đề tài phân biệt đối xử của hiệp hội lý luận và thực tiễn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI

--------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHOÁ 37 (2011-2015)
ĐỀ TÀI

PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ CỦA HIỆP HỘI- LÝ LUẬN
VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

ThS. NGUYỄN MAI HÂN

NGUYỄN THỊ NGÔN MỸ

Bộ môn: Luật Thương mại

MSSV: 5115820
Lớp: Luật Thương mại 1- K37

Cần Thơ, 12-2014


LỜI CẢM ƠN

-------Trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại Trường Đại Học Cần Thơ đã giúp em
tiếp thu được những kiến thức nền tảng cũng như tích luỹ được nhiều kỹ năng sống, đó
chính là nhờ vào sự giảng dạy, giúp đỡ tận tình của quý Thầy Cô.
Đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến Cô Nguyễn Mai
Hân, Bộ môn Luật Thương mại, Khoa Luật, Trường Đại Học Cần Thơ. Trong suốt quá
trình em thực hiện luận văn, mặc dù rất bận rộn với công việc giảng dạy nhưng Cô vẫn
dành nhiều thời gian và tâm huyết trong việc hướng dẫn em. Chính Cô đã cung cấp, bổ
sung rất nhiều kiến thức và hiểu biết về đề tài mà em đang nghiên cứu. Khi thực hiện luận
văn, Cô luôn định hướng, góp ý, sửa chữa những sai sót, từ đó giúp em tìm ra những hạn
chế trong luận văn của mình và chỉnh sửa để có thể hoàn thành luận văn một cách tốt
nhất.
Con xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến cha mẹ, những người thân trong gia đình
đã tạo mọi điều kiện tốt nhất không chỉ về mặt vật chất mà còn cả sự ủng hộ về mặt tinh
thần cho con theo đuổi ước mơ của mình. Đồng thời, em cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất
cả quý Thầy Cô Khoa Luật, quý Thầy Cô của trường đã giảng dạy, giúp đỡ em trong suốt
quá trình học tập vừa qua. Chính các Thầy Cô đã truyền đạt cho em những kiến thức nền
tảng và những kiến thức chuyên môn để em có thể hoàn thành tốt luận văn, cũng như giúp
ích cho công việc của em sau này. Người viết cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất cả bạn bè
luôn bên cạnh để chia sẻ, giúp đỡ, động viên người viết trong thời gian vừa qua.
Cuối cùng, xin chúc tất cả mọi người có thật nhiều niềm vui, sức khoẻ và luôn
thành công trong cuộc sống./.
Xin chân thành cảm ơn!
Cần Thơ, ngày 01 tháng 12 năm 2014
Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN LUẬN VĂN
...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày 01 tháng 12 năm 2014
Giảng viên hướng dẫn


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày 01 tháng 12 năm 2014
Hội đồng phản biện


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 2
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 2
5. Kết cấu luận văn ............................................................................................................. 3
CHƯƠNG 1 ......................................................................................................................... 4
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CẠNH TRANH, CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH
MẠNH VÀ PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ CỦA HIỆP HỘI TRONG PHÁP LUẬT CẠNH
TRANH ................................................................................................................................ 4
1.1. Khái quát về cạnh tranh .......................................................................................... 4
1.1.1. Khái niệm cạnh tranh ......................................................................................... 4
1.1.2. Đặc trưng của cạnh tranh .................................................................................. 5

1.1.3. Vai trò của cạnh tranh........................................................................................ 8
1.1.4. Ưu và nhược điểm của cạnh tranh .................................................................... 9
1.2. Khái quát về cạnh tranh không lành mạnh ......................................................... 10
1.2.1. Khái niệm về cạnh tranh không lành mạnh.................................................... 10
1.2.2. Đặc điểm của hành vi cạnh tranh không lành mạnh ..................................... 11
1.3. Tổng quan về hiệp hội ở Việt Nam ....................................................................... 14
1.3.1. Khái niệm của hiệp hội ..................................................................................... 14
1.3.2. Đặc trưng của hiệp hội ..................................................................................... 15
1.3.3. Vai trò của hiệp hội .......................................................................................... 17
1.4. Khái quát chung về hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ................................ 18


CHƯƠNG 2 ....................................................................................................................... 20
CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ HÀNH VI PHÂN BIỆT ĐỐI
XỬ CỦA HIỆP HỘI ......................................................................................................... 20
2.1. Các hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ........................................................... 20
2.1.1. Chủ thể thực hiện hành vi ................................................................................ 20
2.1.2. Biểu hiện của hành vi ....................................................................................... 21
2.1.2.1. Từ chối doanh nghiệp có đủ điều kiện gia nhập hoặc rút khỏi hiệp hội nếu
việc từ chối đó mang tính phân biệt đối xử và làm cho doanh nghiệp đó bị bất lợi
trong cạnh tranh ....................................................................................................... 21
2.1.2.2. Hạn chế bất hợp lý đối với hoạt động kinh doanh hoặc các hoạt động khác
có liên quan tới mục đích kinh doanh của các doanh nghiệp thành viên. ............... 23
2.1.3. Tác động của hành vi ....................................................................................... 24
2.2. Chế tài áp dụng đối với các hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ................... 24
2.2.1. Trách nhiệm hành chính .................................................................................. 25
2.2.1.1. Về hình thức xử lý ........................................................................................ 25
2.2.1.2. Về thẩm quyền xử lý .................................................................................... 27
2.2.2. Trách nhiệm dân sự .......................................................................................... 28
2.2.3. Mối quan hệ giữa các hình thức xử phạt ........................................................ 31

2.3. Thủ tục khiếu nại và điều tra, xử lý hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ..... 31
CHƯƠNG 3 ....................................................................................................................... 35
THỰC TIỄN VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ HÀNH VI
PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ CỦA HIỆP HỘI ......................................................................... 35
3.1. Thực tiễn hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ................................................. 35
3.2. Vấn đề khó khăn và vướng mắc về hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ...... 36
3.2.1. Những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật .................................. 36
3.2.2. Khó khăn trong việc phát hiện và xử lý hành vi ............................................. 37
3.2.3. Bất cập về quy trình giải quyết khiếu nại ........................................................ 37


3.3. Nguyên nhân của việc xử lý hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội còn kém
hiệu quả ở nước ta hiện nay ......................................................................................... 38
3.4. Hướng hoàn thiện hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội .................................. 39
3.4.1.Nâng cao hiệu quả chống hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội ................. 39
3.4.2. Định hướng hoàn thiện pháp luật về hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội
để phù hợp với tình hình thực tiễn ............................................................................ 40
3.4.3. Một số kiến nghị để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật chống phân biệt
đối xử của hiệp hội ..................................................................................................... 41
3.4.3.1.Nâng cao năng lực hoạt động của bộ máy lãnh đạo hiệp hội...................... 41
3.4.3.2. Hoàn thiện thể chế pháp lý, thiết lập chế tài đối với hành vi vi phạm một
cách có hiệu quả và đồng bộ .................................................................................... 42
3.4.3.3. Nâng cao năng lực của Nhà nước trong việc quản lý hoạt động cạnh tranh
và thực thi pháp luật chống phân biệt đối xử của hiệp hội ...................................... 44
3.4.3.4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao trình độ pháp lý
cho các chủ thể tham gia hiệp hội ............................................................................ 46
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 47


