đánh giá biểu hiện di truyền một số tính trạng ở con lai f1 của các cặp lúa lai hai dòng chất lượng cao

B GIÁO DC VÀ ÀO TO B NÔNG NGHIP & PTNT
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM




V HNG NGA



ÁNH GIÁ BIU HIN DI TRUYN MT S TÍNH TRNG
 CON LAI F1 CA CÁC CP LÚA LAI
HAI DÒNG CHT LNG CAO



LUẬN VĂN THẠC SĨ






HÀ NI – 2015

B GIÁO DC VÀ ÀO TO B NÔNG NGHIP & PTNT
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

V HNG NGA


ÁNH GIÁ BIU HIN DI TRUYN MT S TÍNH TRNG
 CON LAI F1 CA CÁC CP LÚA LAI
HAI DÒNG CHT LNG CAO



CHUYÊN NGÀNH : KHOA HC CÂY TRNG
MÃ S : 60.62.01.10



NGI HNG DN KHOA HC:
1.PGS. TS. NGUYN TH TRÂM
2. TS. NGUYN THANH TUN


HÀ NI – 2015
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam oan: S liu và kt qu nghiên cu trong lun vn này là
trung th c và ch!a t"ng !#c công b trong b$t k% công trình nghiên cu nào
khác, các thông tin trích d&n trong lun án 'u !#c ghi rõ ngu(n gc.
Hà Nội, 15 tháng 4 năm 2015
Tác giả

Vũ Hằng Nga
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày t) lòng bit *n sâu s+c t,i PGS.TS. Nguy-n Th. Trâm và TS.
Nguy-n Thanh Tu$n ã tn tình h!,ng d&n và t/o i'u kin thun l#i trong sut
quá trình h0c tp và nghiên cu 1 tôi hoàn thành lun vn tt nghip này.
Tôi xin cm *n ban lãnh /o Vin Nghiên cu và Phát tri1n cây tr(ng, tp
th1 cán b2 phòng Công ngh lúa lai ã t/o i'u kin v' th3i gian, giúp 4 và
2ng viên tinh th5n 1 tôi hoàn thành lun vn này.
Tôi c6ng xin chân thành cm *n các th5y cô giáo khoa Sau /i h0c, Khoa
Nông h0c, b2 môn Di truy'n và ch0n ging cây tr(ng – H0c vin Nông nghip
Vit Nam ã quan tâm giúp 4, óng góp nhi'u ý kin quý báu trong sut quá
trình h0c tp và th c hin ' tài.
Lun vn này hoàn thành còn có s giúp 4 c7a nhi'u (ng nghip, b/n
bè, cùng v,i s 2ng viên khuyn khích c7a gia ình trong sut th3i gian h0c tp
và nghiên cu.

Hà Nội, ngày 15 tháng 4 năm 2015
Tác giả


Vũ Hằng Nga
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page iii

MỤC LỤC

LI CAM OAN i
LI C8M 9N ii
MC LC iii
DANH MC CH: VI;T T<T……………………………………….…… vi
DANH MC B8NG vii
M =U 1
1. Tính c$p thit c7a ' tài 1
2. M>c tiêu nghiên cu 2
3. Ý ngh?a khoa h0c và ý ngh?a th c ti-n 2
Ch!*ng 1. T@NG QUAN TÀI LIU 3
1.1. L.ch sA nghiên cu và sA d>ng !u th lai B cây lúa 3
1.1.1. Nghiên cu và phát tri1n lúa lai trên th gi,i 3
1.1.2 Nghiên cu và phát tri1n lúa lai t/i Vit Nam 7
1.2. S bi1u hin c7a !u th lai B lúa 11
1.2.1. u th lai v' nng su$t và các yu t c$u thành nng su$t 12
1.2.2. u th lai v' th3i gian sinh tr!Bng 12
1.2.3. u th lai v' b2 r- 12
1.2.4 u th lai v' chi'u cao cây 13
1.2.5. u th lai v' tính chng ch.u v,i i'u kin b$t thun 13
1.3. NhCng nghiên cu di truy'n m2t s tính tr/ng nông sinh h0c c7a cây lúa 14
1.3.1. Th3i gian sinh tr!Bng c7a cây lúa 14
1.3.2. Chi'u cao cây và 2 dài thân 15
1.3.3. Chi'u dài bông 17
1.3.4 2 trD thoát 17
1.4. Ec i1m di truy'n c7a m2t s tính tr/ng liên quan n ch$t l!#ng 18
1.4.1. Kích th!,c và hình d/ng h/t g/o xay 18
1.4.2. Di truy'n và các yu t nh h!Bng n tính th*m 20
1.4.3. Di truy'n hàm l!#ng amylose 24

Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page iv

1.4.4. Di truy'n tính tr/ng hàm l!#ng protein 26
1.4.5. Di truy'n tính tr/ng nhit 2 hóa h( 27
1.4.6. Di truy'n tính tr/ng 2 b'n th1 gel 28
1.4.7. Di truy'n tính tr/ng phFm ch$t xay xát 29
1.5. Di truy'n m2t s tính tr/ng liên quan n nng su$t 30
1.5.1. S h/t/bông 30
1.5.2. S bông trên khóm 31
1.5.3. TG l h/t ch+c 31
1.5.4. Khi l!#ng 1000 h/t 31
Ch!*ng 2. NI DUNG VÀ PH9NG PHÁP NGHIÊN CHU 33
2.1 Vt liu nghiên cu 33
2.2 N2i dung nghiên cu 34
2.3. Th3i gian, .a i1m nghiên cu 34
2.4. Ph!*ng pháp nghiên cu 34
2.5. Ph!*ng pháp xA lý s liu 37
Ch!*ng 3. K;T QU8 VÀ TH8O LUIN 39
3.1 Ec i1m c7a các dòng b mJ tham gia nghiên cu B v> Xuân 2014 39
3.1.1 Ec i1m sinh tr!Bng phát tri1n và hình thái 39
3.1.2 Tình hình xu$t hin sâu bnh h/i 42
3.1.3 Nng su$t và các yu t c$u thành nng su$t 41
3.1.4 M2t s Ec i1m ch$t l!#ng h/t g/o 44
3.2 Nghiên cu bi1u hin di truy'n trên m2t s tính tr/ng s l!#ng c7a các tK h#p
lai 47
3.2.1 ánh giá bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u cao cây c7a các tK h#p lai 47
3.2.2 ánh giá di truy'n tính tr/ng chi'u dài bông c7a các tK h#p lai 48
3.2.3 ánh giá bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài cK bông c7a các tK h#p
lai 50

3.2.4 ánh giá bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài lá òng c7a các tK h#p
lai 52
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page v

