng và đa d ng hố s n xu t như: Philipin năm 1987-1992 chính ph đã có chi n lư c

chuy n đ i cơ c u cây tr ng, đa d ng hố cây tr ng nh m thúc đ y nơng nghi p phát
tri n; Thái Lan nh ng năm 1982-1996 đã có nh ng chính sách đ u tư phát tri n nơng
nghi p; n ð k t th p k 80, khi s n xu t lương th c ñã ñ ñ m b o an ninh lương
th c thì các chính sách phát tri n nơng nghi p c a chính ph cũng chuy n sang ñ y
m nh chuy n ñ i cơ c u cây tr ng, ña d ng hoá s n xu t, phát tri n nhi u cây tr ng
ngoài lương th c...
1.3.2. Phương hư ng phát tri n nông nghi p Vi t Nam trong 10 năm t i
Nh ng năm g n ñây cơ c u kinh t nông nghi p nư c ta bư c ñ u ñã g n phương
th c truy n th ng v i phương th c công nghi p hố và đang t ng bư c gi m b t tính t
c p, t túc, chuy n d n sang s n xu t hàng hoá và hư ng m nh ra xu t kh u
Trên cơ s thành t u k thu t nông nghi p c a g n 20 năm ñ i m i, d a trên
nh ng d báo v khoa h c k thu t, căn c vào ñi u ki n c th , phương hư ng ch
y u phát tri n nông nghi p Vi t Nam trong 10 năm t i s là:
- T p trung vào s n xu t nơng s n hàng hố theo nhóm ngành hàng, nhóm
s n ph m [12], xu t phát t cơ s d báo cung c u c a th trư ng nông s n trong

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

14


nư c, th gi i và d a trên cơ s khai thác t t l i th so sánh c a các vùng [51].
- Xác ñ nh cơ c u s n ph m trên cơ s các ti m năng t nhiên, kinh t , xã h i
c a t ng vùng, l y hi u qu kinh t t ng h p làm thư c ño ñ xác ñ nh cơ c u, t l
s n ph m h p lý v các ch tiêu, k ho ch đ i v i t ng nơng s n hàng hoá [12].
- Chuy n d ch cơ c u nông nghi p theo hư ng tăng t tr ng ngành chăn nuôi,
tăng t tr ng cây công nghi p, rau qu so v i cây lương th c. Gi m t tr ng lao đ ng
nơng nghi p xu ng cịn 50% [12], tăng qu đ t s n xu t nơng nghi p bình qn trên m t
lao ñ ng nông nghi p [51]. ð ng th i đ y m nh cơng nghi p hố, phát tri n ngành ngh
cơng nghi p, d ch v ngồi nơng nghi p. M t khác, c n ph i phát tri n m nh các ngành

ngh , d ch v trong nơng nghi p đ gi i quy t lao đ ng nơng nhàn.
- Ti p t c hồn thi n cơ ch chính sách phù h p v i u c u cao hơn c a
cơng nghi p hố [12]. ð khuy n khích s n xu t nơng s n hàng hố, khuy n khích
các s n ph m xu t kh u, c n ti p t c t o l p ñ ng b các y u t c a kinh t th
trư ng và t ng bư c hoàn thi n n n kinh t th trư ng theo ñ nh hư ng xã h i ch
nghĩa. ð c bi t là th trư ng ru ng ñ t, t o ra s lưu chuy n đ t s n xu t nơng
nghi p nh m t o ra các doanh nghi p s n xu t nơng nghi p hàng hố v i quy mơ
thích h p [1].
- ð y m nh ng d ng khoa h c công ngh trong nông nghi p. C n ng d ng
ñ ng b các y u t khoa h c công ngh vào s n xu t nơng s n hàng hố, nâng cao
trình đ khoa h c công ngh trong s n xu t, ch bi n, lưu thông, ti p th nông s n
hàng hố.
S n ph m làm ra ch a đ ng m t lư ng tri th c khoa h c - k thu t và t ch c
qu n lý cao đ khơng ng ng nâng cao năng su t, ch t lư ng, h giá thành s n ph m và
ti p c n tích c c nh t v i kinh t tri th c ñang di n ra trên toàn c u [49].
1.4. Các nghiên c u liên quan ñ n nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p

