thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên lý luận và thực tiễn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011-2015)

Đề tài:
THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ ĐỐI VỚI
NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

NGUYỄN CHÍ HIẾU

LÂM THỊ KIM THOA

Bộ môn: Luật Tư pháp

MSSV: 5115845
Lớp: Luật Tư pháp 1- K37
Cần Thơ, tháng 11 năm 2014

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.....................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.....................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLHS

Bộ luật Hình sự

BLDS

Bộ luật dân sự

BLTTHS

Bộ luật Tố tụng hình sự

NCTN

Người chưa thành niên

THAHS

Thi hành án hình sự

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN .................................................... 3
1.1.

Những khái niệm liên quan....................................................... 3
1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên ................................... 3
1.1.2. Khái niệm về thi hành án phạt tù ..................................... 4
1.1.3. Khái niệm thi hành án phạt tù đối với NCTN .................. 5
1.1.4. Đặc điểm tâm, sinh lý của NCTN đang chấp hành án phạt tù

1.2.

.......................................................................................... 6
Những quyền cơ bản của người chưa thành niên đang chấp hành
án phạt tù ................................................................................... 6
1.2.1. Trong những quy định của pháp luật quốc tế .................. 7

1.3.

1.2.2. Trong những quy định của pháp luật Việt Nam ............ 11
Những nguyên tắc cơ bản của pháp luật thi hành án phạt tù đối
với người chưa thành niên ...................................................... 13
1.3.1. Nguyên tắc pháp chế ...................................................... 14
1.3.2. Nguyên tắc dân chủ ........................................................ 15
1.3.3. Nguyên tắc nhân đạo...................................................... 16

1.4.

1.3.4. Nguyên tắc mọi người bị kết án đều bình đẳng trước pháp
luật.................................................................................. 19
Mục đích và ý nghĩa của việc thi hành án phạt tù đối với người
chưa thành niên ....................................................................... 20
1.4.1. Mục đích của việc thi hành án phạt tù đối với người chưa
thành niên ...................................................................... 20
1.4.2. Ý nghĩa của việc thi hành án phạt tù đối với người chưa
thành niên ...................................................................... 21

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ THI HÀNH
ÁN PHẠT TÙ ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN ......................... 23
2.1. Trình tự, thủ tục thi hành án phạt tù đối với người chưa thành
niên ............................................................................................... 23
2.1.1. Quyết định thi hành án phạt tù ............................................. 23
2.1.2. Thi hành quyết định thi hành án phạt tù .............................. 26
2.1.3. Tiếp nhận người thi hành án phạt tù .............................................. 27

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn và vai trò của cơ quan thi hành án phạt tù
đối với người chưa thành niên..................................................... 30
2.2.1. Nhiệm vụ quyền hạn của cơ quan thi hành án phạt tù đối với
người chưa thành niên ................................................................. 30
2.2.2. Vai trò của cơ quan thi hành án phạt tù đối với người chưa
thành niên ..................................................................................... 32
2.3. Quyền và nghĩa vụ của người chưa thành niên đang chấp hành án
phạt tù ...................................................................................... 33
2.3.1. Quyền của người chưa thành niên đang chấp hành án phạt tù...33
2.3.1.1. Chế độ quản lý, giáo dục văn hóa, pháp luật, học nghề, lao
động .......................................................................................... 33
2.3.1.2. Chế độ ăn, mặc, ở, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ và vui chơi
giải trí ........................................................................................ 38
2.3.1.3. Chế độ gặp liên lạc với thân nhân và nhận quà của phạm
nhân ........................................................................................... 41
2.3.1.4. Chế độ chăm sóc y tế và giải quyết trường hợp phạm nhân
chết ............................................................................................ 43
2.3.1.5. Chế độ khen thưởng, xử lý vi phạm, khiếu nại tố cáo của
phạm nhân ................................................................................. 47
2.3.2. Nghĩa vụ của người chưa thành niên đang chấp hành án phạt
tù .................................................................................................. 50
2.3.2.1. Chấp hành tốt quy định của pháp luật, nội quy trại giam ...
.................................................................................................. 50
2.3.2.2. Nghĩa vụ học tập, lao động học nghề để cải tạo tốt ........ 52
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THI HÀNH ÁN

PHẠT TÙ ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN VÀ GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN ......................................................................................................... 54
3.1. Thực trạng áp dụng pháp luật thi hành án phạt tù đối với người
chưa thành niên ........................................................................................... 54
3.2. Những vướng mắc trong những quy định của pháp luật và thực
tiễn ..................................................................................................... 55
3.2.1. Những vướng mắc về mặt pháp luật ................................. 55
3.2.2. Những vướng mắc về thực tiễn áp dụng những quy định của
pháp luật ............................................................................................ 58
3.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và thực tiễn về thi hành án phạt tù
đối với Người chưa thành niên ........................................................ 65
3.3.1. Giải pháp chung ............................................................... 65

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
3.3.2. giải pháp cho từng vấn đề.................................................. 67
KẾT LUẬN ................................................................................................. 75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài

Nhiệm vụ của công tác thi hành án phạt tù đối với Người chưa thành niên là
việc thực hiện đầy đủ các nội dung được ghi nhận trong bản án phạt tù của Tòa án, bên
cạnh đó còn là việc tạo điều kiện cần thiết để những người chấp hành xong hình phạt
tù có thể trở lại cuộc sống bình thường. Thi hành án phạt tù đối với Người chưa thành
niên là vấn đề từ lâu mang tính xã hội và thời sự. Hình phạt tù là hình phạt cách ly
người phạm tội ra khỏi xã hội đưa họ vào môi trường trại giam để quản lý và giáo dục
tập trung theo quy định của pháp luật để sau khi ra tù trở về với cuộc sống đời thường
họ thực sự được hòa nhập với gia đình, với cộng đồng ổn định cuộc sống, trở thành
công dân có ích cho xã hội. Vì thế, công tác thi hành án phạt tù nếu được thực hiện tốt
trên thực tế sẽ dẫn đến những kết quả khả quan mang tính nền tảng đối với việc làm lại
cuộc đời cho những người lầm lỡ. Do vậy, đây là vấn đề không chỉ của bản thân đối
tượng người chấp hành xong án phạt tù, của gia đình họ mà nó là vấn đề Nhà nước và
xã hội cùng quan tâm. Đây là giai đoạn giáo dục, cải tạo, những phạm nhân Người
chưa thành niên tại trại giam với mục đích uốn nắn những đối tượng phạm tội trở
thành người tốt bằng những chủ trương, chính sách mang đậm tính nhân văn mà Đảng
và Nhà nước ta đề ra. Nhưng trên thực tế, vấn đề này chưa được quan tâm thực sự,
những chế độ mà Người chưa thành niên cần được hưởng chưa thật sự đến được với
họ do những quy định của pháp luật cũng như công tác thi hành của những cơ quan có
liên quan chưa thật sự mang lại hiểu quả rõ nét. Nhưng trong thời gian qua, Đảng và
Nhà nước, các cấp chính quyền, các cơ quan chức năng, cộng đồng xã hội và gia đình
rất quan tâm tới công tác giáo dục cải tạo, tạo mọi điều kiện giúp cho Người chưa
thành niên đang chấp hành án phạt tù nhận được những sự quan tâm tốt nhất để quá
trình cải tạo, thật sự phát huy ý nghĩa trả về cho xã hội những con người tiến bộ. Công
tác giáo dục và cải tạo những đối tượng Người chưa thành niên chấp hành hình phạt tù
trong quá trình thi hành hình phạt đã thu được một số kết quả nhất định. Bên cạnh đó

những khó khăn vướng mắc mà công tác này gặp phải đang thực sự là một khó khăn
và thách thức cho cơ quan thi hành án phạt tù (trực tiếp và gián tiếp). Với lý do trên
người viết đã lựa chọn nội dung: “Thi hành án phạt tù đối với Người chưa thành
niên – lý luận và thực tiễn” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình nhằm làm rõ
những nhận thức chung và thực tiễn thi hành công tác này ở nước ta hiện nay. Qua đó
đóng góp một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các chính sách pháp luật, xã hội về vấn đề
này.
2.
Mục đích nghiên cứu
Hoạt động nghiên cứu khoa học luật luôn là hoạt động có mục đích. Cũng
không ngoại lệ, người viết lựa chọn và thực hiện đề tài này với mục đích: tìm hiểu các
quy định của pháp luật, cũng như các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về
công tác thi hành án phạt tù đối với Người chưa thành niên. Qua đó, chỉ ra được những
vấn đề đạt được và những việc chưa làm được của công tác này, đồng thời người viết
mong muốn đề tài có thể làm nguồn tài liệu cho những công trình nghiên cứu về sau.
3.
Phạm vi nghiên cứu