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cạnh tranh được thừa nhận là yếu tố đảm bảo duy trì tính năng động và hiệu quả
của nền kinh tế. Trong bối cảnh hiện nay của nền kinh tế Việt Nam, cạnh tranh lành mạnh
và bình đẳng đóng vai trò trụ cột, đảm bảo sự vận hành hiệu quả của cơ chế thị trường.
Trong nổ lực tạo lập môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế, ngày 03/12/2004, Quốc
Hội khoá XI, kỳ họp thứ 6 đã thông qua Luật Cạnh tranh số 27/2004/QH11 và Luật này
có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2005.
Với tư cách là công cụ pháp lý được sử dụng để loại bỏ các biểu hiện không lành
mạnh trên thị trường, điều chỉnh mặt trái của cạnh tranh, đạo luật này có ý nghĩa quan
trọng trong việc bảo vệ sự lành mạnh và khả năng phát triển của nền kinh tế trong nước,
bảo vệ quyền tự do kinh doanh, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, không phân biệt
đối xử, khuyến khích các chủ thể kinh doanh cạnh tranh lành mạnh nhằm nâng cao hiệu
quả sản xuất, thúc đẩy tiến trình toàn cầu hoá diễn ra nhanh chóng, hiệu quả.
Luật Cạnh tranh đã pháp điển hoá các quy định về hành vi cạnh tranh không lành
mạnh và đã có những quy định xử lý vi phạm pháp luật về cạnh tranh. Tuy nhiên, cho đến
nay sau gần mười năm thực thi, Luật Cạnh tranh vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong
muốn. Với sự phát triển năng động của nền kinh tế thị trường, sự đa dạng hoá của các
thành phần kinh tế cùng với việc hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới,
nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh đã phát sinh mà chưa có biện pháp đấu tranh
hiệu quả, trong đó có hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội.
Khi số lượng doanh nghiệp ngày càng gia tăng mạnh mẽ thì sự xuất hiện của các
hiệp hội có vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, vai trò của nhiều hiệp hội còn khá mờ
nhạt trong việc thể hiện đầy đủ trách nhiệm của mình trong việc cung cấp thông tin về
pháp luật, thị trường, cung cấp dịch vụ kinh doanh, hỗ trợ xúc tiến thương mại, giải quyết
tranh chấp,… Đặc biệt là việc hạn chế quyền lợi của các doanh nghiệp một cách bất hợp
lý đã làm hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội xuất hiện và phát triển. Hậu quả của hành
vi này không chỉ gây bất lợi trong cạnh tranh đối với các doanh nghiêp mà còn làm sai
lệch quan điểm tích cực của Nhà nước khi quyết định thành lập các hiệp hội, đồng thời
làm cho thị trường có nhiều biến động và ảnh hưởng đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà

nước.
Vì thế, việc đi sâu vào nghiên cứu hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội là rất cần
thiết, qua đó định hướng các giải pháp đảm bảo hoàn thiện pháp luật chống hành vi phân
GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 1

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
biệt đối xử của hiệp hội theo hướng thiết lập các quy định hợp lý, các chế tài phù hợp, đầy
đủ, thống nhất và đủ tính nghiêm khắc. Đó cũng là lý do mà tôi lựa chọn đề tài “Phân biệt
đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn” để nghiên cứu và làm luận văn cuối khoá học
của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Khi tiến hành nghiên cứu đề tài này, người viết với mục đích thông qua việc tìm
hiểu và phân tích các vấn đề như khái niệm, chủ thể thực hiện, biểu hiện, tác động của
hành vi cũng như các chế tài xử lý hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội,… để đưa ra một
cái nhìn khái quát về hành vi này. Đồng thời, đánh giá được những mặt tích cực và chỉ ra
những hạn chế của hoạt động hiệp hội hiện nay. Để từ đó, người viết đưa ra những đề
xuất về định hướng hoàn thiện một phần pháp luật Việt Nam về hành vi phân biệt đối xử
của hiệp hội, góp phần đấu tranh chống hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh
doanh của các chủ thể trên thị trường.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi nghiên cứu đề tài, người viết đưa ra các vấn đề về những quy định
của pháp luật về hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội; tìm hiểu, phân tích thực trạng áp
dụng pháp luật của các vấn đề này ở Việt Nam. Qua đó, đề xuất một số kiến nghị góp
phần bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp cũng như hoàn thiện bộ máy
hoạt động của hiệp hội, góp phần lành mạnh hoá môi trường kinh doanh ở Việt Nam.

4. Phương pháp nghiên cứu
Nhằm tìm hiểu và hoàn thiện đề tài một cách tốt nhất, người viết đã sử dụng một
số phương pháp làm công cụ phục vụ cho việc nghiên cứu của mình như sau:
- Nghiên cứu lý thuyết thông qua giáo trình, các văn bản pháp luật, tài liệu sách,
báo, tạp chí chuyên ngành,…
- Tham khảo các trang thông tin điện tử.
- Phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích, so sánh.
- Sử dụng phương pháp phân tích luật viết.
Qua đó đưa ra các nhận định và ý kiến cá nhân về đối tượng nghiên cứu. Ngoài ra,
người viết thường xuyên cập nhật các văn bản quy phạm pháp luật mới có quy định liên
quan, điều chỉnh vấn đề nghiên cứu để bổ sung cho đề tài.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 2

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
5. Kết cấu luận văn
Ngoài mục lục, phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục thì
nội dung của luận văn được kết cấu thành ba chương như sau:
Chương 1: Khái quát chung về cạnh tranh, cạnh tranh không lành mạnh và
phân biệt đối xử của hiệp hội trong pháp luật cạnh tranh.
Chương 2: Các quy định của pháp luật Việt Nam về hành vi phân biệt đối xử
của hiệp hội.
Chương 3: Thực tiễn và hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về hành vi phân
biệt đối xử của hiệp hội.
Với những hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn, nội dung luận văn khó

tránh khỏi có những sai sót. Người viết rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Quý
Thầy Cô để luận văn được hoàn thiện hơn.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 3

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CẠNH TRANH, CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH
MẠNH VÀ PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ CỦA HIỆP HỘI TRONG PHÁP LUẬT CẠNH
TRANH
1.1. Khái quát về cạnh tranh
1.1.1. Khái niệm cạnh tranh
Cạnh tranh là một hiện tượng tự nhiên và cũng là một trong những quy luật cơ bản
của cơ chế thị trường. Bất kỳ doanh nghiệp nào hoạt động trong cơ chế này, dù muốn hay
không đều phải chịu ảnh hưởng ở những mức độ khác nhau. Theo phương diện tích cực,
nhờ có tự do cạnh tranh, nền kinh tế thị trường mới vận động theo đúng quy luật tất yếu
của nó và phát huy nội lực thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. Song khi xét theo những
phương diện khác, chính cạnh tranh là yếu tố đưa lại những hậu quả tiêu cực về mặt kinh
tế- xã hội.
Hành vi cạnh tranh đã xuất hiện từ lâu, nhưng cho đến nay chưa có một sự thống
nhất nào về khái niệm cạnh tranh. Vì vậy, còn khá nhiều định nghĩa và cách hiểu khác
nhau về khái niệm này.
Theo Từ điển Tiếng Việt, cạnh tranh được hiểu là “sự cố gắng dành phần hơn,
phần thắng về mình, giữa những người, những tổ chức hoạt động nhằm những lợi ích như
nhau”1. Với khái niệm này, cạnh tranh được xem xét ở góc độ chung nhất của đời sống xã

hội.
Theo Black’Law Dictionary, cạnh tranh- với tư cách là một động lực nội tại trong
mỗi một chủ thể kinh doanh- được hiểu là “sự nổ lực hoặc hành vi của hai hay nhiều
thương nhân nhằm tranh giành những lợi ích giống nhau từ chủ thể thứ ba”2.
Còn xem xét cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh thì Từ điển Kinh doanh của
Anh xuất bản năm 1992, đã định nghĩa cạnh tranh như sau: “Cạnh tranh là sự ganh đua,
sự kình địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trường nhằm tranh giành cùng một loại tài
nguyên sản xuất hoặc cùng một loại khách hàng về phía mình”3.

