nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.03 MB, 109 trang )

`

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT TƯ PHÁP
----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2011-2015
Đề tài

NGHĨA VỤ HOÀN TRẢ VÀ LIÊN ĐỚI THỰC
HIỆN NGHĨA VỤ HOÀN TRẢ TRONG TRƯỜNG
HỢP GÂY RA OAN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. Mạc Giáng Châu

Sinh viên thực hiện:
Họ và Tên: Lê Văn Phi
MSSV: 5115832
Lớp: Luật Thương Mại – K37
Cần Thơ, 11/2014

LỜI CẢM ƠN
---Trải qua những năm tháng học tập và rèn luyện tại trường Đại học Cần
Thơ, và giờ đây là sinh viên sắp ra trường, em cũng có rất nhiều điều muốn gửi
đến quý Thầy, Cô. Điều đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn đến tất cả quý Thầy,
Cô trường Đại học Cần Thơ nói chung và quý Thầy, Cô đang công tác tại Khoa
Luật nói riêng đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báo trong

suốt quá trình em theo học tại trường.
Đặc biệt, em xin chân thành gởi lời cảm ơn nhất đến cô Mạc Giáng Châu
đã tận tình giúp đỡ trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài luận văn. Sự tận tâm
của cô luôn theo sát hành trình nghiên cứu, đã tạo cho em niềm tin và động lực
nhiều hơn để hoàn thành tốt nhiệm vụ mình.
Ngoài ra, em còn xin gửi lời cảm ơn đến các Thẩm phán ở tỉnh Sóc
Trăng, Giảng viên dạy bộ môn Tố tụng hình sự trường Đại học Cần Thơ và cùng
quý thầy, cô đang công tác tại trung tâm học liệu trường Đại học Cần Thơ, Thư
viện Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ, đã hết lòng giúp em trong việc cung
cấp thông tin, tài liệu và những kinh nghiệm để phục vụ cho việc nghiên cứu đề
tài luận văn của mình. Bên cạnh đó, em cũng gửi lời cám ơn tất cả những bạn bè
đã chia sẽ những kiến thức, thông tin bổ ít trong suốt thời gian qua.
Cuối cùng, con xin cảm ơn Ba, Má đã nuôi dưỡng và tạo điều kiện tốt
nhất để cho con vững tâm thực hiện ước mơ theo học tại trường Đại học Cần
Thơ.
Xin gửi đến Ba, Má, Thầy, Cô và bạn bè lời chúc sức khỏe, chúc tất cả
mọi người luôn thành công trong công tác, trong học tập và hạnh phúc trong
cuộc sống.
Sinh viên
LÊ VĂN PHI

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
---............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày….tháng….năm
Giảng viên nhận xét

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
---............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

13. TAND: Tòa án nhân dân
14. TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao
15. Ths: Thạc sĩ
16. TP: Thành phố
17. TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh
18. TS: Tiến sĩ
19. TSKH: Tiến sĩ khoa học
20. Thông tư liên tịch số 05/2012: /TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCABTP-BQP-BTC-BNNPTNT
21. UBND: Ủy ban nhân dân
22. VKS: Viện kiểm sát

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

MỤC LỤC
---LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOÀN TRẢ VÀ LIÊN ĐỚI HOÀN TRẢ
TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ................................................................................. 4
1.1. Khái quát chung về oan trong tố tụng hình sự và liên đới hoàn trả trong
tố tụng hình sự ....................................................................................................... .4
1.1.1. Khái quát chung về oan trong tố tụng hình sự ........................................... 4
1.1.1.1. Khái niệm oan trong tố tụng hình sự ................................................... 4
1.1.1.2. Đặc điểm của oan trong tố tụng hình sự ............................................. 7
1.1.2. Khái quát chung về hoàn trả trong tố tụng hình sự .................................... 8
1.1.2.1. Khái niệm hoàn trả trong tố tụng hình sự ........................................... 8
1.1.2.2. Đặc điểm của hoàn trả trong tố tụng hình sự ................................... 12
1.1.3. Khái quát chung liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự ......................... 12
1.1.3.1. Khái niệm liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự ............................ 12
1.1.3.2. Đặc điểm của liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự ........... 15

1.2. Cơ sở lý luận về hoàn trả và liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự ...... 17
1.2.1. Cơ sở lý luận về hoàn trả trong tố tụng hình sự ....................................... 17
1.2.1.1. Cơ sở lý luận chế định hoàn trả trong hoạt động tố tụng hình sự và
các nguyên tắc giải quyết bồi thường oan trong tố tụng hình sự ................... 17
1.2.1.2. Tầm quan trọng của chế định bồi thường thiệt hại cho người bị oan
trong tố tụng hình sự ...................................................................................... 21
1.2.1.3. Ý nghĩa về chế định hoàn trả trong tố tụng hình sự .......................... 24
1.2.2. Cơ sở lý luận về liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự .......................... 25
1.2.2.1. Cơ sở lý luận chế định liên đới hoàn trả trong hoạt động tố tụng
hình sự ............................................................................................................ 25
1.2.2.2. Tầm quan trọng của việc chịu trách nhiệm liên đới hoàn trả trong tố
tụng hình sự .................................................................................................... 26
1.2.2.3 . Ý nghĩa của việc liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự ................ 27
GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

CHƯƠNG 2. MỘT SỐ QUY ĐỊNH VỀ BỒI THƯỜNG OAN VÀ LIÊN ĐỚI
HOÀN TRẢ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ......................................................... 29
2.1. Bồi thường oan và liên đới bồi thường oan giữa các cơ quan tiến hành tố
tụng ........................................................................................................................ 29
2.1.1. Trách nhiệm bồi thường của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc gây
ra oan .................................................................................................................. ..29
2.1.1.1. Trách nhiệm bồi thường của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao
nhiệm vụ tiến hành điều tra ............................................................................ 29
2.1.1.2. Trách nhiệm bồi thường của Viện kiểm sát nhân dân trong hoạt động

tố tụng hình sự ................................................................................................ 31
2.1.1.3. Trách nhiệm bồi thường của Tòa án nhân dân trong hoạt động tố
tụng hình sự .................................................................................................... 35
2.1.2. Liên đới bồi thường oan giữ các cơ quan tiến hành tố tụng .................... 39
2.1.2.1. Liên đới bồi thường oan giữa Cơ quan điều tra, cơ quan được giao
nhiệm vụ tiến hành điều tra và Viện kiểm sát nhân dân ................................ 40
2.1.2.2. Liên đới chịu trách nhiệm giữa Viện kiểm sát nhân dân và Tòa án
nhân dân ........................................................................................................ .42
2.1.2.3. Liên đới bồi thường giữa Cơ quan điều tra, cơ quan được giao
nhiệm vụ tiến hành điều tra, Viện Kiểm Sát nhân dân và Tòa án nhân dân .. 45
2.2. Hoàn trả và liên đới hoàn trả giữa các thành viên trong Hội đồng xét
xử…………..…………………………………………………………………….47
2.2.1. Nghĩa vụ liên đới hoàn trả của các thành viên trong Hội đồng xét xử .... 47
2.2.1.1. Nghĩa vụ liên đới hoàn trả của các thành viên trong Hội đồng xét xử
sơ thẩm ........................................................................................................... 47
2.2.1.2. Nghĩa vụ liên đới hoàn trả của các thành viên trong Hội đồng xét xử
phúc thẩm ....................................................................................................... 52
2.2.2. Liên đới hoàn trả giữa các thành viên trong Hội đồng xét xử ................. 55
2.2.2.1. Liên đới hoàn trả giữa các thành viên của Hội đồng xét xử sơ thẩm55
2.2.2.2. Liên đới hoàn trả giữa các thành viên của Hội đồng xét xử phúc
thẩm. .............................................................................................................. .59