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 1

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Trong phạm vi đề tài nghiên cứu của mình, người viết chỉ tập trung nghiên cứu
về những quy định của pháp luật và thực trạng của việc thi hành án phạt tù đối với đối
tượng phạm nhân là Người chưa thành niên, tìm ra một số nguyên nhân, hạn chế gây
khó khăn cho quá trình cải tạo giáo dục đối tượng phạm tội và đề xuất hướng hoàn

thiện trong tương lai.
4.
Phương pháp nghiên cứu
Trong suốt quá trình nghiên cứu, người viết sử dụng các phương pháp sau:
phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu sách vở, phương pháp khoa học để tạo cơ
sở lý luận chung; phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp sưu tầm tài liệu thực
tế… được sử dụng để làm sáng tỏ những bất cập của pháp luật về thi hành án phạt tù
đối với phạm nhân là Người chưa thành niên.
5.
Kết quả nghiên cứu
Với cách tiếp cận vấn đề như trên, đề tài nghiên cứu đạt được kết quả như sau:
Làm rõ quá trình thi hành án phạt tù đối với phạm nhân là Người chưa thành niên,
phân tích những nguyên nhân gây hạn chế, dựa trên những quy định đã có nhằm đề
xuất hướng hoàn thiện.
6.
Bố cục đề tài
Để có được những kết quả nghiên cứu như dự kiến, nội dung đề tài được bố cục
thành ba chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về thi hành án phạt tù đối với Người chưa
thành niên.
Chương 2: Những quy định của pháp luật Việt Nam về thi hành án phạt tù đối
với Người chưa thành niên.
Chương 3: Thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành án phạt tù đối với Người
chưa thành niên và giải pháp hoàn thiện.
CHƯƠNG 1.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
Thi hành án phạt tù là một trong những hoạt động tư pháp của Nhà nước ta.
Đây là hoạt động cuối cùng trong tố tụng hình sự, nhằm đảm bảo cho bản án phạt tù
của Tòa án có hiệu lực pháp luật được thực hiện trên thực tế. Nó có vai trò rất quan

trọng thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật hình sự, thể hiện hiệu lực, hiệu quả của
Nhà nước trong việc xử lý trừng trị và giáo dục người có hành vi phạm tội.
1.1. Những khái niệm và đặc điểm liên quan đến NCTN
1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên
Khái niệm người chưa thành niên (NCTN) không phải là một khái niệm mới và
nó đã được ghi nhận qua các Điều ước quốc tế. Tuy nhiên, trong các văn bản thực định
lại có những tên gọi khác nhau như là NCTN, trẻ vị thành niên, trẻ em,… theo quy
định tại Điều 1 Công ước Quốc tế về quyền trẻ em được Đại hội đồng Liên hợp quốc
thông qua ngày 20/11/1989 có ghi nhận “Trong phạm vi của Công ước này, trẻ em có
nghĩa là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ em đó quy định
tuổi thành niên sớm hơn”. Có thể thấy Công ước này không thiết lập được một độ tuổi
cụ thể chung mà độ tuổi này được ghi nhận một cách khác nhau trong luật pháp của
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 2

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
các quốc gia khác nhau, theo đó cùng với sự phát triển của lứa tuổi thì trẻ em sẽ phải
chịu trách nhiệm về hành vi của mình tăng dần theo sự thay đổi của thời gian.
Tham khảo thêm văn bản pháp luật quốc tế có liên quan đến NCTN như: văn
bản “Các nguyên tắc của Liên hợp quốc về bảo vệ NCTN bị tước tự do” tại mục a quy
tắc số 11 quy định “NCTN là người dưới 18 tuổi. Giới hạn độ tuổi thấp hơn mức này
theo đó không được phép tước tự do của trẻ em cần được pháp luật quy định”. Quy tắc
tiêu chuẩn tối thiểu của Liên hợp quốc về áp dụng pháp luật với NCTN thông qua
ngày 29/11/1985 thì “NCTN là trẻ em hay người ít tuổi tuỳ theo từng hệ thống pháp
luật có thể bị xét xử vì phạm pháp theo một phương thức khác với việc xét xử người
lớn” (Quy tắc số 2.2 mục a).

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, độ tuổi NCTN được xác định thống
nhất trong Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999, Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm
2003, Bộ luật dân sự (BLDS) năm 2005, và một số văn bản quy phạm pháp luật khác.
Tất cả các văn bản này đều quy định NCTN là người chưa đủ 18 tuổi. Ví dụ, tại Điều
68 BLHS năm 1999 nói rõ “NCTN từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi phải chịu trách
nhiệm hình sự theo Chương này, đồng thời theo những quy định khác của Phần chung
BLHS không trái với quy định của Chương này”, tại Điều 303 BLTTHS năm 2003
chương XXXII Thủ tục tố tụng đối với NCTN, cũng đề cập hai nhóm từ đủ 14 tuổi
đến dưới 16 tuổi và từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, hay tại Điều 18 BLDS năm 2005
quy định “người chưa đủ mười tám tuổi là NCTN”.
Như vậy, khái niệm NCTN được xây dựng dựa trên sự phát triển về mặt thể
chất và tinh thần của con người và được cụ thể hóa bằng giới hạn độ tuổi trong các văn
bản pháp luật của từng quốc gia. Theo đó, người ta quy định, những quyền và nghĩa vụ
cụ thể của NCTN.
Trong pháp luật Việt Nam cụm từ “người chưa thành niên” dùng để chỉ những
người chưa đủ 18 tuổi. Pháp luật nước ta quy định như vậy là vì qua thực tế nghiên
cứu, thì thể chất và tâm lý người Việt Nam chỉ phát triển toàn diện khi đủ 18 tuổi. Đến
tuổi này con người mới thực sự trưởng thành và kiểm soát được suy nghĩ và hoàn toàn
có thể chịu trách nhiệm với hành vi của mình gây ra.
Như vậy, có thể khái niệm: NCTN là người dưới 18 tuổi chưa phát triển toàn
diện về thể chất, tinh thần, tâm sinh lý và nhân cách, chưa có đầy đủ về quyền và nghĩa
vụ của một công dân1.
1.1.2. Khái niệm thi hành án phạt tù
Hình phạt tù về thực chất là tước một số quyền tự do, giam giữ người bị kết án
phạt tù tại trại giam, cách ly người đó khỏi môi trường xã hội bình thường để thực hiện
các mục đích của hình phạt là đảm bảo công lý, công bằng xã hội, cải tạo, giáo dục
người phạm tội và phòng ngừa tội phạm2. Và để thực hiện được mục đích của hình
phạt tù pháp luật nước ta đã xây dựng một hệ thống các cơ quan có chức năng thực
hiện những nhiệm vụ của hình phạt tù đặt ra, đó là hệ thống các cơ quan thi hành án
phạt tù. Theo quy định tại khoản 3 Điều 3 Luật Thi hành án hình sự (THAHS) năm

1

Lê Văn Nhựt (2010), Những vấn đề lý luận chung về tình hình tội phạm người chưa thành niên thực
hiện, luận văn tốt nghiệp, khoa Luật – Trường Đại học Cần Thơ.
2

PGS.TS. Võ Khánh Vinh, PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng (chủ biên): Pháp luật thi hành án hình sự
Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Tư pháp, 2006, tr.222.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 3

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
2010 thì “thi hành án phạt tù là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của
Luật này buộc phạm nhân phải chịu sự quản lý giam giữ, giáo dục, cải tạo để họ trở
thành người có ích cho xã hội”.
Thi hành án phạt tù là việc của cơ quan nhà nước và người có thẩm quyền tác
động trực tiếp tới đối tượng phải chấp hành án buộc họ phải thực hiện những quy định
của pháp luật liên quan đến hình phạt tù trong thời gian bị giam giữ, đồng thời tuân thủ
theo sự hướng dẫn của những người phụ trách giám sát họ. Cơ quan có thẩm quyền có
trách nhiệm đưa những người bị kết án đi chấp hành hình phạt tại Trại giam và tổ chức
thực hiện các biện pháp cải tạo, giáo dục nhằm giúp họ nhanh chóng trở thành người
lương thiện. Cơ quan và cá nhân có thẩm quyền thi hành án phạt tù được nhân danh
Nhà nước, sử dụng quyền lực Nhà nước để buộc người bị kết án phải chấp hành hình
phạt tại Trại giam. Do vậy, thi hành án phạt tù là hoạt động mang tính quyền lực nhà
nước.

Cơ quan thi hành án phạt tù là cơ quan nhà nước được thành lập hợp pháp và
hoạt động trong khuôn khổ pháp luật và trật tự pháp lý cũng như phải chịu sự giám sát
từ những cơ quan tổ chức và cá nhân trong xã hội. Pháp luật quy định thẩm quyền và
trình tự, thủ tục thực hiện thẩm quyền thi hành án phạt tù. Như vậy, thi hành án phạt tù
không những mang tính quyền lực nhà nước mà còn mang tính thủ tục pháp lý, do đó
những hoạt động trong thi hành án phạt tù phải tuân thủ pháp luật về thi hành án phạt
tù và những văn bản liên quan.
1.1.3. Khái niệm thi hành án phạt tù đối với NCTN
Hình phạt tù đối với NCTN là hình phạt nghiêm khắc nhất, theo đó NCTN
phạm tội sẽ bị cách ly với môi trường xã hội bình thường bước vào một môi trường
mới để chấp hành bản án mà Tòa án đã tuyên đối với tội phạm mà họ đã thực hiện trên
thực tế, sau khi bản án có hiệu lực pháp luật. Theo nguyên tắc của BLHS năm 1999
sửa đổi bổ sung năm 2009 “hình phạt tù đối với NCTN chỉ là việc giáo dục, giúp đỡ họ
sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội và khi
xử phạt không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với NCTN phạm tội”. Do vậy,
việc thi hành án phạt tù đối với NCTN chỉ là việc thi hành hình phạt tù có thời hạn.
Như vậy, theo người viết thì thi hành án phạt tù đối với NCTN là việc mà cơ
quan nhà nước và người có thẩm quyền trong thi hành án phạt tù tiếp nhận và áp dụng
những biện pháp cải tạo, giáo dục phù hợp với quy định của pháp luật về thi hành án
phạt tù đối với những NCTN bị kết án, trong thời gian họ chấp hành án tại Trại giam.
Bên cạnh việc thực hiện những mục đích mà hình phạt tù đặt ra như hiện thực
hóa bản án mà Tòa án đã tuyên, thì thi hành án phạt tù đối với NCTN còn là việc giáo
dục, cải tạo họ trở thành người công dân có ích cho xã hội, NCTN phạm tội được đưa
vào loại trại giam có mức độ quản chế ít nghiêm khắc nhất, với những chế độ ưu tiên
dành cho đối tượng được sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước ta. Có thể nói thi hành án
phạt tù đối với NCTN là việc áp dụng một cơ chế giáo dục đặc biệt, có sự song hành
giữa việc học văn hóa ứng xử, văn hóa tri thức và học nghề để họ có thể làm lại cuộc
đời khi họ chấp hành xong bản án.
NCTN phạm tội là một đối tượng cần sự quan tâm và bảo vệ của pháp luật nước
ta nên việc thi hành án phạt tù đối với họ, cũng cần có sự quan tâm đặc biệt ngoài tính

