Đa dạng hóa thu nhập nguyên nhân và kết quả trường hợp nông hộ nghèo xã tân hùng huyện tiểu cần tỉnh trà vinh luận văn thạc sĩ 2015

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C KINH T TP. HCM

LÊ THANH NHÃ

A D NG HÓA THU NH P: NGUYÊN NHÂN VÀ K T QU
TR

NG H P NÔNG H

NGHÈO XÃ TÂN HÙNG

HUY N TI U C N T NH TRÀ VINH

LU N V N TH C S KINH T

TP. H Chí Minh - N m 2015


TR

NG

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

LÊ THANH NHÃ

A D NG HÓA THU NH P: NGUYÊN NHÂN VÀ K T QU
TR

NG H P NÔNG H

NGHÈO XÃ TÂN HÙNG

HUY N TI U C N T NH TRÀ VINH

Chuyên ngành : Chính sách công
Mã s : 60340402

LU N V N TH C S KINH T
NG
IH
NG D N KHOA H C:
TS. NGUY N THI N PHONG

TP. H Chí Minh - N m 2015


L IC MT
L i đ u tiên tôi xin chân thành c m n TS. Nguy n Thi n Phong đã t n tình
h

ng d n, giúp đ tôi trong su t quá trình th c hi n Lu n v n t t nghi p.
Ngoài ra, tôi c ng xin g i l i c m n đ n Quý th y cô và cán b c a

Tr

ng

i h c Kinh t thành ph H Chí Minh đã nhi t tình gi ng d y và giúp

đ tôi hoàn thành khóa h c.
Xin g i l i c m n đ n gia đình, c quan, ng

i thân và đ ng nghi p đã

quan tâm, đ ng viên, t o m i đi u ki n thu n l i đ tôi có th hoàn thành t t
Lu n v n. Trong quá trình th c hi n Lu n v n không th tránh kh i nh ng h n
ch , thi u sót, r t mong đ

c s góp ý c a Quý th y cô và toàn th b n đ c.
C n Th , ngày tháng 5 n m 2015
Ng

i th c hi n

Lê Thanh Nhã


L I CAM K T
Tôi xin cam k t lu n v n này đ

c hoàn thành d a trên các k t qu nghiên

c u c a tôi và các k t qu nghiên c u này ch a đ

c dùng cho b t c lu n v n

cùng c p nào.
C n Th , ngày tháng 5 n m 2015
Ng

i th c hi n

Lê Thanh Nhã


i

M CL C
M C L C ...............................................................................................................i
DANH M C B NG ..............................................................................................iv
DANH M C HÌNH ................................................................................................ v
CH

NG 1: GI I THI U......................................................................................1

1.1

TV N

...................................................................................................1

1.2 M C TIÊU NGHIÊN C U ..............................................................................3
1.2.1 M c tiêu chung ...............................................................................................3
1.2.2 M c tiêu c th ...............................................................................................3

1.3 GI THUY T VÀ CÂU H I NGHIÊN C U ..................................................3
1.3.1 Gi thuy t .......................................................................................................3
1.3.2 Câu h i nghiên c u .........................................................................................4
1.4 PH M VI NGHIÊN C U.................................................................................4
1.4.1

it

1.4.2

a bàn và th i gian nghiên c u......................................................................4

ng nghiên c u .....................................................................................4

1.5 K T C U LU N V N ....................................................................................4
CH

NG 2: C S LÝ LU N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U .................6

2.1 C S LÝ LU N .............................................................................................6
2.1.1 Các khái ni m và công th c liên quan đ n v n đ nghiên c u .........................6
2.1.2 a d ng hóa ho t đ ng s n xu t kinh doanh khu v c nông nghi p................ 11
2.1.3 Các y u t

nh h

ng đ n quy t đ nh đa d ng hóa........................................ 12

2.1.4 Các ph

ng pháp nghiên c u đa d ng hóa .................................................... 15

2.1.5 nh h

ng và lý do c a vi c th c hi n đa d ng hóa ..................................... 18

2.2 PH

NG PHÁP NGHIÊN C U.................................................................... 21

2.2.1 Ph

ng pháp ch n m u................................................................................. 21

2.2.2 Ph

ng pháp thu th p s li u........................................................................ 22

2.2.3 Ph

ng pháp phân tích s li u ...................................................................... 22

i


ii

CH NG 3: T NG QUAN TÌNH HÌNH KINH T - XÃ H I HUY N TI U

C N T NH TRÀ VINH ........................................................................................ 29
3.1 T NG QUAN V

I U KI N T

NHIÊN ................................................... 29

3.1.1 V trí đ a lý ................................................................................................... 29
3.1.2

t đai và th nh

ng................................................................................... 31

3.1.3 Khí h u......................................................................................................... 31
3.1.4 Th y v n....................................................................................................... 32
3.2 TÌNH HÌNH KINH T .................................................................................... 32
3.2.1 Tình hình s n xu t nông nghi p .................................................................... 32
3.2.2 Ch n nuôi ..................................................................................................... 36
3.2.3 Th y s n....................................................................................................... 37
3.3 TÌNH HÌNH XÃ H I...................................................................................... 38
CH NG 4: PHÂN TÍCH CÁC Y U T
NH H
NG
N A D NG HÓA
THU NH P C A NÔNG H NGHÈO T I XÃ TÂN HÙNG HUY N TI U C N
.............................................................................................................................. 39
4.1 PHÂN TÍCH CÁC NGU N L C C A NÔNG H ....................................... 39
4.1.1 Ngu n l c con ng

i .................................................................................... 39

4.1.2 Ngu n l c t nhiên ....................................................................................... 41
4.1.3 Ngu n l c v t ch t........................................................................................ 42
4.1.4 Ngu n l c tài chính ...................................................................................... 44
4.2 PHÂN TÍCH TH C TR NG C C U THU NH P VÀ S
A D NG HÓA
THU NH P C A CÁC NÔNG H NGHÈO T I XÃ TÂN HÙNG .................... 45
4.2.1 C c u thu nh p c a các nông h nghèo t i xã Tân Hùng.............................. 45
4.2.2 M c đ đa d ng hóa thu nh p c a nông h t i xã Tân Hùng ......................... 47
4.3 K T QU