1

Viện Ngôn ngữ học, Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng, 2000, tr.112.
Bryan A. Graner, Black’ Law Dictionary, ST Paul.1999, tr.278.
3
Đặng Vũ Huân, Pháp luật về kiểm soát độc quyền và chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam, Nxb. Chính
trị quốc gia, 2004, tr.19.
2

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 4

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Theo Từ điển Cornu của Pháp thì cạnh tranh được hiểu là “hành vi của các doanh
nghiệp độc lập với nhau và là đối thủ của nhau cung ứng hàng hoá, dịch vụ nhằm làm
thoả mãn nhu cầu giống nhau với sự may rủi của mỗi bên, thể hiện qua việc lôi kéo được
hoặc để mất đi một lượng khách hàng thường xuyên”4.

Qua các khái niệm trên có thể nhận thấy một điểm chung cạnh tranh là sự chạy đua
giữa ít nhất hai đối thủ với nhau trở lên. Cạnh tranh trong kinh tế, về bản chất, được hiểu
là sự chạy đua giữa các doanh nghiệp trên thị trường liên quan nhằm không ngừng tung ra
thị trường những sản phẩm có giá trị tốt nhất với giá cả rẻ nhất nhằm lôi kéo khách hàng
về phía mình. Nếu nhìn từ phía các chủ thể kinh doanh, cạnh tranh là phương thức giải
quyết mâu thuẫn về lợi ích tiềm năng giữa các nhà kinh doanh với vai trò quyết định của
người tiêu dùng. Điều cần nhấn mạnh là, cùng với mục đích tối đa hoá lợi nhuận của các
doanh nghiệp, cạnh tranh đã thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung tư bản diễn ra không
đều ở các ngành, lĩnh vực, kinh tế khác nhau. Cạnh tranh còn là môi trường đào thải các
nhà kinh doanh không thích nghi được với các điều kiện của thị trường.
1.1.2. Đặc trưng của cạnh tranh
Cạnh tranh là thành quả tất yếu của nền kinh tế thị trường, làm nền tảng để thúc
đẩy sự phát triển nền kinh tế của đất nước. Vì vậy, cạnh tranh mang những đặc trưng cơ
bản sau:
Thứ nhất, cạnh tranh là hiện tượng xã hội diễn ra giữa các chủ thể kinh doanh.
Với tư cách là một hiện tượng xã hội, cạnh tranh chỉ thực sự xuất hiện khi tồn tại
những dấu hiệu sau đây:
- Có sự tồn tại của nhiều doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế và các hình
thức sở hữu khác nhau. Để đạt được mục đích tối đa, mở rộng thị trường kinh doanh, đòi
hỏi sự tồn tại của nhiều doanh nghiệp trên thị trường, cạnh tranh không thể nào xuất hiện
khi chỉ có một doanh nghiệp. Cạnh tranh chỉ thực sự trở thành động lực thúc đẩy các
doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn khi các doanh nghiệp thuộc về các thành phần kinh
tế khác nhau tranh giành một lợi ích kinh tế, sự thắng lợi của người này sẽ dẫn đến sự thất
bại của người kia với những sự toan tính khác nhau5.
4

Nguyễn Hữu Nguyên, Luật Cạnh tranh của Pháp và Liên minh Châu Âu, Nxb. Tư pháp, 2004, tr.11.
Nguyễn Như Phát, Trần Đình Hảo, Cạnh tranh và xây dựng pháp luật cạnh tranh hiện nay ở Việt Nam, chuyên đề:
“Một số đặc điểm của nền kinh tế thị trường Việt Nam có ảnh hưởng tới Pháp luật cạnh tranh” của PGS. Lê Hồng
Hạnh, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr.32.

5

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 5

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
- Cạnh tranh chỉ có thể tồn tại nếu như các chủ thể có quyền tự do hành xử trên thị
trường. Tự do kinh doanh, tự do lựa chọn đối tác, hình thức kinh doanh được pháp luật
bảo hộ và tự chịu trách nhiệm về hoạt động kinh doanh của mình. Do vậy, doanh nghiệp
có thể chủ động hơn trong kinh doanh, mở rộng và phát triển thị trường cũng như tăng sự
nhạy bén, sáng tạo cho các chủ thể.
Thứ hai, về mặt hình thức, cạnh tranh là sự ganh đua, sự kình địch giữa các
doanh nghiệp.
Nói cách khác, cạnh tranh suy cho cùng là phương thức giải quyết mâu thuẫn về
lợi ích tiềm năng giữa các nhà kinh doanh với vai trò quyết định là người tiêu dùng6.
Trong kinh doanh, lợi nhuận là động lực cho sự gia nhập thị trường, là thước đo
của sự thành đạt và là mục đích hướng đến của các doanh nghiệp. Khách hàng và người
tiêu dùng có vai trò là người đại diện cho thị trường. Mức thụ hưởng về lợi nhuận của mỗi
nhà kinh doanh sẽ tỷ lệ thuận với năng lực của bản thân họ khi đáp ứng được nhu cầu của
khách hàng và người tiêu dùng trong xã hội. Do đó, muốn đứng vững trên thị trường đòi
hỏi các doanh nghiệp phải trang bị cho mình nguồn tài chính vững chắc, có sự am hiểu về
tình hình kinh tế- xã hội, có khả năng quản lý và kiến thức về khoa học, công nghệ cao và
kinh nghiệm về thương trường tốt.Với hình ảnh của cạnh tranh được minh hoạ bằng quan
hệ tay ba giữa các doanh nghiệp với nhau và với khách hàng thì khách hàng đóng vai trò
là người quyết định trong việc chọn lựa người cung ứng sản phẩm cho mình. Khi nắm bắt
được thị hiếu của người tiêu dùng, những doanh nghiệp có khả năng thích nghi với sự

biến đổi của thị trường thì sẽ thu hút được khách hàng bằng những sản phẩm chất lượng
cao, giá cả phù hợp. Khách hàng được xem là trung tâm thị trường, họ là những“trọng
tài” vô tư và khách quan nhất, họ sẽ quyết định sự sống còn, tồn tại hay không tồn tại của
các chủ thể kinh doanh trong quá trình kinh doanh trên thị trường7.
Đây chính là quy luật của cạnh tranh, khi cạnh tranh trên thị trường đòi hỏi các chủ
thể tham gia phải tiến hành tranh giành với nhau bằng tiềm lực chất xám và khả năng tài
chính, làm cho người chiến thắng mở rộng thị phần và tăng lợi nhuận, làm cho kẻ thua
cuộc mất khách hàng và rời khỏi thị trường.