cưỡng chế nghiêm khắc của hình phạt tù để họ hiểu ra lỗi lầm của mình trong quá khứ,
thì vấn đề thuyết phục, giáo dục, dạy dỗ họ là việc cần được đề cao hàng đầu. Một mặt
là kéo họ ra khỏi những sai lầm bồng bột của tuổi trẻ, mặt khác là cải tạo, uốn nắn mở
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 4

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
ra cho họ một tương lai mới sáng lạng hơn, tạo cho họ niềm tin vào cuộc sống để từ đó
tự giác chấp hành tốt bản án của mình, để sớm quay về với gia đình, xã hội nhưng hơn
hết là giúp họ có thể tự mình thoát ra được những mặc cảm tội lỗi, những việc làm trái
pháp luật mà họ đã từng mắc phải. Thông qua đó việc thi hành án phạt tù đối với
NCTN cũng nhằm mục đích thể hiện tính nhân văn của Nhà nước ta trong quá trình
lập pháp.
1.1.4. Đặc điểm tâm, sinh lý của NCTN đang chấp hành án phạt tù
Ở lứa tuổi chưa thành niên nhiều chức năng tâm lý của con người cũng có nhiều
thay đổi, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển trí tuệ, khả năng tư duy. Các nghiên cứu
tâm lý học cho thấy rằng hoạt động tư duy của NCTN hoạt động tích cực và có tính
độc lập tư duy phát triển mạnh. NCTN có khả năng và rất ưa thích khái quát các vấn
đề. Sự phát triển mạnh của tư duy lý luận liên quan chặt chẽ với khả năng sáng tạo3.
Từ chỗ nhìn nhận được những phẩm chất mang tính khái quát của người khác dần dần
NCTN tự phát hiện ra thế giới nội tâm của bản thân mình. Các em ở lứa tuổi này cảm
nhận được những rung động của bản thân và hiểu rằng đó là trạng thái cái tôi của
mình. Biểu tượng về cái tôi của NCTN chưa thật rõ nét. Do đó, sự đánh giá về bản
thân không ổn định và có tính mâu thuẫn.
Ở giai đoạn này các em rất nhạy cảm, tính nhạy cảm của trẻ vị thành niên đối với
hành vi thể hiện sự chưa trưởng thành và thiếu tính chịu trách nhiệm, NCTN dễ bị

tổn thương và thiếu kiểm soát đối với môi trường xung quanh, chúng không tự thoát
khỏi được những ảnh hưởng tiêu cực trong môi trường. Chúng ít có khả năng hạn
chế sự bốc đồng và giữ tự chủ; ít có khả năng hơn người lớn trong việc xem xét lựa
chọn các hành động thay thế và thiếu độ chín trong việc đánh giá những rủi ro và hậu
quả; ít suy tính tới tương lai và do đó chúng ít có khả năng nhận thức rõ những hậu
quả trong hành động của mình.
Tóm lại, trong những giai đoạn phát triển của con người lứa tuổi chưa thành niên
có một ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đây là thời kỳ phức tạp nhất, nhiều biến động nhất
nhưng cũng là thời kỳ chuẩn bị quan trọng nhất cho những bước trưởng thành sau này.
Nhưng cái ảnh hưởng quyết định đối với sự phát triển tâm lý chính là mối quan hệ
xung quanh, đặc biệt là mối liên hệ giữa cá nhân và người lớn. Đây là lứa tuổi các em
không còn là trẻ con nữa, nhưng chưa hẳn là người lớn. Sự thay đổi điều kiện sống,
điều kiện hoạt động của NCTN trong giai đoạn này là rất quan trọng. Ở lứa tuổi này,
các em cần được tôn trọng nhân cách, cần được phát huy tính độc lập nhưng cũng cần
được chăm sóc chu đáo và đối xử tế nhị.
Thực tế là NCTN vẫn còn đang phát triển để hoàn thiện nhân cách nên ngay cả khi
NCTN thực hiện một tội ác ghê tởm thì cũng không thể coi đó là bằng chứng để có thể
kết luận rằng NCTN đó hư hỏng, sa đọa đến mức không thể cứu vãn nổi. Từ những
nghiên cứu về sự thay đổi của tâm sinh lý NCTN pháp luật nước ta đã sử dụng chúng
như một công cụ để xây dựng những nguyên tắc pháp luật quan trọng để hoàn thiện
hơn những quy định của pháp luật đối với NCTN. Theo đó, tại Điều 69 BLHS ghi
nhận “việc xử lý NCTN phạm tội chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm,
phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội”. Và quy định này đã trở
3

TS. Nguyễn Đình Đặng Lực: Vai trò của pháp luật trong quá trình hình thành nhân cách, Nxb. Chính
trị Quốc gia, 2013, tr.284.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 5

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
thành nguyên tắc áp dụng xuyên suốt trong quá trình thi hành án phạt tù đối với NCTN
của pháp luật nước ta.
1.2. Những quyền cơ bản của NCTN đang chấp hành án phạt tù
1.2.1. Trong những quy định của Luật pháp quốc tế
NCTN là nguồn nhân lực vô cùng quan trọng cho sự phát triển của nhân loại
trên toàn thế giới. Họ là những con người chưa phát triển toàn diện về tâm sinh lý, và
đang trong quá trình hoàn thành nhân cách, rất bồng bột trong suy nghĩ và hành động
nên việc chăm sóc bảo vệ tốt cho họ là một việc làm vô cùng ý nghĩa. Đó là trách
nhiệm không chỉ của mỗi quốc gia riêng biệt đối với công dân của đất nước mình, mà
nó còn là sự chung tay góp sức của mọi tổ chức trên toàn thế giới nhằm bảo vệ họ
tránh sự phân biệt đối xử dưới bất kì lý do nào. Một trong những lý do NCTN cần sự
quan tâm hơn cả đó là khi họ đang phải chấp hành những hình phạt nghiêm khắc mà
pháp luật đặt ra, bởi vì khi phải rơi vào hoàn cảnh ấy thì quyền lợi của họ rất dễ bị xâm
phạm, sự thiếu tôn trọng hay cái nhìn khắt khe của xã hội đối với họ là điều không
tránh khỏi. Hiểu được tầm quan trọng của NCTN đối với sự phát triển của nhân loại
nên có rất nhiều văn bản của Liên hợp quốc quy định các quyền cơ bản đối với những
NCTN đang phải chấp hành án phạt tù tại trại giam.
Công nhận và bảo vệ nhân quyền là một bộ phận quan trọng trong luật pháp
quốc tế do vậy cũng rất dễ hiểu khi có rất nhiều văn kiện pháp luật quốc tế đề cập đến
quyền của tù nhân là NCTN, xoay quanh yêu cầu đối xử công bằng như: họ phải được
đối xử nhân đạo trong quá trình bị giam giữ, bao gồm không bị tra tấn, đối xử tàn bạo,
vô nhân đạo. Họ phải được đảm bảo các điều kiện sinh hoạt tối thiểu với tư cách con
người. Họ phải được liên hệ với thế giới bên ngoài, với gia đình, người thân. Nhà tù,
nơi giam giữ không phải là nơi để hành hạ con người, mà phải là nơi giáo dục con

người trở thành những công dân tốt…
Theo đó, những quyền cơ bản của tù nhân là NCTN bao gồm:
Quyền được đối xử nhân đạo: Theo nội dung Công ước quốc tế về quyền trẻ em
năm 1989 tại Điều 37 ghi nhận: không trẻ em nào bị tra tấn hay bị đối xử hoặc trừng
phạt tàn ác, vô nhân đạo hay hạ thấp nhân phẩm. Những người dưới 18 tuổi khi gây ra
những hành động phạm pháp sẽ không bị áp dụng hình phạt tử hình hoặc tù chung
thân mà không có khả năng được phóng thích. Mọi trẻ em bị tước quyền tự do phải
được đối xử nhân đạo với sự tôn trọng phẩm giá vốn có của con người, theo cách thức
có tính đến nhu cầu của những người ở lứa tuổi các em, đặc biệt mọi trẻ em bị tước
quyền tự do phải được cách ly với người lớn, trừ trường hợp vì lợi ích tốt nhất của trẻ
mà không nên làm như vậy, và các em phải có quyền duy trì sự tiếp xúc với gia đình
qua thư từ và các cuộc viếng thăm, trừ những trường hợp ngoại lệ.
Quyền được đối xử công bằng 4: đây được xem là một trong những quy định
nổi bật của pháp luật quốc tế về việc đối xử với tù nhân là NCTN, theo đó hệ thống tư
pháp đối với NCTN cần nâng cao các quyền cùng sự an toàn của NCTN như: được
bày tỏ ý kiến, nâng cao sức khỏe về thể chất và tinh thần. Đồng thời, các nguyên tắc về
việc bảo vệ NCTN bị tước tự do cần được áp dụng một cách công bằng không có bất
4

