BỘ LUẬT HAMMURABI

PHẦN 1: DẪN NHẬP
Loài người ra đời cách đây hàng triệu năm và từ đó con người đã sáng tạo ra
những giá trị vật chất, tinh thần. Nhưng mãi đến thế kỉ IV TCN, khi xã hội nguyên
thuỷ bắt đầu tan rã ở Ai Cập, nhà nước bắt đầu ra đời. Đây chính là cột mốc đánh
giấu xã hội bước vào thời kì văn minh .
Trong thời cổ đại (cuối thiên kỉ IV, đến những thế kỉ trước sau công
nguyên), ở phương đông suất hiện bốn trung tâm văn minh lớn.Và nền văn minh
Lưỡng Hà cổ đại là một trong bốn cái nôi của nền văn minh của loài người.
Lưỡng Hà theo tiến Hi Lạp “mêđốt và pôtamốt” nghĩa là miền giữa hai con
sông, hai con sông đó là sông Tigrơ ở phía đông và sông Ơphrát ở phía tây. Cả hai
con sông đó đều bắt nguồn từ miền rừng núi Acmênia chảy qua lãnh thổ nước Irắc
ngày nay rồi đổ qua vịnh Ba Tư. Lưỡng Hà được hai con sông này bồi đắp phù sa
nên đất đai rất phì nhiêu, màu mỡ, vì vậy cũng như Ai Cập, khi công cụ còn thô sơ
thì nền kinh tế ở đây vẫn có điều kiện phát triển, do đó đã sớm bước vào xã hội văn
minh.
Những thành tựu mà người Lưỡng Hà cổ đại đạt được trong thời gian này có
trong tất cả các mặt như kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá, luật pháp...được thể
hiện dưới các triều đại nối tiếp nhau trong giai đoạn này. Trong đó, giai đoạn cổ
Babilon, dưới thời vua Hammurabi(1792-1750 TCN), được đánh dấu là cột mốc
chói lọi trong lịch sử văn minh của Lưỡng Hà cổ đại .
Những thành tựu về vật chất, tinh thần, đã thúc đẩy kinh tế,xã hội, chính
trị...phát triển nhanh chóng biến Babilon, trở thành quốc gia hùng mạnh nổi tiếng
trong lịch sử Lưỡng Hà cổ đại. Có thể thấy rõ điều đó khi nghiên cứu một trong
những thành tựu đó, và trong phạm vi đề tài, bài tiểu luận này tập trung nghiên cứu
về thành tựu của Luật pháp mà đỉnh cao là Bộ luật Hammurabi, dưới thời vua
Hammurabi. Thông qua bộ luật này sẽ phần nào khái quát được những nét cơ bản
về tình hình kinh tế,xã hội, chính trị dưới thời cổ Babilon.
1
PHẦN 2:
BỘ LUẬT HAMMURABI
Babilon, là một thành phố do người Amôrit thành lập ở trung tâm Lưỡng Hà.