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

CHƯƠNG 3. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOÀN TRẢ VÀ LIÊN ĐỚI
HOÀN TRẢ TỐ TỤNG HÌNH SỰ, THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN ...................................................................................................................... 63
3.1. Một số tồn tại về mặt pháp lý, các giải pháp hoàn trả và liên đới hoàn trả
trong tố tụng hình sự ........................................................................................... 63
3.1.1. Trách nhiệm liên đới bồi thường trong tố tụng hình sự ........................... 63
3.1.1.1. Về liên đới trách nhiệm bồi thường giữa các cơ quan tiến hành tố
tụng ................................................................................................................ .63
3.1.1.2. Về liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả giữa các thành viên trong
Hội đồng xét xử .............................................................................................. 71
3.1.2. Trách nhiệm chứng minh thiệt hại và thủ tục bồi thường ........................ 77
3.1.2.1. Về trách nhiệm chứng minh thiệt hại phải bồi thường ...................... 77
3.1.2.2. Về thủ tục yêu cầu bồi thường ........................................................... 80
3.1.2.3. Về thực hiện nghĩa vụ hoàn trả ......................................................... 82
3.2. Một số tồn tại về thực tiễn áp dụng vấn đề hoàn trả và liên đới hoàn trả
trong tố tụng hình sự ........................................................................................... 84
3.2.1. Áp dụng pháp luật về hoàn trả và liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự84
3.2.1.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật.............................................................. 84
3.2.1.2. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên ................................................ 87
3.2.2. Những kiến nghị, đề xuất nhằm bảo đảm hoàn trả trong tố tụng hình
sự…………………………………………………………………………………
……88
3.2.2.1. Những thực tiễn về liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự .............. 89
3.2.2.2. Những thực tiễn hoàn trả trong tố tụng hình sự................................ 91
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 95
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Một trong những nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền là mọi chủ thể
đều bình đẳng trước pháp luật. Điều này cũng có nghĩa là cơ quan Nhà nước cũng
phải chịu trách nhiệm đối với thiệt hại do cán bộ, công chức của cơ quan tiến hành
tố tụng gây ra cho chủ thể khác trong xã hội.
Trong lĩnh vực tố tụng hình sự nói riêng và trong các lĩnh vực đời sống xã
hội nói chung, quá trình Nhà nước thực hiện các công việc thuộc thẩm quyền của
mình thông qua hành vi của cán bộ, công chức. Một số cán bộ, công chức có năng
lực chuyên môn còn hạn chế, bộ phận cán bộ, công chức cậy quyền, tình trạng lạm
dụng chức vụ quyền hạn dẫn đến các hành vi trái pháp luật gây ra oan trong tố tụng
hình sự. Việc giải quyết bồi thường thiệt hại cho người bị oan còn nhiều bất cập,
thiệt hại của người bị oan chưa được bù đắp thỏa đáng, quyền và lợi ích của họ
chậm được khắc phục đã tác động tiêu cực đến đời sống xã hội.
Thực tiễn ở nước ta qua các thời kỳ phát triển đã có các văn bản quy phạm
pháp luật quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà nước và các văn bản
này ngày càng được quy định theo hướng hoàn thiện hơn, phù hợp hơn với điều
kiện phát triển về mặt kinh tế - xã hội của từng thời kì. Trong quá trình tiến hành tố
tụng các vụ án hình sự do nhiều nguyên nhân khác nhau mà có thể có những vụ án
oan. Để khắc phục hậu quả hành vi gây oan từ phía người thi hành công vụ các cơ
quan tiến hành tố tụng, pháp luật Việt Nam có quy định riêng về vấn đề này và
LTNBTCNN năm 2009 ra đời đánh dấu bước tiến bộ vượt bậc so với Nghị quyết số
388/2003/NQ-UBTVQH11. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đã phát sinh nhiều
hạn chế bất cập điển hình là luật chưa quy định cụ thể trách nhiệm bồi thường liên
đới, dẫn đến tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm của mỗi cơ quan trong tiến

hành tố tụng hình sự. Mặc khác trong nhiều trường hợp, việc xác định trách nhiệm
liên đới bồi thường giữa các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự và Hội đồng xét xử
là chưa được quy định, dẫn đến khó khăn cho công tác giải quyết bồi thường, gây
bất công cho người có trách nhiệm hoàn trả và thiệt hại cho ngân sách nhà nước.
Hoạt động người thi hành công vụ của cơ quan tiến hành tố tụng có khả năng
gây ra thiệt hại là tương đối phổ biến. Trong quá trình tiến hành tố tụng, việc các cơ
quan thực hiện hành vi của người có thẩm quyền đều có khả năng gây ra oan. Tuy
nhiên việc xác định trách nhiệm liên đới bồi thường chưa được quy định cụ thể và
GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi 1

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

các vấn đề bồi thường oan trong tố tụng hình sự cũng có nhiều phát sinh. Vì vậy, để
giải quyết bồi thường liên đới trong tố tụng hình sự còn có nhiều vướng mắc, bộc lộ
nhiều bất cập cần được điều chỉnh và hoàn thiện hơn nữa các quy định pháp luật
trong vấn đề này. Từ đó người viết chọn đề tài: “Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới
thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình
sự” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu
Luận văn đi vào nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về “Nghĩa vụ
hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong trường hợp gây ra oan
trong tố tụng hình sự”. Đề tài tập trung phân tích các quy định của pháp luật về
hoàn trả và liên đới hoàn trả, thực tiễn áp dụng pháp luật trong việc giải quyết hoàn
trả và liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự, kiến nghị giải pháp khắc phục khó
khăn, vướng mắc, góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật giúp cho việc giải
quyết bồi thường của cơ quan nhà nước, người có trách nhiệm bồi thường được

thuận lợi hơn, bảo vệ quyền lợi của Nhà nước, và công bằng trong việc xử lý trách
nhiệm của người có thẩm quyền trong việc xảy ra oan sai. Qua bài viết này người
viết hi vọng người đọc có thể biết thêm về vấn đề người bị oan, vấn đề liên đới bồi
thường trong tố tụng hình sự, quyền của người bị oan trong tố tụng hình sự, qua đó
giúp cái nhìn khái quát hơn, sâu sắc hơn cũng như cũng cố những kiến thức pháp lý
cho bản thân trong quá trình học tập, và gợi mở những kiến nghị hoàn thiện hơn chế
định này tạo thêm một nguồn tài liệu tham khảo.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi đề tài người viết tập chung đến các vấn đề liên quan đến các
quy định và thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm bồi thường oan trong tố
tụng hình sự và liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự, cụ thể là nghiên cứu
về: Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật dân sự năm
2005, Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2009, Luật tổ chức Tòa án
nhân dân năm 2002, Thông tư liên tịch số 05/2012/TTLT-VKSNDTC-TANDTCBCA-BQP-BNN&PTNT và một số văn bản liên quan. Bên cạnh tìm hiểu một số
tồn tại thì người viết cũng giải thích những hạn chế, thiếu xót oan trong tố tụng hình
sự và liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự. Đồng thời người viết đưa ra
một số đề xuất và kiến nghị hoàn thiện nhằm góp phần nâng cao hơn nữa đảm bảo
quyền của người bị oan trong tố tụng hình sự, cũng như kiến nghị hoàn thiện về vấn
đề liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