Xem thêm “Công ước về quyền dân sự chính trị” (ICCPR) được Đại hội đồng liên hợp quốc thông qua
và để ngỏ cho các quốc gia ký, phê chuẩn và gia nhập theo Nghị quyết số 2200 ngày 16/12/1966 và có hiệu lực
từ ngày 23/03/1976.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 6

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa

LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
cứ sự phân biệt đối xử nào về chủng tộc, màu da, giới tính, độ tuổi, ngôn ngữ, tôn
giáo, quốc tịch, hoàn cảnh xuất thân, quan điểm chính trị hoặc quan điểm khác…
Quyền được đáp ứng nhu cầu về vật chất, tinh thần và nơi ở: đây là những vấn
đề được quan tâm hàng đầu trong “Các nguyên tắc của Liên hợp quốc về bảo vệ
NCTN bị tước tự do” theo đó: việc giam giữ NCTN chỉ tiến hành với điều kiện đã cân
nhắc đầy đủ các nhu cầu cụ thể, địa vị và những nhu cầu đặc biệt theo lứa tuổi, tính
cách, giới tính, và thể loại tội phạm cũng như tình trạng sức khỏe, thể chất và tinh thần
của họ và bảo vệ cho họ tránh khỏi những ảnh hưởng có hại và các tình thế rủi ro. Tiêu
chuẩn cơ bản để tách biệt các dạng khác nhau của NCTN bị tước tự do là việc cung
cấp các loại hình chăm sóc thích hợp nhất đối với những nhu cầu cụ thể của từng cá
nhân có liên quan và việc bảo vệ sức khỏe, sự toàn vẹn về thể chất, tinh thần và đạo
đức của họ. Trong mọi cơ sở giam giữ nên tách riêng NCTN ra khỏi người trưởng
thành, trừ khi họ là thành viên trong một gia đình. NCTN bị tước tự do có quyền được
hưởng những tiện nghi và dịch vụ đáp ứng mọi yêu cầu về sức khỏe và phẩm giá con
người. Về nơi ở của họ, phải được đảm bảo về ánh sáng để kích thích các giác quan,
cơ hội kết giao với những người cùng lứa tuổi và tham gia các hoạt động thể dục, thể
thao và vui chơi giải trí. Thiết kế cấu trúc của những cơ sở giam giữ những NCTN cần
hạn chế tối thiểu nguy cơ hỏa hoạn và bảo đảm việc sơ tán an toàn ra khỏi cơ sở giam
giữ. Không được đặt chúng ở những khu vực được biết là có hại cho sức khỏe hoặc
các mối nguy hiểm hay rủi ro khác. Nơi ngủ và nơi vệ sinh phải được đảm bảo tiêu
chuẩn để NCTN có thể sử dụng đáp ứng nhu cầu cá nhân một cách riêng tư sạch sẽ và
lịch sự.
Quyền riêng tư cá nhân5: tuy là bị giam giữ trong trại giam sống giữa một tập
thể người nhưng họ vẫn có quyền riêng tư trong việc sử dụng đồ dùng cá nhân của
mình. Theo đó, những đồ dùng cá nhân mà NCTN quyết định không dùng đến hoặc bị
tịch thu cần được cất giữ an toàn, cần có bản thống kê và có chữ ký của họ. Trong
chừng mực có thể, NCTN có quyền được sử dụng quần áo riêng của mình. Các cơ sở
giam giữ cần được đảm bảo rằng NCTN đều có quần áo riêng thích hợp với khí hậu và
đủ để đảm bảo sức khỏe tốt cũng như không được mang tính chất hạ thấp nhân phẩm

hoặc nhục mạ.
Quyền được học văn hóa: theo tinh thần của văn bản “Quy tắc tiêu chuẩn tối
thiểu của Liên hợp quốc về áp dụng pháp luật với NCTN” thì đời sống tinh thần, cũng
như việc chuẩn bị một tương lai mới là một nhu cầu thiết yếu làm động lực cho quá
trình cải tạo, chấp hành án của NCTN. Theo đó mọi NCTN đang ở độ tuổi bắt buộc
phải đến trường đều được hưởng sự giáo dục phù hợp với nhu cầu và khả năng của
mình, và hướng vào việc chuẩn bị cho NCTN trở lại với xã hội. Sự giáo dục đó cần
được cung cấp ở các trường học cộng đồng nằm ngoài cơ sở giam giữ bất cứ khi nào
có thể và trong bất kỳ trường hợp nào, bởi những giáo viên có đủ trình độ giảng dạy
thông qua các chương trình được gắn với hệ thống giáo dục của quốc gia, để khi được
trả tự do NCTN có thể tiếp tục học tập mà không gặp bất kỳ khó khăn nào. Ngoài ra,
đối với những NCTN ngoài độ tuổi bắt buộc đến trường nhưng muốn được tiếp tục
học cần được cho phép và cần cố gắng cho các em được tiếp cận sự giáo dục phù hợp.
5

Xem thêm “Các nguyên tắc của Liên hợp quốc về bảo vệ NCTN bị tước tự do” thuộc văn bản Tập hợp các
nguyên tắc bảo vệ tất cả người bị giam hay bị cầm tù dưới bất cứ hình thức nào năm 1988

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 7

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Những văn bằng, chứng chỉ học vấn họ nhận được trong quá trình bị giam giữ cần
được tôn trọng sau khi họ được trả tự do và không được ghi dưới bất kỳ hình thức nào
là họ đã bị giam giữ tập trung.
Quyền được học nghề 6: việc giáo dục đào tạo nghề và việc làm cho đối tượng

này được ghi nhận như là một nghĩa vụ bắt buộc của cơ quan tư pháp. NCTN có quyền
được đào tạo những ngành nghề thích hợp theo ý muốn của bản thân để chuẩn bị cho
họ có công ăn việc làm trong tương lai. Ở những nơi có điều kiện, cần lựa chọn những
ngành nghề có cơ hội việc làm cao, để họ dễ dàng tìm được công việc, ổn định cuộc
sống sau khi được trả tự do. Trong thời gian bị giam giữ nếu họ có làm việc tại trại
giam thì họ cũng cần được trả thù lao công bằng, vấn đề tạo việc làm cho NCTN trong
thời kì bị giam giữ không nhằm mục đích mang lại lợi ích cho trại giam hay một bên
thứ ba mà cần phải đặt lợi ích của NCTN lên hàng đầu.
Quyền được chăm sóc sức khỏe 7: đây cũng là một việc làm quan trọng, trước
khi họ nhập trại, cơ quan tiếp nhận họ phải kiểm tra sức khỏe để chắc chắn rằng họ có
đầy đủ điều kiện để chấp hành án hoặc là phát hiện bệnh để cách ly và có những cách
điều trị riêng biệt, trong quá trình chấp hành án họ cần được hưởng sự chăm sóc sức
khỏe thường xuyên, để đảm bảo khả năng phát triển bình thường của cơ thể cả về thể
chất và tinh thần. Khi NCTN bị ốm đau, tai nạn cần được thông báo cho thân nhân hay
người giám hộ biết tình trạng sức khỏe thực sự của họ.
Quyền được vui chơi giải trí: đây là một việc làm thiết yếu bởi vì mục đích
sống của con người không chỉ dừng lại ở việc ăn uống, nghỉ ngơi mà nó phải gắn liền
với đời sống tinh thần khỏe mạnh thoải mái, nó tạo một động lực tốt để mỗi người cảm
thấy lạc quan hơn trong cuộc sống, tại quy tắc số 47 trong các nguyên tắc của Liên hợp
quốc về bảo vệ NCTN bị tước tự do ghi nhận: “mọi NCTN đều có quyền có một
khoảng thời gian thích hợp để luyện tập tự do hàng ngày ở ngoài trời bất cứ khi nào
thời tiết cho phép. Trong khoảng thời gian đó nên tổ chức huấn luyện thể dục và giải
trí thích hợp. Cần cung cấp đầy đủ khoảng không, phương tiện và các trang thiết bị của
hoạt động này”. Ngoài việc được tham gia các hoạt động thể thao để duy trì sức khỏe
NCTN còn được tham gia phát triển các kỹ năng nghệ thuật, thủ công mà họ muốn. Để
làm được những điều đó thì yêu cầu các cơ sở giam giữ phải đảm bảo cho họ có đầy
đủ khả năng về thể chất để sẵn sàng tham gia vào các hoạt động thiết yếu, vào bất cứ
khi nào.
Quyền tự do tôn giáo, tự do tín ngưỡng 8: mọi tù nhân là NCTN cần được phép
thỏa mãn nhu cầu cuộc sống tinh thần và tôn giáo của mình, chẳng hạn như họ được

tham gia vào các buổi lễ hoặc cuộc họp được tổ chức trong trại giam hoặc tự mình
thực hành các nghi lễ tôn giáo và được có sách vở hay vật dụng cần thiết liên quan đến
tôn giáo và các chỉ dẫn của giáo phái mình.
6

Xem thêm văn bản “Nguyên tắc căn bản của hành vi đối xử với tù nhân” ngày 14/12/1990

