ảnh hưởng của gốc ghép bí đỏ, mướp, bình bát dây đến sinh trưởng và năng suất dưa leo, vụ xuân hè 2012

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG




PHẠM THỊ HỒNG NHUNG






ẢNH HƯỞNG CỦA GỐC GHÉP BÍ ĐỎ, MƯỚP,
BÌNH BÁT DÂY ĐẾN SINH TRƯỞNG
VÀ NĂNG SUẤT DƯA LEO,
VỤ XUÂN HÈ 2012



Luận văn tốt nghiệp
Ngành: NÔNG HỌC

Cần Thơ, 2013



TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG




Luận văn tốt nghiệp
Ngành: NÔNG HỌC




Tên đề tài:
ẢNH HƯỞNG CỦA GỐC GHÉP BÍ ĐỎ, MƯỚP,
BÌNH BÁT DÂY ĐẾN SINH TRƯỞNG
VÀ NĂNG SUẤT DƯA LEO,
VỤ XUÂN HÈ 2012






Cán bộ hướng dẫn: Sinh viên thực hiện:

PGS. TS. Trần Thị Ba Phạm Thị Hồng Nhung
ThS. Võ Thị Bích Thủy MSSV: 3103518
Lớp: NÔNG HỌC – K36



Cần Thơ, 2013



i

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN DI TRUYỀN GIỐNG NÔNG NGHIỆP




ẢNH HƢỞNG CỦA GỐC GHÉP BÍ ĐỎ, MƢỚP,
BÌNH BÁT DÂY ĐẾN SINH TRƢỞNG
VÀ NĂNG SUẤT DƢA LEO,
VỤ XUÂN HÈ 2012


S: Phạm Thị Hồng Nhung


  


ii

LỜI CAM ĐOAN








Phạm Thị Hồng Nhung
iii

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN DI TRUYỀN GIỐNG NÔNG NGHIỆP


ẢNH HƢỞNG CỦA GỐC GHÉP BÍ ĐỎ, MƢỚP,
BÌNH BÁT DÂY ĐẾN SINH TRƢỞNG
VÀ NĂNG SUẤT DƢA LEO,
VỤ XUÂN HÈ 2012
Do sinh viên Phạm Thị Hồng Nhung 
 





  
Thành viên Hội đồng
Thành viên 1 Thành viên 2 Thành viên 3


………………………. ……………………… ………………………
DUYỆT KHOA






iv

QUÁ TRÌNH HỌC TẬP
I. Lí lịch sơ lƣợc
  
 05/08/1992 
.

Và bà: 
   .
II. Quá trình học tập
1. Tiểu học
 

 .
2. Trung học cơ sở
 
.
3. Trung học phổ thông
.
Long.
4. Đại học


Khóa 36).
  


Phạm Thị Hồng Nhung
v

LỜI CẢM TẠ
Kính dâng!
 
.
Xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến
PGS.TS. 

này.
ThS. 

 




Xin chân thành cảm ơn


 Luân,
 

Thân gửi về
 
lai!

Phạm Thị Hồng Nhung
vi

Ảnh hƣởng của gốc ghép bí đỏ, mƣớp, bình bát
dây đến sinh trƣởng và năng suất dƣa leo, vụ Xuân Hè 2012 
, Khoa  
. . 

TÓM LƢỢC


, p sinh
 và  
 ba   là 
, (3) 
 D  75 m
2
 


 
 %, 

           
ghép ( )       ( )     
()() .

vii

MỤC LỤC
 vi
 vii
 ix
Danh sách hình xi
Danh sách 
 1
CHƢƠNG 1 LƢỢC KHẢO TÀI LIỆU 2
1.1 Khái quát v  2
 2
 2
 2
 3
1.2 c tính thc vt  3
1.3 Yêu c u kin ngoi cnh 5
 5
1.3.2 Ánh sáng 5
 5
 6
 6
1.4 Khái quát v  7

 7
 7
1.4.3 Bình bát dây 8
  8
 8
 9
 10
 11
  11
CHƢƠNG 2 PHƢƠNG TIỆN VÀ PHƢƠNG PHÁP 13
viii

2.1  13
2 13
 13
 13
2.2  14
 14
 14
 tiêu theo dõi 17
 18
CHƢƠNG 3 KẾT QUẢ THẢO LUẬN 19
3.1 G 19
3.2  19
 19
 21
3.2.3   23
3.3.4 Kích  26
3.3  27
 27

 27
 28
rái 29
3.cây, t  29
3.4  30
CHƢƠNG 4 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 32
4.1  32
4.2  32
TÀI LIỆU THAM KHẢO 33
PHỤ CHƢƠNG



ix

DANH SÁCH BẢNG
Bảng
Tựa bảng
Trang
2.1
     phân   leo   

17
3.1

         T  
Xuân Hè
20
3.2
trên

          
T       Xuân
Hè
21
3.3

nhau          
Xuân Hè
22
3.4


HCT, Xuân Hè
23
3.5
 (cm) 
nhau          

24
3.6
  (cm)         
           

25
3.7
T (%) 
           
khoa NN & 
26
3.8

    trên các
           


27
3.9
 
T       
Hè
28
x

3.10
 

è
28
3.11
   
T        
Hè
29
3.12
 (kg), t  (%) 
 trên cá
 

30
3.13
 (kgf/cm

2
),  (%)  
          