2

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Mặc khác đề tài người viết đi sâu vào nghiên cứu những vấn đề trách nhiệm
liên đới bồi thường giữa các cơ quan trong tiến hành tố tụng và vấn đề liên đới bồi
thường (liên đới hoàn trả) giữa các thành viên Hội đồng xét xử sơ thẩm và phúc
thẩm. Điều đặc biệt, phần nghiên cứu của tác giả có thể hiểu trách nhiệm bồi thường
oan của người thi hành công vụ là trách nhiệm hoàn trả trong tố tụng hình sự. Ngoài
ra, việc nghiên cứu đề tài này người viết cũng được tiến hành đối với các văn bản
pháp luật khác để đối chiếu, tham khảo cũng như việc nghiên cứu còn được tiến
hành đối với vấn đề trách nhiệm bồi thường cho người bị oan do người có thẩm
quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra để làm cơ sở cho việc nghiên cứu trách
nhiệm liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài này, người viết sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp. Trong đó
có phương pháp tổng hợp từ những nguồn tài liệu tham khảo chính thống kết hợp
với phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu…với các quy định của pháp luật qua
các giai đoạn điều chỉnh về vấn đề trách nhiệm bồi thường oan trong tố tụng hình sự
và qua đó cũng tiếp cận, làm sáng tỏ các nội dung cần nghiên cứu của đề tài như
vấn đề liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự, người viết cũng sử dụng một
số phương pháp nữa như: Sưu tầm tài liệu, đọc và phân tích tài liệu, liệt kê,..tổng
hợp và xử lý tài liệu.
5. Bố cục đề tài
Đề tài gồm: Lời nói đầu, ba Chương, Kết luận và Danh mục tài liệu tham
khảo.
Chương 1. Lý luận chung về hoàn trả và liên đới hoàn trả trong tố tụng hình
sự.
Chương 2. Một số quy định về hoàn trả liên quan tới việc liên đới hoàn trả
trong tố tụng hình sự.
Chương 3. Quy định của pháp luật về hoàn trả và liên đới hoàn trả trong tố
tụng hình sự, thực trạng và giải pháp hoàn thiện.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

3

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOÀN TRẢ VÀ LIÊN ĐỚI
HOÀN TRẢ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
1.1. Khái quát chung về oan trong tố tụng hình sự và liên đới hoàn trả trong
tố tụng hình sự
Trong một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh, Nhà nước cũng như một
tổ chức hay một công dân đều là các chủ thể trong quan hệ pháp luật (Nhà nước là
một chủ thể pháp lý công), mọi hoạt động của Nhà nước phải tuân theo Hiến pháp
và pháp luật. Quyền được bồi thường khi xâm phạm là quyền cơ bản của công dân
được ghi nhận trong Hiến pháp và pháp luật. Điều đó đặt ra trách nhiệm cho nhà
nước khi Nhà nước gây ra thiệt hại cho công dân thì phải bồi thường; Đó là quyền
cơ bản của công dân, mọi chủ thể điều phải bình đẳng trước pháp luật. Trong một
Nhà nước pháp quyền, Nhà nước cũng thực hiện các hành vi pháp lý và có khả năng
gây thiệt hại cho công dân khi thực hiện các hành vi trái pháp luật hoặc vượt quá
thẩm quyền. Chính vì vậy, khi thực hiện các hành vi gây thiệt hại cho công dân
hoặc chủ thể khác, thì Nhà nước có nghĩa vụ bồi thường và liên đới bồi thường oan
trong tố tụng hình sự.
1.1.1. Khái quát chung về oan trong tố tụng hình sự
1.1.1.1. Khái niệm oan trong tố tụng hình sự
Khái niệm “oan” trong tố tụng hình sự hay nói cách khác, những trường hợp
được coi là bị oan trong tố tụng hình sự hiện chưa được quy định cụ thể hoặc giải
thích thống nhất. LTNBTCNN năm 2009 sử dụng khái niệm “người bị thiệt hại” để

chỉ chung các đối tượng được bồi thường, việc chưa đưa ra cách giải thích về “oan
trong tố tụng hình” theo quy định tại Điều 29 BLTTHS năm 2003 vừa gây khó
khăn trong việc áp dụng nguyên tắc, vừa dễ dẫn tới sự nhầm lẫn giữa đối tượng
được bồi thường thiệt hại theo chế định này với đối tượng được bồi thường thiệt hại
theo nguyên tắc bảo đảm quyền được bồi thường của người bị thiệt hại do cơ quan
hoặc người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự gây ra quy định tại Điều 30
BLTTHS năm 2003.
Trong quan hệ xã hội Nhà nước được xem là một chủ thể, trước pháp luật
nhà nước bình đẳng với các cá nhân, tổ chức khác trên cơ sở tôn trọng các quyền,
lợi ích hợp pháp về dân sự. Do đó, khi Nhà nước làm sai, gây ra oan cho người vô
tội thì Nhà nước phải chịu trách nhiệm về những thiệt hại đó. Theo Từ điển Tiếng

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

4

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Việt, oan “là ức, trái với lẽ công bình”1 hay “là bị quy cho tội mà bản thân không
phạm, phải chịu sự trừng phạt mà bản thân không đáng phải chịu”2 hoặc “là bị quy
tội không đúng, phải chịu sự trừng phạt một cách sai trái, vô lý”.3 Vậy, dưới góc độ
khoa học, khái niệm “oan” được hiểu là trường hợp không có sự việc phạm tội,
hành vi không cấu thành tội phạm, do bị vu cáo, dựng vụ án giả hoặc hành vi do
người khác thực hiện, nhưng một người vẫn bị điều tra, truy tố, xét xử hoặc kết tội.
Trường hợp các cơ quan hoặc người tiến hành tố tụng đã làm không đúng,
không đầy đủ các trình tự, thủ tục, yêu cầu khi ban hành các quyết định tố tụng hay

thực hiện hành vi tố tụng hoặc chưa áp dụng đúng pháp luật về các tình tiết tăng
nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội thì dẫn đến oan người
vô tội. Có quan điểm cho rằng “oan là hiện tượng các cơ quan tiến hành tố tụng,
người tiến hành tố tụng do nhiều lý do chủ quan và khách quan khác nhau có những
đánh giá, nhận định, kết luận không phản ánh đúng thực tế khách quan từ đó dẫn
đến những quyết định không bảo đảm công bằng, công lý gây tổn thất về tính mạng,
tài sản, danh dự, nhân phẩm và các quyền lợi khác của cá nhân hoặc tài sản, uy tín,
quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cộng đồng”.4
Oan trong tố tụng hình sự bao gồm: Việc làm oan người vô tội luôn luôn là
hệ quả của hành vi trái (sai) pháp luật. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp hành vi
sai pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng không dẫn đến việc làm oan người vô
tội. Khái quát từ những trường hợp người bị khởi tố, tạm giam, truy tố, xét xử, kết
án oan trong tố tụng hình sự Việt Nam như sau:
Thứ nhất: Người bị khởi tố, tạm giam, tạm giữ nhưng sau đó cơ quan tiến
hành tố tụng ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án, trả tự do vì hết hạn tạm giữ mà
không chứng minh được người đó đã thực hiện hành vi phạm tội, hoặc người đó
chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự hoặc chứng minh được hành vi của người đó
không cấu thành tội phạm.
Thứ hai: Người đã bị truy tố ra Tòa án để xét xử nhưng Tòa án tuyên bố bị
cáo không có tội hoặc bản án kết tội của Tòa án cấp dưới bị Tòa án cấp trên hủy
tuyên bị cáo không có tội.

TS. Nguyễn Trung Xô (chủ biên), Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Trẻ, Hà Nội, 2001, tr.545.
GS. Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng và Trung tâm Từ điển học, 2006, tr.749.
3
GS. Nguyễn Như Ý (chủ biên), Đại Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1998, tr.1269.
4
GS. TS. Hồ Trọng Ngũ, Oan sai trong tố tụng hình sự - Một số vấn đề từ thực tiễn, Kỷ yếu Hội thảo “Vấn
đề cải cách tư pháp và phòng chống oan sai trong tố tụng hình sự” do Liên đoàn Luật sư Việt Nam tổ chức,
Hà Nội, 28/10/2009.

