Dự án: nâng cao sức khỏe cho trẻ lang thang địa bàn thành phố Hà Nội.

Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
LỜI MỞ ĐẦU
Trẻ đường phố hiện đang là một vấn đề xã hội bức xúc của Việt Nam nói
chung và của Hà Nội nói riêng. Trẻ đường phố đôi khi người ta còn gọi là trẻ
bụi đời. Những nguyên nhân nào đã khiến những trẻ này bỏ học và lang thang
trên đường phố là một vấn đề cần phải phân tích sâu hơn và cụ thể hơn. Những
nguyên nhân như gia đình quá nghèo, cha mẹ ly dị … có thể coi là nguyên
nhân chung của trẻ đường phố ở các nước đang phát triển, nhưng cũng còn
những nguyên nhân cá biệt khác cho trẻ đường phố ở Hà Nội.
Hà Nội – một thành phố đang thay da đổi thịt hàng ngày, hiện đang có
nhiều cơ hội và nhu cầu về việc làm mới như giúp việc nhà, đánh giày, bán
hàng rong cho dân cư trong thành phố và khách du lịch, và những công việc
này thì rất ít người dân thành phố tham gia. Đáp ứng nhu cầu này và mong
muốn có thêm thu nhập đã khuyến khích nhiều lao động ở nông thôn ra thành
phố làm việc. Kiếm sống trên đường phố đôi khi nguy hiểm và mệt nhọc hơn
việc cấy cày ở nông thôn, nhưng làm việc trên thành phố lại đem lại nguồn thu
nhập cao hơn. Những người dân nông thôn vẫn ra thành phố làm ăn mặc dù họ
phải sống xa quê hương, xa gia đình.
Cùng với sự phát triển kinh tế của đất nước, cuộc sống nông thôn Việt
Nam cũng có những thay đổi đáng kể, trong đó có cả thay đổi tích cực và tiêu
cực. Đất trồng trọt tính theo đầu người cho nông dân ngày càng giảm do áp lực
từ việc gia tăng dân số và việc thay đổi mục đích sử dụng của đất canh tác.
Điều này tạo ra một lượng lao động dư thừa ở nông thôn. Đây chính là lực đẩy
cho nguồn di cư từ nông thôn ra thành phố của cả trẻ em và người lớn.
Trẻ lang thang trên đường phố do rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Có
thể lang thang nhằm tìm lối thoát cho những bất hạnh và bạo hành trong gia
đình, hoặc kiếm tiền góp phần đem lại thu nhập cho gia đình, giết thời gian
_______________________________________________________________________
1

Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
hoặc đơn thuần chỉ là giải trí. Những trẻ làm việc và sống trên đường phố
thường có rất ít kiến thức về quyền trẻ em cũng như không nhận biết được về
rất nhiều rủi ro của cuộc sống đô thị khi không có sự hướng dẫn của người lớn.
Chúng phải chịu áp lực căng thẳng từ việc kiếm sống hàng ngày. Sức khỏe
không được bảo đảm, một số trẻ uống rượu hoặc ma túy để quên đi những căng
thẳng và những rủi ro mà chúng gặp phải.
Một vấn đề đặt ra hiện nay là phải có một hành động cụ thể, thiết thực
nhằm tư vấn để trẻ tự nâng cao kỹ năng bảo vệ sức khỏe của mình.
_______________________________________________________________________
2
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
I. Cơ sở đề xuất dự án:
1. Thực trạng, tình hình, hạn chế và nguyên nhân:
1.1. Một số định nghĩa ban đầu về trẻ em lang thang:
Theo MOLISA, trẻ em đường phố là một trong mười nhóm trẻ có hoàn
cảnh đặc biệt. Trẻ em lang thang là trẻ em rời bỏ gia đình, tự kiếm sống và nơi
cư trú không ổn định, hoặc là trẻ em cùng với gia đình đi lang thang (Luật Bảo
vệ, Chăm sóc và Giáo dục trẻ em, Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa
Việt Nam khóa XI thông qua, kỳ họp lần thứ 5 thông qua ngày 15 tháng 6 năm
2004: trang 2). Theo định nghĩa, tổng số trẻ em lang thang trên cả nước ước
tính khoảng 19,000 em trong năm 2003, trong đó các em lang thang ở Hà Nội
chiếm khoảng 1,500 em.
Theo tổ chức Terre des hommes, trẻ em đường phố được định nghĩa là
những trẻ “dưới 18 tuổi, kiếm tiền bằng những nghề không ổn định ngoài
đường phố như xin ăn, lượm rác, bán hàng rong, phu khuân vác, đánh giầy,