3.2.5 ánh giá bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u r2ng lá òng c7a các tK
h#p lai 53
3.3 Nghiên cu bi1u hin di truy'n m2t s tính tr/ng liên quan n nng su$t 54
3.3.1 ánh giá bi1u hin tính tr/ng s h/t/bông c7a các tK h#p lai 54
3.3.2 ánh giá bi1u hin di truy'n khi l!#ng 1000 h/t c7a con lai F1 56
3.4 Nghiên cu bi1u hin di truy'n c7a m2t s tính tr/ng liên quan n ch$t
l!#ng 57
3.4.1 ánh giá bi1u hin di truy'n v' tG l g/o các tK h#p lai 57
3.4.2 ánh giá bi1u hin di truy'n v' hàm l!#ng Protein c7a các tK h#p lai . 60
3.4.3 ánh giá bi1u hin di truy'n 2 b'n th1 gel c7a các tK h#p lai 61
3.4.4 ánh giá bi1u hin di truy'n v' hàm l!#ng Amylose c7a các tK h#p lai . 62
3.4.5 ánh giá bi1u hin di truy'n v' kích th!,c h/t g/o lt c7a các tK h#p lai . 65
3.4.6 ánh giá tG l phân ly tính tr/ng chi'u dài h/t B F2 66
3.4.7 ánh giá bi1u hin di truy'n mùi th*m B lá c7a các tK h#p lai 68
K;T LUIN VÀ KI;N NGH 71
1. Kt lun 71
2. Kin ngh. 72
TÀI LIU THAM KH8O 73
PH LC 82


Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Ghi chú
CMS Cytoplasmic Male Sterile - B$t d>c  c t bào ch$t
D Dài
D/R Dài/r2ng
FAO
Food and Agriculture Organization - TK chc nông l!*ng th
gi,i
HS Ging lúa Hoa sCa
NSLT Nng su$t lý thuyt
NSTT Nng su$t th c thu
PGMS
Photoperiod-sensitive genic male sterile -

B$t d>c chc nng
di truy'n nhân m&n cm v,i quang chu k%
R R2ng
R253KBL Ging lúa R253 Kháng b/c lá ( có gen Xa21)
ST12 Ging lúa Sóc Trng 12
T Thon
TB Trung bình
TD Thon dài
TGMS
Thermosensitive genic male sterile

- B$t d>c  c chc nng
di truy'n nhân m&n cm v,i nhit 2
TGST Th3i gian sinh tr!Bng
TL u th lai
VT404 Ging lúa Vit Trang 404

Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page vii

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

Bng 1.1: TKng h#p kt qu ch0n t/o các dòng b mJ và các tK h#p lai c7a m2t
s *n v. nghiên cu và phát tri1n lúa lai trong n!,c 10
Bng 1.2: Ki1u gen ki1m soát di truy'n hàm l!#ng amylose 24
Bng 1.3: Ki1u gen ki1m soát di truy'n nhit 2 hóa h( 28
Bng 1.4 : Ki1u gen ki1m soát di truy'n 2 b'n th1 gel 29
Bng 3.1: M2t s Ec i1m sinh tr!Bng phát tri1n và hình thái c7a các dòng b
mJ nghiên cu trong v> Xuân 2014 40
Bng 3.2: S xu$t hin sâu bnh trong i'u kin t nhiên c7a các dòng b mJ
nghiên cu trong i'u kin v> Xuân 2014 41
Bng 3.3 Nng su$t và các yu t c$u thành nng su$t c7a các dòng b, mJ
nghiên cu trong v> Xuân 2014 43
Bng 3.4: M2t s chL tiêu ch$t l!#ng g/o c7a dòng b mJ nghiên cu trong v>
Xuân 2014 45
Bng 3.5: M2t s chL tiêu ch$t l!#ng g/o c7a dòng b mJ !#c ch0n trong v>
Xuân 2014 (tip) 46
Bng 3.6: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u cao cây c7a con lai F1 48
Bng 3.7: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài bông c7a con lai F1 49
Bng 3.8: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài cK bông c7a con lai F1 51
Bng 3.9: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài lá òng c7a con lai F1 52
Bng 3.10: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u r2ng lá òng c7a con lai F1 53
Bng 3.11: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng s h/t/bông c7a con lai F1 55
Bng 3.12: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng khi l!#ng 1000 h/t c7a con

lai F1 56
Bng 3.13: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng tG l g/o xát c7a con lai F1 58
Bng 3.14: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng tG l g/o nguyên c7a con lai F1 59
Bng 3.15: Bi1u hin di truy'n hàm l!#ng Protein c7a con lai F1 60
Bng 3.16: Bi1u hin di truy'n 2 b'n th1 gel c7a con lai F1 62
Bng 3.17: Bi1u hin di truy'n hàm l!#ng Amylose c7a con lai F1 64
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page viii

Bng 3.18: Bi1u hin di truy'n tính tr/ng chi'u dài h/t g/o lt c7a con lai F1 66
Bng 3.19: S phân ly v' chi'u dài h/t g/o xay B F2 trong các tK h#p lai 67
Bng 3.20: Bi1u hin mùi th*m B lá c7a con lai F1 69
Bng 3.21: Bi1u hin phân ly mùi th*m lá c7a các tK h#p lai B th h F2 70



Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Khai thác thành công !u th lai B lúa t/i Trung Quc cui th kG XX mB ra
h!,ng m,i trong ci tin ging lúa, h!,ng khai thác và sA d>ng !u th lai. Các
ging lai bi1u hin tính v!#t tr2i v' nhi'u mEt: nng su$t cao, ch$t l!#ng tt, kh
nng thích ng r2ng, chng ch.u sâu bnh, ch.u l/nh, nóng, h/n, úng, chng K,
chín s,m, sA d>ng tit kim n!,c, phân bón…Nh3 vy ã thu hút các nhà ch0n
ging lúa mB r2ng ph/m vi nghiên cu ch0n t/o và ci tin ging lúa.
Nghiên cu lúa lai B Vit Nam b+t 5u t" giCa nhCng nm 1980 t/i Vin

Khoa h0c Nông nghip Vit Nam. Nm 1991, lúa lai th!*ng phFm !#c tr(ng
thA nghim t/i m2t s tLnh phía B+c v,i din tích nh), n nm 2013, din tích
lúa lai c7a Vit Nam /t 607 nghìn ha, nng su$t bình quân /t 64,2 t//ha và cao
h*n 8,4 t//ha so v,i lúa thu5n (Nguyen Tri Hoan et al.,2014). T" nm 2002-
2013, Vit Nam ã công nhn chính thc 71 ging lúa lai trong ó nhp n2i 52
ging và ch0n t/o trong n!,c 19 ging. Trong s ging ã công nhn, 60 ging
(84,5%) là ging lúa lai ba dòng, chL có 11 ging là ging lúa lai hai dòng
(15,5%). Trong s ging lúa lai hai dòng !#c công nhn h5u ht là ch0n t/o
trong n!,c nh!: VL20, TH3-3, TH3-4, TH3-5, VL24, LC270, LC212, TH7-2,
HC1, TH5-1, TH8-3, HYT108, TH7-5, TH3-7…Trong h2i ngh. tKng kt phát
tri1n lúa lai giai o/n 2001 – 2012 và .nh h!,ng 2013 – 2020, b2 Nông nghip
– Phát tri1n nông thôn (NN-PTNT) ã nhn xét rMng trong sut chEng !3ng 10
nm qua, din tích lúa lai th!*ng phFm v&n chL quanh con s 600.000 ha, sn
xu$t lúa lai F1 v&n “dm chân t/i chD” B mc 2000 ha. i'u này có th1 do m2t s
nguyên nhân sau: 1- Có m2t s ging lúa thu5n có nng su$t t!*ng !*ng, giá
h/t ging rN h*n hOn nh! ging Q5, Khang dân 18 và v&n !#c nhi'u nông dân
tin dùng; hay nông dân chuy1n Ki sA d>ng ging lúa khác tuy có nng su$t trung
bình nh!ng g/o ch$t l!#ng cao và có giá tr. cao h*n, nh! ging B+c Th*m 7,
RVT; 2- Ngu(n cung c$p h/t ging lúa lai không Kn .nh c v' s l!#ng và ch$t
l!#ng. M>c tiêu c7a nhi'u nhà ch0n ging lúa nói chung, nhà ch0n ging lúa lai
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 2