1
2

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

5

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Thứ ba: Người bị truy tố, xét xử, kết án theo một tội danh nặng hơn so với
tội danh trên thực tế đã phạm và bản án đã được Tòa án cấp trên sửa theo hướng nhẹ
hơn.
Theo quy định tại Điều 1 BLTTHS năm 2003: “Xử lý công minh, kịp thời
mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội”. Đây có
thể xem là tư tưởng chủ đạo và định hướng quan trọng thể hiện ở tất cả các quy định
của BLTTHS năm 2003 trong quá trình giải quyết vụ án: Khởi tố, điều tra, truy tố,
xét xử, thi hành án của các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng, tạo
thành hệ thống các quy phạm làm cơ sở của việc bảo vệ quyền con người.
Hiện nay, hàng loạt vấn đề như “làm oan người vô tội”, “bỏ loạt tội phạm”
hay “oan, sai”, “minh oan”, “cơ chế minh oan” trong tố tụng hình sự được đề cập
đến nhiều trong quá trình cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền, đặc
biệt là việc sửa đổi BLTTHS 2003.5 Bởi lẽ, đúng như GS. TSKH. Đào Trí Úc,
“cùng với cải cách tư pháp nói chung và cải cách tư pháp hình sự nói riêng có
nhiều mục đích quan trọng, nhưng khâu đột phá của cuộc cải cách đó có lẽ là vấn
đề chống oan, sai”.6 Cho nên, suy cho cùng, mục đích của hoạt động tư pháp, chính
là hoạt động duy trì và bảo vệ công lý, bảo vệ các lợi ích của Nhà nước, của xã hội,

các quyền và lợi ích hợp pháp và chính đáng của công dân và vấn đề chống oan, sai
và rộng hơn nữa là bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.
Như vậy, khái niệm “oan” được hiểu là trường hợp không có sự việc phạm
tội, hành vi không cấu thành tội phạm, do bị vu cáo, dựng vụ án giả hoặc hành vi do
người khác thực hiện, nhưng một người vẫn bị điều tra, truy tố, xét xử và kết tội.
Trong trường hợp các cơ quan hoặc người tiến hành tố tụng đã làm không đúng,
không đầy đủ các trình tự, thủ tục, yêu cầu khi ban hành các quyết định tố tụng hay
thực hiện hành vi tố tụng hoặc chưa áp dụng đúng pháp luật về các tình tiết tăng
nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội.

TS. Nguyễn Ngọc Chí, ThS. Đào Thị Hà, Oan và sai trong tố tụng hình sự, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số
2/2003; TS. Đỗ Văn Đương, Mai Anh Thông, Nguyễn Thu Quỳ (Ban Chủ nhiệm đề tài), Những tồn tại,
vướng mắc trong việc thực hiện Nghị quyết 388/NQ-UBTVQH11 ngày 17/3/2003 của Ủy ban Thường vụ
Quốc hội về bồi thường cho người bị oan do người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra,
thực trạng và giải pháp, Đề tài cấp Bộ, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hà Nội, 2006; ThS. Đỗ Đình Lương,
Hà Tú Cầu, Bàn về khái niệm oan sai và căn cứ pháp lý xác định oan sai trong tố tụng hình sự, Tạp chí
Nghiên cứu lập pháp, số 7/2001; TS. Vũ Văn Nhiêm, Nguyên tắc không để lọt tội phạm, không làm oan
người vô tội trong tố tụng hình sự nhìn từ góc độ bảo vệ quyền con người, quyền công dân, Kỷ yếu Hội thảo
khoa học “Quyền con người trong hoạt động tư pháp”, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, ngày
24/10/2009; v.v...
6
GS. TSKH. Đào Trí Úc, Cải cách tư pháp hình sự và vấn đề phòng, chống oan, sai, Tạp chí Nhà nước và
pháp luật, số 4/2005, tr.3.
5

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

6

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

1.1.1.2. Đặc điểm của oan trong tố tụng hình sự
Bồi thường của nhà nước là việc Nhà nước chịu trách nhiệm bồi thường cho
người bị oan về vật chất, tổn thất về tinh thần do lỗi của người thi hành công vụ gây
ra trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ được Nhà nước giao. Điều 1
BLTTHS năm 2003 nước ta quy định: “Bộ luật Tố tụng hình sự quy định trình tự,
thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự; Chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn và mối quan hệ của các cơ quan tiến hành tố tụng; Quyền và nghĩa
vụ của người tham gia tố tụng; Của các cơ quan, tổ chức và công dân; Hợp tác
quốc tế trong tố tụng hình sự, nhằm chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm,
phát hiện chính xác, nhanh chóng và xữ lý công minh kịp thời mọi hành vi phạm tội,
không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội”.
Như vậy, nhiệm vụ của BLTTHS năm 2003 là nhằm chủ động phòng ngừa
ngăn ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công
minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người
vô tội. Nói một cách ngắn gọn, một trong những nhiệm vụ của Bộ luật Tố tụng hình
sự là nhằm không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Oan trong tố tụng
hình sự việc làm oan người vô tội luôn luôn là hệ quả của hành vi trái với quy định
của pháp luật. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp hành vi sai pháp luật của cơ
quan tiến hành tố tụng không dẫn đến việc làm oan người vô tội. Trong tố tụng hình
sự, một người được coi là bị oan khi bản thân họ là người vô tội nhưng các cơ quan
tiến hành tố tụng, bằng các quyết định tố tụng đặc trưng của mình khẳng định họ là
người có tội, thực hiện các hành vi tố tụng, thậm chí áp dụng các biện pháp cưỡng
chế tố tụng hoặc hình phạt đối với họ và do đó gây thiệt hại cho họ về mặt vật chất,
thể chất hoặc tinh thần hay đồng thời cả ba loại thiệt hại đó.
Hành vi trái pháp luật của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự là

những hành vi không thực hiện đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Hành
vi của các chủ thể này không tuân theo yêu cầu đòi hỏi của các quy phạm pháp luật,
đã thể hiện ra bên ngoài sự sai lầm trong hoạt động đánh giá chứng cứ của các chủ
thể khi tiến hành tố tụng. Hành vi trái pháp luật của người tiến hành tố tụng được
thực hiện chủ yếu bằng hành động cụ thể như quyết định, phê chuẩn quyết định tạm
giữ, tạm giam, không có căn cứ, ra quyết định truy tố người không phạm tội, xét xử
tuyên án áp dụng hình phạt cho người không có tội, xét xử tuyên án áp dụng hình
phạt cho người không có tội, giam giữ lâu hơn. Đồng thời các hành động này diễn
ra theo nhiều chiều hướng khác nhau, với tính chất mức độ nhiêm trọng khác nhau.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

7

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Tuy nhiên, trong căn cứ pháp lý của trách nhiệm bồi thường thiệt hại chúng
ta thấy rằng chỉ có các hành vi trái pháp luật của người có thẩm quyền tiến hành tố
tụng hình sự được thực hiện theo hướng truy cứu trách nhiệm oan cho người vô tội
hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự thiếu căn cứ mới phát sinh trách nhiệm bồi
thường. Trong trường hợp ngược lại hành vi của người có thẩm quyền tố tụng cũng
là hành vi trái pháp luật ví dụ như bỏ lọt tội phạm, truy cứu trách nhiệm thấp hơn so
với tính chất mức độ nguy hiểm phạm tội mà bị cáo đã phạm. Song những hành vi
này không thuộc phạm vi cơ sở pháp lí của trách nhiệm bồi thường thiệt hại mà các
loại trách nhiệm pháp lí khác. Hành vi trái pháp luật của người có thẩm quyền tiến
hành tố tụng cũng được thực hiện bởi chủ thể đa dạng hành vi trái pháp luật của