31

xi

DANH SÁCH HÌNH
Hình
 hình
Trang
2.1
 tháng 3- 

13
2.3

15
2.4
Qu
16
3.1
 

26

xii

DANH SÁCH CHỮ VIẾT TẮT
NN & 
 
NSKG: Ngày sau khi gieo





 bình bát dây



1

MỞ ĐẦU

Dưa leo (Cucumis sativar L.) là loại rau ăn trái rất được ưa chuộng và được
trồng rộng rãi do có chứa nhiều loại vitamin và chất khoáng cần thiết cho con
người, dưa leo có thời gian sinh trưởng ngắn nhưng lại cho giá trị kinh tế khá cao.
Tuy nhiên, việc canh tác liên tục nhiều vụ trên cùng một diện tích, nông dân gặp
phải nhiều khó khăn mà lớn nhất là vấn đề lưu tồn mầm bệnh trong đất, đặc biệt là
bệnh héo rũ do nấm Fusarium oxysporum. Để ngăn ngừa bệnh này thì người nông
dân thường sử dụng thuốc hóa học vừa làm gia tăng chi phí sản xuất vừa không
đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Trong khi đó, ghép là một giải pháp hiệu quả
để giúp cây trồng chống chịu trước những bất lợi của môi trường. Gần đây các
nghiên cứu ghép gốc đã được áp dụng thành công và mang lại hiệu quả cao trong
việc kháng một số mầm bệnh trong đất như: ghép cà chua lên gốc cà tím để kháng
bệnh héo xanh do vi khuẩn Pseudomonas solanacearum hay ghép dưa hấu lên gốc
bầu để kháng bệnh chạy dây do nấm Fusarium oxysporum. Tuy nhiên, hiện nay

dưa leo ghép vẫn chưa được nghiên cứu nhiều để tìm ra loại gốc ghép thích hợp
với cây dưa leo giúp nông dân có thể giảm thiểu tác hại do bệnh héo rũ gây ra
nhưng vẫn đảm bảo được năng suất và phẩm chất. Chính vì vậy, đề tài “Ảnh
hƣởng của gốc ghép bí đỏ, mƣớp, bình bát dây đến sự sinh trƣởng và năng
suất của dƣa leo, vụ Xuân Hè 2012” được thực hiện nhằm mục tiêu tìm loại gốc
ghép thích hợp cho sự sinh trưởng và năng suất của dưa leo.
2


CHƢƠNG 1 LƢỢC KHẢO TÀI LIỆU
1.1 Khái quát về dƣa leo
1.1.1 Nguồn gốc
Dưa leo (hay còn gọi là dưa chuột, hoàng qua) có tên khoa học là Cucumis
sativus L., chi Cucumis, thuộc họ bầu bí dưa (Cucurbitaceae) bộ bầu bí
(Cucurbitales), phân lớp Sổ (Dilleniidae), lớp Ngọc Lan (Magnoliopsida), ngành
Ngọc Lan (Magnoliophyta). Có tên tiếng anh là Cucumber. Dưa leo là một loại rau
quan trọng và là một trong những cây trồng quan trọng nhất thuộc họ bầu bí dưa
(Lower và Edwards, 1986; trích dẫn bởi Eifediyi and Remison, 2010). Dưa leo là
loại cây được trồng phổ biến đứng hàng thứ tư ở Châu Á sau bắp cải, cà chua,
hành tây và được trồng nhiều thứ hai ở Tây Âu sau cà chua ( Eifediyi and
Remison, 2010). Đứng thứ 6 trong các loại rau được trồng nhiều trên thế giới (Mai
Thị Phương Anh và ctv., 2006). Là một trong các loại rau được canh tác lâu đời
nhất với ghi chép lịch sử có niên đại 5.000 năm (Wehner và Guner, 2004 trích dẫn
bởi Eifediyi and Remison, 2010).
Dưa leo có nguồn gốc ở Ấn Độ giữa vịnh Bengan và dãy Hymalayas cách
nay khoảng 3.000 năm, sau đó được mang đến phía Tây Châu Á, Châu Phi và
miền Nam Châu Âu (Trần Thị Ba và ctv., 1999). Dưa leo được biết ở Trung Quốc
rất sớm, được trồng ở Anh từ thế kỷ 13 và ở Tây Ban Nha thế kỷ 16 (Tạ Thu Cúc,
2005). Theo Mai Thị Phương Anh và ctv. (1996), cây dưa leo cũng được các nhà
khoa học xác nhận có nguồn gốc ở Việt Nam và tồn tại ở nước ta hàng ngàn năm