nói riêng là ch0n t/o ra các ging lúa lai v"a có nng su$t cao v!#t tr2i, v"a có
ch$t l!#ng tt (h/t g/o dài, có mùi th*m, hàm l!#ng protein cao, hàm l!#ng
amylose th$p, ), có kh nng kháng, chng ch.u sâu bnh h/i và các i'u kin
b$t thun c7a t nhiên. Bên c/nh ó, con lai th!*ng phFm phi quy t> !#c các
ki1u gen tt t" b mJ và có bi1u hin tr2i rõ rt. Vì th, vic ánh giá s óng
góp di truy'n c7a dòng b, dòng mJ sang con lai th!*ng phFm là vô cùng quan
tr0ng và c$p thit tuy nhiên trong th c ti-n nghiên cu v$n ' này v&n ch!a !#c

quan tâm 5y 7 nên còn thiu .nh h!,ng trong ch0n b mJ lai thA. 1 kh+c
ph>c v$n ' này, chúng tôi !#c giao th c hin ' tài: “Đánh giá biểu hiện di
truyền một số tính trạng của con lai F1 ở các cặp lúa lai hai dòng chất lượng
cao”
2. Mục tiêu nghiên cứu
Tìm hi1u bi1u hin di truy'n t" b mJ sang con lai F1 thông qua Ec i1m
sinh tr!Bng phát tri1n, Ec i1m nông sinh h0c (chi'u dài, chi'u r2ng lá òng,
chi'u dài bông, chi'u dài cK bông), các yu t c$u thành nng su$t (s h/t
ch+c/bông, khi l!#ng 1000 h/t) và m2t s tính tr/ng phFm ch$t h/t ( mùi th*m,
chi'u dài h/t g/o, hàm l!#ng amylose, protein, 2 b'n th1 gel, tG l g/o xát, tG l
g/o nguyên).
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
- Xác .nh hiu ng di truy'n t" b mJ sang con lai F1 B các cEp lúa lai
hai dòng ch$t l!#ng cao.
- ánh giá bi1u hin di truy'n c7a các tính tr/ng s l!#ng và ch$t l!#ng
1 ph>c v> cho công tác ch0n ging TL v"a có nng su$t cao v"a có ch$t
l!#ng tt.






Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 3

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Lịch sử nghiên cứu và sử dụng ưu thế lai ở cây lúa
1.1.1. Nghiên cứu và phát triển lúa lai trên thế giới

Trung Quc b+t 5u nghiên cu lúa lai mu2n h*n các n!,c MP, Nht Bn,
n 2 nh!ng là n!,c 5u tiên !a lúa lai vào sn xu$t /i trà. Sau khi phát hin
cây lúa d/i b$t d>c  c B o Hi Nam nm 1964, các nhà khoa h0c Trung Quc
ã nghiên cu, khai thác thành công gen b$t d>c  c di truy'n t bào ch$t hoang
d/i, chuy1n vào lúa tr(ng, t/o ra nhCng công c> di truy'n (ng b2 1 khai thác
!u th lai theo h thng lai “ba dòng”. Nm 1974, ging lúa lai ba dòng 5u tiên
!#c gieo c$y trên din r2ng, nm 1976 din tích lúa lai /t 133 ngàn ha, nm
1994 mB r2ng t,i 18 triu ha v,i nng su$t trung bình là 6,9 t$n/ha, cao h*n lúa
thu5n là 1,5 t$n/ha trên toàn b2 din tích. Din tích sn xu$t h/t lai F1 hàng nm
140.000 ha, v,i nng su$t trung bình là 2,5 t$n/ha, nhi'u n*i /t 6,5-7,3 t$n/ha,
ng 5u th gi,i.
Nm 1973, Shi MingSong phát hin dòng b$t d>c  c m&n cm quang chu
k% ngày ng+n (HPGMS) trong qu5n th1 dòng b$t d>c  c Japonica Nongken
58S. T" 1982 trB i, các nhà khoa h0c b+t 5u nghiên cu ch0n t/o b mJ và tK
h#p lúa lai “hai dòng” n 1995 có tK h#p lai hai dòng 5u tiên !a vào sn xu$t.
Nghiên cu và phát tri1n lúa lai t/i Trung Quc có th1 chia ra thành 4 giai o/n
nh! sau:
- Giai o/n 1 (1964-1975), phát hin k1u b$t d>c WA, dòng duy trì b$t d>c
B, phát hin dòng ph>c h(i R, hoàn thin công ngh cho h thng lai “ba dòng”.
- Giai o/n 2 (1976-1990) là giai o/n phát tri1n nhanh, din tích lúa lai
th!*ng phFm mB r2ng t" 0,14 triu ha (1976) lên 15 triu ha nm 1990, tng
nng su$t h/t lai F1.
- Giai o/n 3 (1991-2000)phát tri1n chin l!#c: ' xu$t chin l!#c ch0n
ging lai “ba dòng”, “m2t dòng”; Chin l!#c lai xa giCa loài ph>; KhBi x!,ng
siêu lúa lai;
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 4

- Giai o/n 4 (2001-2009), siêu lúa lai /t 16-19 t$n/ha trên din tích nh),
10-13 t$n/ha din tích l,n; Tng din tích lúa lai hai dòng; Có 10 tLnh phát tri1n