7

Xem thêm văn bản “Quy định tiêu chuẩn tối thiểu về đối xử với tù nhân” được thông qua tại Cuộc họp
lần thứ nhất của Liên Hợp Quốc về Ngăn ngừa Tội phạm và Đối xử với Người phạm tội, tổ chức tại Geneva năm
1955, và được Hội đồng Kinh tế - Xã hội phê chuẩn vào năm 1957 và năm 1977.
8

Xem thêm văn bản “Quy định tiêu chuẩn tối thiểu về đối xử với tù nhân” Nghị quyết được UCOSOC
thông qua ngày 13/05/1977.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 8

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Giam giữ tù nhân không phải là việc loại trừ họ ra ngoài cuộc sống của cộng
đồng, mà họ vẫn còn là một bộ phận của cộng đồng vẫn có quyền hạn như một con
người vì thế nhiệm vụ tái hòa nhập cộng đồng cho họ không chỉ là trách nhiệm của cơ
sở giam giữ mà nó còn là sự giúp sức của những tổ chức xã hội. Do vậy, mối liên hệ
giữa gia đình – trại giam – tổ chức xã hội là cực kỳ quan trọng nó sẽ thúc đẩy quá trình

hiện thực hóa những quy định của pháp luật được nhanh chóng đi vào đời sống, góp
phần cải thiện công tác cải tạo phạm nhân là NCTN.
1.2.2. Trong những quy định của pháp luật Việt Nam
Mỗi quốc gia trên thế giới, đều giải quyết vấn đề NCTN phạm tội theo những
mức độ, cách thức khác nhau, tuỳ thuộc vào những điều kiện, tập quán, pháp luật của
mỗi nước. Một trong những hoạt động mà các nước trên toàn cầu đang nỗ lực thực
hiện là tìm mọi cách để bảo đảm hệ thống tư pháp NCTN, tuân thủ theo đúng luật
pháp quốc tế về quyền con người. Kể từ năm 1989, với tốc độ ngày càng cao, các nước
trên thế giới đã và đang đưa những nguyên tắc quốc tế vào các luật và chính sách quốc
gia của mình trong đó có Việt Nam.
Bảo đảm quyền của NCTN phạm tội là bảo đảm cho những quy định của pháp
luật về quyền con người được thực hiện trên thực tế, phù hợp với thông lệ quốc tế.
Pháp luật tuy là yếu tố quan trọng không thể thiếu, nhưng không phải là yếu tố duy
nhất bảo đảm cho các em được hưởng thụ các quyền, cũng như không bị tước mất
quyền của mình trong hoàn cảnh đối mặt với pháp luật và là đối tượng xem xét của
pháp luật. Trên cơ sở các văn bản pháp luật quốc tế, hệ thống tư pháp NCTN ở
Việt Nam đã được quan tâm nghiên cứu và ngày càng hoàn thiện. Việc bảo đảm quyền
của NCTN phạm tội phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời phù hợp với điều kiện
kinh tế - xã hội và văn hóa hiện có của Việt Nam. Sự phù hợp này thể hiện trên cả hai
phương diện đó là xây dựng pháp luật và thực thi pháp luật.
Một thực tế đáng ghi nhận đó là quyền lợi của NCTN đang chấp hành án phạt
tù đã được luật hóa trong Luật THAHS năm 2010, với nhiều nhóm quyền mang tính
nhân văn cao cả phù hợp với pháp luật quốc tế, và những quyền cơ bản của con người
được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 bao gồm: quyền được học văn hóa, học
nghề, lao động phù hợp với lứa tuổi, vui chơi giải trí, chăm sóc sức khỏe, liên lạc gặp
gỡ với thân nhân… Trọng tâm của những quy định về quyền lợi của NCTN đang chấp
hành án phạt tù là nhằm đảm bảo việc tước quyền tự do không dẫn đến việc vi phạm
hoặc tước các quyền khác mà những NCTN được hưởng theo Hiến pháp và những đạo
luật liên quan. Những quyền cơ bản của họ bao gồm:
Quyền được đáp ứng đầy đủ về mặt vật chất 9: NCTN luôn nhận được sự quan

tâm hơn người trưởng thành về chế độ ăn, mặc, ở để đảm bảo sự phát triển bình
thường của cơ thể theo đó phạm nhân là NCTN được bảo đảm tiêu chuẩn định lượng
ăn như phạm nhân người đã thành niên và được tăng thêm về thịt, cá nhưng không quá
20% so với định lượng. Ngoài tiêu chuẩn ăn mặc và tư trang như người đã thành niên,
mỗi năm NCTN được cấp thêm quần áo theo mẫu thống nhất và đồ dùng cá nhân khác
theo quy chế trại giam. Chỗ nằm tối thiểu của NCTN là 3 mét vuông (m2) so với người
đã thành niên là 2 mét vuông (m2).

9

Xem thêm Điều 52 Luật THAHS năm 2010

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 9

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Quyền được vui chơi giải trí 10: tại Điều 37 Hiến pháp năm 2013 ghi nhận
“thanh niên được Nhà nước, gia đình và xã hội tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí
phát triển thể lực, trí tuệ, bồi dưỡng đạo đức, truyền thống dân tộc, ý thức công dân, đi
đầu trong công tác sáng tạo và bảo vệ tổ quốc, nó là một trong những nhu cầu thiết yếu
đối với cuộc sống của mỗi người và đặc biệt là lứa tuổi mới lớn”. Do vậy, trong pháp
luật về THAHS ghi nhận “thời gian sinh hoạt văn hóa, văn nghệ và vui chơi giải trí
của phạm nhân là NCTN được tăng gấp hai lần so với phạm nhân là người đã thành
niên.
Quyền được liên lạc gặp gỡ thân nhân: tại Điều 53 Luật THAHS năm 2010 quy
định “phạm nhân là NCTN được gặp thân nhân không quá ba lần trong 01 tháng mỗi

lần gặp không quá 03 giờ, trường hợp đặc biệt được gặp không quá 24 giờ. Phạm nhân
được liên lạc điện thoại với thân nhân mỗi tháng không quá bốn lần, mỗi lần không
quá 10 phút, có sự giám sát của cán bộ trại giam và tự chịu chi phí”.
1.3. Những nguyên tắc của pháp luật thi hành án phạt tù đối với NCTN
Nguyên tắc được hiểu là những tư tưởng, quan điểm cơ bản mang tính chỉ đạo
các hành động cụ thể, nguyên tắc thường được thể hiện dưới hình thức các luận điểm,
các nguyên lý có tính xuất phát điểm, định hướng và nhất thiết phải được tôn trọng và
quán triệt trong một loạt việc làm11. Nguyên tắc phản ánh bản chất, những tính chất
đặc thù của sự vật hiện tượng, nguyên tắc không phải là một phạm trù bất biến mà nó
có cả một quá trình hình thành, phát triển hoàn thiện cùng với các giai đoạn phát triển
của chính sự vật hiện tượng đó. Như vậy, nguyên tắc vừa mang tính phổ biến vừa
mang tính đặc thù của sự ra đời, hình thành của một sự vật cụ thể trong những giai
đoạn, xã hội khác nhau.
Như vậy, có thể xác định nguyên tắc cơ bản của việc tổ chức và hoạt động thi
hành án phạt tù đối với NCTN chính là những tư tưởng quan điểm thể hiện bản chất
nhân dân, dân chủ của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa được vận dụng vào tổ
chức hoạt động thi hành án phạt tù đối với NCTN và được nâng lên thành những luận
điểm nguyên lý có tính chỉ đạo việc định hình tổ chức và hoạt động thi hành án phạt
tù.
1.3.1. Nguyên tắc pháp chế
Nguyên tắc pháp chế là một trong những nguyên tắc cơ bản đối với hoạt động
của bộ máy Nhà nước ta hiện nay nó đã được khẳng định tại Điều 8 Hiến pháp năm
2013 “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã

10

Xem thêm Điều 13 Thông tư liên tịch số 02/2012/TTLT-BCA-BQP-BTP-BGDĐT về tổ chức dạy văn
hóa giáo dục pháp luật, giáo dục công dân phổ biến thông tin thời sự, chính sách và thực hiện chế độ sinh hoạt,
giải trí cho phạm nhân
11

PGS.TS Võ Khánh Vinh. PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng (chủ biên): Pháp luật thi hành án hình sự
Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Tư Pháp, 2006, tr.45.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 10

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ”. Pháp chế là
chế độ xã hội, mà ở đó những suy nghĩ và hành vi, quyết định của các tổ chức, cá nhân
đều sử dụng pháp luật làm thước đo chuẩn mực. Đảm bảo nguyên tắc pháp chế là yêu
cầu hàng đầu trong tổ chức và hoạt động thi hành án nói chung và thi hành án phạt tù
đối với NCTN nói riêng. Tại Điều 4 Luật THAHS năm 2010 có quy định “việc thi
hành án hình sự phải tuân thủ Hiến pháp, pháp luật, đảm bảo lợi ích của nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân”. Tuy nhiên, khi vận dụng nguyên
tắc này vào lĩnh vực tổ chức và hoạt động thi hành án phạt tù thì nó phải xuất phát từ
những luận điểm chung về pháp chế đồng thời phải đảm bảo được những thuộc tính
riêng của lĩnh vực này.
Trong các quan hệ tổ chức và hoạt động thi hành án phạt tù đối với NCTN thì
những quy định của pháp luật phải được giữ vị trí thượng tôn, mà trước hết là những
quy định riêng của pháp luật về thi hành án phạt tù tiếp theo là những quy định liên
quan, từ khâu tổ chức đến triển khai công tác thi hành án phải được đặt trong khuôn
khổ của pháp luật. Do vậy, hệ thống những văn bản hướng dẫn thi hành án phạt tù
cũng phải chặt chẽ, đồng bộ phải được ban hành một cách khách quan trên sự công
bằng về quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cơ quan thi hành án và xã hội cũng
như người phải chấp hành án.