nay.
1.1.2 Phân loại
Theo Tạ Thu Cúc (2005), thì dưa leo được chia làm 3 loại là dưa leo
thường, dưa leo lưỡng tính và dưa leo hoang dại. Còn Mai Thị Phương Anh
(1996), thì dưa leo được chia làm 3 nhóm là loài phụ Đông Á (ssp. Rigidus Gab.)
loài phụ Tây Á (ssp. Graciolor Gab.) và loài dưa leo hoang dại (ssp. Agrotis Gab.,
var. hardwickii). Theo Nguyễn Văn Thắng và Trần Khắc Thi (1999), thì các giống
dưa leo được chia làm 2 nhóm: dưa leo địa phương và dưa leo nhập. Nhưng theo
Phạm Hồng Cúc và ctv. (2001), thì dưa leo được chia làm 2 nhóm là nhóm trồng
giàn, giống trồng trên đất.
1.1.3 Giá trị dinh dưỡng và công dụng
Dưa leo là loại rau ăn trái chứa hàm lượng dinh dưỡng và năng lượng thấp
nhưng có hàm lượng vitamin và khoáng chất cao. Hàm lượng protein cao nhất (0,7
mg/100 g trọng lượng tươi) trong họ bầu bí (Trần Thế Tục, 2000). Các thành phần
3

có trong 100 g trái tươi gồm 95% nước, 16% calo, 3% gluxit, 0,8% protit, 0,7%
xenlulose, 23 mg calcium, 27 mg phosphorus, 1 mg sắt, 0,03 mg vitamin B1, 5 mg
vitamin C, 0,04 mg vitamin B2 và 1 g caroten (Trần Khắc Thi và Nguyễn Công
Hoan, 2005). Nhân hạt chứa khoảng 42% dầu béo và 42% protein. Ngoài ra trái
còn chứa enzym là erepsin - enzym thủy phân protein, acid ascorbic oxydaza,
succinic và malic dehydrogen, chất thơm.
Theo các nhà Đông y, dưa leo vị ngọt, tính hàn có tác dụng thanh nhiệt, giải
khát, làm thuốc trong các trường hợp sốt nhẹ, nhiễm độc đau bụng, thống phong,
tạng khớp, bệnh sởi và nhiễm trực khuẩn E.coli. Dùng ngoài để trị ngứa, nấm
ngoài da. Rễ và lá cũng được sử dụng trị sưng đau, chữa ngộ độc. Ngoài ra dưa leo
là một sản phẩm có thể hỗ trợ giảm cân, là mỹ phẩm từ thiên nhiên. Dưa leo là một
loại cây ăn trái có khả năng xuất khẩu dưới dạng dưa muối hoặc ngâm giấm
(Dương Quang Diệu, 1984).
1.1.4 Tình hình sản xuất dưa leo

Theo Trần Khắc Thi và Trần Ngọc Hùng (2005) thì dưa leo là một trong
những cây rau quan trọng nhất, được xếp thứ tư chỉ sau cà chua, bắp cải và củ
hành. Hiện nay dưa leo được trồng khắp nơi ở các nước từ Châu Á, Châu Phi đến
63
0
vĩ Bắc (Tạ Thu Cúc, 2005). Theo số liệu thống kê của FAO năm 2012 diện tích
trồng dưa leo trên thế giới là khoảng 2 triệu hecta, năng suất đạt 31,67 tấn/ha, sản
lượng đạt 67,44 triệu tấn. Trong đó, Trung Quốc là nước có diện tích trồng và sản
lượng dưa leo cao nhất thế giới, kế đến là Iran (Phụ chương 1.1).
Cây dưa leo được trồng khắp các vùng từ Bắc đến Nam, là cây rau quan
trọng ở các vùng chuyên canh (Nguyễn Mạnh Chinh và Phạm Văn Cường, 2007).
Dưa leo được trồng tập trung chủ yếu ở Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên, Phú
Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hà Nam, một số tỉnh Duyên hải miền Trung và Đông
Nam Bộ ( Trần Khắc Thi và Nguyễn Công Hoan, 2005). Ở Đồng bằng sông Cửu
Long dưa leo được trồng rất phổ biến, đặt biệt là vùng rau Sóc Trăng (huyện Mỹ
Xuyên tập trung trong mùa mưa), An Giang (huyện Chợ Mới trồng quanh năm)
(Trần Thị Ba và ctv., 1999).
1.2 Đặc tính thực vật của dƣa leo
 Rễ: Dưa leo có bộ rễ phát triển yếu nhất so với các cây họ dưa bầu bí, rễ chỉ
phân bố ở tầng đất mặt 30-40 cm (Phạm Hồng Cúc và ctv., 1999). Theo Tạ Thu
Cúc (2005), do dưa leo có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới ẩm ướt nên hệ rễ ưa ẩm,
chịu khô hạn và ngập úng kém, bộ rễ yếu hơn rễ của các cây bí ngô, dưa hấu, dưa
thơm. Thời kì cây con khả năng chống chịu với điều kiện bất lợi kém, nếu cây bị
hạn hoặc bị úng, nồng độ chất dinh dưỡng cao, hệ rễ sẽ bị khô đen và thối. Do bộ
rễ cây dưa leo phát triển yếu nên cần làm đất kỹ hơn các cây khác trong họ bầu bí.
4