lúa lai l,n chim 90% tKng din tích lúa lai Trung Quc; Các công ty t! nhân
tham gia t/o ging m,i, sn xu$t, kinh doanh h/t lai (Chang, 2008).
Theo tính toán thì 50% din tích tr(ng lúa lai óng góp 60% tKng sn
l!#ng lúa, trong khi 50% din tích lúa th5n thu 40% sn l!#ng. Nh3 mB r2ng
din tích tr(ng lúa lai nên sn l!#ng lúa c7a Trung Quc tng 22,5 triu t$n, gim
6 triu ha din tích tr(ng lúa cho các m>c ích khác có hiu qu kinh t cao h*n.
Cheng et al. (2008) nhn .nh: (1) Cách m/ng xanh l5n 1 khai thác gen lùn sd1
ci tin ki1u cây, sA d>ng ging có ki1u cây m,i (new plant type) ã !a nng
su$t lúa t" 2-3 t$n/ha lên 5-6 t$n/ha; (2) Cách m/ng xanh l5n 2 khai thác gen b$t
d>c  c MS ( CMS, tms, pms) và Rf !a nng su$t lúa t" 5-6 t$n/ha lên 7-8
t$n/ha. Theo Zhi (2008) thì các nhà ch0n ging Trung Quc ã khai thác 9 ki1u
b$t d>c khác nhau 1 t/o ra h*n 600 dòng CMS làm công c> di truy'n sn xu$t
lúa lai ba dòng. Các dòng CMS có ki1u cây m,i ch.u thâm canh, kh nng kt
h#p cao, nng su$t cao, TGST ng+n. Qifa (2008), ' xu$t chin l!#c 3 m>c tiêu :
(1) Gim 5u vào; (2) Tng 5u ra (sn l!#ng cao); (3) Bo v môi tr!3ng. Mun
th c hin 3 m>c tiêu này c5n t/o ra ging lúa lai chng ch.u sâu bnh 1 h/n ch
dùng thuc bo v th c vt. Ch0n ging ch.u h/n, ch.u úng, sA d>ng tit kim
n!,c và phân bón mà v&n cho nng su$t cao.
T" nm 1996 B2 Nông nghip Trung Quc ' ra ch!*ng trình quc gia
t/o “Siêu lúa” và “Siêu lúa lai” nhMm nâng cao ti'm nng nng su$t c7a lúa thu5n
và lúa lai v,i m>c tiêu m bo an ninh l!*ng th c, xóa ói gim nghèo. M>c
tiêu ' xu$t cho lúa lai g(m 3 giai o/n:
- Giai o/n 1 (1996-2000) nng su$t /t 10,5 t$n/ha trên din tích r2ng
- Giai o/n 2 (2001-2005) nng su$t /t 12,0 t$n/ha trên din tích r2ng
- Giai o/n 3 (2006 -2015) nng su$t /t 13,5 t$n/ha trên din tích r2ng
Yuan (1997) ' ngh. siêu lúa lai có nng su$t cao v!#t 30% so v,i ging
lúa lai tt nh$t ang sA d>ng. 1 /t m>c tiêu ó c5n ci tin ki1u cây c7a dòng
b mJ sang cho con lai có ki1u cây lý t!Bng v,i chi'u cao 100cm, lá cng, bn lá
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 5

d5y lòng mo, xanh m, lá òng dài 50 cm, vòm lá cao h*n Lnh bông, bông to,
N g0n… Thành công âu tiên c7a ch!*ng trình ch0n ging “siêu lúa lai” là các
tK h#p lai hai dòng P64S/9311, P64S/E32 nng su$t 17,1 t$n/ha B din tích nh)
(Yuan, 1997). Nm 2008 các ging siêu lúa lai do lai giCa loài ph>
(indica/japonica) !#c gieo trên din tích 7,47 triu ha, nng su$t trung bình 12,5
t$n/ha. T/i H2i ngh. lúa lai Quc t l5n th 5, Yuan báo cáo rMng m>c tiêu nng
su$t c7a siêu lúa lai pha 3 sQ /t 13,5 t$n/ha trên din tích r2ng vào nm 2020
(Yuan, 2008). Các gii pháp t/o siêu lúa lai có ki1u hình lý t!Bng (ideotype) bao
g(m: Lai giCa loài ph> Inidca/Japonica; Chuy1n gen tng nng su$t (yld1, yld2)
t" lúa hoang vào b mJ; Hng d>ng công ngh sinh h0c chuy1n gen ch.u han t"
c) barnyard; Chuy1n gen ki1m soát quang h#p theo chu trình C4…(Yuan, 2005).
Trung Quc ã phóng thích 44 ging siêu lúa lai, nKi bt nh$t là ging Hip !u
9308, nng su$t 12 t$n/ha trên 28 ha B Xinchang, Trit Giang; L!4ng !u bôi cAu
12 t$n/ha B Chunzou, H( Nam. Các dòng b$t d>c t/o nên siêu lúa lai là nh3 vào
gii pháp lai theo d/ng hình lý t!Bng do Yuan ' xu$t t!*ng t nh! mô hình
New plant type c7a IRRI. Trong công b nm 2014, Yuan cho rMng pha 3 c7a
siêu lúa lai ã hoàn thành nm 2012 (tr!,c d .nh 8 nm), trên c* sB ó ông '
xu$t pha 4 siêu lúa lai có nng su$t 15 t$n/ha. Và ch!*ng trình ch0n ging siêu
lúa lai pha 4 !#c chính thc khBi 2ng t" tháng 4/2013 v,i ging tiên phong là
Y l!4ng !u 900, cho nng su$t 14,82 t$n/ha ( tháng 9/2013 t/i Long Huy, H(
Nam). Kt qu khBi 5u này khOng .nh rMng: siêu lúa lai Trung Quc có th1 /t
nng su$t 15 t$n/ha tr!,c nm 2015. Các nghiên cu xác nhn rMng, cây lúa có
kh nng chuy1n 5% nng l!#ng bc x/ mEt tr3i thành ch$t hCu c*, hin nay
khai thác theo ki1u thông th!3ng m,i /t 2,5% nng l!#ng thì nng su$t lúa t/i
H( Nam có th1 /t 22,5 t$n/ha/v>. V' lý thuyt, các ging lúa lai bán lùn
(cao1,3m) cho nng su$t 15-16 t$n/ha, ging có ki1u cây m,i, chi'u cao 1,5 m có
th1 cho nng su$t 17-18 t$n/ha, và siêu lúa lai, cây cao 1,8-2,0m sQ có th1 cho
nng su$t 18-20 t$n/ha. Nhà ch0n ging c5n tìm ra các ki1u cây m,i ci tin (
lóng gc ng+n, d5y), N nhánh kh)e, các bông 'u nhau, chng K tt, kt h#p

v,i bin pháp canh tác h#p lý 1 khai thác trit 1 ti'm nng c7a cây lúa lai
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 6