Điều tra viên, của Kiểm sát viên, của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân. Qua đó hành
vi trái pháp luật của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng là hành vi thực hiện
không đúng và đầy đủ yêu cầu đòi hỏi của quy phạm pháp luật hình sự và tố tụng
hình sự hoặc vượt quá công vụ, quyền hạn nhiệm vụ, làm oan sai gây thiệt hại cho
người bị oan
Người bị oan thường là cá nhân thiệt hại về vật chất, tổn thất về tinh thần
trong các trường hợp quy định. Điều 2 LTNBTCNN năm 2009 đối tượng được bồi
thường bao gồm: Cá nhân, tổ chức bị thiệt hại về vật chất, tổn thất về tinh thần (sau
đây gọi chung là người oan) trong các trường hợp quy định tại luật này thì được
Nhà nước bồi thường.
Như vậy, theo quy định của LTNBTCNN năm 2009 thì bất kỳ cá nhân, tổ
chức nào, không phân biệt cá nhân, tổ chức của Việt Nam hay cá nhân, tổ chức
nước ngoài, cũng đều có thể trở thành đối tượng được bồi thường. Tuy nhiên trong
bối cảnh của BLTTHS năm 2003, thì người bị tình nghi - tức người bị nghi ngờ
thực hiện một tội phạm luôn luôn là một cá nhân, một con người cụ thể. Vì vậy, khả
năng gây ra oan trong tố tụng hình sự luôn luôn là khả năng gây ra thiệt hại cho một
cá nhân. Tóm lại, cần khẳng định rằng đối tượng của bồi thường thiệt hại do oan
trong tố tụng hình sự là một con người, chứ không phải là cơ quan, tổ chức.
1.1.2. Khái quát chung về hoàn trả trong tố tụng hình sự
1.1.2.1. Khái niệm hoàn trả trong tố tụng hình sự
Trong thực tiễn hình thành và phát triển của xã hội, hành vi gây thiệt hại thì
phải bồi thường là chân lý cốt yếu nếu bên bị xâm phạm và bị thiệt hại là lợi ích
được cộng đồng và được Nhà nước bảo vệ. Do vậy, bồi thường (hay bồi thường
thiệt hại) là một trong những chế định pháp lý xuất hiện sớm trong lịch sử pháp luật.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

8

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Trải qua các thời kỳ lịch sử khác nhau, ở những quốc gia khác nhau thì việc bồi
thường thiệt hại được quy định khác nhau về chủ thể, điều kiện, mức bồi thường,
hình thức và phương thức bồi thường. LTNBTCNN 2009 ra đời năm 2009, là một
bước tiến quan trọng trong quá trình lập pháp của Việt Nam. Luật ra đời là sự cụ thể
hóa Nghị quyết 48-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện
hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 và Hiến
pháp năm 2013 về bảo vệ quyền con người và công dân trong lĩnh vực bồi thường.
Luật đã thừa nhận trách nhiệm bồi thường của Nhà nước là một trách nhiệm về vật
chất đối với người bị thiệt hại khi cán bộ, công chức nhà nước có hành vi sai trái
gây thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần cho chủ thể bị xâm phạm phải chịu trách
nhiệm hoàn trả. Vấn đề hoàn trả của người thi hành công vụ trong tố tụng hình sự
được điều chỉnh một cách cụ thể trong LTNBTCNN năm 2009.
Nhà nước là chủ thể quyền lực công. Quan hệ Nhà nước với công dân là các
quan hệ được điều chỉnh bởi pháp luật công. Tuy nhiên các vấn đề về thiệt hại và
bồi thường thiệt hại mang bản chất của dân sự (tức là bồi thường hay đền bù). Như
vậy các trường hợp quan hệ hành chính, hay tư pháp diễn ra giữa Nhà nước và công
dân, một bên (có thể là Nhà nước) gây thiêt hại cho bên kia thì việc xác định thiệt
hại cũng như việc xác định mức bồi thường đều mang bản chất của quan hệ dân sự
và được điều chỉnh bởi hệ thống pháp luật tư.
Như vậy có thể thấy, trường hợp trong quan hệ Nhà nước với công dân, nếu
Nhà nước gây thiệt hại và bồi thường cho công dân thì việc giải quyết bồi thường
đó không thể xử lý bằng luật công. Việc xác định thiệt hại, mức độ thiệt hại mang
bản chất dân sự, tức là bình đẳng và thực tế, trên cơ sở của pháp luật LTNBTCNN
năm 2009. Tóm lại, “Bồi thường thiệt hại là hình thức trách nhiệm dân sự nhằm
ràng buộc bên có hành vi gây thiệt hại phải bù đắp, đền bù những tổn thất về vật

chất, tinh thần cho bên bị vi phạm”.7
Chủ thể thiệt hại được nhà nước bồi thường, mà trách nhiệm xuất phát từ
người thi hành công vụ trong khi thi hành nhiệm vụ được Nhà nước giao đã gây
thiệt hại chứ không xuất phát từ bất kì từ một hợp đồng nào. Bồi thường thiệt hại
oan trong tố tụng hình sự là trách nhiệm của nhà nước phải bồi thường cho người bị
oan do người thi hành công vụ gây ra, trách nhiệm bồi thường này được pháp luật
dự liệu qua các quy định của Luật trách nhiệm bồi thường Nhà nước.

7

Nguyễn Ngọc Điện, 1200 thuật ngữ pháp lý Việt Nam, NXB TP Hồ Chí Minh, 1999.Tr8.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

9

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Vì vậy, trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong tố tụng hình sự là một trách
nhiệm pháp lý. Theo đó Nhà nước phải bồi thường cho cá nhân bị thiệt hại do hành
vi trái pháp luật của cán bộ, công chức gây ra trong khi thi hành công vụ.
Trách nhiệm hoàn trả là vấn đề mà pháp luật của tất cả các nước đều có
quy định, chỉ khác chăng là trách nhiệm này được quy định như một nghĩa vụ tự
thân của người thi hành công vụ hay là một quyền từ phía Nhà nước - chỉ khi nào
Nhà nước yêu cầu thì người thi hành công vụ mới phải hoàn trả lại một khoản tiền
cho Nhà nước.8

Theo quy định pháp luật Việt Nam hiện hành thì trách nhiệm hoàn trả của
người thi hành công vụ được quy định tại Điều 56 LTNBTCNN năm 2009. 9 Vậy, có
thể hiểu hoàn trả là loại trách nhiệm dân sự mà theo đó khi người thi hành công vụ
gây ra oan cho người khác thì phải bồi thường những tổn thất do mình gây ra dựa
trên nghĩa vụ hoàn trả. Như vậy, theo quan điểm LTNBTCNN năm 2009 đã quy
định một cách toàn diện về nghĩa vụ hoàn trả, căn cứ xác định mức hoàn trả, trình
tự, thủ tục quyết định việc hoàn trả, thực hiện hoàn trả của người thi hành công vụ
gây thiệt hại.
Theo đó, người thi hành công vụ có lỗi gây ra thiệt hại có nghĩa vụ hoàn trả
cho ngân sách nhà nước một khoản tiền mà Nhà nước đã bồi thường cho người bị
thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự, do đặc thù của hoạt động tố tụng hình sự
và yêu cầu của việc đấu tranh và phòng chống tội phạm, đòi hỏi các cơ quan tiến
hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải đưa ra các quyết định một
cách nhanh chóng, chính vì vậy, khó có thể gây thiệt hại cho người khác. Khoản 2,
Điều 56 LTNBTCNN năm 2009 quy định trong trường hợp gây thiệt hại mà do lỗi
vô ý thì người có thẩm quyền không phải chịu trách nhiệm hoàn trả. Căn cứ xác
định mức hoàn trả Điều 57 LTNBTCNN năm 2009 bao gồm: Mức độ lỗi của người
thi hành công vụ; Mức độ thiệt hại đã gây ra; Điều kiện kinh tế của người thi hành
Lê Thái Phương, Nguồn: Cục Bồi thường nhà nước, Kinh nghiệm pháp luật của một số quốc gia trên thế
giới về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và đối chiếu với quy định của pháp luật Việt Nam,
[16-11-2014]
9
Điều 56 Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2009. Nghĩa vụ hoàn trả và xử lý trách nhiệm của
người thi hành công vụ
8

1. Người thi hành công vụ có lỗi gây ra thiệt hại có nghĩa vụ hoàn trả cho ngân sách nhà nước một khoản tiền
mà Nhà nước đã bồi thường cho người bị thiệt hại theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền.
2. Người thi hành công vụ có lỗi vô ý gây ra thiệt hại quy định tại Điều 26 của Luật này không phải chịu
trách nhiệm hoàn trả.