CL

NG MÔ HÌNH ............................................................. 49

CH NG 5: M T S GI I PHÁP NH M N NH VÀ T NG THU NH P
CHO NÔNG H NGHÈO XÃ TÂN HÙNG, HUY N TI U C N, T NH TRÀ
VINH .................................................................................................................... 54
5.1 PHÁT TRI N A NGÀNH NGH B N V NG T I

A PH

NG ........... 54

ii


iii

5.2 T O I U KI N CHO NÔNG H
C TI P C N CÁC NGU N V N
TÍN D NG U ÃI............................................................................................. 55
5.3 GI I PHÁP

I V I NÔNG H NGHÈO TRÊN

A BÀN ........................ 55

K T LU N........................................................................................................... 56
H N CH C A

TÀI VÀ H

NG NGHIÊN C U TI P THEO ................... 57

TÀI LI U THAM KH O ..................................................................................... 58
PH L C.............................................................................................................. 61

iii


iv

DANH M C B NG
B ng 2.1: K v ng c a các bi n s d ng trong mô hình đa d ng hóa..................... 26
B ng 2.2: K v ng c a các bi n s d ng trong mô hình hàm thu nh p .................. 28
B ng 3.1: K t qu s n xu t nông nghi p trên đ a bàn huy n Ti u C n n m 2013 và
9 tháng đ u n m 2014............................................................................................ 34
B ng 3.2: K t qu s n xu t th y s n huy n Ti u C n ............................................ 37

B ng 4.1:

c đi m nhân kh u nông h nghèo xã Tân Hùng................................. 40

B ng 4.2: Di n tích đ t c a nông h nghèo t i xã Tân Hùng

VT: m2 ................ 42

B ng 4.3: Ngu n l c xã h i ................................................................................... 43
B ng 4.4: C c u tham gia các ngu n tín d ng c a nông h nghèo trên đ a bàn xã
Tân Hùng .............................................................................................................. 44
B ng 4.5: C c u thu nh p c a nông h nghèo t i xã Tân Hùng ............................ 46
B ng 4.6: Ch s SID theo s ho t đ ng t o thu nh p c a nông h nghèo xã Tân
Hùng ..................................................................................................................... 48
B ng 4.7: K t qu
c l ng mô hình các y u t nh h ng đ n quy t đ nh đa d ng
hóa thu nh p c a nông h nghèo t i xã Tân Hùng.................................................. 49
B ng 4.8: K t qu
c l ng mô hình các y u t nh h ng đ n thu nh p c a nông
h nghèo t i xã Tân Hùng...................................................................................... 52

iv


v

DANH M C HÌNH

Hình 2.1: Mô hình các y u t tác đ ng đ n đa d ng hóa thu nh p c a nông h nghèo
xã Tân Hùng.......................................................................................................... 25

Hình 2.2: Mô hình các y u t tác đ ng đ n thu nh p c a nông h nghèo t i xã Tân
Hùng ..................................................................................................................... 27
Hình 3.1: B n đ t nh Trà Vinh ............................................................................. 29
Hình 3.2: B n đ huy n Ti u C n.......................................................................... 30
Hình 4.1: M i quan h gi a t l quy t đ nh đa d ng hóa và di n tích đ t s n xu t 51

v


1

CH

NG 1

GI I THI U
1.1

TV N
Vi t Nam là m t n

c nông nghi p ho t đ ng theo c ch th tr

t ng g n 80% dân s đang sinh s ng

ng trên n n

nông thôn. Vì v y vi c phát tri n nông

nghi p, nông thôn và kinh t h gia đình – đ c bi t là nh ng h gia đình có thu nh p

th p luôn là m i quan tâm c a
ng
n

ng và Nhà n

c.

i v i v n đ thu nh p th p c a

i dân hay nói đ n gi n là nh ng h nghèo, trong su t nh ng th p niên v a qua,
c ta đã có nh ng ti n b đ y n t

ng trong công tác xóa đói gi m nghèo. T l

nghèo h u nh đã gi m t g n 60% h i đ u nh ng n m 1990 xu ng còn 20,7% n m
2010. Bên c nh đó, các ch s phát tri n kinh t -xã h i t ng cao cho th y nhi u
ng

i dân đã có cu c s ng khá h n. Tuy nhiên, vi c đ m b o t ng tr

ng b n v ng

s là m t thách th c do k t qu t nh ng c i cách ban đ u đang gi m. Ngoài ra,
nhi u h gia đình v n còn n m trong nguy c tái nghèo cao.
ng b ng sông C u Long ( BSCL) là vùng s n xu t nông nghi p chính
c a Vi t Nam, không nh ng đ m đ
chi n l
n

ng vai trò quan tr ng trong vi c th c hi n

c phát tri n kinh t xã h i, mà còn đ m b o an ninh l

ng th c cho c

c và xu t kh u. Tình hình kinh t xã h i vùng này đã có nh ng b

trong nh ng n m v a qua v i s n l

c phát tri n

ng nông, th y s n ngày càng t ng. T do và đa

d ng hóa th tr

ng nông thôn đã t o thêm c h i cho ng

xu t v a là ng

i tiêu th . Tuy v y, v n còn t n t i nhi u thách th c tác đ ng đ n

i nghèo v a là nhà s n

cu c s ng c a các h nghèo trong vùng.
Nghèo đói v n còn là m t v n đ nan gi i đ i v i BSCL. M c dù s ng

i

nghèo đã gi m đáng k nh ng v n còn kho ng 04 tri u ng

i nghèo s ng t i vùng

này. H n n a,

i dân d lâm vào tình

BSCL có t l cao nh t v s l

ng ng

tr ng tái nghèo khi có nh ng bi n đ ng b t l i v kinh t .
th

BSCL c ng là n i

ng xuyên b thiên tai, d ch b nh và đây là nguyên nhân d n đ n cu c s ng b p

bênh c a ng

i nghèo. Trà Vinh là m t t nh thu c vùng BSCL, t l h nghèo c a


2

t nh này đ ng th hai, ch sau Sóc Tr ng, chi m 16,64% so v i t l c a c vùng.
Trong đó xã Tân Hùng – m t xã nghèo thu c huy n Ti u C n, t nh Trà Vinh có t
l h nghèo và c n nghèo chi m t l 22,5% trong t ng s h dân sinh s ng

xã.