Đất nên cày bừa kỹ, nhỏ, tơi xốp, nhặt sạch cỏ dại (Trần Khắc Thi và Nguyễn
Công Hoan, 2005).
 Thân: Dưa leo thuộc thân thảo hằng niên, thân dài trung bình 1-3 m, có

nhiều tua cuốn để bám khi bò, tua cuốn màu xanh lục nhạt, mảnh, tiết diện gần
tròn, mặt trên có rãnh ở giữa. Thân và tua cuốn có lông cứng màu trắng, có lông
nhiều hay ít tùy thuộc vào giống. Thân chính thường phân nhiều nhánh nhưng
cũng có nhiều giống dưa leo hoàn toàn không phân nhánh, đặc tính phân nhánh
của dưa leo còn chịu ảnh hưởng của nhiệt độ vào ban đêm (Trần Thị Ba và ctv.,
1999). Thân trên lá mầm và lóng thân trong điều kiện ẩm độ cao có thể thành lập
những rễ bất định (Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001). Theo Nguyễn Văn Thắng và
Trần Khắc Thi (1999), chiều cao thân phụ thuộc chủ yếu vào giống, điều kiện
ngoại cảnh và kỹ thuật chăm sóc. Đường kính thân là một trong những chỉ tiêu
quan trọng để đánh giá tình hình sinh trưởng của cây, đường kính gốc thân lớn có
thể hút nước và dinh dưỡng mạnh, góp phần gia tăng năng suất và phẩm chất trái.
Đối với những giống trung bình và giống muộn đường kính đạt gần 1 cm là cây
sinh trưởng tốt (Tạ Thu Cúc, 2005).
 Lá: Hai lá mầm hình trứng, là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá và dự đoán
tình hình sinh trưởng của cây (Tạ Thu Cúc, 2005). Dưa leo có lá thật dạng lá đơn,
mọc cách trên thân, lá màu xanh lục đậm ở mặt trên, nhạt ở mặt dưới, lá thật có 5
cánh, có dạng lá tròn hoặc lục giác, rìa lá nguyên hay có răng cưa, trên lá có lông
cứng, ngắn, màu sắc lá thay đổi. Số lá nhiều hay ít ảnh hưởng đến sự sinh trưởng
và phát triển của các giống, giúp các giống cho năng suất và phẩm chất trái cao
(Phạm Thị Minh Tâm, 2000). Số lá trên thân chính nhiều hay ít có ý nghĩa quan
trọng trong quá trình quang hợp tạo vật chất nuôi trái, ảnh hưởng đến năng suất
dưa leo (Trần Thị Ba và ctv., 1999).
 Hoa: Đơn tính đồng chu hay biệt chu, đôi khi cũng có hoa lưỡng tính. Hoa
cái mọc ở nách lá thành đôi hay nằm đơn độc, hoa đực mọc thành cụm 5-7 hoa
(Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001). Hoa có màu vàng, thụ phấn nhờ côn trùng, bầu
noãn của hoa cái phát triển rất nhanh ngay trước khi nở (Phạm Hồng Cúc và ctv.,
1999). Các giống dưa leo ở Đồng bằng sông Cửu Long thường ra hoa sớm, bắt đầu
ở nách lá thứ 4 và thứ 5 trên dây chính, sau đó hoa sẽ nở liên tục trên thân chính và
nhánh (Trần Thị Ba và ctv., 1999). Theo Phạm Hồng Cúc và ctv. (2001), trong
điều kiện ngày dài, nhiệt độ cao và các điều kiện bất lợi khác làm cho cây có nhiều

hoa đực hơn là hoa cái, ngoài ra tỉa nhánh, sử dụng chất kích thích sinh trưởng và
chế độ phân bón có ảnh hưởng đến sự biến đổi giới tính của cây. Theo Tạ Thu Cúc
(2005), sự xuất hiện của hoa cái sớm hay muộn phụ thuộc vào nhiệt độ, chế độ
chiếu sáng, chất dinh dưỡng và nồng độ CO
2
.
5

 Trái: Lúc còn non có gai xù xì, khi trái lớn gai từ từ mất đi, trái có màu
xanh đậm đến xanh nhạt, đôi khi trên vỏ có các đường vân (Nguyễn Mạnh Chinh
và Phạm Anh Cường, 2007), trái tăng trưởng nhanh chậm tùy giống, có thể thu
hoạch từ 8-10 ngày sau khi hoa nở, phẩm chất trái phụ thuộc vào độ chặt của thịt
trái, chiều dày vỏ và thịt trái, hương vị trái… (Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001).
 Hạt: Hình bầu dục thuôn, dẹp, 2 đầu tròn, dẹp, hạt có màu trắng ngà, dài
0,8-1,2 cm. Trọng lượng 1000 hạt từ 20-30g, trung bình có từ 200-500 hạt trên trái
(Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001).
1.3 Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh
1.3.1 Nhiệt độ
Dưa leo thích nghi với điều kiện khí hậu nóng ẩm. Nhiệt độ tối thích cho sự
tăng trưởng là 30
o
C về ban ngày và ban đêm là 18-21
o
C, hạt có thể nảy mầm ở
nhiệt độ 12-13
o
C, nhiệt độ thích hợp cho sinh trưởng, phát triển của dưa leo là 25-
30
o
C (Nguyễn Xuân Giao, 2012). Nhiệt độ cao hơn làm cây ngừng sinh trưởng và