móc túi, ăn cắp vặt và thuộc bất cứ nhóm nào trong các nhóm sau”:
Cách phân loại của tổ chức Terre des hommes
Nhóm Định nghĩa nhóm
A Trẻ em bỏ nhà đi hoặc vô gia cư
A1: Ngủ ngoài đưòng
A2: Không ngủ ngoài đường
B Trẻ em ngủ ngoài đường với gia đình hoặc người bảo hộ
C Trẻ em sống ở nhà nhưng làm việc trong những môi trường
“nguy hiểm”
D Lao động trẻ em nhập cư làm nghề không ổn định
D1: Ngủ ngoài đường
D2: Không ngủ ngoài đường
_______________________________________________________________________
3
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
Ghi chú:”nguy hiểm” có nghĩa là trẻ phải làm việc ở một trong những
điều kiện sau (1)làm việc ban đêm;(2) làm công việc không thường xuyên mại
dâm hay ma cô;(3) ăn xin;(4)sử dụng hoặc bán ma tuý.
1.2. Thực trạng, tình hình và hạn chế:
Đến năm 2003, tổng số trẻ em lang thang ở Hà Nội khoảng 1500 nhưng
thực chất vấn đề trẻ lang thang vẫn gây nhiều bức xúc. Phần lớn trẻ em đường
phố đến từ các vùng nông thôn, hiếm có trường hợp đến từ các thành phố.
Thực tế trẻ lang thang ở Hà Nội là đến từ các tỉnh phía Bắc, trong đó chủ yếu là
đến từ Thanh Hóa. Đây là một tỉnh nghèo ven biển, nằm về phía Bắc của Hà
Nội.
Các công việc chủ yếu trẻ lang thang trên đường phố Hà Nội thường làm
là nhặt phế liệu, đánh giầy, bán hàng rong, xin ăn, bán xổ số và kết quả xổ số,
thậm chí là móc túi và ăn cắp vặt ở chợ. Các em nam thường làm các công việc

như đánh giầy, bán vé số, móc túi và ăn cắp vặt ở chợ, trong khi đó các em nữ
thường bán vé số và bán dạo trên đường phố. Những em còn nhỏ tuổi thường
đi ăn xin hay nhặt phế liệu vì không đủ sức lao động để làm các công việc khác
nặng hơn như khuân vác. Với trẻ em lớn tuổi hơn, sau khi tích lũy được một số
kinh nghiệm, chúng thường làm các công việc như bán dạo trên phố và rất
nhiều em làm cùng lúc nhiều công việc.
Với các công việc như thế, trẻ dễ bị mắc các bệnh cảm cúm, viêm xoang,
các bệnh về phổi, đường ruột, bệnh ngoài da, nguy cơ nhiễm trùng uốn ván
cao. Đa số trẻ có triệu chứng về các bệnh tâm lý như trẻ trở nên chai lỳ, khó
bảo. Trẻ có nguy cơ cao bị bạo hành trong quá trình làm việc. Do đó cũng dẫn
đến nguy cơ tổn hại về sức khỏe và tâm lý. Một số trẻ em dễ bị lôi kéo vào các
tệ nạn xã hội như nghiện hút, cờ bạc, tham gia các nhóm du côn…, các trẻ nữ
dễ bị xâm hại tình dục.
_______________________________________________________________________
4
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
1.3 Những nguyên nhân:
Những nguyên nhân khiến trẻ còn đang trong tuổi đi học phải bỏ học đi
lang thang kiếm sống trên đường phố có thể được phân chia ra làm 3 nhóm
chính sau đây: Gia đình tan vỡ, nhận thức sai lệch và di cư vì mục đích kinh
tế. Các nguyên nhân trên luôn có những tác động qua lại và liên quan chằt chẽ
với nhau.
Nhóm 1:Gia đình tan vỡ
Nhóm này bao gồm các trẻ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn như bị mồ
côi, bị bỏ rơi, cha mẹ li dị hoặc mất, hoặc những trẻ là nạn nhân của bạo hành
trong gia đình, lạm dụng tình dục và những nguyên nhân tương tự khác. Những
trẻ mồ côi, gia đình tan vỡ, bị bỏ rơi không được chăm sóc sẽ phải trải qua một
cú sốc tinh thần lớn. Bị bỏ lai cho ông bà hoặc họ hàng chăm sóc hộ, những