Toàn xã có 496 h nghèo và c n nghèo, s h nghèo và c n nghèo ph n l n là đ ng
bào dân t c Khmer, chi m trên 50%.
C ng gi ng nh m t s đ a ph
c a h u h t ng

i dân

BSCL, ngh nông là ngh chính

xã Tân Hùng. Tuy nhiên n u ch d a vào nông nghi p thì

ch a đ nâng cao n ng l c đ ng
c a nông h nghèo

ng khác

i dân thoát nghèo, c ng nh nâng cao đ i s ng

vùng nông thôn. V n đ đ

c đ t ra là ngoài làm nông, còn

nh ng ho t đ ng nào t o ra thu nh p cho nông h nghèo hay không?
thu nh p là cách mà nông h nghèo ngh đ n.

a d ng hóa là ho t đ ng th

trong s n xu t, đ c bi t là trong l nh v c s n xu t nông nghi p vì ng
m t v i nh ng r i ro nh thiên tai, d ch b nh, bi n đ ng th tr

d ng hóa s n xu t đ

a d ng hóa
ng th y

i dân ph i đ i

ng,… Do đó, đa

c xem là c n thi t đ gi m r i ro và t ng thu nh p cho ng

i

dân, đ c bi t là nông h nghèo. M t khác, khi nh ng nông h nghèo không có đ
ngu n l c cho s n xu t nông nghi p thì h c ng có xu h

ng tham gia vào ho t

đ ng phi nông nghi p đ t o thêm thu nh p. Theo kinh nghi m phát tri n nông
nghi p

m t s qu c gia trong khu v c nh Phi-lip-pin, Thái Lan,… và m t s t nh

thành

BSCL nh thành ph C n Th ,

ng Tháp, An Giang,… thì vi c đa d ng

hóa s n xu t nông nghi p đã đóng góp m t cách đáng k trong vi c làm t ng thu

nh p c a ng
nghèo

i dân c ng nh góp ph n không nh trong l nh v c xóa đói gi m

vùng nông thôn.
Hi n nay, trên c n

nh p và các y u t

nh h

c đã có nhi u nghiên c u, báo cáo v đa d ng hóa thu
ng đ n thu nh p c a ng

i dân. Nh nghiên c u c a Mai

V n Nam (2007) v phát tri n đa d ng các ngành ngh nh m t ng thu nh p và n
đ nh đ i s ng nông dân t i Qu n Ô Môn, thành ph C n Th ; các đ tài c a Vi n
Quy ho ch và thi t k nông nghi p, các Báo cáo c a B Tài nguyên và Môi tr

ng

t i TP. HCM, C n Th ,… và các nghiên c u c a nhi u tác gi trong và ngoài n

c.

Các nghiên c u k trên đã khái quát đ i s ng ng

i dân

các đ a bàn nghiên c u


3

và đã đ xu t đ

c nh ng gi i pháp t

ng đ i th a đáng. Tuy nhiên do đ c đi m

c a m i đ a bàn là khác nhau cùng v i nh ng h n ch trong quá trình đi u tra th c
t nên các k t qu nghiên c u v n còn gây nhi u tranh cãi. Trên c s các nghiên
c u v đ i s ng c a ng

i dân và v i m c đích tìm hi u các tác đ ng c a vi c đa

d ng hóa các ho t đ ng t o thu nh p đ n vi c t ng thu nh p c a nông h nghèo t i
xã Tân Hùng, huy n Ti u C n c ng nh đ xu t các gi i pháp h p lý cho đ a
ph

ng và có th áp d ng r ng rãi, tôi xin ch n đ tài “ a d ng hóa thu nh p:

nguyên nhân và k t qu - tr

ng h p nông h nghèo

xã Tân Hùng, huy n Ti u

C n, t nh Trà Vinh”.

1.2 M C TIÊU NGHIÊN C U
1.2.1 M c tiêu chung
M c tiêu chung c a đ tài nh m phân tích các y u t

nh h

ng đ n đa d ng

hóa các ngu n thu nh p c a nông h nghèo, t đó đ xu t m t s gi i pháp n đ nh
và nâng cao thu nh p c a nông h nghèo

xã Tân Hùng, huy n Ti u C n, t nh Trà

Vinh.
1.2.2 M c tiêu c th
- Phân tích các y u t

nh h

ng đ n đa d ng hóa thu nh p c a nông h

nghèo b ng cách phân tích các y u t tác đ ng đ n đa d ng hoá ngành ngh

xã

Tân Hùng, huy n Ti u C n, t nh Trà Vinh.
- Phân tích nh h

ng c a đa d ng hóa các ngu n thu nh p đ n thu nh p c a

nông h nghèo qua vi c phân tích tác đ ng c a vi c đa d ng hoá ngành ngh đ n
thu nh p c a nông h nghèo xã Tân Hùng, huy n Ti u C n, t nh Trà Vinh.
nghèo

xu t m t s gi i pháp nh m n đ nh và nâng cao thu nh p cho nông h
đ a bàn nghiên c u.

1.3 GI THUY T VÀ CÂU H I NGHIÊN C U
1.3.1 Gi thuy t


4

Ho t đ ng đa d ng hóa làm t ng thu nh p cho nông h nghèo

xã Tân Hùng,

huy n Ti u C n, t nh Trà Vinh.
1.3.2 Câu h i nghiên c u
- Th c tr ng thu nh p c a nông h nghèo t i đ a bàn nghiên c u nh th nào?
- Nh ng y u t nào nh h

ng đ n quy t đ nh đa d ng hóa thu nh p c a nông

h nghèo t i đ a bàn nghiên c u?
- a d ng hóa thu nh p có làm t ng thu nh p c a nông h nghèo hay không?
1.4 PH M VI NGHIÊN C U
1.4.1

it

ng nghiên c u

tài t p trung phân tích m t s đ c đi m và thu nh p c a nông h nghèo
trong các ho t đ ng s n xu t nông nghi p và phi nông nghi p.
1.4.2

a bàn và th i gian nghiên c u
Tác gi th c hi n kh o sát nông h nghèo t i xã Tân Hùng, huy n Ti u C n,

t nh Trà Vinh, là t nh có t l h nghèo đ ng th hai
là ng

BSCL v i đa s h nghèo

i dân t c Khmer.
tài đ

c th c hi n t tháng 8/2014 đ n tháng 04/2015.