nếu kéo dài nhiệt độ 35-40
o
C cây sẽ chết. Ngược lại, dưa leo chịu nhiệt độ thấp rất
kém, nhiệt độ thấp hạt không nảy mầm, cây con kém phát triển và có thể làm chết
cây con do rễ cây không hút được nước từ đất. Ở nhiệt độ thích hợp, cây ra hoa cái
ở ngày thứ 26 sau khi nảy mầm. Nhiệt độ càng thấp, thời gian này càng kéo dài.
Tổng tích ôn từ lúc hạt nảy mầm đến thu trái đầu ở các giống địa phương là 900
o
C,
đến hết thu hoạch là 1650
o
C (Mai Thị Phương Anh, 1996). Dưa leo yêu cầu khí
hậu ấm áp và khô ráo để sản xuất lớn, rất mẫn cảm với sương giá đặc biệt là nhiệt
độ thấp khi có tuyết (Bàn Minh Đoàn, 2005).
1.3.2 Ánh sáng
Dưa leo cũng giống như các cây khác trong họ bầu bí ưa ánh sáng ngày
ngắn. Cây thích hợp cho sinh trưởng và phát dục ở độ dài chiếu sáng là 10-12
giờ/ngày (Mai Thị Phương Anh, 1996; Tạ Thu Cúc, 2005). Cường độ ánh sáng
thích hợp cho dưa leo trong phạm vi 15.000-17.000 lux (Mai Thị Phương Anh,
1996). Ánh sáng nhiều làm trái lớn nhanh, mập, chất lượng tốt, có nhiều lá và sai
trái (Nguyễn Xuân Giao, 2012). Ánh sáng yếu và thiếu sẽ làm cho cây sinh trưởng
phát triển kém, ra hoa muộn, màu sắc hoa nhạt vàng úa, hoa dễ bị rụng (Bàn Minh
Đoàn, 2005). Vùng Đồng bằng sông Cửu Long dưa leo dễ dàng ra hoa trái quanh
năm (Trần Thị Ba và ctv,. 1999).
1.3.3 Ẩm độ
Yêu cầu ẩm độ về đất của dưa leo rất lớn 85-95% đứng đầu trong họ bầu bí
nhất là thời kỳ phát triển trái (Trần Thị Ba và ctv,. 1999). Độ ẩm không khí 90-
95%. Cây dưa leo rất yếu chịu hạn. Thiếu nước cây không những sinh trưởng kém
6

mà còn tích lũy lượng cucurbitanxina là chất gây đắng trong trái (Tạ Thị Thu Cúc,
1979). Thời kì cây ra hoa, tạo trái yêu cầu lượng nước cao nhất (Mai Thị Phương
Anh, 1996). Đất khô hạn, hạt mọc chậm, thân lá sinh trưởng kém. Thiếu nước
nghiêm trọng sẽ xuất hiện trái dị hình, trái bị đắng, cây bị nhiễm virus (Tạ Thu
Cúc, 2005).
1.3.4 Đất và dinh dưỡng
Đất trồng dưa leo có yêu cầu nghiêm khắc do bộ rễ kém phát triển, sức hấp
thụ của rễ lại yếu nên dưa leo yêu cầu nghiêm khắc về đất trồng hơn các cây khác
trong họ bầu bí dưa. Đất trồng thích hợp là đất có thành phần cơ giới nhẹ như đất
cát pha, đất thịch nhẹ có nhiều chất hữu cơ, độ pH thích ứng: 5,5-6,5 (Mai Thị
Phương Anh, 1996; Tạ Thu Cúc, 2005). Về dinh dưỡng dưa leo yêu cầu không
nhiều, việc cung cấp dinh dưỡng đầy đủ có lợi cho sự ra hoa cái nhưng việc bón
nhiều đạm sẽ làm cho cây tăng trưởng nhanh và ra nhiều hoa đực, giai đoạn đầu
dưa leo hấp thụ manh đạm, khi phân nhánh và kết trái thì cây mới hấp thụ mạnh
kali (Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001).
1.3.5 Đặc điểm sinh trưởng
Thời kì nảy mầm: Theo Trần Thị Ba và ctv. (1999), trên cây rau họ bầu bí
nói chung thời kì này bắt đầu từ khi gieo hạt đến khi có hai lá mầm, khả năng mọc
mầm mạnh khi nhiệt độ thích hợp 25-30
o
C.
Thời kì cây con: Từ khi cây có hai lá mầm đến 4-5 lá thật. Trong thời kì
này thân, lá tăng trưởng chậm, lóng ngắn, lá nhỏ, chưa phân cành, rễ phát triển
tương đối nhanh về chiều sâu và rộng, rễ phụ mạnh, cần vun gốc, bón thúc, tưới
nuóc giữ ẩm để kích thích ra rễ (Trần Thị Ba và ctv., 1999). Ởgiai đoạn này hai lá
mầm phát triển rất nhanh, có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của cây (Tạ Thu Cúc,
2005).
Thời kì tăng trưởng: Từ khi cây 4-5 lá đến khi ra hoa. Ở thời kì này thân lá
sinh trưởng mạnh thể hiện qua các chỉ tiêu số lá và diện tích lá tăng, chiều dài và
đường kính thân tăng vượt trội so với thời kì cây con. Theo Tạ Thu Cúc (2005),

hoa đực nhiều, có hoa cái đầu tiên, bộ rể sinh trưởng nhanh hơn thân lá nên xảy ra
hiện tượng lốp (sinh trưởng mất cân đối, thân lá nhiều, hoa cái ít).
Thời kì ra hoa, kết trái: Ra hoa, đậu trái tập trung, thân, lá, rễ phát triển tối
đa. Thân vượt hơn rễ và cho lứa trái đầu, do đó yêu cầu nước và dinh dưỡng nhất
(Trần Thị Ba và ctv., 1999). Bên cạnh đó, thân lá sinh trưởng mạnh, thân chuyển
sang dạng bò, các nhánh cấp 1 cấp 2 và tua cuốn được hình thành liên tục, cây
nhanh chống chiếm diện tích dinh dưỡng (Tạ Thu Cúc, 2005).
7