1.4.1. Các nghiên c u trên th gi i
Vi c nâng cao hi u qu s d ng ñ t s n xu t nơng nghi p đ đáp ng nhu c u
trư c m t và lâu dài là v n ñ quan tr ng thu hút s quan tâm c a nhi u nhà khoa h c
trên th gi i. Các nhà khoa h c ñã t p trung nghiên c u vào vi c ñánh giá hi u qu ñ i
v i t ng lo i cây tr ng, t ng gi ng cây tr ng trên m i lo i ñ t, ñ t ñó s p x p, b trí

Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

15


l i cơ c u cây tr ng phù h p nh m khai thác t t hơn l i th so sánh c a vùng.
Hàng năm các vi n nghiên c u nông nghi p trên th gi i cũng ñã ñưa ra

nhi u gi ng cây tr ng m i, nh ng ki u s d ng ñ t m i, giúp cho vi c t o thành
m t s hình th c s d ng đ t m i ngày càng có hi u qu cao hơn. Vi n Nghiên c u
Lúa Qu c t (IRRI) ñã có nhi u thành t u v lĩnh v c gi ng lúa và h th ng cây
tr ng trên ñ t lúa.
Nói chung v vi c s d ng ñ t ñai, các nhà khoa h c trên th gi i ñ u cho
r ng: ñ i các vùng nhi t đ i có th th c hi n các công th c luân canh cây tr ng
hàng năm, có th chuy n t ch đ canh tác cũ sang ch ñ canh tác m i ti n b
hơn, mang k t qu và hi u qu cao hơn. T p chí “Farming Japan” c a Nh t B n ra
hàng tháng ñã gi i thi u nhi u cơng trình
s d ng đ t đai cho ngư i dân, nh t là

các nư c trên th gi i v các hình th c

nơng thơn.

T i Thái Lan nhi u vùng trong ñi u ki n thi u nư c, t s d ng đ t thơng
qua cơng th c luân canh lúa xuân - lúa mùa hi u qu th p vì chi phí tư i nư c quá
l n và ñ c canh cây lúa làm nh hư ng x u ñ n ch t lư ng ñ t ñã ñưa cây ñ u thay
th lúa xuân trong công th c luân canh. K t qu là giá tr s n lư ng tăng lên ñáng
k , hi u qu kinh t ñư c nâng cao, ñ phì nhiêu c a đ t đư c tăng lên rõ r t. Nh
đó hi u qu s d ng ñ t ñư c nâng cao.
Kinh nghi m c a Trung Qu c, vi c khai thác và s d ng ñ t ñai là y u t
quy t ñ nh ñ phát tri n kinh t - xã h i nơng thơn tồn di n. Chính ph Trung
Qu c ñã ñưa ra các chính sách qu n lý và s d ng ñ t ñai n ñ nh, ch ñ s h u
giao ñ t cho nông dân s d ng, thi t l p h th ng trách nhi m và tính ch đ ng sáng
t o c a nông dân trong s n xu t. Th c hi n ch trương “nơng b t ly hương” đã thúc
ñ y phát tri n kinh t - xã h i nơng thơn m t cách tồn di n và nâng cao hi u qu s
d ng ñ t s n xu t nơng nghi p.
Thái Lan, U ban Chính sách Qu c gia đã có nhi u quy ch m i ngồi h p
đ ng cho tư nhân th ñ t dài h n, c m tr ng nh ng cây khơng thích h p trên t ng

lo i ñ t nh m qu n lý vi c s d ng và b o v ñ t t t.
T i Philippin tình hình nghiên c u s d ng ñ t d c ñư c th c hi n b ng k
thu t canh tác SALT.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p

16