1.5 K T C U LU N V N
Ch

ng 1: Gi i thi u. Ch

nghiên c u t đó cho th y đ

ng này nêu lên tình hình chung c a v n đ

c tính c p thi t c a đ tài. Ch

ng này c ng nêu lên

các m c tiêu nghiên c u, gi i h n và ph m vi nghiên c u.
Ch

ng 2: C s lý lu n và ph

nêu lên nh ng khái ni m - đ nh ngh a đ
tính ch s SID và ph
Ch

ng pháp nghiên c u. Trong ch

ng 2

c s d ng trong nghiên c u, ch ra cách

ng pháp nghiên c u đ

ng này c ng đ c p đ n các nghiên c u tr

c s d ng trong nghiên c u này.
c đó đã đ

c th c hi n có liên

quan đ n v n đ nghiên c u trong lu n v n này.

Ch

ng 3: T ng quan tình hình kinh t - xã h i huy n Ti u C n, t nh

Trà Vinh. Ch

ng này nêu t ng quan v đi u ki n t nhiên, khí h u - th y v n

c ng nh tình hình s n xu t nông nghi p - th y s n trên đ a bàn.


5

Ch

ng 4: Phân tích nh h

ng c a đa d ng hóa thu nh p đ n thu

nh p c a nông h nghèo t i xã Tân Hùng huy n Ti u C n. Ch

ng này nêu lên

th c tr ng các ngu n l c hi n có c a nông h trên đ a bàn, phân tích c c u thu
nh p c ng nh ch s đa d ng hóa thu nh p c a đ i t
tích s

nh h
Ch

ng này t đó ti n hành phân

ng c a đa d ng hóa đ n thu nh p c a nhóm đ i t

ng 5: K t lu n và đ xu t gi i pháp

ng này.


6

CH

2.1 C

C

S

S

LÝ LU N

NG 2

LÝ LU N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

2.1.1 Các khái ni m và công th c liên quan đ n v n đ nghiên c u

2.1.1.1 Các khái ni m v đa d ng hóa
nh ngh a v đa d ng hóa thu nh p đ c p đ n s gia t ng m t trong s các
ngu n thu nh p hay s cân b ng gi a các ngu n khác nhau. M t h gia đình v i hai
ngu n thu nh p s đa d ng h n so v i m t h ch v i m t ngu n thu nh p. Và khi
m t h gia đình v i hai ngu n thu nh p, mà m i ngu n đóng góp m t n a vào t ng
s , s đa d ng h n so v i m t h gia đình v i hai ngu n mà m t trong đó chi m
90% c a t ng s (Ersado, 2003). M t cách gi i thích khác v các ti p c n này thì đa
d ng hoá thu nh p c ng có ngh a là đa d ng hoá ngành ngh s n xu t trong kinh t
nông thôn là s phát tri n đa d ng các cây, con c ng nh m r ng các ngành ngh
d a trên đi u ki n c a h gia đình sao cho phù h p v i n n kinh t th tr

ng và đ t

hi u qu cao, d ng hoá s n xu t và doanh thu có m i quan h ch t ch v i nhau.
nh ngh a th hai c a đa d ng hóa liên quan đ n vi c chuy n đ i t s n xu t
l

ng th c t

cung t

c p sang th

ng m i nông nghi p. Ví d , Delgado và

Siamwalla (1997) cho r ng đa d ng hóa nông nghi p nh m t m c tiêu trong s n
xu t nông nghi p nh mà
m t ph n c a s n l

châu Phi nên tham kh o, tuy nhiên c ng có th chuy n

ng nông h sang giá tr ti n m t. M t thu t ng không rõ ràng

cho lo i hình đa d ng hóa th
hàm c s gia t ng v s l

ng m i nông nghi p, nó không nh t thi t ph i bao

ng hay cân b ng các ngu n thu nh p. Ví d , m t nông

dân có th chuy n t vi c s n xu t h t, c và các lo i rau khác nhau sang chuyên
tiêu th ch m t ho c m t vài lo i cây tr ng.
Th ba, đa d ng hóa thu nh p có th đ

c đ nh ngh a là quá trình chuy n đ i

t s n xu t cây tr ng có giá tr th p sang cây tr ng, v t nuôi và các ho t đ ng phi
nông nghi p có giá tr cao h n.


7

M t đ nh ngh a (khác) v đa d ng hóa là vi c xác đ nh ngu n thu nh p.
d ng hóa thu nh p th

ng đ

a

c s d ng đ m r ng t m quan tr ng c a thu nh p t

phi mùa v ho c phi nông nghi p. Thu nh p t phi nông nghi p bao g m c lao
đ ng ti n l

ng và t t o vi c làm (Reardon, 1997; Escobal, 2001).

các ho t đ ng phi nông nghi p
làm giúp t ng thu nh p.

a d ng hóa t

t ng h gia đình, t ng khu v c, t ng qu c gia s

c p qu c gia, đi u này là t

ng đ

ng v i vi c chuy n

đ i c c u, s có s suy gi m dài h n trong t tr ng ngành nông nghi p vào t ng
s n ph m qu c n i (GDP) và v n đ vi c làm trong n n kinh t đang phát tri n. Qua
s li u th ng kê c a T ng c c th ng kê, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn,
thì t tr ng nông nghi p trong t ng GDP

Vi t Nam đã gi m d n, t 24,5% n m

2000 xu ng còn 20,58% vào n m 2010.
Ngoài ra, đa d ng hóa nông nghi p có th đ

c đ nh ngh a là s chuy n đ i t

s n xu t cây tr ng sang các ho t đ ng ch n nuôi, đánh b t th y s n,… T

ng t

nh v y, đa d ng hóa cây tr ng có th đ c p ph m vi h p h n v s thay đ i trong
các thành ph n c a cây tr ng.
2.1.1.2 o l ng đa d ng hóa thu nh p
D i đây là các công th c đo l ng m c đ đa d ng hóa:
H s đa d ng hóa phi nông nghi p (Fecher and Szepesy, 2001)