đứa trẻ này rất dễ bị chán nản, không muốn đi học và dễ bị bạn bè xấu lôi kéo.
Những thương tổn tâm lí đặc biệt nghiêm trọng nếu trẻ bị mất một hoặc cả hai
bố mẹ khi trẻ còn nhỏ.
Bạo hành trong gia đình cũng là một vấn đề nhức nhối thu hút được nhiều
sự quan tâm, đây cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến trẻ bỏ nhà
đi lang thang. Bạo hành trong gia đình tồn tại ở nhiều hình thức khác nhau bao
gồm bạo hành về thể xác như đánh đập đến những bạo hành về tinh thần như
chửi mắng, doạ nạt , gây gổ. Nhiều trẻ lang thang bỏ nhà ra đi vì chúng không
thể chịu được những bạo hành trong gia đình tác động và gây ra những tổn
thương cho chúng. Phổ biến là các hình thức bạo hành trong các trường hợp
phổ biến bị bố say rượu đánh đập hoặc bị chửi mắng thậm tệ nếu trẻ làm sai
một việc gì đó. Phần lớn trẻ bỏ nhà ra đi vì nguyên nhân bạo hành trong gia
đình đều phải chịu những tổn thương về tâm lí và tình cảm rất nặng nề.
Nhóm 2:Nhận thức sai lệch
_______________________________________________________________________
5
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
Đó là trường hợp trẻ lang thang xuất thân từ những gia đình không quá
khó khăn về kinh tế nhưng gia đình vẫn muốn các em lên thành phố để làm
thêm gửi tiền về cho gia đình. Hoặc có một số trường hợp các em muốn tự rời
bỏ cuộc sống chung cùng gia đình để ra thành phố kiếm sống. Những trẻ lang
thang như vậy được xếp vào nhóm do những sai lệch trong nhận thức.
Một số trẻ bỏ nhà đi do bạn bè xấu lôi kéo hoặc trẻ muốn được sống tự do
thoải mái mà không phải đi học. Đối với các trẻ thuộc nhóm 2, kiếm tiền không
phải là động cơ chủ yếu. Dần dà các em sẽ không thể cưỡng lại được sự xa ngã
vào các tệ nạn xã hội như mại dâm, ma tuý và phạm pháp vị thành niên.
Tuy nhiên, những sai lệch trong nhận thức thường xuất phát từ phía cha
mẹ các em nhóm này. Một số cha mẹ nghĩ rằng tiền các em gửi về còn quan