Thời kì già cổi: Trái tập trung đến cây tàn, sinh trưởng thân lá giảm nhanh;
hoa, trái ít, dị dạng nhiều, năng suất và chất lượng giảm đi rõ rệt (Trần Thị Ba và
ctv., 1999).
1.4 Khái quát về gốc ghép
1.4.1 Bí đỏ
Bí đỏ có tên khoa học là Cucurbita moschata thuộc họ Cucurbitaceae có
nguồn gốc Trung Mỹ, gồm 25 loài (Phạm Hồng Cúc và ctv., 2001). Trong đó, có 5
loài là cây trồng, ở Việt Nam có 3 loài được trồng là: bí đỏ, bí rợ (Cucurbita
maxima Duch. Ex Lamk); bí ngô, bí thơm (C. moschata Duch. Ex Lamk); và một
loài nữa cũng được gọi là bí ngô (C. pepo L) (Đỗ Huy Bích và ctv., 2004).
Bí đỏ còn có tên gọi khác là bí rợ, là cây thân thảo sống một năm. Thân bò
hoặc leo, dài 4-5 m, có nhiều tua cuốn, phân nhánh mạnh. Các đốt thân có khả
năng ra rễ bất định. Hệ rễ phát triển mạnh, rễ chính ăn sâu và rễ phụ lan rộng nên
khả năng chịu hạn tốt. Lá đơn, mọc nách, cuống dài. Phiến lá rộng, chia thùy, có
nhiều lông cứng nhọn nên mặt lá rất nhám, lá già có màu lóm đốm trắng. Hoa đơn
tính cùng cây, cánh hoa lớn, màu vàng, thụ phấn chủ yếu nhờ côn trùng. Quả tròn
hoặc dài tùy giống, cuống dài (Nguyễn Mạnh Chinh và Phạm Anh Cường, 2007).
Hạt màu trắng sáng dạng trứng, dài 7-15 mm, rộng 8-9 mm, dày 2 mm (Võ Văn
Chi, 2003). Một trái bí đỏ có rất nhiều hạt, hạt dễ nảy mầm nên khả năng nhân
giống cao. Người ta thường lấy hạt của trái bí già, rửa sạch rồi phơi khô và bảo
quản khi gieo (Đỗ Huy Bích và ctv., 2004).

Bí đỏ là loại rau tương đối bổ dưỡng, gồm nhiều loại axid amin quan trọng
(như leucin, tyrosin, peporesin), các chất khoáng và vitamin (như các vitamin A,
B, C…). Ngoài làm thực phẩm, bí đỏ trong y học còn có tác dụng giải nhiệt, chống
suy nhượt, đau đầu, mất ngủ,… Hạt bí đỏ có tác dụng tẩy giun sán.
1.4.2 Mướp
Theo Nguyễn Xuân Giao (2012), mướp có tên khoa học là Luffa cylindrical
L. thuộc học bầu bí Cucurbitaceae, thuộc chi mướp Luffa. Mướp có hai loài là
Acutangula L. và Aegyptiaca L. Mướp có nguồn gốc Châu Phi hay Châu Á, ngày
nay mướp được trồng rộng rải ở các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới trên thế giới.
Mướp là cây thảo dạng dây leo. Thân có gốc cạnh, màu lục nhạt. Lá to,
đường kính từ 15-25 cm. Phiến lá chia thùy hình 3 cạnh hay hình mác. Mép lá có
răng cưa. Cuống lá dài 10-12 cm. Mặt lá nhám, tua cuốn phân nhánh. Mướp có
nhiều hoa, hoa có màu vàng, hoa đực mọc thành chùm, hoa cái mọc đơn độc. Quả
hình thoi hay hình trụ, dài 25-100cm, có khi dài hơn. Quả mướp có màu lục nhạt,
8

trên vỏ mướp có những đường màu đen chạy dọc theo chiều dài quả. Hạt mướp rất
nhiều, có màu nâu nhạt dài 12mm, rộng 8-9 mm hơi có rìa.
Trong quả mướp có chất saponin, chất nhầy, xylin, chất béo protein,
vitamin B và C, muối nitrat. Trong nhân hạt có 41-45% chất dầu. Theo đông y thì
quả mướp có vị ngoạt, tính bình, thanh nhiệt, trừ thấp, lợi tiểu, tiêu đờm, mát gan,
giải độc, thông kinh mạch.
1.4.3 Bình bát dây
Bình bát dây còn được gọi là Mảnh bát hay Hoa bát (Coccinia grandis L.)
Voigt, Coccinia cordifola L. Cogn, thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae) được biết từ
châu Phi tới châu Á bao gồm Ấn Độ, Philippines, Trung Quốc, Indonesia,
Malaysia, Thái Lan, Việt Nam, phía đông Papua, New Guinea và vùng lãnh thổ
phía Bắc nước Úc (Pier, 2011). Bình bát dây được ghi nhận lần đầu tiên tại quần
đảo Thái Bình Dương ở Fiji vào năm 1940 (Wistler, 1994). Ở Việt Nam, cây mọc
hoang dại ở vùng núi, trên nương rẫy, bờ suối, bờ rào, lùm bụi từ vùng thấp đến