(Non-agricultural Diversification Index – NAI)
Trong đó: A: nhóm ngành ngh phi nông nghi p;
i = 1, 2, 3, …, n: t n s ho t đ ng phi nông nghi p.
H s trên càng cao th hi n tính đa d ng hóa các ho t đ ng phi nông nghi p
trong h nông thôn càng cao.
Ch s đa d ng hóa cây tr ng (Crop Diversification Index – CDI) (Singh
và Dhillon, 1984)
đo l

ng m c đ đa d ng hóa cây tr ng trong mô hình cây tr ng c a khu

v c, Singh và Dhillon đã phát tri n công th c nh sau:


8

Trong đó: X: t l ph n tr m di n tích gieo tr ng cây X trên t ng di n tích
vùng tr ng cây.
N u di n tích toàn vùng t p trung tr ng 1 lo i cây, t c là chuyên canh thì giá

tr ch s b ng 0. N u di n tích tr ng đ

c phân b đ u cho các lo i cây tr ng, t c

là đa canh thì ch s có giá tr là 1. Giá tr càng ti n t i 1 thì đa d ng hóa cây tr ng
càng cao.
H s Simpson (Simpson Index Diversification – SID) (Joshi và Gulati,
2003)
H s đa d ng hóa Simpson là m t bi n pháp đo l

ng đ đa d ng th

ng

đ

c s d ng trong sinh thái h c đ đ nh l

tr

ng s ng, s phong phú c a m i loài. Tuy nhiên, các nhà kinh t v n áp d ng

vào nghiên c u đ đo l

ng m c đ đa d ng sinh h c c a môi

ng m c đ đa d ng hóa các ho t đ ng s n xu t.

Trong đó: Pi = t tr ng thu nh p c a ho t đ ng th i trên t ng thu nh p (1≥
SID ≥ 0)

N u chuyên môn hóa 1 ho t đ ng thì SID = 0. SID càng cao thì m c đ đa
d ng hóa thu nh p càng cao.
T n s đa d ng hóa (Tx)


9

Trong đó: Tx: t n s xu t hi n ngành ngh c a nông h ;
Sn: s nhóm ngành ngh hi n đang đ

c ti n hành b i nông h ;

n: t ng s nhóm ngành ngh ph bi n trong vùng.
2.1.1.3 Các v n đ liên quan đ n thu nh p
Theo T ng c c th ng kê, thu nh p c a nông h là toàn b s ti n và giá tr
hi n v t quy thành ti n sau khi tr đi chi phí s n xu t mà h và các thành viên c a
h nh n đ

c trong m t th i gian nh t đ nh, th

Thu nh p bình quân đ u ng

ng là 1 n m.

i 1 tháng đ

c tính b ng cách chia t ng thu

nh p trong n m c a h dân c cho s nhân kh u c a h và chia cho 12 tháng.
Thu nh p c a h bao g m:

- Thu nh p t ti n công, ti n l
tr hi n v t quy thành ti n mà ng
l

ng: là toàn b s ti n công, ti n l

i lao đ ng nh n đ

ng trong m t th i gian nh t đ nh, th

ng và giá

c t ho t đ ng làm công n

ng là 1 n m.

- Thu nh p t s n xu t nông nghi p: là toàn b s ti n và giá tr hi n v t quy
thành ti n sau khi tr thu và chi phí s n xu t mà h gia đình nh n đ
đ ng nông nghi p, d ch v nông nghi p và s n b t thu n d
th i gian nh t đ nh, th

c t ho t

ng chim thú trong m t

ng là 1 n m.

- Thu nh p t s n xu t th y s n: là toàn b s ti n và giá tr hi n v t quy
thành ti n sau khi đã tr thu và chi phí s n xu t mà h gia đình nh n đ

c t ho t

đ ng đánh b t, nuôi tr ng và d ch v th y s n trong m t th i gian nh t đ nh, th

ng

là 1 n m.
- Thu nh p t ho t đ ng kinh doanh d ch v : là toàn b s ti n và giá tr hi n
v t quy thành ti n sau khi đã tr thu h gia đình nh n đ
doanh d ch v h t làm trong m t th i gian nh t đ nh, th

c t ho t đ ng kinh

ng là 1 n m.

- Thu nh p t ngu n thu khác tính vào thu nh p: là toàn b s ti n và giá tr
hi n v t quy thành ti n mà h gia đình nh n đ

c t thu khác đ

nh p nh : cho, t ng, lãi ti t ki m,… trong m t th i gian nh t đ nh, th

c tính vào thu
ng là 1 n m.

- Thu nh p t ho t đ ng phi nông nghi p: là thu nh p t s n xu t công
nghi p, xây d ng, th

ng m i và d ch v c a h , toàn b s ti n và giá tr hi n v t

10

quy thành ti n sau khi đã tr thu và chi phí s n xu t mà h gia đình nh n đ
các ho t đ ng trên trong m t th i gian nh t đ nh, th

ct

ng là 1 n m.

2.1.1.4 Các v n đ liên quan đ n nông h
Khu v c nông thôn
Nông thôn g m nh ng vùng dân c sinh s ng ch y u b ng nông nghi p, d a
vào ti m n ng c a môi tr
tr

ng t nhiên đ sinh s ng và t o ra c a c i m i trong môi

ng t nhiên đó.
Kinh t nông thôn: nông nghi p là c s kinh t chính c a xã h i nông thôn,

s n xu t nh mang tính t cung t c p và các hình th c nh h p tác xã, nông tr i.
Hi n nay, kinh t phát tri n, các t h p công nghi p nh xu t hi n, các x
nghi p nh và ti u ch , ti u th
thôn đang có xu h

ng công

ng đã hình thành và đang phát tri n. Kinh t nông

ng phát tri n theo kinh t h gia đình.