Xuất phát từ sự bất bình đẳng của các bên tham gia quan hệ và khả năng cưỡng
chế thực hiện tối đa (một bên tham gia quan hệ là cơ quan mang quyền lực nhà nước,
một bên là đối tượng phạm nhân là NCTN còn thiếu những nhận thức đúng đắn về
quyền lợi và nghĩa vụ của mình, là người phải tuân thủ mọi nội dung được quy định
trong bản án) từ đó cho ta thấy được nguyên tắc pháp chế có những ảnh hưởng to lớn
trong việc bảo vệ quyền lợi của phạm nhân là NCTN. Bởi vì, khi các cơ quan thi hành
án phạt tù tuân thủ nguyên tắc pháp chế là thực hiện nghiêm chỉnh nội dung bản án của
Tòa án đã có hiệu lực pháp luật thì nó sẽ loại bỏ sự tùy tiện, vô tổ chức, thiếu kỷ luật
trong thi hành án phạt tù đối với NCTN trên nhiều phương diện như: đảm bảo thực
hiện đầy đủ những chế độ ưu đãi mà nhà nước quy định cho họ cao hơn phạm nhân là
người thành niên hay đó là giới hạn lại những nghĩa vụ mà họ phải thực hiện khi chưa
đủ 18 tuổi. Bên cạnh đó, vai trò của cơ quan quản lý thi hành án phạt tù cũng rất quan
trọng, thông qua cơ chế giám sát cơ quan này sẽ xử lý nghiêm minh những trường hợp
vi phạm pháp luật trong lĩnh vực thi hành án phạt tù từ phía những người tổ chức thi
hành án tạo ra sự nghiêm minh, công bằng với người phải chấp hành án.
Để những quy định của pháp luật được áp dụng đúng đắn theo tinh thần của
những nhà làm luật, được tuân thủ, áp dụng đồng bộ là một đòi hỏi khách quan đối với
những cán bộ của cơ quan tổ chức công tác thi hành án phạt tù. Để nguyên tắc pháp
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 11

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
chế phát huy hiệu quả đòi hỏi công tác xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật thi
hành án phạt tù đối với NCTN phải bắt kịp với những thay đổi phát sinh trong thực
tiễn. Bởi lẽ, việc hoàn thiện pháp luật là công cụ hữu hiệu và vững chắc nhất trong
việc xác lập trật tự và nâng cao hiệu quả thi hành án phạt tù đối với NCTN. Bên cạnh

đó, cần phát huy vai trò của cơ quan quản lý thi hành án trong cả nước theo cơ chế tập
trung thống nhất, nâng cao vai trò của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức địa
phương.
1.3.2. Nguyên tắc dân chủ
Dân chủ được hiểu là quyền làm chủ thuộc về nhân dân, nhân dân thực hiện
quyền làm chủ của mình thông qua hai cơ chế là trực tiếp và gián tiếp. Tại Điều 2 Hiến
pháp năm 2013 ghi nhận “Nước Cộng hòa xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam do nhân dân
làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân...” Do vậy, nguyên tắc dân chủ
vừa là mục tiêu vừa là nguyên tắc xuyên suốt quá trình đổi mới ở nước ta nhất là trong
điều kiện vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đã được nêu thành
một nguyên tắc Hiến định. Nội dung của nguyên tắc dân chủ rất đa dạng được thể hiện
rất rộng rãi trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong những quy định của pháp
luật. Trong lĩnh vực THAHS nói chung và thi hành án phạt tù đối với NCTN nói riêng
nguyên tắc dân chủ cũng được thể hiện tính đồng bộ và xuyên suốt.
Trước hết là dân chủ trong các quy phạm pháp luật của nhà nước, các thiết chế
bảo đảm thi hành án phạt tù đối với NCTN phải được thông báo rộng rãi đến các tổ
chức, cá nhân trong xã hội bằng những phương thức phổ biến nhất để họ biết và thực
hiện việc giám sát của mình cho phù hợp. Bên cạnh đó, việc lấy ý kiến nhân dân trong
việc ban hành những quy phạm pháp luật liên quan đến thi hành án phạt tù đối với
NCTN cũng là một việc làm cần thiết, để nhân dân có thể thực hiện những quyền và
lợi ích hợp pháp của mình trong lĩnh vực xây dựng pháp luật.
Thiết lập những hình thức tổ chức dân chủ phù hợp với việc thi hành án phạt tù
để khuyến khích, động viên những người phải chấp hành án thực hiện tốt nghĩa vụ của
mình như các hình thức tự quản của phạm nhân được tổ chức nhằm phát huy tính tích
cực, tính tự giác, sáng tạo của phạm nhân, giúp họ tự chủ được công việc của mình
cũng là tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thi hành án của cơ quan chức năng.
Bảo đảm tính công khai, minh bạch, rõ ràng trong thi hành án hình sự. Trật tự,
quy trình thủ tục thi hành án phạt tù đối với NCTN phải được quy định rõ ràng và
được thực thi nghiêm chỉnh nhằm bảo vệ có hiệu quả các quyền và lợi ích hợp pháp
của các chủ thể tham gia quan hệ thi hành án. Có những hình thức hữu hiệu để những

người có liên quan đến việc thi hành án được bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của
mình khỏi sự xâm hại trái phép từ phía cơ quan thi hành án, trong đó có quyền khiếu
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 12

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
nại, tố cáo hành vi trái pháp luật của những người và những cơ quan thi hành án với
các cơ quan có thẩm quyền phải được bảo đảm một cách có hiệu lực.
1.3.3. Nguyên tắc nhân đạo
Pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng luôn mang tính giai cấp sâu
sắc. Chúng xuất hiện cùng với nhà nước và là sản phẩm của xã hội đã phát triển đến
một giai đoạn nhất định. Ngay từ khi ra đời, pháp luật hình sự đã là một công cụ sắc
bén của giai cấp thống trị, trong cuộc đấu tranh duy trì quyền lực Nhà nước và trật tự
xã hội do giai cấp thống trị đặt ra. Bên cạnh bản chất giai cấp, pháp luật hình sự còn có
tính xã hội sâu sắc 12. Không chỉ bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị mà nó còn bảo vệ
quyền và lợi ích chính đáng của mọi người trong xã hội, và đặc biệt là đối với NCTN.
Thông qua Nhà nước, pháp luật hình sự ghi nhận những cách ứng xử hợp lý, khách
quan được đông đảo người chấp nhận và phù hợp với lợi ích của số đông trong xã hội.
Nhân đạo được hiểu là đạo đức, tình yêu thương với ý thức tôn trọng giá trị phẩm chất
con người. Được đối xử nhân đạo được coi là một quyền cơ bản của NCTN, được Liên
hợp quốc công nhận tại Điều 37 Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989. Nhân
đạo từ lâu đã trở thành một truyền thống của dân tộc ta khi ứng xử với bên trong và
bên ngoài, ở tầm quan hệ giữa các cá nhân với nhau hay với dân tộc, quốc gia khác.
Truyền thống này đã được thể chế hóa thành nguyên tắc, chính sách, chủ trương chung
của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Thể hiện tính ưu Việt của chế độ Xã hội Chủ
nghĩa, được thể hiện trong Hiến pháp năm 2013 qua việc quy định “mọi người có

quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và
nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử
nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”. Khi xác định
nguyên tắc xử lý tội phạm Điều 3 BLHS khẳng định chính sách khoan hồng nhân đạo
được áp dụng “khoan hồng đối với người phạm tội tự thú, thành khẩn khai báo tố giác
đồng phạm…” Điều 69 quy định nguyên tắc xử phạt đối với NCTN phạm tội “Việc xử
lý NCTN phạm tội chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển
lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội”.
Đối với NCTN đang chấp hành hình phạt tù, pháp luật có những quy định riêng
thể hiện một chính sách hết sức nhân đạo nhằm giáo dục cứu vớt họ, không để những
tác động trừng trị ảnh hưởng đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách của họ.
Ngay trong chế độ thi hành hình phạt tù nhà lập pháp cũng quy định điều kiện thuận
lợi nhất cho việc giáo dục cải tạo và ít chịu những tác động trừng trị nhất đối với loại
đối tượng này.