6

Nguyễn Như Phát, Bùi Nguyên Khánh, Tiến tới xây dựng pháp luật về cạnh tranh và chống độc quyền trong điều
kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr.18.
7
Đặng Vũ Huân, Pháp luật về kiểm soát độc quyền và chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam, Nxb. Chính
trị quốc gia, 2004, tr.33.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 6

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Thứ ba, mục đích của các doanh nghiệp tham gia cạnh tranh là cùng tranh
giành thị trường mua hoặc bán sản phẩm.
Cạnh tranh không chỉ diễn ra trên thị trường bán sản phẩm, giữa những chủ thể
kinh doanh, cung ứng sản phẩm ra thị trường mà nó còn xuất hiện ngay trên thị trường
mua mà đối tượng để cạnh tranh là các nguyên liệu đầu vào.

Nói cách khác,với sự giục giã của lợi nhuận, nhà kinh doanh khi tham gia vào thị
trường luôn ganh đua để có thể tranh giành các cơ hội tốt nhất nhằm mở rộng thị trường.
Với sự giúp đỡ của người tiêu dùng, thị trường sẽ chọn ra người thắng cuộc và trao cho
họ lợi ích mà họ mong muốn8.
Đặc điểm này được thể hiện qua một số nội dung sau đây:
- Thứ nhất, lợi nhuận chính là mục đích, là động lực thúc đẩy các chủ thể kinh
doanh tiến hành hoạt động trên thị trường mua nguyên liệu (cạnh tranh mua) lẫn thị
trường bán sản phẩm (cạnh tranh bán). Sự tồn tại của cạnh tranh giữa các doanh nghiệp
được xác định dựa trên thị trường liên quan. Thị trường liên quan bao gồm thị trường sản
phẩm và thị trường địa lý trong một không gian nhất định. Trong cùng một không gian,
kinh doanh cùng một mặt hàng thì sản phẩm của các doanh nghiệp có khả năng thay thế
cho nhau, khi đó họ có chung khách hàng, có cùng một lợi ích để hướng đến, từ đó sẽ nảy
sinh sự ganh đua để giành lấy lợi ích riêng cho mình. Khả năng thay thế của các sản phẩm
thường được mô tả bằng tính năng sử dụng, tính chất lý hoá và giá cả tương tự nhau. Mọi
sự khác biệt của một trong ba dấu hiệu trên sẽ làm phân hoá nhóm khách hàng tiêu thụ và
làm cho các sản phẩm không thể thay thế được cho nhau9.
- Thứ hai, cạnh tranh giống như một trận thi đấu ác liệt và không có hồi kết, bởi
nền kinh tế thị trường luôn vận động và thay đổi nhanh chóng, vì thế đòi hỏi các doanh
nghiệp phải không ngừng đẩy mạnh các hoạt động kinh doanh để bắt kịp sự phát triển đó.
Cạnh tranh luôn tồn tại hai mặt tích cực và tiêu cực. Người thắng sẽ chiếm lấy phần lớn
thị phần trên thị trường, nhận được sự tin tưởng từ phía khách hàng và tiếp tục phát triển
hoạt động kinh doanh. Trong khi đó, người thua sẽ phải thu hẹp hoạt động kinh doanh,
thậm chí là rút khỏi thị trường. Cạnh tranh là quy luật đào thải rất tự nhiên trên thương
trường, do đó các chủ thể kinh doanh phải thực sự là những người có tài năng.
8

Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nxb. Tư pháp, Hà Nội,
2006, tr.13.
9
Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nxb. Tư pháp, Hà Nội,

2006, tr.14.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 7

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
1.1.3. Vai trò của cạnh tranh
Vai trò của cạnh tranh đối với nền kinh tế
Cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế, nâng cao năng suất lao động xã hội. Một
nền kinh tế mạnh là nền kinh tế mà các tế bào của nó là các doanh nghiệp phát triển có
khả năng cạnh tranh cao. Cạnh tranh phải là cạnh tranh hoàn hảo, cạnh tranh lành mạnh
để các doanh nghiệp cùng phát triển, cùng đi lên thì mới làm cho nền kinh tế phát triển
bền vững. Cạnh tranh hoàn hảo sẽ đào thải các doanh nghiệp làm ăn không hiệu quả. Do
đó, cạnh tranh buộc các doanh nghiệp phải lựa chọn những phương án kinh doanh có chi
phí thấp, mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Như vậy, cạnh tranh tạo ra sự đổi mới mang
lại sự tăng trưởng cho nền kinh tế.
Vai trò của cạnh tranh đối với người tiêu dùng
Trên thị trường, cạnh tranh giữa các doanh nghiệp càng diễn ra gay gắt thì người
được lợi nhất là khách hàng. Khi có cạnh tranh thì người tiêu dùng không phải chịu một
sức ép nào mà còn được hưởng những thành quả do cạnh tranh mang lại như: chất lượng
sản phẩm tốt hơn, giá thấp hơn, chất lượng phục vụ cao hơn,… Đồng thời khách hàng
cũng tác động trở lại đối với cạnh tranh bằng những yêu cầu về chất lượng hàng hoá, về
giá cả, về chất lượng phục vụ,… Khi đòi hỏi của người tiêu dùng càng cao càng làm cho
cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng gay gắt hơn để giành nhiều khách hàng hơn.
Vai trò của cạnh tranh đối với doanh nghiệp
Cạnh tranh có thể được xem là cuộc chạy đua khốc liệt mà các doanh nghiệp

không thể tránh khỏi mà phải tìm mọi cách vươn lên để chiếm ưu thế và chiến thắng.
Cạnh tranh khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các công nghệ mới, hiện đại, tạo sức
ép buộc các doanh nghiệp phải sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của mình để giảm giá
thành, nâng cao chất lượng, cải tiến mẫu mã, tạo ra các sản phẩm khác biệt có sức cạnh
tranh cao.
Cạnh tranh là qui luật khách quan của kinh tế thị trường. Dù ở bất kỳ thành phần
kinh tế nào thì các doanh nghiệp cũng phải vận hành theo đúng quy luật khách quan của
nó. Nếu doanh nghiệp nằm ngoài quy luật đó thì tất yếu sẽ bị loại bỏ, không thể tồn tại.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 8

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Chính vì vậy, chấp nhận cạnh tranh và tìm cách nâng cao khả năng cạnh tranh của mình
chính là doanh nghiệp đang tìm con đường sống cho mình10.
1.1.4. Ưu và nhược điểm của cạnh tranh
Trong nền kinh tế thị trường, nếu quan hệ cung cầu là cốt vật chất, giá cả là diện
mạo thì cạnh tranh là linh hồn của thị trường11. Cạnh tranh là một quy luật khách quan
của nền kinh tế, quy luật này có thể mang lại lợi ích cho người chiến thắng cũng như thiệt
hại cho người thua cuộc nhằm giành lấy thị trường và người tiêu dùng. Do đó, cạnh tranh
luôn tồn tại những ưu và nhược điểm như sau:
Về mặt ưu điểm
- Cạnh tranh là động lực cho sự phát triển của nền kinh tế ở mỗi quốc gia. Cạnh
tranh công bằng và hợp pháp- một trong những hoạt động kinh doanh được khuyến khích,
có tác động tích cực làm cho chất lượng hàng hoá dịch vụ ngày càng tốt hơn, hạ giá thành
sản phẩm và mang lại nhiều lợi ích cho người tiêu dùng, điều đó sẽ làm cho người dân tin