vùng cao tới 1500 m, có thể thu hái các bộ phận quanh năm (Võ Văn Chi, 2003).
Bình bát dây là cây có dạng dây leo đa niên, tua cuốn đơn. Rễ khỏe có củ
nên cây sinh trưởng mạnh hơn các cây thuộc họ bầu bí khác. Cây tăng trưởng
nhanh, chiều dài thân chính có thể lên đến vài mét (Csurhes Steve, 2008). Lá hình
5 cạnh, có răng, rộng 5-8 cm, hình tim ở gốc, rất nhẵn, chia 5 thùy hình tam giác,
có mũi nhọn cứng, lá được bố trid xen kẽ dọc theo thân. Hoa đục và hoa cái giống
nhau, mọc đơn đọc hay đôi khi có hai cái mọc ở nách lá,có cuống dài 2 cm, ra hoa
kết trái gần như quanh năm. Trái hình trứng ngược hay thuôn, dài 5 cm, rộng 2,5
cm. khi chín có màu đỏ, thịt trái đỏ và có nhiều hạt.
Lá non và trái của bình bát dây được dùng làm rau ăn (Võ Văn Chi, 2003).
Ở Campuchia người ta dùng dịch chiết từ thân cây để trị bệnh đau giác mạc. Còn ở
Ấn Độ người ta dùng dịch lá và rễ bình bát dây trị bệnh đái đường, cả cây dùng
làm thuốc trị bệnh lậu. Ở Inđônêsia dung làm thuốc trị bệnh đậu mùa, đau dạ dày
và ruột. Theo Lê Trần Đức (1997), thì dùng rễ và củ sắc uống để trị giun sán, lấy
thân dây nấu nước tắm trị ghẻ.
1.5 Khái quát về ghép và một số kết quả nghiên cứu về bầu bí dƣa ghép
1.5.1 Khái niệm về ghép
Ghép là một phương pháp nhân giống vô tính được thực hiện bằng cách
đem gắn một phần của cây giống (gọi là cành ghép) sang một cây khác (gọi là gốc
ghép), thông qua việc áp sát mô phân sinh ngang (tượng tầng) để tạo nên một cây
mới (sống cộng sinh) giữ được những đặc tính di truyền của cây giống ban đầu và
những đặc tính chống chịu quý của gốc ghép (Phạm Văn Côn, 2007). Cơ chế của
9

ghép cây có thể được hiểu như sau: đầu tiên là sự kết hợp giữa phần tượng tầng
gốc ghép và ngọn ghép, sự đáp ứng của vết thương, sự thành lập cầu callus và cuối
cùng là sự sửa chữa vết thương (Nguyễn Bảo Toàn, 2007). Sau khi áp sát hai phần
tượng tầng của gốc ghép và ngọn ghép lại với nhau thì trước tiên những tế bào bị
thương tổn thương của hai mặt cắt hình thành lớp ngăn cách màu nâu, sau đó các
tế bào nhu mô dưới lớp ngăn cách này phân chia rất nhanh hình thành mô liên hợp

giữa gốc và ngọn ghép, đồng tời lớp ngăn cách dần dần biến mất. Các tế bào mới
sản sinh ở mô liên hợp liên hệ với nhau bằng những đường ống qua vách tế bào,
các chất nguyên sinh đồng hóa lẫn nhau, do đó chất dinh dưỡng của gốc ghép
chuyển lên ngọn ghép và ngược lại chất dinh dưỡng từ ngọn ghép cũng được
chuyển về gốc ghép. Những tế bào mới sinh của gốc ghép tương ứng với mạch dẫn
của ngọn ghép phân hóa thành mô tế bào mạch dẫn, cứ như thế các tế bào của gốc
và ngọn ghép có mối liên hệ tương ứng với nhau và hình thành một cơ thế sống
cộng sinh (Phạm Văn Côn, 2007).
Ghép rau là một thực hành phổ biến ở Châu Á và Châu Âu. Ban đầu nó
được giới thiệu để chống bệnh héo rũ do nấm Fusarium trên dưa hấu, châu Âu bắt
đầu thông qua ghép như một phần của một tích hợp cách tiếp cận để thay thế
methyl bromide, và ghép bây giờ là sử dụng rộng rãi ở các nước (King, 2008).
Theo Echebarria (2001), ghép không ảnh hưởng đến chất lượng, hương vị, kích
thước và hình dạng của trái. Cây ghép có đường kính gốc lớn hơn, hệ thống rễ lớn
hơn và năng suất cao hơn so với các cây không ghép (Nina Kacjan Marsic and
Marijana Jakse, 2010). Gốc ghép và ngọn ghép có thể ảnh hưởng với nhau theo
nhiều cách. Gốc ghép ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của ngọn ghép, đến sự ra hoa
kết trái của cây ghép, đến khả năng chống chịu của cây ghép như chịu hạn, chịu
úng, chịu rét, kháng bệnh, mức độ sinh trưởng của thân ngọn ghép có mối tương
quan thuận đến sự phát triển gốc ghép. Tuy nhiên ảnh hưởng của ngọn ghép lên
gốc ghép ít được thể hiện rõ rệt (Lâm Ngọc Phương, 2006).
1.5.2 Mối quan hệ giữa gốc và ngọn ghép
Theo Phạm Văn Côn (2007), gốc và ngọn có kết hợp chặt chẽ hay không là
do sức tiếp hợp và mối liên hệ dẫn truyền của chúng quyết định, gốc và ngọn hình
thành lớp tiếp hợp càng chặt chẽ, chất dinh dưỡng càng đầy đủ thì sự kết hợp càng
được củng cố, sự trao đổi chất dinh dưỡng của gốc và ngọn càng dễ dàng. Vì vậy,
trong khi ghép cần phải chú ý làm cho cành ghép thật áp sát với gốc ghép trong
một thời gian nhất định. Cành ghép chịu ảnh hưởng của gốc ghép về một số mặt
như: tuổi thọ dài hay ngắn, phân hóa mầm hoa sớm hay muộn, thế sinh trưởng
mạnh hay yếu, tính chống chịu cao hay thấp,… nhưng không làm thay đổi bản