trọng hơn cả việc học của các em. Bằng cách ngăn chặn không cho con cái đi
học và bắt chúng phải làm những công việc nặng nhọc trong gia đình, những
bậc cha mẹ này chính là những cản trở tiêu cực đối với sự phát triển của trẻ.
Hiện nay có nhiều trường hợp cha mẹ đánh đổi cả tương lai của con cái để mua
cho được những đồ đạc vật dụng trong nhà, thậm chí là mua nhà mới. Vì vậy,
khi cuộc sống càng được cải thiện hơn thì những trẻ em đường phố thuộc nhóm
2 cũng ngày càng gia tăng.
Nhóm 3: Nguồn lao động di cư vì mục đích kinh tế
Trẻ thuộc nhóm 3 là những em có hoàn cảnh gia đình nghèo đói di cư ra
thành phố để kiếm sống. Ở đây nguyên nhân chính của việc di cư là vì mục
đich kinh tế. Đặc điểm của nhóm 3 là cha mẹ của các em không muốn các em
phải bỏ học để kiếm sống trên đường phố, mà các em buộc phải trở thành trẻ
đường phố vì với hoàn cảnh sống hiện tại các em không còn sự lựa chọn nào
khác. Những em thuộc nhóm 3 thường vẫn muốn được đi học tiếp. Yếu tố quan
trọng để có thể xác định được trẻ em ở nhóm 3 này không phải là trẻ còn bố
_______________________________________________________________________
6
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
mẹ, hoặc bố hoặc mẹ hay không mà là liệu gia đình các em có quan tâm và tính
đến tương lai của con cái họ hay không. Nếu trẻ được yêu thương và chăm sóc
đầy đủ, thì cho dù nếu trẻ có bị mồ côi cha hoặc mẹ, hoặc cả cha lẫn mẹ, hoặc
được ông bà nuôi nấng thì chúng vẫn giữ được ý thức về tầm quan trọng của
giáo dục đối với tương lai của mình.
Nghèo đói là một nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trẻ lang thang
đường phố. Do gia đình nghèo mà trẻ không được đi học và vui chơi, thiếu sự
quan tâm chăm sóc của người lớn, và phải lao động hàng giờ đồng hồ trong
môi trường không tốt cho sự phát triển của trẻ.
∗

Đề xuất cách phân loại trẻ theo điều kiện và hoàn cảnh hiện tại
Mỗi một trẻ đường phố lại mang một số phận và hoàn cảnh khác nhau.
Ngoài những nguyên nhân ban đầu khiến trẻ trở thành trẻ đường phố cũng như
công việc và môi trường làm việc của các em rất khác biệt. Vì vậy, việc phân
biệt một cách rõ ràng hoàn cảnh hiện tại của các em la rất cần thiết vì tùy thuộc
từng hoàn cảnh và những điều kiện khác nhau mà các em cần có những sự hỗ
trợ và giúp đỡ khác nhau. Sau đây sẽ phân loại những hoàn cảnh hiện tại và
những khó khăn mà trẻ lang thang đang phải đối mặt theo tiêu chí là những
điều kiện đảm bảo hiện tại. Đối với những người bị thiệt thòi thì những điều
kiện đảm bảo hiện tại là điều đáng quan tâm nhất vì nó liên quan đến sự tôn
trọng nhân phẩm và đảm bảo điều kiện sống tối thiểu.
Những điều kiện đảm bảo hiện tại
Những điều kiện đảm bảo hiện tại là việc trẻ có được bảo vệ về sức khỏe
và tinh thần để phòng chống lại những rủi ro hiện tại để tránh được những tai
họa gặp phải trong cuộc sống hàng ngày hay không. Những đảm bảo hiện tại
được chia ra làm nhiều nhóm nhân tố, ví dụ:
_______________________________________________________________________
7
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
1. Sức khỏe thể chất (bị thương, ốm, thiếu ăn, nghiện ma túy, bị
nhiễm HIV/AIDS, khuyết tật…)
2. Sức khỏe tinh thần (sợ hãi, thiếu tình thương, tổn thương tình cảm,
thiếu tập trung và tính kỷ luật, những bất thường về tinh thần…)
3. Rủi ro bị xâm hại (bị ức hiếp, đánh đập, tra tấn, cưỡng hiếp, giam
giữ, bị bán…)
4. Công việc nguy hiểm (tham gia vào các công việc có tính rủi ro
cao)
5. Nơi ở (ngủ trong nhà hay bên ngoài)