tưởng vào thị trường và cạnh tranh. Một khi hàng hoá nhận được sự tín nhiệm của khách
hàng, nhiều hoạt động giao dịch sẽ gia tăng, nhờ đó thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh
tế. Cạnh tranh thúc đẩy quá trình tích tụ, tập trung nguồn lực, vốn và các yếu tố khác
trong quá trình sản xuất, làm cho xã hội có đủ điều kiện về nguồn lực để phát triển những
dự án lớn. Để tồn tại trên chiến trường khốc liệt này các doanh nghiệp phải thay đổi chiến
lược không ngừng. Quy luật đào thải tất yếu của cạnh tranh làm cho các chủ thể kinh
doanh tăng cường sự nhạy bén và phát huy được khả năng của mình.
- Khả năng điều chỉnh của cạnh tranh làm cho thị trường trở nên cân bằng. Những
phát minh mới, những thành tựu khoa học- kỹ thuật- công nghệ là những yếu tố kích thích
các doanh nghiệp cạnh tranh mạnh mẽ hơn để thu được nhiều lợi nhuận và mang lại
những giá trị tốt hơn về hành hoá về dịch vụ cho người tiêu dùng. Điều đó khẳng định
rằng trên thị trường chỉ tồn tại những doanh nghiệp “khoẻ mạnh” hoặc ít nhất là đủ để duy
trì được sự tồn tại của mình12.

10

Hoàng Trung, Thư viện học liệu mở Việt Nam, Cạnh tranh và vai trò của cạnh tranh trong doanh nghiệp,
[truy cập ngày
21-9-2014].
11
Nguyễn Như Phát, Bùi Nguyên Khánh, Tiến tới xây dựng pháp luật về cạnh tranh và chống độc quyền trong điều
kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr.20.
12
Tăng Văn Nghĩa: Giáo trình luật cạnh tranh, Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2009, tr.12.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 9

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ

Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Về mặt khuyết điểm
- Cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế, do vậy, những hậu quả kéo theo cũng
sẽ ảnh hưởng rất lớn đối với nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh cao độ sẽ làm tích tụ quá
mức các nguồn lực kinh tế, điều đó có thể dẫn đến sự xuất hiện những doanh nghiệp có
khả năng thống lĩnh thị trường, thậm chí là chiếm vị trí độc quyền trên thị trường hàng
hoá, dịch vụ nào đó. Những doanh nghiệp có tiềm lực nhưng khả năng cạnh tranh còn hạn
chế, yếu kém buộc phải liên kết lại với nhau nhằm tạo ra ưu thế cạnh tranh đáng kể trên
thị trường qua đó cũng có thể dẫn đến hình thành vị trí thống lĩnh hoặc độc quyền. Điều
này có thể dẫn tới hậu quả là những doanh nghiệp vừa và nhỏ khác, yếu kém trong kinh
doanh có nguy cơ bị thôn tính, thậm chí là phá sản hàng loạt, gây ảnh hưởng mạnh mẽ
đến tình hình kinh tế xã hội.
- Nếu hoạt động cạnh tranh không được kiểm soát hợp lý, thì độc quyền có thể
xuất hiện trong những điều kiện nhất định của môi trường kinh doanh. Thị trường độc
quyền là thị trường không có cạnh tranh. Nếu độc quyền nhóm thì đây là biểu hiện lớn
nhất của hạn chế cạnh tranh gây ra những tác động xấu đối với thị trường.
- Phân hoá giữa các doanh nghiệp cũng là một trong những mặt tiêu cực của cạnh
tranh. Những doanh nghiệp nào có ưu thế và tiềm lực sẽ giành được chiến thắng, còn
những doanh nghiệp yếu kém, không đủ năng lực cạnh tranh sẽ gặp có khăn trong việc
tiếp tục phát triển kinh doanh, duy trì sự tồn tại và phá sản là hậu quả tất yếu. Bên cạnh
đó, cạnh tranh dẫn đến sự phân hoá giàu, nghèo, mạnh, yếu, gây tác động lớn đến người
lao động, họ có thể bị thất nghiệp do việc thay đổi liên tục khoa học- kỹ thuật, hay do
doanh nghiệp bị phá sản. Các yếu tố trên, đã làm ảnh hưởng lớn đến việc ban hành và
thực thi các chính sách kinh tế- xã hội của mỗi quốc gia. Đặc biệt khi các chủ thể kinh
doanh dựa vào các thủ pháp gian dối, lừa đảo, lợi dụng các khe hở của pháp luật để đạt
được nhiều lợi ích cạnh tranh có thể gây thiệt hại cho các chủ thể tham gia thị trường, ảnh
hưởng tiêu cực đến người tiêu dùng và xã hội13.
1.2. Khái quát về cạnh tranh không lành mạnh

1.2.1. Khái niệm về cạnh tranh không lành mạnh
Cho đến nay, vai trò của cạnh tranh là cân bằng cung cầu trên thị trường, tạo động
lực đổi mới và phát triển cũng như bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, để

13

Tăng Văn Nghĩa, Giáo trình luật cạnh tranh, Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2009, tr.13.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 10

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
đem lại những lợi ích như vậy, hoạt động cạnh tranh cần được duy trì trong một khuôn
khổ lành mạnh và tuân theo những nguyên tắc nhất định.
Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về hành vi cạnh tranh không lành mạnh:
- Xét về tính chất, mục đích của hành vi “Cạnh tranh không lành mạnh là những
hành vi cạnh tranh đi ngược lại với các nguyên tắc xã hội, tập quán, truyền thống kinh
doanh, xâm phạm lợi ích của các nhà kinh doanh khác, lợi ích của người tiêu dùng và lợi
ích xã hội”14.
- Khái niệm cạnh tranh không lành mạnh có thể được hiểu là những biểu hiện trên
thực tế của các nhà doanh nghiệp trong quá trình cạnh tranh đã có thái độ gian dối, không
trung thực, không lành mạnh, gây cản trở hoạt động kinh doanh của thương nhân khác.
Có thể xem hành vi cạnh tranh không lành mạnh là những hành vi cụ thể, đơn
phương, vì mục đích cạnh tranh của chủ thể luôn thể hiện tính không lành mạnh mà mục
đích của nó là gây ra cho một hay nhiều đối thủ cạnh tranh sự bất lợi hay thiệt hại trong
hoạt động kinh doanh.