(Yuan, 2014). NhCng ý t!Bng c7a Yuan LP. là 2c áo có c* sB khoa h0c, các
nhà ch0n ging cn c vào ngu(n vt liu và i'u kin c> th1 c7a mình 1 khai
thác h#p lý nh$t t/o ra các ging lúa lai m,i nng su$t cao, ch$t l!#ng tt và có
th1 ng phó v,i bin Ki khí hu.
*T/i Philipines: Nm 1989, Vin nghiên cu Philipin b+t 5u th c hin d
án nghiên cu lúa lai. Kt qu ã xác .nh !#c 2 dòng CMS là IR58025A và
IR62826A có 2 b$t d>c Kn .nh và kh nng thích ng cao. Trong quá trình
nghiên cu ã phát hin ra s khác nhau giCa các dòng CMS d a vào Ec tính
c7a dòng duy trì và dòng ph>c h(i (ng th3i t/o ra các dòng CMS có ngu(n t
bào ch$t a d/ng h*n. Trong quá trình ch0n t/o các tK h#p lúa lai ã ch0n !#c
m2t s tK h#p lúa lai có tri1n v0ng IR62884H (IR58025/IR3486-179-1-10-IR) tK
h#p này có UTWL chuFn v' nng su$t là 16,4% trong mùa m!a và 26,9 % trong
mùa khô ( Nguy-n Công T/n và cs., 2002).
*T/i n 2: Nghiên cu kP thut lúa lai b+t 5u t" nm 1970 và !#c tin
hành B các tr!3ng /i h0c, cac vin nghiên cu. n nm 1989, ch!*ng trình
nghiên cu lúa lai m,i !#c phát tri1n m/nh mQ. Nm 1990-1997, n 2 ã
công nhn 16 ging lúa quc gia và !a vào sn xu$t /i trà các ging APHR1,
MGR-1 và KRH-1. Trong thí nghim (ng ru2ng các tK h#p lai này cho nng
su$t cao h*n các ging lúa thu5n t" 16-40%. KP thut sn xu$t h/t ging lúa lai
F1 B n 2 ã !#c hoàn thin, trong nhCng nm g5n ây, nng su$t h/t lai F1
ã /t t" 1,5-2,0 t$n/ha trên din tích l,n (Sidiqq, 1996).
*T/i Malaysia, nm 1984 b+t 5u nghiên cu lúa lai và ã thu !#c nng
su$t cao h*n ging truy'n thng nh! IR5852025A/IR54791-19-2-3R /t nng
su$t 48,6 t//ha so v,i ging lúa MR84 là cao h*n 58,6%;IR62829A/IR46R có
nng su$t cao h*n MR84 26,1% ã ch0n t/o !#c m2t s dòng CMS .a ph!*ng
nh! MH1805A, MH1821A. n nm 1999, Malaysia ã xác .nh !#c 131 dòng

ph>c h(i 1 sn xu$t h/t lai . NhCng khó khn chính trong vic nghiên cu lúa lai
B Malaysia là 2 b$t d>c h/t ph$n không Kn .nh, thiu ngu(n CMS, kh nng lai
xa th$p và yêu c5u l!#ng h/t ging cao 1 gieo thOng.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 7

*T/i Indonesia, theo Suprihetno et al. (1994) nghiên cu và phát tri1n lúa
lai !#c b+t 5u t" nm 1983, ng!3i ta ã ánh giá và sA d>ng nhi'u dòng CMS
nhp n2i 1 !a vào ch!*ng trình ch0n t/o lúa lai. C6ng theo Suprihetno et al.
(1994), trong v> Xuân 1994, ba tK h#p lúa lai ba dòng là: IR5988025A/BR827,
IR58025A/IR53942 và IR5802A/IR54852 !#c thA nghim B Kunigon ã cho
nng su$t trên 7 t$n/ha, cao h*n IR64 t! 20-40%.
Tuy nhiên cho n nay trong tKng th1 quá trình phát tri1n lúa lai có hai xu
h!,ng tiêu c c !#c nhn th$y bao g(m tc 2 áp d>ng công ngh lúa lai bên
ngoài Trung Quc còn th$p và nng su$t trung bình c7a các ging lai tng không
áng k1. M2t s h/n ch gây ra nhCng xu h!,ng tiêu c c trên bao g(m: (a) s
thiu ging lúa lai phù h#p 1 thích ng v,i các i'u kin sinh thái B các .a
ph!*ng khác nhau, mc 2 !u th lai th$p và tính a d/ng di truy'n c7a các dòng
b mJ còn hJp; (b) sn l!#ng h/t lai th$p không 7 cung c$p ging và chi phí h/t
ging cao; (c) th c hành qun lý cây tr(ng không úng cách; (d) s bin 2ng v'
giá lúa và ngu(n l c h/n ch c7a nông dân; (e) 5u t! công thiu trong phát tri1n
và nghiên cu lúa lai. MEc dù có nhCng thách thc, c* h2i m,i ã mB ra cho m2t
s phát tri1n lúa lai b'n vCng trong t!*ng lai. Các n!,c tr(ng lúa ã tìm kim
!#c gii pháp thay th và cách tip cn 1 nâng cao nng su$t lúa hoEc gim b,t
s ph> thu2c nhp khFu g/o 1 t cung t c$p hay 1 tng c!3ng và c7ng c xu$t
khFu g/o. Các tin b2 v' sinh h0c phân tA, di truy'n h0c và công ngh sinh h0c
ã giúp ci thin áng k1 trong ch0n t/o ging lúa lai. Bên c/nh ó, công ngh
sn xu$t h/t ging lúa lai ã !#c ci thin trong nhCng nm g5n ây. Ec bit,
chính sách 5u t! cho các tK chc t! nhân 1 nghiên cu và phát tri1n lúa lai
ngày càng tng. (Bùi Bá BKng, 2014).

1.1.2 Nghiên cứu và phát triển lúa lai tại Việt Nam
Nghiên cu và sA d>ng !u th lai trong sn xu$t lúa t/i Vit Nam là m2t
mc quan tr0ng, ánh d$u cu2c cách m/ng m,i trong ngh' tr(ng lúa. Ch!*ng
trình phát tri1n lúa lai ã mang l/i kt qu và tri1n v0ng to l,n, góp ph5n m
bo an ninh l!*ng th c trong m2t h sinh thái b'n vCng.
Vit Nam ng d>ng thành t u nghiên cu và phát tri1n lúa lai c7a Trung
Quc t" nm 1991. Ch!*ng trình nghiên cu phát tri1n lúa lai !#c Chính ph7
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 8

5u t! và ã thu !#c nhi'u thành t u áng khích l. Din tích gieo c$y lúa lai
th!*ng phFm tng liên t>c t" 100 ha (nm 1991), lên 600 ngàn ha (2003), nm
2009 /t trên 710 ngàn ha và Vit Nam trB thành quc gia có din tích lúa lai
l,n th ba th gi,i sau Trung Quc và n 2. Nm 2011 din tích lúa lai có
gim nh!ng v&n /t 595 nghìn ha (C>c tr(ng tr0t, 2012).
So v,i din tích lúa c n!,c, lúa lai chL chim 12-15%, tuy nhiên lúa lai
óng vai trò quan tr0ng B phía B+c v,i din tích chim 32-33% trong v> ông
xuân và khong 17-20% trong v> hè thu, v> mùa, Ec bit B các tLnh TDMNPB,
BTB. Các tLnh phía B+c có din tích lúa lai l,n trong v> ông xuân là Thanh Hóa
57-60% din tích, Ngh An 72-73%, Lào Cai 80%, Tuyên Quang 60-70%, Yên
Bái 60-65% và Phú Th0 khong 50% (C>c tr(ng tr0t, 2012).
Công tác nghiên cu và ch0n t/o các ging lúa lai B Vit Nam c6ng !#c
thúc Fy m/nh mQ. Các *n v. nghiên cu ã tp trung vào vic thu thp, ánh
giá các dòng b$t d>c  c nhp n2i, sA d>ng các ph!*ng pháp ch0n ging truy'n
thng nh! lai hCu tính, 2t bin 1 t/o ra các dòng b$t d>c  c và dòng ph>c h(i
m,i ph>c v> cho công tác ch0n ging lúa lai. Các nghiên cu hin nay tp trung
vào m2t s l?nh v c nh! ch0n t/o, ánh giá các Ec tính c7a các dòng TGMS.
Tin hành lai thA 1 tìm tK h#p lai cho !u th lai cao, ng d>ng kP thut nuôi c$y
mô trong ch0n ging lúa lai hai dòng, xây d ng quy trình nhân dòng b$t d>c và
sn xu$t h/t lai F1. M2t s tác gi ã có các nghiên cu ban 5u v' bn ch$t di