Trong thời kì đầu, Babilon còn tương đối yếu, đến nửa đầu thế kỉ XVIII TCN,
Hammurabi đã lần lượt đánh bại các thành bang sung quanh, thống nhất hầu hết
vùng Lưỡng Hà. Trên cơ sở đó, ông đã xây dựng bộ máy nhà chuyên chế tập quyền
trung ương . Sư suất hiện của nhà nước đánh dấu cơ sở ra đời của luật pháp – cơ
quan thể hiện quyền lực của nhà nước với nhân dân. Đáp ứng nhu cầu đó, với tư
cách là vua của Babilon, ông đã ban hành bộ luật mang tên của mình: bộ luật
Hammurabi.
Kế thừa những bộ luật ra đời trước đó như: bộ luật ra đời sớm nhất của thành
bang UA và bộ luật của nước ETNUNA ở đông bắc Babilon có nội dung nói về kế
thừa tài sản, địa tô, vay nợ lãi, quan hệ nô lệ...thì bộ luật Hammurabi được gói gọn
trong 282 điều luật với các nội dung phong phú hơn mà thông qua đó có thể thấy
được rõ nét về tình hình kinh tế, xã hội, chính trị của Babilon trong giai đoạn
này.Và nó trở thành bộ luật quan trọng nhất của Lưỡng Hà cổ đại, là đỉnh cao rực
rỡ của thành tựu về luật pháp.
Bộ luật được chia làm ba phần : mở đầu, nội dung điều luật, kết luận. Phần
đầu là nói về sứ mạng thiêng liêng và uy quyền của Hammurabi cũng như mục
đích khi ban hành ra bộ luật: “vì hạnh phúc của loài người, thầnh Anu và thần Enlin
đã ra lệnh cho trẫm - một vị vua quang minh chính trực, phát huy chính nghĩa ở đời,
diệt trừ những gian ác không tôn theo pháp luật, làm cho kẻ mạnh không hà hiếp kẻ
yếu, làm cho trẫm giông thần Samat soi đến dân đen, tỏ ánh sáng đến nơi nơi ”.
Phần kết luận một lần nữa nhấn mạnh lại uy quyền, công đức của vua cũng
như tính hiệu lực của bộ luật:“ đây là pháp luật do vua Hammurabi bách thắng đặt
ra để đem lai hạnh phúc chân chính và nền thống trị nhân từ. Để người mạnh không
hà hiếp kẻ yếu và để cho những người cô quả có chỗ nương tựa ở thành
Babilon...để cho toà án tiện việc xét sử, để cho kẻ thiệt thòi được trình bày chính
nghĩa, trẫm khắc những lời vàng ngọc lên cột đá tr
̃
ước bước tượng của trẫm tức là
bức tượng của một vị vua công bằng. Từ nay cho đến nghàn đời sau các vua trong
2

nước phải theo những lời chính nghĩa của trẫm, không được thay đổi việc xét sử tư
pháp do trẫm quyết định và thẩm tra do trẫm xác lập, không được phá hoại những
chế độ do trẫm đặt ra ”.
Phần nội dung gồm 282 điều luật đề cập đến những vấn đề như: thủ tục kiện
tụng các tội hình sự, và vấn đề dân sự...thông qua đó có thể khái quát được tình
hình kinh tế, chính trị, xã hội trong giai đoạn vua Hammurabi.
PHẦN 3.
3
TÌNH HÌNH, KINH TẾ, CHÍNTRỊ XÃ HỘI,QUA BỘ LUẬT HAMURABI

- TÌNH HÌNH KINH TẾ:
Đến thời Babilon, nền kinh tế Lưỡng Hà có bước tiến bộ đáng kể đặc biệt là
về nông nghiệp. Điều đó thể hiện qua các điều luật về ruộng đất được đề cập tương
đối lớn trong bộ luật Hammurabi . Do được hai con sông lớn bồi đắp phù sa nên đã
tạo điều kiện thuận lợi cho Babilon phát triển nông nghiệp và nó chiếm vị trí quan
trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển . Cũng chính vì điều đó mà nông
nghiệp rất được quan tâm trong bộ luật của đất nước . Nền nông nghiệp phát triển
phát triển đặt ra yêu cầu sự suất hiện của tư liệu xản suất và thời kì này đã suất
hiện công cụ đồng thau. Đặc biệt nguời Babilon còn biết chế tác ra lưỡi cày bằng
đồng thau do bò kéo nên nhờ vậy mà năng suất không ngừng tăng lên. Sự phát
triển của nông nghiệp cũng đồng nghĩa với sự có mặt ngày càng đông đúc của tầng
lớp nông dân . Đây là tầng lớp không có ruộng đất mà phải thuê ruộng của dân tự
do hoặc của tam ca. Chính vì điều đó và để tạo điều kiện cho người nông dân xản
suất có hiệu quả nên trong bộ luật Hammurabi ban hành rất nhiều điều luật qui
định rõ ràng về mối quan hệ về ruộng đất và tới quyền lợi của tầng lớp nông dân.
Để tạo điều kiện cho nguời nông dân có tư liệu sản xuất trong bộ luật
Hammurabi ở một số điều luật quy định người nông dân được thuê ruộng đất để
cày cấy. Và để cho người nông dân đảm bảo năng suất lao động bộ luật có quy
định những điều luật có tính ràng buộc với người nông dân, như trong những điều
luật 42 : “dân tự do thuê ruộng để cày, nếu không có thoc thì coi như người này