Phạm vi và đối tượng điều chỉnh của pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh là
những quan hệ, hành vi có mục đích cạnh tranh trong hoạt động kinh doanh. Nói cách
khác, đây là hành vi sản xuất kinh doanh tiến hành trong điều kiện có cạnh tranh15. Pháp
luật cạnh tranh luôn được xây dựng theo phương pháp tiếp cận từ mặt trái của các hành vi
cạnh tranh bằng các quy định và cấm đoán những hành vi cạnh tranh vi phạm pháp luật và
truyền thống kinh doanh lành mạnh. Theo đó, với mục đích đảm bảo tính lành mạnh và tự
do của hoạt động cạnh tranh, đối tượng mà pháp luật cạnh tranh hướng đến để điều chỉnh
là biểu hiện không lành mạnh của doanh nghiệp.
1.2.2. Đặc điểm của hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Xuất phát từ khái niệm về hành vi cạnh tranh không lành mạnh nêu trên, có thể xác
định một số đặc điểm cơ bản của hành vi cạnh tranh không lành mạnh như sau:

14

Trường Đại học Luật Hà Nội, Nguyễn Văn Tý, Giáo trình Luật Thương mại II, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội,
2006, tr.325.
15
Viện nghiên cứu Nhà nước và pháp luật, Cạnh tranh và xây dựng pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay, Nxb.
Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr.228.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 11

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Thứ nhất, hành vi cạnh tranh của doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh.
Đặc điểm này thể hiện quy định về đối tượng áp dụng của Luật Cạnh tranh. Theo

đó, chủ thể thực hiện hành vi cạnh tranh chỉ bao gồm các doanh nghiệp thuộc mọi thành
phần kinh tế, hợp tác xã, hộ kinh doanh, doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại Việt
Nam, các hiệp hội ngành nghề. Những đối tượng còn lại như các đơn vị sự nghiệp, các tổ
chức của người tiêu dùng, các đơn vị truyền thông, các tổ chức phi kinh tế,… không là
đối tượng áp dụng các quy định của pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh. Đặc điểm
này cũng khẳng định hành vi cạnh tranh không lành mạnh xảy ra ở mọi ngành nghề, mọi
lĩnh vực của đời sống kinh tế, mọi công đoạn của quá trình kinh doanh. Biểu hiện không
lành mạnh của các chủ thể phản ánh nhu cầu tìm kiếm cơ hội để tồn tại và phát triển thể
hiện ở mọi nơi trong đời sống thị trường16.
Thứ hai, hành vi cạnh tranh trái với các chuẩn mực thông thường về đạo đức
kinh doanh.
Dấu hiệu này cho thấy bản chất không lành mạnh của hành vi vi phạm và dựa vào
nó pháp luật sẽ có căn cứ pháp lý để xác định hành vi nào là hành vi cạnh tranh không
lành mạnh trên thị trường. Với đặc điểm này có hai nội dung như sau:
- Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường rất đa dạng bao gồm các
thủ đoạn gây nhầm lẫn, gian dối, gièm pha, bóc lột, gây rối,.. Vì vậy, trong khái niệm
cạnh tranh không lành mạnh, luật không quy định về biểu hiện khách quan của nó. Luật
Cạnh tranh Việt Nam đã sử dụng phương pháp liệt kê các hành vi được xem là cạnh tranh
không lành mạnh, pháp luật cạnh tranh của hầu hết các nước như Cộng hoà liên bang
Đức, Nhật Bản,… đều có cách tiếp cận tương tự, nghĩa là, ngoài việc đưa ra khái niệm về
hành vi cạnh tranh không lành mạnh17, còn liệt kê và mô tả từng hành vi được xem là
cạnh tranh không lành mạnh.
- Các chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh được xác định dựa vào hai
căn cứ sau đây:
Một là, một khi hành vi đi trái với các quy định của pháp luật thì sẽ không lành
mạnh. Theo đó, hành vi cạnh tranh không lành mạnh có thể là hành vi của tổ chức, cá
nhân kinh doanh vi phạm điều cấm của pháp luật (bao gồm các quy định cấm của Luật
16

Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội,

2006, tr.124
17
Điều 1 Luật chống cạnh tranh không lành mạnh Cộng Hoà Liên Bang Đức quy định: “người nào trong quan hệ
thương mại mà có những hành vi nhằm mục đích cạnh tranh, song những hành vi này chống lại truyền thống kinh
doanh lành mạnh thì buộc phải chấm dứt hành vi đó và bồi thường thiệt hại”.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 12

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Cạnh tranh và các văn bản pháp luật khác như pháp luật thương mại, pháp luật về sở hữu
trí tuệ…). Ví dụ, trong pháp luật khuyến mại có quy định giới hạn của giá trị khuyến mại,
theo đó: mức giảm giá tối đa đối với hàng hoá, dịch vụ được khuyến mại không được
vượt quá 50% giá hàng hoá, dịch vụ đó ngay trước thời gian khuyến mại18. Trong trường
hợp này, hành vi cạnh tranh không lành mạnh đồng nghĩa với hành vi cạnh tranh bất hợp
pháp.
Hai là, căn cứ vào tập quán kinh doanh thông thường đã được thừa nhận rộng rãi
trong đời sống thị trường. Cho đến nay, chưa có những quy định nào về tập quán kinh
doanh được xem là các chuẩn mực đạo đức thông thường.
Tính trái chuẩn mực đạo đức thông thường trong kinh doanh đòi hỏi pháp luật cạnh
tranh phải luôn được chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn. Vì nhận thức về các
dấu hiệu của từng biểu hiện không lành mạnh cụ thể luôn thay đổi và có sự khác biệt theo
từng dấu hiệu và hoàn cảnh cụ thể. Vì vậy không thể đưa ra những tiêu chuẩn nhất định
về tính không lành mạnh của hành vi cạnh tranh. Thêm vào đó, quan niệm về tính không
lành mạnh của cạnh tranh được xây dựng trên nền tảng xã hội học, kinh tế học, đạo đức
học,… nên có thể xảy ra hiện tượng xung đột về việc đánh giá tính lành mạnh, không lành

mạnh ở những quốc gia, các lĩnh vực, các giai đoạn lịch sử khác nhau,… Mức độ nhận
thức và đánh giá ảnh hưởng của các hành vi luôn thay đổi và phát triển không ngừng. Do
đó, người ta thường dựa vào việc phân tích các hậu quả của hành vi cạnh tranh đối với đời
sống kinh tế, xã hội để xác định tính lành mạnh và mức độ biểu hiện của chúng. Có những
thời điểm nhất định, hành vi đó có thể gây nguy hiểm cho xã hội, nhưng ở thời điểm khác
lại không có điều kiện để gây hại cho đối thủ hoặc cho người tiêu dùng19.
Thứ ba, đặc điểm về hậu quả của hành vi.
Hành vi cạnh tranh không lành mạnh có đối tượng xâm hại cụ thể là lợi ích của
Nhà nước, của các doanh nghiệp khác và người tiêu dùng. Thiệt hại mà hành vi gây ra có
thể là hiện thực (đã xảy ra) nhưng cũng có thể chỉ là tiềm năng (có căn cứ để xác định
rằng hậu quả chắc chắn có thể xảy ra nếu không ngăn chặn hành vi).
Đặc điểm về hậu quả của hành vi giúp cho chúng ta phân biệt dưới góc độ lý
thuyết hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hành vi hạn chế cạnh tranh. Theo đó, hành
vi hạn chế cạnh tranh là những xử sự của doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp làm thay
18

Điều 6, Nghị định số 37/2006/NĐ-CP ngày 04/4/2006 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Thương mại về hoạt
động xúc tiến thương mại.
19
Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội,
2006, tr.129.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 13