truy'n và kh nng phi h#p c7a m2t s vt liu hin có, tuy nhiên ph/m vi
nghiên cu còn h/n ch.
Theo tKng kt c7a c>c tr(ng tr0t (2012) các nhà khoa h0c Vit Nam ã ch0n
t/o và tuy1n ch0n !#c 26 dòng b$t d>c (CMS, TGMS), 10 dòng duy trì, nhi'u
dòng ph>c h(i, Ec bit các nhà ch0n t/o ging lúa lai trong n!,c ã ch0n t/o !#c
m2t s dòng TGMS (dòng b$t d>c  c di truy'n nhân m&n cm v,i nhiêt 2) thích
h#p v,i i'u kin Vit Nam, có tính b$t d>c Kn .nh, nhn ph$n ngoài r$t tt; m2t
s dòng b có kh nng kháng bnh b/c lá tt, kh nng kt h#p và cho !u th lai .
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 9

Vic t/o các dòng TGMS m,i thông qua nuôi c$y túi ph$n, B Vin khoa
h0c Nông nghip ã t/o  *c 9 dòng TGMS m,i bMng nuôi c$y túi ph$n, qua
nghiên cu ch0n t/o !#c 2 dòng tt nh$t CNSH1 và CNSH2 !a vào sA d>ng.
Vin cây l!*ng th c và cây th c phFm t/o !#c dòng TGMS H20 và TGMS H7.
Qua nuôi c$y h/t ph$n con lai TGMS x lúa thu5n, Vin di truy'n Nông Nghip ã
thành công trong vic t/o TGMS m,i nh! TGMS CN1 và TGMS CN2. C hai
dòng này 'u cho TGST ng+n, s lá thân chính 13- 13,7 lá, 2 b$t d>c h/t ph$n tt
(100%), Ec bit tG l thò vòi nh>y cao >80%. ây là nhCng dòng d- sn xu$t h/t
lai /t nng su$t cao (Bùi Chí BAu, 2007).
L5n 5u tiên B Vit Nam ã ch0n t/o thành công dòng b$t d>c  c cm
ng quang chu k% ng+n P5
s
mB ra h!,ng m,i trong ch0n t/o ging lúa lai hai
dòng (Tr5n Vn Quang và cs., 2008). (ng th3i v,i vic ch0n t/o các dòng
TGMS, các c* quan nghiên cu c6ng ch0n !#c h*n 200 dòng R m,i trong ó
có 22 dòng kháng !#c r5y nâu, bnh b/c lá và /o ôn. Hàng nghìn tK h#p lai
!#c lai t/o và ánh giá, m2t s tK h#p lai có tri1n v0ng ang !#c kho nghim,
trình di-n và mB r2ng sn xu$t nh!: Vit lai 20, TH3-3, TH3-4, TH3-5, Vit lai
24, HC1, HYT100, HYT102, Bác !u 903KBL… (công nhn ging quc gia);

TM4, VN01/D212, TH5-1, TH7-2, HYT92, HYT103, LC212… (công nhn cho
sn xu$t thA) và hàng lo/t các ging có tri1n v0ng nh! Vit lai 45, Vit lai 50,
VL1, LHD4 ( Nguy-n Nh! Hi và cs, 2006, 2007; Nguy-n Th. Trâm, 2009).
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 10

Bảng 1.1: Tổng hợp kết quả chọn tạo các dòng bố mẹ và các tổ hợp lai của
một số đơn vị nghiên cứu và phát triển lúa lai trong nước
TT

Đơn vị Dòng me Dòng bố Tổ hợp lai
1
Vin nghiên cu
và phát tri1n cây
tr(ng-H0c vin
Nông nghip Vit
Nam
2 dòng: T47S,
T1S-96, 103S,
T70S, 135S, T23S,
P5S, T8S, T9S,
T10S
3 dòng: 11A
R1, R2, R3, R4,
R5, R6, R7, R8,
R9, R10, R11,
R12, R15, R16,
R18, R20, R50,
R75
- VL20, VL24, TH3-3,

TH3-4, TH3-5, TH5-1,
TH7-2, TH8-3, VL50,
TH7-5, TH3-7 (2 dòng)
- CT16, TH17, TH18
2.
Trung tâm
Nghiên cu v
à PT
lúa lai Vin
KHNN Vit Nam

- CMS: AMS72A,
AMS 6A
- TGMS: AMS 35S-
1, AMS 35S-2,
AMS 36S-7, AMS
34S-10, AMS 35S-
11, AMS 37S-76.
- TGMS (gen WC):
D51S, D52S, D59S,
D60S, D116S
RTQ5, R527,
Q99, PM3,
R242, GR10,
R108.
HYT83, HYT100,
HYT92, HYT102,
HYT103, HYT108,
HYT106.
3

TT Ging nông
lâm nghip Lào
Cai
136A; 137A. 100 dòng b LC25, LC212, LC270
4.
TT WD KHKT nông
lâm nghip Thanh
Hóa
TX1A 10 dòng b
Thanh !u 3,
Thanh !u 4
5
Công ty Ging
cây tr(ng mi'n
Nam
Duy trì các dòng
me: II32A, Bo A,
Kim 23A
R998
903KBL, Nh. !u 838
KBL, Nam !u 603, N
604, N 605, HR182
(Nguồn: Cục trồng trọt, 2012)
Các ging lúa lai m,i có TGST ng+n (v> mùa 100-110 ngày), c*m ngon,
chng ch.u sâu bnh khá, thích ng tt v,i i'u kin sn xu$t trong n!,c nh$t là
i'u kin nóng, h/n úng, gió bão, áp l c sâu bnh cao B v> Mùa và v> Hè Thu,
(ng th3i có nng su$t h/t F1 cao, giá h/t ging th$p nên !#c nông dân ch$p
nhn. M>c tiêu nghiên cu ch0n ging lúa lai !#c các nhà ch0n ging trong
n!,c ' ra là :
- Ch0n ging lúa lai nng su$t cao: Tp trung khai thác các dòng b mJ có

ki1u cây thâm canh thân th$p, lóng ng+n, thành lòng d5y cng chng K tt, bn
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 11