Khái ni m h nông thôn
Có nhi u quan ni m c a các nhà khoa h c v h nông thôn:
Nhà khoa h c Trai-a-n p (1992) cho r ng: “H nông thôn là đ n v s n xu t
r t n đ nh” và ông coi “H nông thôn là đ n v tuy t đ i đ t ng tr
tri n nông nghi p”. Lu n đi m trên c a ông đã đ
sách nông nghi p t i nhi u n
n
Lê

ng và phát

c áp d ng r ng rãi trong chính

c trên th gi i, k c các n

c phát tri n.

c ta có nhi u tác gi đ c p đ n khái ni m h nông thôn. Nhà khoa h c

ình Th ng (1993) cho r ng: “H nông thôn là t bào kinh t xã h i, là hình

th c kinh t c s trong nông nghi p và nông thôn”. Còn theo nhà khoa h c Nguy n
Sinh Cúc (2001), “H nông nghi p là nh ng h có toàn b ho c 50% s lao đ ng
th

ng xuyên tham gia tr c ti p ho c gián ti p các ho t đ ng tr ng tr t, ch n nuôi,

d ch v nông nghi p (làm đ t, th y nông, gi ng cây tr ng, b o v th c v t) và thông

th

ng ngu n s ng chính c a h d a vào nông nghi p”.
Trong n n kinh t , h nông thôn đ

c quan ni m trên nhi u khía c nh:

- H nông thôn là h gia đình s ng

nông thôn, tham gia trong các ngành

ngh s n xu t nông nghi p (tr ng tr t, ch n nuôi, th y s n) và phi nông nghi p (nh
ti u th công nghi p, th

ng m i, d ch v )

các m c đ khác nhau. Thành viên


11

cùng chung s ng d

i m t mái nhà, m i ng

iđ uh

ng ph n thu nh p và m i

quy t đ nh đ u d a trên ý ki n chung c a các thành viên là ng

i l n trong h gia

đình.
- H nông thôn là m t đ n v kinh t c s , v a là m t đ n v s n xu t v a là
m t đ n v tiêu dùng. Nh v y, h nông thôn không th là m t đ n v kinh t đ c
l p tuy t đ i và toàn n ng, mà còn ph i ph thu c vào các h th ng kinh t l n h n
c a n n kinh t qu c dân. Khi trình đ phát tri n lên m c cao c a công nghi p hóa,
hi n đ i hóa, th tr

ng, xã h i càng m r ng và đi vào chi u sâu, thì các h nông

thôn càng ph thu c nhi u h n vào các h th ng kinh t r ng l n không ch trong
ph m vi m t vùng, m t n
thôn n

c. i u này càng có ý ngh a đ i v i các h

vùng nông

c ta trong tình hình hi n nay.

Khái ni m h nghèo:
- H nghèo là tình tr ng c a m t s h gia đình ch th a mãn m t ph n nhu
c u t i thi u c a cu c s ng và có m c s ng th p h n m c s ng trung bình c a c ng
đ ng xét trên m i ph

ng di n.

- M t đ nh ngh a khác, h nghèo là h gia đình có thu nh p bình quân đ u

ng

i theo tiêu chí quy đ nh đ

c Chính ph công b t ng th i k .

Khái ni m chu n nghèo:
Chu n nghèo ban hành c th áp d ng cho giai đo n 2011 – 2015, tiêu chí
quy đ nh nh sau:
i v i khu v c thành th : H nghèo là nh ng h gia đình có m c thu nh p
bình quân t 500.000 đ ng/ng

i/tháng (6.000.000 đ ng/ng

i/n m) tr xu ng.

i v i khu v c nông thôn: H nghèo là nh ng h gia đình có m c thu nh p
bình quân t 400.000 đ ng/ng

i/tháng (4.800.000 đ ng/ng

i/n m) tr xu ng.

2.1.2 a d ng hóa ho t đ ng s n xu t kinh doanh khu v c nông nghi p
Theo mô hình ba giai đo n phát tri n nông nghi p c a Todaro ( inh Phi H ,
2006), quá trình phát tri n nông nghi p tr i qua ba giai đo n t th p đ n cao, t

ng

ng v i m i giai đo n là c c u kinh t nông nghi p phù h p v i vai trò nh h

ng

c a các nhân t , c th :


12

- Giai đo n 1: N n kinh t nông nghi p t cung t c p –

t đai và lao đ ng

là nh ng y u t ch y u tham gia vào quá trình s n xu t, đ u t v n không cao.
- Giai đo n 2: Chuy n đ i c c u nông nghi p theo h

ng đa d ng hóa s n

xu t nh : chuy n đ i c c u cây tr ng, v t nuôi trên t ng đ n v di n tích đ t nông
nghi p, trên t ng h đ

c phát tri n theo h

cho ch đ đ c canh trong s n xu t tr

ng h n h p và đa d ng, d thay th

c kia.

C i ti n k thu t canh tác, s d ng gi ng m i k t h p v i phân bón hóa h c
và t

đ

i tiêu n

c ch đ ng làm t ng n ng su t, s n l

ng nh ng đ ng th i ti t ki m

c di n tích đ t s n xu t, phát tri n nhi u lo i s n ph m hàng hóa phù h p v i

nhu c u th tr

ng và góp ph n t ng thu nh p cho ng

- Giai đo n 3: Phát tri n s n xu t

i dân.

quy mô trang tr i l n theo h

ng chuyên

môn hóa, áp d ng t i đa công ngh m i vào s n xu t m t s lo i s n ph m riêng
bi t có l i th c nh tranh cao. Do đó y u t v n và công ngh tr thành các y u t
quy t đ nh v i t ng s n l

ng nông nghi p.

Tóm l i, Todaro đã nh n m nh vai trò c a các y u t v n và công ngh đ n
quá trình thay đ i c c u s n xu t nông nghi p qua các giai đo n t đ c canh sang

chuyên canh và chuyên môn hóa

m c cao.