6. Sự bảo vệ và chỉ dẫn của người lớn (bố mẹ, người bảo hộ, các tổ
chức phi chính phủ…)
7. Sự bảo vệ của nhóm (sống và làm việc theo nhóm hay một mình)
Hai nhóm đầu thuộc nhóm những điều kiện hiện tại của trẻ, ba nhóm tiếp
theo chỉ ra mức độ của những rủi ro không kiểm soát được mà trẻ có thể gặp
phải. Ba nhóm còn lại là nhóm những yếu tố giúp trẻ có thể tránh được những
sự cố có thể xảy ra và giải quyết ổn thỏa nếu chúng thực sự xảy ra. Những
nhóm nhân tố này có thể sẽ làm cho những điều kiện sống của trẻ tốt lên hoặc
xấu đi nhưng chúng khác nhau về cơ bản và có những tác động khác nhau đối
với mỗi trẻ. Chúng ta có thể nói rằng một đứa trẻ được bảo vệ tốt trước những
rủi ro sắp xảy ra nếu như những yếu tố này đều thuận lợi, và cũng có thể nói
rằng trẻ khó có thể được bảo vệ trước những rủi ro đó nếu những yếu tố này
không thuận lợi.
Những tác động qua lại và sự vận động của các yếu tố nguyên nhân và
điều kiện hiện tại:
Tất cả trẻ đường phố đều phải đối mặt với những điều kiện nguy hiểm của
cuộc sống đường phố, nhưng mức độ nguy hiểm và các mối nguy hiểm mà
_______________________________________________________________________
8
Dự án: Trung tâm tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em lang thang địa bàn thành phố
Hà Nội.
__________________________________________________________________________
chúng phải đối mặt với lại rất khác biệt phụ thuộc nguyên nhân ban đầu của trẻ
đường phố.
Những trẻ em thuộc nhóm gia đình tan vỡ được ít bảo vệ chống lại các rủi
ro nhất. Cuộc sống của các em nhóm này luôn khó khăn và vất vả hơn các em
nhóm khác. Nhiều rủi ro thường xuyên đe dọa các em như mắc nghiện ma túy,
HIV/AIDS, bị đánh đập, lạm dụng và lạm dụng tình dục và vô số các vấn đề
khác. Cho dù các em đã cố gắng để bảo vệ mình bằng cách lang thang và ngủ
theo nhóm. Đây là nhóm trẻ dễ bị tổn thương nhất. Nguyên nhân là các em

thường thiếu những kiến thức và hiểu biết để phòng tránh những biến cố có thể
xảy ra. Vì vậy, những em thuộc nhóm này luôn là những đối tượng dễ bị tổn
thương và thường gặp phải những khó khăn như bệnh tật, thương tật, khó khăn
về tài chính… và cũng dễ bị mắc phải nhũng tệ nạn xã hội. Đây là những đối
tượng khó khăn nhất và cũng khó tiếp cận và hỗ trợ can thiệp nhất.
Những trẻ em không được đi học do những suy nghĩ sai lệch của cha mẹ
nói chung có những điều kiện sinh hoạt hiện tại tốt hơn vì ít nhất cũng nhận
được sự quan tâm từ phía cha mẹ. Các em nói chung được ăn uống đầy đủ và
được bảo vệ.
Những trẻ em lang thang vì lý do kinh tế thường phải đối mặt với ít khó
khăn nhất so với hai nhóm trên vì các em vẫn còn giữ được liên lạc với gia
đình và bản thân các em vẫn còn giữ được ham muốn có một cuộc sống tốt đẹp
hơn. Các em thường có liên hệ mật thiết với những người đồng hương cùng lên
thành phố kiếm sống và các em thường thuê chung nhà với nhau. Sống gần
những người quen sẽ giúp các em có thể chia sẻ bớt những khó khăn gặp phải
như ốm đau, hết tiền hoặc gặp những khó khăn tương tự.
2. Lý do và sự cần thiết của dự án
_______________________________________________________________________
9