lá d5y ng, xanh /m, bông to, nhi'u h/t có th1 di truy'n nhCng tính tr/ng tt
này sang con lai ( Nguy-n Th. Trâm, 2010).
- Ch0n ging lúa lai ch$t l!#ng cao, g/o th*m: Th c hin lai ci tin dòng
b mJ theo h!,ng ch$t l!#ng c*m ngon, th*m, h/t g/o dài trong, (ng 'u.
- Ch0n ging lúa lai kháng sâu bnh, nhn ph$n ngoài tt: Th c hin m>c
tiêu này, các nhà ch0n ging trong n!,c ã tìm các gen kháng, xác .nh !#c gen
kháng tr2i, lEn, lai qui t> vào dòng b hoEc dòng mJ 1 t/o các b mJ kháng.
Tóm l/i, trong gói công ngh lúa lai thì khâu công ngh then cht nh$t là
lai t/o ging m,i nng su$t cao, ch$t l!#ng tt, kháng sâu bnh, TGST ng+n,
thích ng r2ng, nhân dòng mJ và sn xu$t h/t lai F1 có nng su$t cao, h/ giá
thành h/t ging 1 nông dân có c* h2i l a ch0n ging tt v,i giá h#p lý nh$t cho
t"ng vùng t"ng v>. Nhìn l/i kt qu tri1n khai trong 20 nm qua thì khâu công
ngh yu nh$t c7a Vit Nam l/i là khâu công ngh then cht này. T$t nhiên
không chL riêng B Vit Nam mà có th1 ây là thách thc chung cho các nhà ch0n
ging lúa lai th gi,i. Công ngh lúa lai áp ng t$t c các nhu c5u v' nng su$t,
ch$t l!#ng, hiu qu kinh t và an ninh l!*ng th c khi bin Ki khí hu di-n ra
ngày càng khc lit, tuy nhiên nng su$t h/t lai F1 n nm 2008 v&n ch!a có
tin b2 2t phá nào, nng su$t F1 bình quân chung th gi,i /t 1,5 t$n/ha, Trung
Quc d&n 5u m,i chL /t 2,75 t$n/ha, i'u này làm cho hiu qu kinh t t" lúa
lai không cao v!#t tr2i. Vì vy các nhà khoa h0c phi Fy m/nh nghiên cu ch0n
t/o ging m,i song song v,i nghiên cu kP thut h/t lai 1 /t nng su$t F1 cao
m,i h/ !#c giá h/t ging cho nông dân. (Nguy-n Vn Ng!u, 2008).
1.2. Sự biểu hiện của ưu thế lai ở lúa
Có nhi'u công trình nghiên cu xác nhn s xu$t hin !u th lai trên các c*
quan sinh tr!Bng sinh d!4ng và sinh tr!Bng sinh th c, s bi1u hin $y có th1
!#c quan sát B các Ec tính hình thái, Ec tính sinh lý, hóa sinh, nng su$t, ch$t

l!#ng, kh nng thích ng, chng ch.u,… u th lai bi1u hin ngay t" khi h/t lúa
b+t 5u ny m5m n khi hoàn thành quá trình sinh tr!Bng và phát tri1n c7a cây
(Nguy-n H(ng Minh, 1999).
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 12

1.2.1. Ưu thế lai về năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất
Kt qu nghiên cu c7a m2t s nhà khoa h0c Trung Quc cho th$y con lai
có nng su$t cao h*n b mJ t" 21-70% khi gieo c$y trên din tích r2ng và h*n
hOn các ging lúa lùn ci tin tt nh$t t" 20-30% (Tr5n Duy Quý, 1994). u th
lai trung bình (Hm) v' nng su$t là 73%, !u th lai th c (Hb) là 57% và !u th
lai chuFn (Hs) là 34%.  mùa m!a, !u th lai chuFn là 22%, th$p h*n mùa khô
(Virmani et al., 1982, 1994). Thông báo c7a Yuan (1995) cho bit kho sát trên
29 tK h#p lai th$y có 28 tK h#p có !u th th c v,i giá tr. d!*ng B tính tr/ng nng
su$t (chim 96,5%), trong ó có 18 tK h#p có nng su$t v!#t tr2i áng tin cy.
Yuan c6ng chL ra m2t s tK h#p lai giCa các ging trong cùng loài ph> Japonica
/t 15,7 t$n/ ha/v> (Yuan, 1995) . Các yu t c$u thành nng su$t bi1u hin !u
th lai cao rõ rt, trong ó nhi'u tK h#p có !u th lai cao B chL tiêu s bông/khóm.
u th lai v' s h/t trung bình c7a bông cao h*n các ging lúa th!3ng, có khi
l!#ng h/t nEng và tG l ch+c cao (Chang et al., 1971, Virmani et al., 1982). S
bi1u hin !u th lai cao v' nng su$t là do m2t hoEc nhi'u yu t c$u thành nng
su$t có giá tr. !u th lai cao t/o nên (Chang et al., 1971, Virmani et al., 1982). 
Vit Nam, B2 Nông nghip và Phát tri1n Nông thôn cho rMng nng su$t bình
quân c7a lúa lai B các tLnh Mi'n B+c phK bin B mc 7-8 t$n/ha/v>, nng su$t cao
nh$t /t 12-14 t$n/ha B in Biên, Lai Châu. Vì vy c5n !a nhanh tin b2 kP
thut lúa lai vào sn xu$t r2ng và tip t>c khOng .nh các vùng sinh thái phù h#p
nh$t (Nguy-n Công T/n, 2002)
1.2.2. Ưu thế lai về thời gian sinh trưởng
Xu and Wang (1980) cho rMng !u th lai v' th3i gian sinh tr!Bng dài h*n
nhCng ging R sinh tr!Bng dài nh$t. Ponnuthurai et al. (1984) ghi nhn rMng th3i

gian sinh tr!Bng c7a con lai t!*ng !*ng hoEc ng+n h*n dòng b ph>c h(i hCu
d>c (R).
1.2.3. Ưu thế lai về bộ rễ
Kt qu nghiên cu c7a Lin and Yuan (1980) cho rMng h thng r- c7a lúa
lai ho/t 2ng m/nh h*n và kh)e h*n các ging lúa th!3ng. M2t s tác gi khác
nghiên cu và chng minh có s t(n t/i !u th lai v' s r-, 2 mp c7a r-, tr0ng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 13

l!#ng khô, 2 dài c7a r-, s m/ch d&n, s l!#ng lông hút và ho/t 2ng c7a b2 r-
khi hút dinh d!4ng t" $t vào cây. H r- lúa lai ho/t 2ng m/nh ngay t" khi cây
lúa b+t 5u ny m5m, N nhánh n khi lúa chín, vì vy ng!3i ta ã nghiên cu
l#i th này 1 làm lúa chét trên ru2ng tr(ng lúa lai th!*ng phFm (Yuan, 1995).
1.2.4 Ưu thế lai về chiều cao cây
Chi'u cao cây là m2t tính tr/ng s l!#ng do a gen ki1m soát vì vy trong con
lai chi'u cao cây th!3ng bi1u hin hiu ng c2ng. Nhi'u công trình nghiên cu công
b rMng !u th lai chi'u cao cây B lúa th!3ng bi1u hin hiu ng d!*ng v,i giá tr.
th$p hoEc hiu ng trung gian (hiu ng c2ng). Tùy t"ng tK h#p mà chi'u cao cây
c7a con lai F1 có lúc bi1u hin !u th lai âm, có lúc bi1u hin !u th lai d!*ng, có
lúc l/i nMm trung gian giCa b và mJ (Singh and Singh, 1978). Vì chi'u cao cây có
t!*ng quan ngh.ch v,i tính chng K (Chang, 1967) nên !u th lai d!*ng v' chi'u
cao cây không thích h#p v,i kP thut thâm canh cao. Trong ch0n ging c5n t/o ra
ging lúa lai d/ng bán lùn chng K tt, nên phi ch0n các dòng b mJ bán lùn.
1.2.5. Ưu thế lai về tính chống chịu với điều kiện bất thuận
Con lai F1 có !u th lai cao v' sc ch.u l/nh B th3i k% m/ (Kaw and Khush,
1985). u th lai v' sc ch.u l/nh c7a con lai F1 có giá tr. d!*ng B giai o/n m/
nh!ng có giá tr. âm B giai o/n chín sáp (Ekanayake et al., 1986). Nu so v,i lúa
thu5n thì con lai F1 m&n cm h*n v,i i'u kin b$t thun B giai o/n trD, Ec bit
là nhit 2 th$p. M2t s công trình nghiên cu cho bit: lúa lai có xu th v!#t tr2i
v' tính ch.u mEn, ch.u chua và ch.u h/n (Chauhan et al., 1983). Lúa lai có xu th