3. Người thi hành công vụ ngoài việc phải hoàn trả khoản tiền quy định tại khoản 1 Điều này thì tuỳ theo tính
chất, mức độ vi phạm còn phải bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp
luật.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

10

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

công vụ. Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy
định việc xác định mức hoàn trả của người thi hành công vụ. Trường hợp nhiều
người thi hành công vụ gây ra thiệt hại thì những người đó có nghĩa vụ liên đới
hoàn trả; cơ quan có trách nhiệm bồi thường chủ trì, phối hợp với các cơ quan quản
lý những người thi hành công vụ gây ra thiệt hại thống nhất xác định mức hoàn trả
cho từng cá nhân có nghĩa vụ hoàn trả.
Trường hợp người thi hành công vụ có trách nhiệm hoàn trả không đồng ý
với ý kiến quyết định hoàn trả theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo và
pháp luật về thủ tục giải quyết các vụ án hành chính Điều 60 LTNBTCNN năm
2009. Trường hợp người thi hành công vụ không khiếu nại, khởi kiện quyết định
hoàn trả thì sau 15 ngày, quyết định hoàn trả có hiệu lực pháp luật và cơ quan đã
quyết định có trách nhiệm tổ chức thi hành quyết định này Điều 61 LTNBTCNN
năm 2009.
Mặc dù thiệt hại do cá nhân người thi hành công vụ gây ra, nhưng trách
nhiệm bồi thường là trách nhiệm Nhà nước. Tiền bồi thường được lấy từ ngân sách
nhà nước, mà ngân sách nhà nước là do người dân đóng góp. Nếu Nhà nước lấy tiền

của người dân bồi thường cho dân thì sẽ không còn ý nghĩa nữa, do đó,
LTNBTCNN năm 2009 quy định người thi hành công vụ có lỗi gây ra oan cho
người vô tội có nghĩa vụ hoàn trả cho ngân sách nhà nước một khoản tiền mà Nhà
nước đã bồi thường cho người bị oan.
Trách nhiệm hoàn trả của người thi hành công vụ trong tố tụng hình sự là từ
hành vi xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân là trách nhiệm pháp lý được
xác định với mọi chủ thể. Vì vậy, khi Nhà nước thực hiện công quyền gây thiệt hại
cho cá nhân người bị oan thì cũng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Trách
nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà nước không chỉ nhằm khôi phục các tổn thất tài
sản mà còn phải bù đắp những tổn thất tinh thần cho các cá nhân bị oan; Mà là hình
thức trách nhiệm dân sự nhằm buộc bên có hành vi gây ra thiệt hại phải khắc phục
hậu quả bằng cách bù đắp, đền bù tổn thất về vật chất và tổn thất về tinh thần cho
bên bị thiệt hại. Mặc khác, bồi thường thiệt hại có thể hiểu là trách nhiệm khôi phục
lại tình trạng ban đầu của sự vật hiện tượng.
Việc Nhà nước bồi thường thiệt hại cho người bị oan trong hoạt động tố tụng
hình sự là trách nhiệm khôi phục những tổn thất về tài sản, bù đắp những tổn thất về
tinh thần trong trường hợp cán bộ, công chức nhà nước có hành vi trái pháp luật
trong khi thi hành công vụ gây thiệt hại về tài sản, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

11

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

của người bị oan. Trong khi đó, nghĩa vụ hoàn trả của người gây ra oan là trách

nhiệm vật chất của cán bộ công chức đối với thiệt hại về ngân sách nhà nước do
mình gây ra.
1.1.2.2. Đặc điểm của hoàn trả trong tố tụng hình sự
Thứ nhất, nghĩa vụ hoàn trả là nghĩa vụ vật chất. Trong việc bồi thường
thiệt hại cho người bị oan trong tố tụng, bao gồm bồi thường thiệt hại về tinh thần
và bồi thường thiệt hại về vật chất. Tuy nhiên việc hoàn trả của người gây ra oan
được quy định tại LTNBTCNN năm 2009 thì người gây ra oan chỉ có nghĩa vụ thực
hiện trách nhiệm vật chất với Nhà nước mà không phải chịu trách nhiệm tinh thần
đối với Nhà nước hay đối với người bị oan.
Thứ hai, nghĩa vụ hoàn trả của người gây ra oan được thực hiện trực tiếp
với Nhà nước, không thực hiện đối với người bị oan. Theo quy định của pháp luật
về bồi thường thiệt hại do oan, người bị oan được Nhà nước thực hiện việc bồi
thường một lần (hoặc nhiều lần nếu có thỏa thuận) bằng ngân sách nhà nước (Điều
19 LTNBTCNN năm 2009). Sau đó, căn cứ vào thiệt hại và mức độ lỗi của người
gây ra oan, cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét mức hoàn trả của người này và người
này sẽ có trách nhiệm hoàn trả lại một khoản tiền nhất định lại cho ngân sách nhà
nước (Điều 57 LTNBTCNN năm 2009). Quy định này nhằm khắc phục phần nào
vào sự thiếu hụt của ngân sách Nhà nước, đồng thời nâng cao tính trách nhiệm của
người có thẩm quyền giải quyết vụ án hình sự.
Thứ ba, nghĩa vụ hoàn trả không áp dụng mặc nhiên với tất cả các chủ thể
gây ra oan cho người bị tình nghi. Nghĩa vụ hoàn trả chỉ được tính toán toán và áp
dụng đối với trường hợp việc gây ra oan được thực hiện với lỗi cố ý của người thi
hành công vụ; và điều kiện kinh tế của người thi hành công vụ (Điều 56 và khoản 1
Điều 57 LTNBTCNN năm 2009). Trong trường hợp không thỏa một trong hai điều
kiện này, người gây ra oan không bị buộc phải thực hiện nghĩa vụ hoàn trả.
1.1.3. Khái quát chung liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự
1.1.3.1. Khái niệm liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự
Trong xã hội dân chủ, cùng với sự phát triển vượt bậc về kinh tế - xã hội thì
quyền con người cũng được quan tâm đặc biệt. Nhà nước được xem là một chủ thể,
trước pháp luật Nhà nước bình đẳng với người bị oan trên cơ sở tôn trọng các

quyền, lợi ích hợp pháp về dân sự nên khi Nhà nước làm sai, gây thiệt hại cho chủ
thể dân sự khác thì nhà nước phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do mình