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn

đổi tình trạng cạnh tranh trên thị trường. Đối với hành vi hạn chế cạnh tranh, không cần
phải xác định chính xác đối tượng và mức độ thiệt hại vật chất cụ thể, pháp luật chỉ cần
phân tích bản chất và diễn biến của hành vi để kết luận về những tác động của nó đến tình
hình cạnh tranh trên thị trường liên quan.
Ở thời kỳ đầu, khi mà pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh chỉ bảo vệ lợi ích
của các đối thủ cạnh tranh, với quan điểm cạnh tranh phải là sự đối đầu của các đối thủ
trên thị trường. Với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, đặc điểm về hậu quả của
hành vi cạnh tranh không lành mạnh cũng thay đổi theo thời gian. Những hành vi cạnh
tranh không lành mạnh được thực hiện với khách hàng (người tiêu dùng), tưởng chừng
như không liên quan đến các đối thủ cạnh tranh nhưng thực tế cũng làm tổn hại và thậm
chí phá vỡ trật tự và hệ thống cạnh tranh hiện hành20. Do đó, quan niệm về hành vi cạnh
tranh không lành mạnh đã làm cho pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh mở rộng
phạm vi sang cả những hành vi xâm hại lợi ích của khách hàng, của người tiêu dùng21.
1.3. Tổng quan về hiệp hội ở Việt Nam
1.3.1. Khái niệm của hiệp hội
Việc thành lập các hiệp hội nhằm liên kết giữa các doanh nghiệp độc lập trong
ngành hoặc nghề là nhu cầu phát triển tất yếu của nền kinh tế hiện đại, sẽ tạo ra những sức
mạnh chung để hỗ trợ phát triển kỹ thuật, phát triển thị trường và đầu tư trong ngành,
nghề đó.
Luật Cạnh tranh không đưa ra khái niệm về hiệp hội mà chỉ qui định tại Khoản 2
Điều 3: “Hiệp hội ngành nghề bao gồm hiệp hội ngành hàng và hiệp hội nghề nghiệp”.
Tuy nhiên, có thể tìm thấy các nội dung có liên quan tại nhiều văn bản quy định về hội.
Tại Khoản 1 Điều 2 Nghị định số 45/2010/NĐ-CP của Chính Phủ ngày 21/4/2010 quy
định về tổ chức, hoạt động và quản lý hội định nghĩa: Hội được quy định trong nghị định
này được hiểu là “Tổ chức tự nguyện của công dân, tổ chức Việt Nam cùng ngành nghề,
cùng sở thích, cùng giới, có chung mục đích tập hợp, đoàn kết hội viên, hoạt động thường
xuyên, không vụ lợi nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của hội, hội viên, của cộng
đồng; hỗ trợ nhau hoạt động có hiệu quả, góp phần vào việc phát triển kinh tế- xã hội của
đất nước”.
20

Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, Cạnh tranh và xây dựng pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay, Nxb,
Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, tr.258.
21
Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội,
2006, tr.131.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 14

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Theo ngành nghề kinh doanh có hiệp hội đa ngành, hiệp hội cùng một ngành hay
một lĩnh vực hoạt động...
1.3.2. Đặc trưng của hiệp hội
Tính tự nguyện
Bất kỳ hiệp hội nào được lập ra đều xuất phát dựa trên ý chí, nguyện vọng của mỗi
cá nhân, tự do khỏi mọi sự ép buộc. Dấu hiệu đặc trưng này thể hiện quyền tự do của cá
nhân trong việc tham gia hoặc không tham gia một tổ chức hiệp hội nhất định, cá nhân, tổ
chức có thể tự nguyện xin vào và cũng có thể tự nguyện xin ra khỏi hiệp hội. Tính tự
nguyện còn được biểu hiện trong việc lựa chọn mục tiêu, nội dung hoạt động theo nguyện
vọng, sở thích, sở trường của tập thể hội viên. Đây là biểu hiện tích cực của hiệp hội đảm
bảo cho các hội viên thực hiện nhu cầu, lợi ích của mình, biểu lộ sự đóng góp của mình
với xã hội. Tính tự nguyện của hiệp hội đã trở thành một trong những nguyên tắc hoạt
động nội bộ và hoạt động quan hệ đối ngoại của tất cả các hiệp hội. Các hiệp hội dễ liên
hiệp với nhau, hợp tác với nhau và cũng dễ tách khỏi nhau khi không thống nhất nội dung
phối hợp. Tính chất tự nguyện của hiệp hội cũng là một trong những sự khác biệt giữa nó

với các tổ chức nhà nước.
Tính tự quản:
Đây là biểu hiện của cách thức quản lý của mỗi tổ chức hiệp hội. Mô hình tổ chức
tự quản được hiểu là các hội viên của hiệp hội tự quyết định cách thức quản lý của tổ chức
mà mình tham gia thông qua Điều lệ của tổ chức, mà không có sự can thiệp từ bên ngoài,
dù cho đó có thể là cơ quan Nhà nước hoặc nhà tài trợ. Nói cách khác, các hội viên của
hiệp hội tự quyết định những nội dung quản lý của tổ chức mình như: việc kết nạp thành
viên, bầu ban lãnh đạo, quy trình ra quyết định, tôn chỉ mục đích hoạt động, phương thức
hoạt động,…
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Nhà nước hoàn toàn đứng ngoài quá trình tổ
chức và hoạt động của hiệp hội. Với chức năng duy trì trật tự công cộng, nhà nước luôn
có mối quan tâm đối với việc đảm bảo quyền và tự do của mỗi hội viên khỏi mọi sự vi
phạm có thể có từ phía tổ chức hiệp hội; đồng thời, đảm bảo sao cho tôn chỉ, mục đích
hoạt động của hiệp hội phù hợp với trật tự công cộng, không xâm phạm tới quyền và tự
do của các chủ thể khác trong xã hội. Do vậy, Nhà nước dùng pháp luật định ra một số
yêu cầu về nội dung cần phải có của Điều lệ, qua đó giúp Nhà nước có được thông tin
GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 15

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
nhất định về công tác quản lý, tổ chức và hoạt động của mỗi tổ chức hội nhằm đáp ứng
những mối quan tâm nêu trên của Nhà nước.
Tính không vì mục đích lợi nhuận:
Đây thực chất là đặc trưng phân biệt tổ chức hội với Nhà nước (là tổ chức hoạt
động mang tính quyền lực công) và doanh nghiệp, công ty (là tổ chức hoạt động vì mục
đích lợi nhuận). Các hoạt động của hội thường hướng tới một hoặc những mục tiêu sau:

- Tương trợ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các hội viên;
- Hoạt động vì cộng đồng, vì xã hội trên các lĩnh vực của đời sống xã hội như: y tế,
giáo dục, môi trường,… là những hoạt động bổ trợ, bổ sung vào những việc, những nơi
mà năng lực và nguồn lực của Nhà nước không đảm đương được;
- Chia sẻ, hưởng thụ những giá trị văn hoá, nghệ thuật.
Hội viên của hội không tham gia hiệp hội với ý định tìm kiếm lợi nhuận, mà hướng
tới việc đáp ứng những nhu cầu của cá nhân và xã hội do họ lựa chọn. Tuy nhiên, cũng
cần lưu ý rằng, hiệp hội là tổ chức không vì mục đích lợi nhuận, nhưng hội vẫn có thể có
những hoạt động có lợi nhuận. Vấn đề quan trọng cần được xác định không phải là bản
thân hoạt động có lợi nhuận, mà là ở chỗ lợi nhuận thu được được sẽ sử dụng như thế nào.
Hiệp hội có thể thực hiện những hoạt động thu lợi nhuận, nhưng lợi nhuận đó khi thu về
sẽ được sử dụng cho hoạt động của hội theo đúng điều lệ, mà không chia cho bất kỳ một
cá nhân nào trong hội. Tất nhiên, trong quá trình hoạt động, một số hội viên đảm nhận
một số nhiệm vụ chuyên trách có thể được trả tiền công, tiền lương, đó không phải là sự
chia lời.
Tính tự trang trải về tài chính:
Tổ chức hội hoạt động dựa vào nguồn tài chính do các hội viên đóng góp, do sự
quyên góp của nhân dân, sự tài trợ tình nguyện của doanh nghiệp, các tổ chức quốc tế và
có thể bằng cả sự hỗ trợ tài chính từ nguồn ngân sách Nhà nước. Nhà nước thường hỗ trợ
tài chính từ ngân sách Nhà nước cho các hội trên cơ sở đấu thầu hoặc giao việc nhằm thực
hiện bổ sung những dự án, hoặc chương trình chính sách xã hội.
Tính chất tự trang trải về tài chính là một đặc điểm rất quan trọng của hiệp hội.
Việc tự trang trải tài chính hoạt động là một thách thức khiến cho các hiệp hội phải hoạt
động năng động, bằng phong cách làm việc minh bạch, công khai, có trách nhiệm. Tự
GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 16