v!#t tr2i v' kh nng tái sinh ch(i và kh nng ch.u n!,c sâu (Singh, 1978). Lúa
lai có kh nng chng ch.u m2t s lo/i sâu bnh nh!: r5y nâu, b/c lá và thích ng
B nhi'u vùng sinh thái khác nhau (Lin and Yuan, RSTUVWXXYZ[X\]^_X^2[X`X[abX
cZXdXbefcXgXbabXcZfcXhi]Xh]ZXbjX!kX[lXm'X[nflXblfcXK_XblfcXop[XBXcZ]ZXq/fX
^/X[[_XrlafcX!#bXgflX/qXef_XrleXmMfXBX^bX[okfcXgsfl, kh nng thích ng
r2ng (Nguy-n Công T/n và cs, 2002). (ng th3i các nhà ch0n ging còn t/o
!#c ging kháng b/c lá cao nh! Vit Lai 24, ch.u nóng, ch.u chua mEn, ch.u $t
x$u khá hoEc m2t s ging lúa lai hai dòng m,i có tính thích ng r2ng nh! TH3-
3, TH3-4 (Nguy-n Th. Trâm, 2005).
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 14

1.3. Những nghiên cứu di truyền một số tính trạng nông sinh học của cây lúa
1.3.1. Thời gian sinh trưởng của cây lúa
Th3i gian sinh tr!Bng th!3ng do gen i'u khi1n cho nên phân ly v!#t
ng/ch th!3ng xy ra i v,i c hai Ec tính chín s,m và chín mu2n. NhCng
ging lúa mùa và trung mùa kt h#p d- dàng v,i tính tr/ng khác (Bùi Chí BAu,
1998). NhCng ging lúa c c s,m kt h#p v,i các Ec tính nng su$t cao và các
Ec tính tt khác thì khó h*n nhi'u. Tính cm quang th!3ng do m2t, ôi khi là
hai gen tr2i i'u khi1n, tính cm quang yu có th1 do a gen i'u khi1n. Ging
có tính cm quang d- tái tK h#p v,i các Ec tính nông h0c quan tr0ng c6ng nh!
các Ec tính h/t (Jenning, 1979).
M2t quy lut sinh h0c khó kt h#p !#c v,i th3i gian sinh tr!Bng quá
ng+n sQ không 7 th3i gian 1 cây tích l6y ch$t khô cho quá trình sinh tr!Bng
sinh d!4ng và sinh tr!Bng sinh th c thì không th1 cho nng su$t cao !#c
(Yoshida, 1976).
1 áp ng nhu c5u sn xu$t, thâm canh B BSCL, Vin lúa BSCL ã
t/o ra các ging lúa ng+n ngày nhMm tng v>, tránh l6 nh!: OMCS 6, OMCS 95,
OM 1490…nng su$t t" 4-6 t$n/ha, g/o /t tiêu chuFn xu$t khFu. Nh!ng do th3i
gian sinh tr!Bng ng+n cây lúa c5n sA d>ng nhi'u h*n v' dinh d!4ng, c6ng nh!

nng l!#ng ánh sáng mEt tr3i 1 t/o nng su$t nên phi chú ý t/o ging lúa th$p
cây, lá òng thOng ng (Bùi Chí BAu,1998).
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 15

1.3.2. Chiều cao cây và độ dài thân
Chi'u cao cây là m2t trong nhCng tính tr/ng nông h0c quan tr0ng, liên
quan n tính chng K và tr c tip nh h!Bng n nng su$t.
Theo “H thng tiêu chuFn ánh giá cây lúa” c7a IRRI, 2002, chi'u cao
cây lúa !#c chia thành 3 lo/i chính.
- NAa lùn(vùng th$p < 110cm; vùng cao < 90cm);
- Trung gian(vùng th$p: 110 - 130cm; vùng cao: 90 – 125cm);
- Cao(vùng th$p > 130cm; vùng cao > 125cm)
Chi'u dài dài thân cây lúa !#c tính t" mEt $t n cK bông B giai o/n
sinh tr!Bng t" 7 – 9.
V' h gen ki1m soát chi'u cao cây lúa, theo Chang et al. (1965), chi'u cao
cây lúa !#c ki1m soát bBi m2t s gen t!*ng tác theo ki1u cân bMng nh!: D, Sm,
md, dw, T và D. Mc 2 chi phi tính tr/ng chi'u cao cây c7a chúng theo th t :
D > Sm > dw > md. Ngoài ra chi'u cao cây còn ch.u s chi phi c7a gen át ch
( gen I ) i v,i gen T. Cây có ki1u gen I-T- sQ có d/ng lùn.
L5n 5u tiên ng!3i ta phát hin !#c gen lEn 2t bin sd
1
B ging lúa lùn
Calrose – 76 (m2t ging lúa 2t bin t" ging lúa cao cây Calrose c7a bang
California-MP), tip theo là các alen c7a nó B ging lúa nAa lùn De-Geo-Woo-
Gene. Các công trình nghiên cu sau ó tp trung phát hin các gen và alen lùn
c7a ging lúa khác, xác .nh quan h c7a chúng v,i Sd
1
(Nguy-n Minh Công,
2000).

Rutger et al. (1984, 2000) phát hin m2t s gen m,i không alen v,i sd
1
và
sd
2
(B ging lúa CI-1 1003); sd
4
(B ging lúa CI-1 1034). C hai ging này !#c
t/o ra t" ging Calrose bMng chiu x/ h/t ging. Tác gi ã phát hin m2t gen lEn
(ký hiu eui), quy .nh ki1u hình cây cao. Hiu qu c7a gen này th1 hin rõ B
chD: làm tng g$p ôi chi'u dài lóng trên cùng c7a thân, v' sau gen này !#c sA
d>ng trong công ngh lúa lai 3 dòng. Các tác gi này còn bit khi lai giCa các
ging lúa 2t bin nAa lùn v,i nhau, con lai F
1
'u có ki1u hình cây cao, B F
2
có
hin t!#ng phân ly theo tG l 9 cao : 6 nAa lùn : 1 siêu lùn. Gen sd
2
, sd
4
'u có