Song song đó, m c đích c a chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p, nông
thôn c ng nh m đ t ng n ng su t lao đ ng cho ng
cao thu nh p c a h .

i dân, đ ng th i qua đó nâng

c bi t trong n n kinh t th tr

ng, giá c nông s n không

n đ nh và th p là m t trong nh ng y u t thúc đ y ng

i dân chuy n đ i lo i hình

s n xu t ho c c c u kinh t nông h đ đ i phó v i r i ro c a th tr

ng. H ph i

ch p nh n s l a ch n gi a nâng cao thu nh p và r i ro cao, ho c thu nh p v a v i
r i ro th p, t đó đa d ng hóa s n xu t là bi n pháp h u hi u đ gi m r i ro m t khi
h ch p nh n tham gia vào th tr
2.1.3 Các y u t

nh h

ng (Todaro, 1990).

ng đ n quy t đ nh đa d ng hóa

Alderman và Sahn (1989); Ellis (2000); Reardon (2001); Mai V n Nam
(2008); Lê T n Nghiêm (2010) đã nh n di n ra nhi u y u t

nh h

ng đ n vi c đa


13

d ng hóa thu nh p và có th chia thành hai nhóm sau: nhóm y u t bên trong h và
nhóm y u t bên ngoài h .
2.1.3.1 Các nhân t bên trong h nh h ng đ n đa d ng hóa thu nh p
Các nhân t bên trong h ph i k đ n là các đ c đi m nhân kh u h c nh tu i,
trình đ h c v n, gi i tính c a ch h ; quy mô gia đình h nh s ng
n ng t o thu nh p cho h , t l ng

i có kh

i ph thu c; tài s n c a h nh di n tích đ t

canh tác, các công c s n xu t, kh n ng ti p c n v n vay,…
Theo Mai V n Nam (2008), t l lao đ ng trong h có nh h

ng quan tr ng

đ n đa d ng hóa vì m c đ đa d ng hóa càng cao yêu c u t l lao đ ng trong đ

tu i lao đ ng càng cao. Bên c nh đó, kh n ng ti p c n v n có tác đ ng đ n kh
n ng th c hi n đa d ng hóa c a nông h . Nghiên c u ch ra r ng, có 74 h trong s
83 h kh o sát có ti p c n ngu n v n vay v i m c đ đáp ng nhu c u ch đ t
52,4%. Nhìn chung, k t qu phân tích phù h p v i gi thuy t k v ng gi i thích v
m i quan h gi a t l lao đ ng và kh n ng ti p c n v n v i kh n ng th c hi n đa
d ng hóa, hay nói cách khác, khi t l c a hay y u t này càng cao thì xác su t th c
hi n đa d ng hóa càng cao.
Tài s n đ

c xem là y u t tr c ti p hay gián ti p t o ra thu nh p (Barett và

Reardon, 2001). Theo lý thuy t danh m c đ u t , tài s n đ

c nh n m nh nh là

m t y u t quan tr ng đ t i đa hóa thu nh p hay t i thi u hóa r i ro hay c hai. Vì
th , tài s n đ

c xem nh là m t đ i t

ng đ nghiên c u m c đ đa d ng hóa

(Carney, 1999). Tuy nhiên, Barett và Reardon (2001) đã ch ra hai h n ch khi s
d ng tài s n đ nghiên c u m c đ đa d ng hóa. Th nh t, m t ho t đ ng s n xu t
nào đó thì c n r t nhi u t li u s n xu t đ
g p tr ng i trong vi c đo l

ng giá tr đóng góp c a t ng t li u s n xu t vào k t

qu đa d ng hóa. Th hai, vi c đo l

s kém phát tri n c a th tr

c s d ng k t h p v i nhau, do đó s

ng giá tr th c c a nh ng tài s n th t khó do

ng nông thôn

m t s qu c gia đang phát tri n.

2.1.3.2 Các nhân t bên ngoài h nh h ng đ n đa d ng hóa thu nh p
Nhóm nhân t bên ngoài bao g m tính th i v trong s n xu t nông nghi p, r i
ro trong s n xu t, h n ch c a th tr

ng tín d ng và b o hi m

- Tính th i v trong s n xu t nông nghi p

nông thôn.


14

Th i v là đ c đi m v n có c a ho t đ ng s n xu t nông nghi p c ng nh
vùng nông thôn (Ellis, 2000). M c đ chu k s n xu t càng cao đ i v i

sinh k

các h dân không có đ t canh tác, h ph i tham gia vào th tr

ng lao đ ng phi

nông nghi p nh ho t đ ng t t y u đ m u sinh.
Trong khái ni m kinh t , tính th i v có ngh a là kho n l i t c thu đ
ngày ho c trên tu n thay đ i su t m t n m trên c th tr

c trên

ng lao đ ng nông nghi p

và phi nông nghi p. Thu nh p t ho t đ ng nông nghi p nh tr ng tr t và ch n nuôi
i v i thu nh p t ho t đ ng

r t chênh l ch gi a lúc thu ho ch v i lúc nông nhàn.

phi nông nghi p, các kho n này thay đ i t c th i theo mùa v , ch ng h n nh vào
mùa xuân thì ti n l

ng cao h n cho các ho t đ ng phân ph i, v n chuy n hàng

hóa. Vì th , tính mùa v t o đ ng c cho ng

i lao đ ng chuy n t n i có thu nh p

th p sang các ho t đ ng sinh l i cao h n (Alderman và Sahn, 1989).
Bên c nh đó, do t l r i ro và th t b i c a th tr

ng nông thôn

các n

c

đang phát tri n là khá cao nên v n đ tiêu dùng c a các h dân g p nhi u khó kh n,
đ c bi t là các h ph thu c nhi u vào thu nh p mang tính mùa v c a ho t đ ng
s n xu t nông nghi p. Vì lý do này mà v n đ đa d ng hóa thu nh p th c s quan
tr ng đ gi m thiêu s bi n đ ng c a thu nh p theo mùa v . i u này đòi h i các h
dân ph i n m nh ng c h i đ ki m thêm thu nh p t ho t đ ng phi nông nghi p,
ho c luân canh mùa v đ c i thi n vòng chu chuy n c a dòng ti n, hay di chuy n
đ n vùng khác c ng đ

c xem là m t s l a ch n (Alderman và Sahn, 1989).

