Lần đầu tiên phát hiện bia Văn Chỉ

Phiên âm, dịch nghĩa bia Văn chỉ mới phát hiện
ở xã Nam Tiến, huyện Phổ Yên (1)

Nguyên văn chữ Hán của tấm bia như sau:
“ Phối hưởng bi,
Phú Bình phủ, Phả (Phổ) An (Yên) huyện, Hoàng Đàm (Đầm) tổng,
Hoàng Đàm xã môn tràng giám cập chư sinh đẳng yểu niệm hằng tâm, hằng
sản nhân sở duy dã! Nhất thi nhất báo lý sở nghi nhiên môn sinh tự tuyết lập
trình môn xu bồi ráng trướng nhi.
Tiên sinh tuẫn … (2) thiện luận bất quyện hối nhân thế (bị xoá mất 5
chữ) bất hủ tư nhân bản xã văn hội tu tập Văn chỉ nhu … pha … môn (mất 7
chữ) Tiên sinh vi đồ tự.
Tiên thánh Xuân Thu phối hưởng kỳ tính danh liệt kê vu.
Nhất đồ tự phối hưởng Hoàng Tiên sinh tự phúc …
Thành Thái tam niên tuế thứ Tân Mão thập nhất nguyệt nhị thập cửu
nhật lập bi”.
Dịch nghĩa:
Bia phối hưởng (bia thờ cùng hưởng)
Xã Hoàng Đàm, huyện Phổ Yên, phủ Phú Bình, nhà trường cùng các
học sinh nghĩ điều sâu xa công đức của người thầy đã khuất nên đã góp tiền,
góp của, quyên góp bạn bè tiếp sức lập ngôi nhà thờ phụng người thầy đã
mất.
Người thầy là người có tấm lòng lương thiện không lời nào thể nói
hết, tiếng thơm bất hủ. Lại thêm nữa bản xã, văn hội tu sửa Văn chỉ của làng,
nhà trường và các học sinh vẫn nhất nhất thuận tình tôn thầy giáo đã mất là
Tiên sinh, lập bia ghi công đức để thờ phụng.
Cùng thờ Tiên Thánh, Xuân - Thu nhị kỳ phối hưởng, kê ra như sau:
Người thầy giáo họ Hoàng tên tự Phúc Long.
Ngày 29 tháng 11 năm Thành Thái thứ 3 Tân Mão (1891) lập bia.
Nguyễn Đình Hưng
(Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Thái Nguyên)

1
Chú thích:
(1) Theo thông tin từ ông Nguyễn Hữu Khánh (Phổ Yên) ngày 28/3/2011, tại khu
vực Trường TH cơ sở xã Nam Tiến trong quá trình đào móng nhà thư viện của trường đã
phát hiện 1 tấm bia đá cổ. Ngày 02/4/2011, Bảo tàng Thái Nguyên, Phòng VHTT, UBND
xã Nam Tiến đã có mặt tại hiện trường khảo sát, thu thập thông tin. Tấm bia tìm thấy ở
độ sâu 1,6m trên địa điểm móng của công trình Thư viện trường. Tấm bia đá là một phiến
đá nguyên khối, màu đen, có kích thước dài 60 x 37cm, trên trán có khắc hình mặt trời,
hai bên tượng trưng 2 con rồng, dưới có 3 chữ Hán: “Phối hưởng bi”, diềm bia trang trí
dây leo điểm xuyết hoa cúc. Lòng bia trình bày có 9 dòng chữ Hán, dòng nhiều nhất có
21 chữ, ít nhất có 5 chữ, tổng cộng có gần 200 chữ Hán. Nét khắc chữ trên văn bia sâu,
thể hiện sự tinh xảo, khoảng cách chữ rõ ràng, bút pháp khoáng đạt. Cuối văn bia ghi niên
đại: dựng bia vào ngày 29 tháng 11 năm Thành Thái thứ 3 Tân Mão (1891). Ở giữa bia
có 1 vết xước do máy xúc khi múc đất đào móng đụng vào. Tuy nhiên cũng không làm
giảm đi giá trị nội dung lịch sử, văn hoá của tấm bia bởi dòng địa danh, sự kiện và niên
đại tấm bia rất rõ. Qua sơ bộ nghiên cứu bước đầu cho biết nội dung tấm bia nói về việc
ghi nhớ công đức của tập thể là môn sinh đã góp công vào xây dựng nhà trường, thờ
phụng các thầy giáo là Tiên sinh ở địa phương.
Đây là lần đầu tiên phát hiện bia nói về Văn chỉ ở tỉnh Thái Nguyên (3), tấm bia
ghi nhận ít nhất cách đây 120 năm ở xã Hoàng Đàm, nay là xã Nam Tiến, huyện Phổ Yên
đã có trường học, điều này khớp với sách Đồng Khánh dư địa chí (1888) chép trong mục
huyện Phổ Yên thời phong kiến là: “Tổng Hoàng Đàm ở hạ du là có học hành đỗ đạt”.
Tấm bia đã được Bảo tàng Thái Nguyên làm các thủ tục theo quy định của Luật di sản
văn hoá đưa về bảo tàng lưu giữ, nghiên cứu khoa học.
(2) Do trên bia bị mài nhẵn mất chữ.
(3) Theo kết quả điều tra di tích (2002) địa bàn huyện Phú Bình, Phổ Yên có một
số nơi còn Văn chỉ và nền Văn chỉ như: làng An Châu, làng Nga My, làng Thù Lâm …
nhưng không có văn bia.
(4) Tham khảo tài liệu:
- Hán Việt từ điển - Thiều Chửu – NXBVHTT – 2002;

- Đồng Khánh dư địa chí - tỉnh Thái Nguyên (1886 – 1888) Quốc sử quán triều
Nguyễn.
- Tên làng xã và địa chí các tỉnh Bắc kỳ (1925) – Ngô Vi Liễn – NXB VHTT –
Hn 1999.
- Tin: Lần đầu tiên phát hiện bia Văn chỉ ở huyện Phổ Yên - Báo Thái Nguyên
số3229, ngày 04/4/2011, trang 3,4.
- Bài: Nơi tôn vinh truyền thống hiếu học của Thái Nguyên xưa (Nguyễn Đình
Hưng) – Báo Thái Nguyên số 2499, ngày 27/11/2008, trang 1, 3.
2