chất di truyền của cây làm ngọn ghép. Gốc càng khỏe, càng thich nghi với điều
10

kiện khí hậu, đất đai của địa phương thì cây ghép sinh trưởng càng tốt, tuổi thọ
càng dài.
Theo Trần Thế Tục (2000), trong quá trình ghép tượng tầng của gốc ghép
và ngọn ghép tiếp xúc với nhau, nhờ sự hoạt động và tái sinh của tượng tầng mà
gốc ghép và ngọn ghép gắn liền nhau. Sau khi được gắn liền các mô mềm chổ tiếp
xúc giữa gốc ghép và ngọn ghép do tượng tầng sinh ra phân hóa thành các hệ
thống mạch dẫn, do đó nhựa nguyên và nhựa luyện giữa gốc ghép và ngọn ghép
lưu thông nhau được.
Mối quan hệ giữa gốc ghép và ngọn ghép được thể hiện ở sức tiếp hợp của
chúng. Thông thường sức tiệp hợp giữa gốc ghép và ngọn ghép được đánh giá
bằng tỉ số tiếp hợp T (Phạm Văn Côn, 2007).
T=đường kính gốc ghép/ đường kính ngọn ghép
T=1: Cây sinh trưởng phát triển bình thường do thế sinh trưởng của gốc
ngọn ghép tương đương thế sinh trưởng của gốc ghép.
T>1: Cây ghép có hiện tượng chân voi (gốc lớn hơn thân), cây ghép vẫn
sinh trưởng bình thường, tuy nhiên T càng gần 1 thì tốt hơn là T càng xa 1. T càng
xa 1, thế sinh trưởng của ngọn ghép yếu hơn gốc ghép, biểu hiện là cây ghép hơi
cằn cỏi, lá hơi vàng, phần gốc ghép vỏ nứt nhiều.
T<1: Cây ghép có hiện tượng chân hương (gốc nhỏ hơn thân). Thế sinh
trưởng của ngọn mạnh hơn gốc. Phần ngọn bị nứt vỏ nhiều hơn phần gốc, cây
ghép sinh trưởng kém dần, tuổi thọ ngắn.
1.5.3 Ưu điểm và hạn chế của phương pháp ghép
 Ưu điểm: Ghép dưa là biện pháp hữu hiệu và kinh tế nhất để có thể trồng
dưa liên tục nhiều năm mà cây con không bị héo rũ do nấm Fusarium sp tấn công
(Phạm Hồng Cúc, 2001). Theo Oda (1995) thì cây dưa leo ghép sẽ giảm tác nhân
gây bệnh từ đất, gia tăng tính chống chịu với nhiệt độ cao quá hoặc thấp quá,
chống chịu với độ mặn hoặc úng nước, tăng cường sức sống cho cây, tăng năng

suất và làm tăng hiệu quả kinh tế. Hơn nữa, cây ghép giữ được những đặc tính của
giống muốn nhân, tăng hấp thu nước và dinh dưỡng, rút ngắn thời gian chọn
giống, chống lại những bất lợi của môi trường (Lê Thị Thủy, 2000). Theo kết quả
nghiên cứu của Lê Trọng Nguyễn (2008), trồng dưa hấu ghép bầu Nhật 3, bầu
Nhật 2, bầu Nhật 1 và bầu địa phương tại Hậu Giang đều cho năng suất trái thương
phẩm cao nhất, khác biệt ý nghĩa thống kê so với nghiệm thức đối chứng (trồng
dưa hấu không ghép).
 Hạn chế: Giá thành cây ghép cao hơn so với cây không ghép và thời gian
sinh trưởng của cây ghép lâu hơn cây trồng trực tiếp từ 1-2 tuần (Trần Thị Ba,