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ

Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
trang trải tài chính hoạt động cũng là một yếu tố khiến cho hiệp hội ở vào vị thế độc lập.
Thực hiện tốt việc trang trải về tài chính, hiệp hội sẽ có khả năng làm tốt chức năng giám
định, phản biện xã hội đối với chính sách và hoạt động của Nhà nước.
1.3.3. Vai trò của hiệp hội
Từ khi nước Việt Nam Xã Hội Chủ Nghĩa bắt đầu mở cửa trong thập niên 1990 tới
nay, số lượng hiệp hội ngành nghề gia tăng đáng kể lên tới hơn 900 hiệp hội lớn nhỏ.
Những hiệp hội qui mô được quảng bá nhiều trên báo chí, bao gồm các lĩnh vực
nông lâm thuỷ sản và công nghiệp như chế biến xuất khẩu thuỷ sản, dệt may, ngành da và
sản xuất giày dép gọi chung là giày da, ngành sản xuất giấy, chế biến thép, cà phê- ca cao,
lúa gạo- lương thực, phân bón, ngành điều, tiêu,… và cả lĩnh vực rất mới mẻ là sản phẩm
phần mềm.
Trước đây Hiệp hội hầu hết do Nhà nước thành lập và thành viên cũng chủ yếu là
các doanh nghiệp nhà nước. Trong nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, vai trò của
Nhà nước rất lớn, bao trùm tất cả mọi khía cạnh của xã hội. Vai trò của một số hiệp hội
trong thời kỳ đó thực ra cũng chỉ là “cánh tay nối dài” của Nhà nước, thực hiện các chỉ
tiêu, kế hoạch của Nhà nước giao. Không chỉ có số lượng ít, tổ chức bộ máy còn quan
liêu, các hiệp hội thời kỳ đó khó có thể phát huy vai trò của mình trong việc thúc đẩy phát
triển sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp thành viên. Trải qua quá trình vận động
phát triển đã có sự chuyển biến rất lớn về vai trò và hiệu quả hoạt động của các hội, hiệp
hội trong đời sống kinh tế- xã hội so với trước. Hiện nay, có nhiều doanh nghiệp thuộc
khu vực kinh tế tư nhân đã tự liên kết và thành lập hiệp hội doanh nghiệp, đáp ứng nhu
cầu hoạt động kinh doanh của mình.
Doanh nghiệp tham gia hiệp hội trên cơ sở tự nguyện, theo một tài liệu của bộ
thương mại, hiệp hội được mô tả là cầu nối giữa các hội viên với cơ quan Nhà nước,
Chính phủ.
Về lý thuyết hiệp hội là nơi tổ chức phổ biến, trao đổi kinh nghiệm, hỗ trợ kiến
thức và nghiệp vụ cho hội viên. Hiệp hội còn là đại diện bảo vệ quyền lợi trong các tranh
chấp thương mại, là đầu mối cung cấp thông tin thị trường cho hội viên. Ngoài ra, hiệp

hội còn có vai trò là tổ chức xúc tiến thương mại cho doanh nghiệp thành viên, có chức
năng điều phối để nâng cao sức cạnh tranh.

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 17

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ


Phân biệt đối xử của hiệp hội- Lý luận và thực tiễn
Một trong các cam kết quan trọng khi Việt Nam gia nhập WTO là Nhà nước sẽ
không can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, vì thế vai trò của các
hiệp hội càng được nâng cao. Do đó, để cạnh tranh tồn tại và phát triển được, doanh
nghiệp phải giải quyết tốt mối quan hệ đan xen giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, giữa
doanh nghiệp với Nhà nước, giữa doanh nghiệp với xã hội. Trong mối quan hệ này hội,
hiệp hội đóng vai trò trung gian tích cực góp phần thỏa mãn nhu cầu bảo vệ quyền, lợi ích
của các doanh nghiệp thành viên hiệp hội. Từ đó cho thấy sự ra đời của các hội, hiệp hội
là xu thế tất yếu mang tính khách quan nhằm tác động vào sản xuất, tổ chức lưu thông sản
phẩm và tham mưu cho cơ quan quản lý Nhà nước trong việc xây dựng và ban hành cơ
chế chính sách khuyến khích phát triển các ngành, lĩnh vực hoạt động của hội, hiệp hội22.
1.4. Khái quát chung về hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội
Mặc dù Hiệp hội là tổ chức được thành lập trên cơ sở tự nguyện của các doanh
nghiệp thành viên có cùng chung mục đích cũng như lợi ích mà các doanh nghiệp riêng lẽ
không đạt được. Với tiêu chí Hợp tác- Phát triển- Bền vững hỗ trợ nhau hoạt động có hiệu
quả, góp phần vào việc phát triển kinh tế- xã hội của đất nước. Bên cạnh những lợi ích mà
hiệp hội mang lại cho các doanh nghiệp thì hiệp hội vẫn tồn tại những mặt tiêu cực, hạn
chế về hoạt động của nó đối với các hội viên.
Việc thành lập các hiệp hội nhằm liên kết giữa các doanh nghiệp độc lập trong
ngành hoặc nghề là nhu cầu tất yếu của nền kinh tế hiện đại, tạo ra những sức mạnh

chung để hổ trợ phát triển kỹ thuật, phát triển thị trường và đầu tư trong ngành nghề đó.
Tuy nhiên, hoạt động của các hiệp hội có thể dẫn đến những biểu hiện tiêu cực do sự chi
phối của các thế lực trong hiệp hội đó.
Hiệp hội cũng có những hoạt động mang tính cạnh tranh không lành mạnh, nếu từ
chối việc gia nhập hoặc rút khỏi hiệp hội của các doanh nghiệp có đủ điều kiện mà việc từ
chối mang tính phân biệt đối xử và làm cho doanh nghiệp đó bất lợi trong cạnh tranh, hạn
chế bất hợp lý các hoạt động kinh doanh hoặc các hoạt động khác liên quan đến mục đích
kinh doanh của các doanh nghiệp thành viên. Với những hậu quả mang tính bất lợi cho
doanh nghiệp như vậy, Điều 47 Luật Cạnh tranh quy định cấm hiệp hội ngành nghề thực
hiện các hành vi phân biệt đối xử của hiệp hội như sau:
22

Tổ nghề, Hiệp hội ngành nghề, vai trò và lợi ích, C10

D230.htm, [truy cập ngày 14-10-2014].

GVHD: ThS. Nguyễn Mai Hân

trang 18

SVTH: Nguyễn Thị Ngôn Mỹ