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

12

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

gây ra (Mặc khác các chủ thể này còn chịu trách nhiệm liên đới chịu trách nhiệm
với nhau).
Thực tiễn tình hình cho thấy rõ một thiệt hại có thể do hành vi của một người
hay của nhiều người, trực tiếp hay không trực tiếp gây ra; Có trường hợp người bị
gây thiệt hại cũng có lỗi. Do đó, cần phân biệt các loại trách nhiệm bồi thường thiệt
hại của một người và của nhiều người hoặc các cơ quan chịu trách nhiệm liên đới
bồi thường thiệt hại với nhau.
Theo từ điển tiếng việt: “Liên đới là cùng liên kết và chịu chung trách nhiệm
với nhau: Nghĩa vụ liên đới và liên đới pháp định”.10
Như vậy, có thể hiểu: Trách nhiệm liên đới có nghĩa là nhiều người cùng
chung gây thiệt hại do thống nhất ý chí với nhau, thì phải chịu trách nhiệm liên đới
bồi thường thiệt hại do họ gây nên.
Bên cạnh đó cũng có thể hiểu, trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại là
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nhiều người cùng có lỗi cố ý gây ra hoặc những
trường hợp khác do luật định.11
Theo quy định Điều 616 BLDS năm 2005 thì trách nhiệm liên đới bồi
thường thiệt hại cũng là một loại nghĩa vụ liên đới; các chủ thể trong trách nhiệm

liên đới là những chủ thể cùng gây thiệt hại cho phía người bị hại. Điều 616 BLDS
năm 2005 chỉ quy định chung chung là “cùng gây thiệt hại” mà không nói rõ thế
nào là “cùng gây thiệt hại”. Điều đó đã dẫn đến có hai cách hiểu khác nhau trong
thực tiễn nhận thức và áp dụng pháp luật. “cùng gây thiệt hại” chứ không trực
tiếp chỉ rõ là “cố ý” hay “vô ý” nên trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại vẫn đặt
ra đối với trường hợp trên. Tại khoản 2 Điều 57 LTNBTCNN năm 2009 có quy
định: “Trường hợp nhiều người thi hành công vụ gây ra thiệt hại thì những người
đó có nghĩa vụ liên đới hoàn trả; Cơ quan có trách nhiệm bồi thường chủ trì, phối
hợp với các cơ quan quản lý những người thi hành công vụ gây ra thiệt hại thống
nhất xác định mức hoàn trả cho từng cá nhân có nghĩa vụ hoàn trả”. Theo Điều 51
LTNBTCNN năm 2009 thì người thi hành công vụ lỗi cố ý phải chịu trách nhiệm
hoàn trả, lỗi vô ý gây ra thiệt hại tại Điều 26 thì không phải chịu trách nhiệm hoàn
trả.
10

Khoa học - Xã hội - Nhân văn ngôn ngữ Việt Nam, Từ điển tiếng việt, Nhà xuất bản từ điển bách khoa,

trang 476
11
Đặng Văn Quý, Bàn về quy định trách nhiệm liên đới tại Điều 616 Bộ luật dân sự,
/>0595&article_details=1, [Ngày truy cập 25-09-2014]

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

13

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong

trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Tóm lại, từ những phân tích trên có thể nhận định: trách nhiệm liên đới bồi
thường thiệt hại oan trong tố tụng hình sự là trách nhiệm bồi thường thiệt hại do
nhiều người hoặc nhiều cơ quan tiến hành tố tụng hình sự cùng có lỗi cố ý gây ra.
Trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại chỉ phát sinh trong trường hợp những
người có hành vi trái pháp luật đều “cùng cố ý” gây ra thiệt hại, hoặc những trường
hợp khác do pháp luật quy định. Tuy nhiên trong trường hợp tố tụng hình sự thì
phải xác định theo khoản 2 Điều 6 LTNBTCNN năm 2009 để xác định trách nhiệm
bồi thường của nhà nước: “Có bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền trong hoạt động tố tụng hình sự xác định thiệt hại được bồi thường quy định
tại Điều 26 của luật này; Có thiệt hại thực tế do người tiến hành tố tụng hình sự
gây ra đối với người bị thiệt hại”.
Qua đó có thể hiểu rằng, lỗi trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nhiều
người cùng gây ra:
Thứ nhất: Nhiều người gây thiệt hại được hiểu là một thiệt hại tối thiểu phải
do hai người cùng gây ra. Khi nhiều cùng gây thiệt hại, giữa họ có quan hệ phụ
thuộc như người này sai khiến người kia, người này chỉ định người kia thực hiện
các hành vi nhất định hoặc cùng thỏa thuận, có tổ chức trong việc gây thiệt hại.
Thứ hai: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhiều người hay các cơ quan
tiến hành tố tụng cùng gây thiệt hại là trách nhiệm liên đới. Phần thiệt hại tương
ứng với mức độ lỗi của mỗi người gây thiệt hại phải bồi thường không làm triệt tiêu
trách nhiệm dân sự liên đới của nhiều người hay nhiều cơ quan tiến hành tố tụng
cùng gây thiệt hại.
Như vậy, trách nhiệm liên đới là của nhiều người cùng gây ra thiệt hại hay
nhiều cơ quan, trong tố tụng hình sự thì bao gồm ba cơ quan: Cơ quan điều tra, Viện
kiểm sát, Tòa án cùng gây ra thiệt hại dẫn đến hàm oan người vô tội, gây thiệt hại
về thể chất, tinh thần và nhiều thiệt hại khác. Qua đó có thể nhận định rằng, khi cơ
quan nào làm không đúng dẫn đến vi phạm pháp luật làm oan người vô tội, thì cơ
quan có liên quan trực tiếp dẫn đến vô tội người bị oan đó cũng phải chịu trách

nhiệm liên đới bồi thường. Mặc khác người thi hành công vụ trong trường hợp này
là các thành viên Hội đồng xét xử sơ thẩm và thành viên Hội đồng xét xử phúc thẩm
khi nhiều người thi hành công vụ gây ra thiệt hại những người đó có nghĩa vụ liên
đới hoàn trả bồi thường do làm oan người vô tội theo Điều 56 LTNBTCNN năm
2009.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

14

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Tóm lại, bồi thường thiệt hại liên đới được hiểu là trách nhiệm nhiều người
mà theo đó thì mỗi người trong số những người có trách nhiệm phải chịu trách
nhiệm đối với toàn bộ thiệt hại, cũng như các cơ quan tiến hành tố tụng gây ra thiệt
hại cùng có lỗi và dẫn đến hàm oan người vô tội thì phải chịu trách nhiệm liên đới
bồi thường.
1.1.3.2. Đặc điểm của liên đới bồi thường oan trong tố tụng hình sự
Thứ nhất: Liên đới bồi thường thiệt hại trong tố tụng hình sự là một loại
trách nhiệm pháp lý nên ngoài những đặc điểm của trách nhiệm pháp lý nói chung
như do cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng đối với người có hành vi vi phạm
pháp luật, luôn mang đến hậu quả bất lợi cho người bị áp dụng, đảm bảo bàng sự
cưỡng chế của Nhà nước, thì khi đó trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường
hợp này có những đặc điểm như:
Một là: Trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại là một dạng trách nhiệm
dân sự và chịu sự điều chỉnh của pháp luật dân sự mà cụ thể là LTNBTCNN năm

2009 và các văn bản khác như: Thông tư liên tịch số 05/2012 hay Nghị định số
16/2010/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Trách
nhiệm bồi thường của Nhà nước.
Hai là: Khi nhiều người cùng gây ra tổn thất cho người khác thì họ phải liên
đới bồi thường thiệt hại, và theo quy định tại Điều 26, 45 và Điều 56, 57
LTNBTCNN năm 2009.
Trách nhiệm bồi thường chỉ đặt ra khi thỏa mãn các điều kiện tại khoản 2
Điều 6 Luật TNBTCNN năm 200912, đây là điều kiện chung nhất để xác định trách
nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại oan gây ra. Tuy nhiên trong một số trường hợp
khác trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể phát sinh không đủ các điều kiện tại
khoản 3 Điều 6 LTNBTCNN năm 2009.13