12

TS. Phạm Văn Beo: Bình luận khoa học Bộ luật hình sự Việt Nam (phần chung), Nxb. Chính trị quốc
gia, 2010, tr.78

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 13

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Trong thi hành án phạt tù đối với NCTN nguyên tắc nhân đạo được thể hiện
ngay trong mục đích của việc thi hành án đã được quy định ở BLHS là nhằm thực thi

công lý, bảo đảm sự công bằng cho mọi thành viên trong xã hội trước pháp luật, kết
hợp chặt chẽ với giáo dục người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội. Do vậy,
nguyên tắc nhân đạo đòi hỏi hoạt động thi hành án phạt tù trước hết phải tôn trọng
nhân phẩm và danh dự của cá nhân người chấp hành án13. Theo đó pháp luật nghiêm
cấm, các hành vi đày đọa về thân thể, các hành vi xâm phạm nhân phẩm, danh dự đối
với những người đang chấp hành án phạt tù. Có thể xem nguyên tắc nhân đạo là một
trong những nguyên tắc đặc thù thể hiện rõ nét bản chất của pháp luật hình sự, qua đó
có thể thấy những ý nghĩa nhân văn cao cả mà phạm nhân là người NCTN nhận được
khi cơ quan thi hành án phạt tù áp dụng đầy đủ và đúng đắn nguyên tắc này vào thực
tiễn.
Nguyên tắc nhân đạo được thể hiện trong pháp luật về thi hành án phạt tù đối
với NCTN bao gồm:
Nhân đạo trong những nguyên tắc áp dụng Luật hình sự: Theo quy định tại
Điều 27 BLHS hiện hành về mục đích của hình phạt ghi nhận “hình phạt không chỉ
nhằm mục đích trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích
cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ
nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới”. Còn khi quy định về nguyên tắc xử lý đối với
NCTN phạm tội tại Điều 69 BLHS hiện hành lại không ghi nhận mục đích trừng trị mà
“việc xử lý NCTN phạm tội chủ yếu là nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm,
phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội”. Qua đó, ta thấy được sự
nhân nhượng, ý thức vị tha của nhà làm luật đối với đối tượng đặc biệt này.
Nhân đạo trong những quy định của pháp luật về chế độ sinh hoạt, ăn ở, chăm
sóc sức khỏe, lao động trong thời gian họ bị giam giữ: đây là một yếu tố quan trọng
nhằm bảo đảm sức khỏe cho phạm nhân. Thể hiện sự quan tâm kịp thời của Nhà nước
và xã hội đối với đời sống vật chất và tinh thần của phạm nhân, qua đó thể hiện thái độ
tôn trọng những quyền và lợi ích hợp pháp mà họ không bị mất đi dù họ đang phải
chấp hành án phạt tù.
Nhân đạo trong việc đảm bảo cho đối tượng phạm nhân là NCTN được tiếp tục
học tập: trong thời gian NCTN bị giam giữ, trại giam vẫn duy trì việc dạy văn hóa,
giáo dục pháp luật, giáo dục công dân bảo đảm hợp lý chất lượng. Theo đó, NCTN

được học văn hóa vào tất cả các ngày trong tuần trừ ngày chủ nhật, lễ, tết. Thời gian
học tập văn hóa, nghe phổ biến pháp luật được trừ vào thời gian lao động, nhằm hình
thành thói quen sinh hoạt cộng đồng, ý thức tôn trọng cộng đồng, tuân thủ, phục tùng
pháp luật của NCTN phải chấp hành hình phạt. Thông qua đó còn tránh tâm lý mặc
cảm, tự ti, đố kị, thù địch xa lánh cộng động của phạm nhân sau khi chấp hành xong án
phạt tù để tái hòa nhập cộng đồng.
Nhân đạo trong những quy định về quy chế giảm, miễn, hoặc tạm đình chỉ thi
hành án: trong những trường hợp nhất định tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho
người bị kết án từ đó giúp họ có niềm tin hơn vào pháp luật vào cơ quan quản lý Nhà
nước, để phấn đấu cải tạo tốt sớm hoàn thành bản án trở về với xã hội. Để những quy
định đó mang lại hiệu quả tốt nhất ngoài sự tận tụy của những người trực tiếp thi hành
13

PGS.TS Võ Khánh Vinh. PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng (chủ biên): Pháp luật thi hành án hình sự
Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Tư Pháp, 2006, tr.54

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 14

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
án thì sự động viên khuyến khích của gia đình người thân của phạm nhân cũng rất
quan trọng. Vì thế, trong luật THAHS cũng dành một phần quy định về chế độ thăm
gặp phạm nhân của thân nhân cũng như việc liên lạc, trao đổi, thư từ hàng tháng của
phạm nhân với gia đình người thân.
Tuy nhiên, nguyên tắc nhân đạo trong thi hành án phạt tù đối với NCTN không
đồng nghĩa với việc nương nhẹ, bỏ qua một cách vô căn cứ đối với những người

không chấp hành bản án mà Tòa án đã tuyên đối với họ. Việc thực thi nguyên tắc nhân
đạo trên thực tế không được làm mất tính nghiêm minh của pháp luật, không được
phép vi phạm những nguyên tắc khác, mà nguyên tắc nhân đạo phải là một sự hỗ trợ
đắc lực cho những nguyên tắc khác để góp phần nâng cao hiệu quả của công tác thi
hành án phạt tù đối với NCTN trong tiến trình cải cách tư pháp.
1.3.4. Nguyên tắc mọi người bị kết án đều bình đẳng trước pháp luật
Nguyên tắc công bằng được xem là một trong những mục tiêu quan trọng mà hệ
thống pháp luật tiến bộ đang hướng đến. Để hoàn chỉnh được vai trò là chuẩn mực
chung, điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xã hội, pháp luật xã hội chủ nghĩa phải bảo
đảm và hướng đến sự công bằng trên nhiều phương diện, trong đó công bằng trước
pháp luật là một vấn đề cần được quan tâm nhiều, đặc biệt là đối với những người
đang bị kết án. Yêu cầu này xuất phát từ nguyên tắc Hiến định về quyền bình đẳng của
mọi công dân trước pháp luật14. Trong lĩnh vực thi hành án phạt tù đối với NCTN
nguyên tắc này được thể hiện thông qua việc bình đẳng trong các quan hệ xã hội được
điều chỉnh bởi Luật THAHS, không phân biệt giới tính, địa vị xã hội, thành phần giai
cấp, dân tộc, trình độ văn hóa, những tội phạm mà bản thân NCTN gây ra. Mọi sự
thiên vị, dễ dãi với người này khắt khe, quyết liệt với người kia đều trái với nguyên tắc
bình đẳng trước pháp luật, trước nghĩa vụ chấp hành bản án theo tinh thần pháp quyền
xã hội chủ nghĩa.
Trên thực tế, nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật là nguyên tắc dễ bị vi phạm
và ảnh hưởng tiêu cực nhất, bởi vì áp dụng nguyên tắc này hoàn toàn dựa trên ý chí
chủ quan của người có nghĩa vụ thi hành án. Nó phụ thuộc nhiều vào thái độ, cách ứng
xử của người đang chấp hành án đối với người quản lý trực tiếp họ.
Sự vi phạm nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật sẽ gây ra những hiệu ứng trái
chiều trong việc thực hiện mục đích của hình phạt, nó sẽ đi ngược lại với những quy
định mà pháp luật đang hướng đến nhằm cải tạo NCTN đang chấp hành án phạt tù. Nó
kéo theo nhiều hệ lụy không chỉ bản thân người đang chấp hành án không được hưởng
sự công bằng bình đẳng, không được hưởng những quyền mà pháp luật thừa nhận cho
họ, mà còn gây nên sự chán nản mất lòng tin của những người bị kết án đối với cơ
quan thi hành án và pháp luật. Mặt khác, làm cho tính nhân đạo, ý nghĩa nhân văn, tính

dân chủ trong hoạt động thi hành án phạt tù đối với NCTN bị sai lệch. Do đó, không
chỉ dừng lại ở những quy phạm pháp luật liên quan đến nguyên tắc bình đẳng trước
pháp luật mà bên cạnh đó, cần có sự kết hợp trong việc kiểm tra, giám sát của các
ngành chức năng để nguyên tắc mọi người bị kết án đều bình đẳng trước pháp luật

14

PGS.TS Võ Khánh Vinh. PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng (chủ biên): Pháp luật thi hành án hình sự
Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Tư Pháp, 2006, tr.56.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 15

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
thực sự mang lại hiệu quả trên thực tế, góp phần vào công tác giáo dục cải tạo NCTN
đang chấp hành án phạt tù đạt được những mục đích đã đặt ra.
1.4. Mục đích và ý nghĩa của việc thi hành án phạt tù đối với NCTN
1.4.1. Mục đích của việc thi hành án phạt tù đối với NCTN
Phạm nhân là NCTN là một đối tượng cần nhiều sự quan tâm của pháp luật và
sự giúp đỡ của cơ quan trực tiếp giáo dục cải tạo họ. Do vậy, việc thi hành án đối với
NCTN là nhằm mục đích hiện thực hóa những nguyên tắc mang đậm tính riêng biệt
mà pháp luật hình sự dành riêng cho đối tượng này.
Thứ nhất, Thi hành án phạt tù đối với NCTN chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ
họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành người có ích cho xã hội. Trước
hết, thi hành án phạt tù đối với NCTN là việc giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm.
Bởi vì, đây là lứa tuổi đang trong quá trình hình thành nhân cách, do sự bồng bột hiếu