chưa hết lòng chăm bón vì vậy phải lấy người bên cạnh làm tiêu chuẩn để nộp thóc
cho chủ ruộng”. hoặc trong điều 43 “nếu không cày cấy mà để ruộng bỏ hoang thì
phải căn cứ theo người bên cạnh để nộp thóc cho chủ ruộng và phải cày bừa ruộng
lại cho bằng phẳngđể trả lại cho chủ ruộng ”.
Bên cạnh những điều luật có tính chất ràng buộc đó thì bộ luật cũng quy
định những điều luật quan tâm đén quyền lợi của người nông dân, như trong điều
48 “nếu dân tự do mắc nợ có lợi tức mà thần Adát làm lụt hay hạn hán làm hoa màu
4
không mọc được thì năm đó người nông dân không phải trả thóc cho chủ ruộng và
lợi tức năm đó cũng không phải trả”.
Ngoài ra bộ luật cũng đề những điều luật quy định trách nhiệm của nông đân
với hành vi của mình . Có nghiã là nông đân phải có trách nhiệm với ruộng đất
cũng như thành quả lao động của mình . Mặt khác họ phải có trách nhiệm với
ruộng đất của người khác nếu họ làm ảnh hưởng tài sản của nong đân khác thi họ
phải đền bù thiệt hai như bộ luật quy định .
Có thể thấy điều đó qua một số điều luật, điều 53 quy định : “ nếu dân tự do
lười biếng không chịu củng cố đê đập bên ruộng của mình, do đó đê bị vỡ làm ngập
nước sang ruộng ccủa người khác thì người đó phải đền bù thiệt hại”
Hoặc điều 59 quy định “ nếu dân tự do chặt cây cối trong vườn của người
khác mà không báo cho chủ vườn biết thì phải đền ½ mina bạc”
Qua những điều luật này cho ta thấy một điều , luật Hămmurabi đã dựa rên
cơ sở quyền lợi của tầng lớp nông dân đề ra những điều luật tương đối dân chủ và
nghiêm khắc mang tính ràng buộc , tạo ý thức tự giác của đông đảo tầng lớp nông
dân trong lao động . Vì vậy , nó góp phần tạo điều kiện thúc đẩy cho nền nông
nghiệp ngày càng phát triển .
Bên cạnh sự phát triển của nông nghiệp , trong thời gian này Babilon cũng
có điều kiện phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp . Đặc biệt cư dân Lưỡng
Hà đã sáng chế ra loại cày có lắp bộ phận gieo hạt – đây là sự kiện đánh dấu sự
phát triển nhanh chóng của nền nông nghiệp và biến nó thành động lực thúc đẩy
nền kinh tế của Babilon phát triển hùng mạnh .

- TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ
Sau khi Hămmurabi lên làm vua thống nhất hầu hết vùng lưỡng Hà , ông đã
xây dựng một nhà nước chuyên chế tập quyền trung ương , mọi quyền hành tập
trung vào đức vua –người đứng đầu đất nước . Để thể hiện sức mạnh của mình
cũng như của bộ máy nhà nước , đồng thời giúp bộ máy này điều hành đất nước ổn
định , phồn vinh , ông đã có nhiều chính sách thay đổi về mọi mặt. Đặc biệt là về
luật pháp , ông đã ban hành bộ luật Hămmurabi với mục đích “ đem lại hạnh phúc
chân chính và đặt nền thống trịn nhân từ ”.
5