- R i ro trong s n xu t
Ellis (2000) cho r ng r i ro là đ ng l c c b n cho vi c đa d ng hóa thu nh p
c a nông h . Các nghiên c u này cho th y, m c đ đa d ng hóa c a các nông h t
l thu n v i xác su t x y ra các bi n c v thiên tai, d ch b nh.
a d ng hóa thu nh p đ

c xem nh là m t chi n l

c đ đ i phó v i r i ro.

i u này có ngh a là khi mu n đ t t ng thu nh p càng l n thì ph i ch p nh n r i ro
cao và ng

c l i. Vi c tr ng đan xen các lo i cây trên cùng m nh đ t s t n d ng s

b sung d

ng ch t qua l i gi a các cây, h n ch đ

c sâu b nh; đ ng th i s đa

d ng v đ c tính các lo i đ t và ki u khí h u s làm h n ch đi r i ro. Tuy nhiên, v i


15

l

ng đ u t b ra nhi u h n k t qu làm gi m đi m t ít t ng thu nh p c a h . Nói

tóm l i, v i xu h

ng bi n đ ng l n v giá c nông s n, vi c đa d ng hóa các cây

tr ng và các h th ng s n xu t vào nhi u th i đi m khác nhau trong n m s giúp h
dân gi m b t các khó kh n thông qua vi c gi m b t r i ro, m c dù có s đánh đ i
gi a r i ro và t ng thu nh p.
- H n ch c a th tr
Th tr

ng tín d ng và b o hi m
nông thôn ho t đ ng th c s ch a hi u qu

ng tín d ng và b o hi m

hay ch a phát huy h t ch c n ng là m t ph n đ ng l c cho các h dân th c hi n đa
d ng hóa (Reardon và các c ng s , 1992). Vì trong tr

ng h p này, h dân s s

d ng ngu n ti n m t d tr đ mua nguyên li u đ u vào cho s n xu t nh m h n ch
nh ng bi n đ ng t ng v giá c trong t

ng lai. Hay nói cách khác, thu nh p t phi

nông nghi p s nhanh chóng chuy n hóa đ u t nông nghi p và ng
tr ng này d n đ n m c đ đa d ng hóa cao
b o hi m còn h n ch .

nh ng vùng mà th tr

c l i. Th c

ng tín d ng và

i u này c ng phù h p v i lý thuy t v danh m c đ u t và

r i ro “khi s n xu t nông nghi p có càng nhi u r i ro và có ít thu nh p t o ra t s n
xu t nông nghi p thì đa d ng hóa thu nh p di n ra càng m nh m ”.
2.1.4 Các ph

ng pháp nghiên c u đa d ng hóa

2.1.4.1 Ph ng pháp thu th p s li u
Các nghiên c u tr c đây đã s d ng r t đa d ng các ngu n s li u đ phân
tích các m c đ đa d ng hóa

nhi u c p đ t qu n huy n đ n vùng, c n

đây là nh ng nghiên c u tiêu bi u nói lên các ph

c. D

i

ng pháp thu th p s li u v đa

d ng hóa thu nh p.
Minot (2003), v i nghiên c u a d ng hóa thu nh p và nghèo đói

vùng núi

phía B c Vi t Nam, đã s d ng là d li u th c p t T ng c c Th ng kê (GSO) Vi t
Nam, cung c p các ch s kinh t và nông nghi p c p t nh. Ngu n th hai là s li u
t cu c đi u tra h gia đình th c hi n trong giai đo n 1992-1993, 1997-1998, và
2002, cho phép phân tích v nh ng thay đ i trong ngu n thu nh p và đóng góp c a
các y u t khác nhau đ t ng thu nh p. Ngu n th ba là cu c kh o sát các h gia
đình và các quan ch c đ a ph

ng đ

c th c hi n t n m 2002 đ

c g i là đánh giá


16

đa d ng hóa thu nh p (QSAID). QSAID t p trung vào nh n th c c a kinh nghi m
v i đa d ng hóa thu nh p. Các ph

ng pháp phân tích trong nghiên c u này bao

g m tính thu nh p, các ch s đa d ng hóa (SID, SW), đo l
d ng hóa thu nh p, t ng tr

ng s đóng góp c a đa

ng thu nh p, và tính toán m t s ch s c a tiêu chu n

sinh ho t t các d li u QSAID.
Trong nghiên c u “ a d ng hóa thu nh p

vùng bán khô h n Nigeria”, tác

gi Gigane và Sokoto (1999) đã thu th p s li u trong 12 tháng v i 100 h gia đình
(chi m 5% trong 2000 h trong danh sách n p thu đ

c ch n ng u nhiên do ng

i

đ ng đ u cung c p). Hình th c thu th p b ng cách ph ng v n qua b ng câu h i v
các ho t đ ng c th tham gia trong su t 12 tháng và theo 03 mùa chính c a nông
nghi p: mùa khô, mùa m a và mùa thu ho ch. Bên c nh đó, tác gi th c hi n th ng
kê mô t v khu v c nghiên c u g m: đ c đi m kinh t -xã h i, h th ng canh tác,
lao đ ng, v n đ u t , ch n nuôi; đ ng th i tác gi phân tích và so sánh các y u t

nh h

ng đ n ho t đ ng phi nông nghi p nh : khí h u, đ t đai, lao đ ng, thu nh p

c a nam gi i và n gi i trong ho t đ ng phi nông nghi p, các v n đ khi tham gia
ho t đ ng phi nông nghi p.
Trong nghiên c u g n đây c a Lê T n Nghiêm v “Các ho t đ ng và đa d ng
hóa: khuynh h

ng, các nhân t

và nh h

ng đ n gi m nghèo, tr

ng h p

BSCL”, tác gi đã dùng d li u thu th p t Kh o sát m c s ng dân c c a T ng
c c Th ng kê đ
trong đ tài này đ
thôn

BSCL đ

2004 và 2006 t

c th c hi n trong giai đo n 1993 đ n n m 2006. Nh ng phát hi n
c d a trên 800, 830, 5.079, 1.488 và 1.473 các h gia đình nông
c rút ra t các LSMS đ

c ti n hành vào n m 1993, 1998, 2002,

ng ng. T t c các cu c đi u tra thu th p thông tin v thu nh p,

ngu n chi c a h gia đình và đi u này h tr vi c phân tích xu h
ho t đ ng đa d ng hóa.

ng th i gian c a

ng th i, nhà nghiên c u c ng đã phân tích th ng kê, mô

t , so sánh các m u s li u đa d ng hóa thu nh p trong n m 1993, 1998, 2002, 2004
và 2006 và mô hình th i gian đa d ng hóa thu nh p n m 1993-2006
đình.
2.1.4.2 Ph

ng pháp phân tích m c đ đa d ng hóa

c p h gia