thắng, thiếu tự chủ nên những tội phạm mà NCTN gây ra chỉ phản ánh những dấu hiệu
và tính nhất thời chứ không phải là một bản tính xấu cố hữu trong con người. Họ cần
có thời gian để suy ngẫm về hành động của mình, ở một môi trường có sự dẫn dắt,
giúp đỡ bằng một hệ thống giáo dục tập trung. Tuy trại giam là nơi giam giữ những
người phạm tội, nhưng ở một chừng mực nào đó họ vẫn cần được đối xử công bằng về
những quyền mà họ không bị tước đi điều này được quy định cụ thể tại khoản 3 Điều
10 Quy chế công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam, quản lý và giáo dục người đang
chấp hành án phạt tù (ban hành kèm theo Quyết định số 35/QĐ-VKSTC-V4 ngày 29
tháng 01 năm 2013 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao) “Đảm bảo an
toàn về tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm của phạm nhân và các quyền khác của
họ không bị pháp luật tước bỏ được tôn trọng”.
Thứ hai, việc thi hành án phạt tù đối với NCTN nhằm giúp họ phát triển lành
mạnh, bởi khi một người đã phạm tội, đồng nghĩa với việc những suy nghĩ của họ đã
lệch lạc bởi một nguyên nhân nào đó, bản tính của họ đã bị thay đổi xấu đi vì hành động
phạm tội mà họ đã gây ra, và trong một chừng mực nào đó môi trường xã hội nơi họ
đang sống đã không còn phù hợp cho sự phát triển nhân cách con người của họ. Do vậy,
việc đưa họ đến một môi trường khác với những cách dạy dỗ khắt khe, có nề nếp và
nguyên tắc rõ ràng là tạo điều kiện để cho họ có thể thay đổi tâm tính của mình theo một
chiều hướng tốt hơn, có một sự phát triển lành mạnh trong nhân cách, cũng như khôi
phục lại những bản tính tốt mà họ đã đánh mất bởi những sai lầm trong quá khứ. Thông
qua những cách giáo dục tại trại giam trong việc dạy văn hóa ứng xử, cũng như xóa mù
chữ và dạy giáo dục công dân còn nhằm mục đích giúp họ tiếp tục sống như một công
dân bình thường không bị mặc cảm về thân phận thực tế của mình. Ngoài sự phát triển
bình thường về tinh thần thì sự phát triển lành mạnh về thể chất cũng được quan tâm, nó
được thể hiện trong những quy định về chế độ vui chơi giải trí lành mạnh của NCTN
trong một ngày hay đó là việc lao động vừa với sức lực và lứa tuổi của mình.
Cuối cùng, thi hành án phạt tù đối với NCTN thể hiện tính nhân văn sâu sắc, có
thể nói đây là nhiệm vụ quan trọng nhất mang tính chủ đạo của công tác thi hành án
phạt tù đó là giúp phạm nhân là NCTN có thể trở thành một người có ích cho xã hội.
Thay đổi bản tính từ một con người hung hăng, hóng hách trở thành người lương thiện

là một việc làm không dễ, đòi hỏi những người trực tiếp thực hiện công tác này phải
thực sự tâm huyết, nhẫn nại, có lòng bao dung và tinh thần trách nhiệm, thì công việc
trồng người này mới có thể mang lại hiệu quả cao nhất.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 16

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn
Giúp ích cho xã hội trước tiên đó là giảm bớt đi một phần tử xấu và qua bản
thân người đó cũng là cách để chúng ta răn đe những người khác không phạm tội. Tiếp
theo đó là trong việc dạy văn hóa pháp luật và dạy nghề là trại giam đã mang đến cho
họ một việc làm trong tương lai, để khi trở về tái hòa nhập cộng đồng họ có thể giúp
ích cho bản thân và gia đình không còn là một gánh nặng cho xã hội, không mặc cảm
vì một phần quá khứ lầm lỡ của mình. Qua đó, cũng là giúp họ không quay lại con
đường xấu trước kia.
1.4.2. Ý nghĩa của thi hành án phạt tù đối với NCTN
Thi hành án phạt tù đối với NCTN là một biện pháp nghiêm khắc nhất của Nhà
nước ta đối với đối tượng này. Việc làm đó có ý nghĩa vô cùng to lớn trên phương diện
lập pháp cũng như đời sống xã hội và bản thân người phạm tội. Theo người viết thì
việc làm này có những ý nghĩa quan trọng sau đây:
Đối với quá trình lập pháp: những quy định của pháp luật thi hành án phạt tù
liên quan đến đối tượng NCTN được xem là một bước tiến quan trọng. Bởi nó hoàn
thiện hơn về mặt pháp lý, quy định đầy đủ tất cả các đối tượng ở những độ tuổi khác
nhau có khả năng chịu trách nhiệm hình sự, góp phần vào công cuộc đấu tranh không
bỏ soát tội phạm của pháp luật hình sự nước ta. Cũng như đáp ứng yêu cầu cải cách tư
pháp và hội nhập quốc tế, trong thời kì mà tội phạm NCTN không ngừng gia tăng như

hiện nay. Bên cạnh đó, những quy định của pháp luật liên quan đến thi hành án phạt tù
đối với NCTN giúp chúng ta có cái nhìn rõ nét hơn về quá trình lập pháp qua các thời
kỳ, cũng như việc thấy được những nguyên tắc mang tính Hiến định đã được thể hiện
đồng bộ và xuyên suốt, cho thấy sự quan tâm rõ nét của Đảng và Nhà nước ta trong
việc đảm bảo cho những quyền cơ bản và lợi ích hợp pháp của những NCTN đang
chấp hành án phạt tù được thực hiện trên thực tế.
Đối với phạm nhân là NCTN: trong quá trình thi hành án phạt tù thông qua
những biện pháp cải tạo thì cơ quan thi hành án phạt tù đã trực tiếp giáo dục nhân cách
những đối tượng phạm tội là NCTN trở thành người tốt, tu dưỡng đạo đức, hình thành
cho họ những mục đích sống tốt hơn đồng thời giúp họ nhanh chóng tái hòa nhập cộng
đồng sống lương thiện làm lại cuộc đời, điều đó phần nào làm cho xã hội loại bỏ được
những phần tử xấu.
Đối với xã hội: thông qua những cơ chế chính sách, những văn bản quy phạm
pháp luật, cũng như quá trình cải tạo giáo dục những NCTN phạm tội tại trại giam là
ta đang răn đe những đối tượng khác không vướng vào con đường phạm tội tương tự,
đây được xem là một cách thức phòng ngừa tội phạm. Dựa vào việc giảng dạy văn
hóa, pháp luật cho những đối tượng NCTN phạm tội trong trại giam cũng là cách để
những giáo viên trực tiếp giảng dạy họ rút ra được những kinh nghiệm thực tiễn liên
quan đến tâm lý của những đối tượng này, góp phần trong việc giảng dạy những phần
tử cá biệt khác ngoài xã hội ngay khi chúng chưa thực hiện hành vi phạm tội, việc làm
này có thể giảm thiểu phần nào số lượng NCTN thực hiện tội phạm.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 17

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa


LVTN: Thi hành án phạt tù đối với người chưa thành niên – lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 2.
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ THI HÀNH ÁN PHẠT TÙ
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
Một trong những đặc điểm của cơ quan thi hành án phạt tù là tổ chức và hoạt
động theo trật tự pháp lý, nghĩa là pháp luật thi hành án hình sự quy định chức năng,
nhiệm vụ, thẩm quyền đồng thời quy định trình tự thủ tục để Cơ quan thi hành án phạt
tù thực hiện chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của mình15. Thi hành hình phạt tù diễn
ra theo một quá trình gồm nhiều hoạt động kế tiếp nhau, được bắt đầu từ việc ra quyết
định thi hành án, đưa người bị kết án đến trại giam để chấp hành án, tổ chức thực hiện
các biện pháp cải tạo, giáo dục người chấp hành án, trả tự do cho người bị kết án. Và
những hoạt động này được thực hiện theo những thủ tục được ghi nhận trong pháp luật
THAHS.
2.1.

Trình tự, thủ tục thi hành án phạt tù đối với NCTN
2.1.1. Quyết định thi hành án phạt tù
Một bản án phạt tù nói chung và bản án phạt tù áp dụng đối với NCTN phạm
tội nói riêng muốn được đưa ra thi hành trên thực tế, phải có những điều kiện cần và
đủ thích hợp, đồng thời trải qua nhiều giai đoạn cũng như những trình tự thủ tục khác
nhau. Tất cả những vấn đề đảm bảo cho bản án được thực thi đều phải tuân theo những
quy định của pháp luật. Những điều kiện đó được quy định trong Hiến pháp năm 2013,
BLTTHS năm 2003, Luật THAHS năm 2010 và những văn bản hướng dẫn thi hành
Luật THAHS liên quan đến thi hành án phạt tù đối với NCTN.
Theo quy định tại Điều 106 Hiến pháp năm 2013 thì “bản án, quyết định của
Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng;
cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Tại Điều 255
BLTTHS năm 2003 “những bản án phạt tù được đưa ra thi hành là những bản án đã có
hiệu lực pháp luật”. Một bản án chỉ phát sinh hiệu lực khi nội dung của bản án đó phản
ánh sự thật khách quan, một cách có căn cứ và không bị kháng cáo, kháng nghị trong
thời hạn do pháp luật tố tụng hình sự quy định. Thế nhưng, bản án của Tòa án chỉ trở

thành điều kiện thi hành hình phạt tù khi bản án đó tuyên hình phạt tù và đã có hiệu
lực pháp luật và còn thời hiệu thi hành, nó được đưa ra thi hành khi có quyết định thi
hành án của Chánh án Tòa án đã xử sơ thẩm hoặc ủy thác cho Tòa án khác cùng cấp ra
quyết định thi hành án. Theo khoản 1 Điều 256 BLTTHS năm 2003 quy định “trong
thời hạn bảy ngày, kể từ ngày bản án quyết định sơ thẩm có hiệu lực pháp luật hoặc kể
từ ngày nhận được bản án, quyết định phúc thẩm, quyết định giám đốc thẩm, quyết
15

PGS.TS Võ Khánh Vinh. PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng (chủ biên): Pháp luật thi hành án hình sự
Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Tư Pháp, 2006, tr.242

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 18

SVTH: Lâm Thị Kim Thoa