Khoản 2 Điều 6 Luật tránh nhiệm bồi thường của Nhà nước 2009. Việc xác định trách nhiệm bồi thường
của Nhà nước trong hoạt động tố tụng hình sự phải có các căn cứ sau đây:
a) Có bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự xác định
người bị thiệt hại thuộc các trường hợp được bồi thường quy định tại Điều 26 của Luật này;
b) Có thiệt hại thực tế do người tiến hành tố tụng hình sự gây ra đối với người bị thiệt hại.
13
Khoản 3 Điều 6 Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2009. Nhà nước không bồi thường đối với
thiệt hại xảy ra trong các trường hợp sau đây:
a) Do lỗi của người bị thiệt hại;
b) Người bị thiệt hại che dấu chứng cứ, tài liệu hoặc cung cấp tài liệu sai sự thật trong quá trình giải quyết vụ
việc;
c) Do sự kiện bất khả kháng, tình thế cấp thiết.
12

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

15

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Thứ hai: Trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại luôn mang đến một hậu
quả bất lợi về tài sản cho người gây thiệt hại. Trong trường hợp, khi một người gây
ra tổn thất cho người khác thì tổn thất đó phải được tính toán được bằng tiền hoặc
phải được pháp luật quy định là một đại lượng vật chất nhất định nếu không sẽ
không thể thực hiện được bồi thường. Do đó, những thiệt hại về tinh thần mặc dù
không thể tính toán được nhưng cũng sẽ được xác định theo quy định của pháp luật
để bù đắp lại tổn thất cho người bị thiệt hại. Cũng chính vì vậy thực hiện trách
nhiệm bồi thường sẽ giúp khôi phục lại thiệt hại cho người bị oan.
Thứ ba: Về chủ thể chịu trách nhiệm liên đới bồi thường trong trường hợp
này là cơ quan Nhà nước và chủ yếu là cơ quan tiến hành tố tụng hình sự, các thành
viên trong hội đồng xét xử.
Giữa các chủ thể có mối liên hệ mật thiết với nhau, cùng chịu trách nhiệm
liên đới. Đặc điểm của hành vi này là do các chủ thể này cùng gây thiệt hại, hay sự
nối kết với nhau trong giải quyết vụ án hình sự, giữa Cơ quan điều tra với Viện
kiểm sát hay giữa Viện kiểm sát với Tòa án, hoặc cả ba cơ quan trên, ngoài ra cũng
có thể là người trong cơ quan đó chịu trách nhiệm liên đới đối với hành vi gây ra
oan của mình. Mặc khác trong trường hợp này các thành viên Hội đồng xét xử cũng
có mối quan hệ mật thiết với nhau giữa các Thẩm phán và Hội thẩm khi xét xử tại
phiên tòa và cho ra phán quyết chung và dẫn đến oan thì trách nhiệm liên đới bồi
thường giữa các chủ thể theo quy định pháp luật.
Trong tố tụng hình sự, LTNBTCNN năm 2009 chưa quy định về trách nhiệm
liên đới hoàn trả cụ thể mà chỉ quy định chung chung về trách nhiệm liên đới hoàn
trả của người thi hành công vụ, đó là vấn đề nan giải hiện nay. Tuy nhiên BLDS
năm 2005, có quy định về trách nhiệm liên đới, bao gồm tất cả các chủ thể không

loại trừ ai. Điều này dẫn đến nguyên tắc dân chủ trong pháp luật của nhà nước
không thiên vị một ai, nghĩa là khi vi phạm pháp luật các chủ thể điều chịu trách
nhiệm như nhau. Có thể thấy một trong những nội dung nổi bật của chế định này đó
là luôn có từ hai người trở lên phải liên đới cùng chịu trách nhiệm thực hiện một
nghĩa vụ nào đó đối với bên có quyền (hoặc từ hai cơ quan tố tụng hình sự trở lên
có trách nhiệm liên đới bồi thường). Những người này phải cùng có một mối liên hệ
nào đó trong việc làm phát sinh nghĩa vụ đối với bên có quyền. Mối liên hệ này có
thể là do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định.
LTNBTCNN năm 2009 quy định khi cơ quan Nhà nước có lỗi gây thiệt hại
trong hoạt động công vụ thì phải bồi thường. Người thi hành công vụ gây ra thiệt

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

16

Luận văn tốt nghiệp: Nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong
trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

hại cũng phải chịu trách nhiệm liên đới bồi thường. Trong vụ việc này quy trách
nhiệm cho cán bộ, công chức là do lỗi của những người này và khi làm sai dẫn đến
oan người vô tội thì phải chịu trách nhiệm liên đới bồi thường dựa vào tính chất
mức độ lỗi của cán bộ, công chức đó.
Cuối cùng, trách nhiệm hình sự chỉ có thể là cá nhân, và cá nhân là chủ thể
chủ yếu của quyền yêu cầu cầu bồi thường trong các vụ án oan và trách nhiệm liên
đới bồi thường oan luôn có từ hai chủ thể trở lên phải liên đới cùng chịu trách
nhiệm bồi thường khi xảy ra oan. Những chủ thể này phải cùng có một mối liên hệ
nào đó trong việc làm phát sinh nghĩa vụ đối với bên có quyền.

1.2. Cơ sở lý luận về hoàn trả và liên đới hoàn trả trong tố tụng hình sự
1.2.1. Cơ sở lý luận về hoàn trả trong tố tụng hình sự
1.2.1.1. Cơ sở lý luận chế định hoàn trả trong hoạt động tố tụng hình sự và
các nguyên tắc giải quyết bồi thường oan trong tố tụng hình sự
* Cơ sở lý luận chế định hoàn trả trong hoạt động tố tụng hình sự
Nhà nước là một chủ thể của quyền lực công, Nhà nước quản lý xã hội bằng
pháp luật, mọi công dân phải tuân theo pháp luật của nước mình (pháp luật do Nhà
nước đặt ra). Như vậy, quan hệ giữa Nhà nước với công dân là mối quan hệ “mệnh
lệnh - phục tùng”, mối quan hệ này được điều chỉnh bởi hệ thống luật công. Tuy
nhiên, một nguyên tắc không thể phủ nhận, trong nhà nước dân chủ pháp quyền.
Khi một người xâm phạm và gây ra những thiệt hại về tài sản cũng như thân thể và
danh dự của người khác thì người có hành vi xâm hại đó phải bù đắp những tổn thất
mà mình đã gây ra cho người bị hại. Xét trên góc độ pháp lý thì đó là sự công bằng,
là quyền được bồi thường của người bị thiệt hại, không phân biệt người gây thiệt
hại là ai.
Cơ sở của chế định bồi thường nhà nước chính là dựa trên các quyền của
công dân, các quyền này được pháp luật ghi nhận, bảo hộ và được bảo đảm thực
hiện bởi Nhà nước. Hành vi trái pháp luật của cán bộ, công chức nhà nước khi thi
hành công vụ mà gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân thì trước hết Nhà nước với tư
cách là người sử dụng lao động phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người bị thiệt
hại. Trong Bộ luật tố tụng hình sự, những nguyên tắc cơ bản cũng đã đưa ra hai
nguyên tắc về việc bồi thường thiệt hại. Cụ thể: Điều 29, Điều 30 BLTTHS năm
2003.14 Thông qua điều này luật đặt ra các vấn đề bồi thường là người bị oan. Trong
14

Điều 29. Bảo đảm quyền được bồi thường thiệt hại và phục hồi danh dự, quyền lợi của người bị oan

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

SVTH: Lê Văn Phi

nghĩa vụ hoàn trả và liên đới thực hiện nghĩa vụ hoàn trả trong trường hợp gây ra oan trong tố tụng hình sự

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về