- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
một số kiến nghị hoàn thiện chế định thẩm phán trong giai đoạn hiện nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (639.1 KB, 68 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT HÀNH CHÍNH
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011-2015)
Đề tài
MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH
THẨM PHÁN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Giảng viên hướng dẫn:
NGUYỄN NAM PHƯƠNG
Bộ môn: Luật Hành chính
Sinh viên thực hiện:
HUỲNH THANH MẪN
MSSV: 5115906
Lớp: Luật Thương mại 2 - K37
Cần Thơ, tháng 11 năm 2014
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày
tháng
năm 2014
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày
tháng
năm 2014
MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài .................................................................................. 1
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài ..................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài ........................................................................... 2
5. Bố cục đề tài .......................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN ............................. 3
1.1. Khái niệm Thẩm phán ...........................................................................................
1.2. Những đặc trưng cơ bản của Thẩm phán ............................................................
1.2.1. Tính độc lập trong hoạt động xét xử của Thẩm phán ........................................
1.2.2. Thẩm phán thực hiện hoạt động xét xử nhằm tìm ra sự thật khách quan .........
1.2.3. Thẩm phán là người đại diện cho công lý, có trình độ, bản lĩnh vững vàng, có
3
4
4
5
phẩm chất đạo đức trong sang ......................................................................................... 5
1.3. Vị trí, vai trò của Thẩm phán ................................................................................ 6
1.3.1. Mối quan hệ của Thẩm phán trong nội bộ Tòa án ............................................. 6
1.3.1.1. Mối quan hệ với lãnh đạo Tòa án ............................................................ 6
1.3.1.2. Mối quan hệ với các Thẩm phán khác ..................................................... 7
1.3.1.3. Mối quan hệ với Hội thẩm ....................................................................... 7
1.3.1.4. Mối quan hệ với Thư ký Tòa án ............................................................... 8
1.3.2. Mối quan hệ của Thẩm phán với các chủ thể khác ........................................... 8
1.3.2.1. Mối quan hệ với Điều tra viên, Kiểm sát viên .......................................... 8
1.3.2.2. Mối quan hệ của Thẩm phán với các chức danh bổ trợ tư pháp .............. 9
1.3.3. Vị trí, vai trò của Thẩm phán thông qua hoạt động xét xử............................... 10
1.4. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của chế định Thẩm phán ............. 11
1.4.1. Hiến pháp 1946................................................................................................. 11
1.4.2. Hiến pháp 1959................................................................................................. 13
1.4.3. Hiến pháp 1980................................................................................................. 14
1.4.4. Hiến pháp 1992, sửa đổi bổ sung 2001 ............................................................ 15
1.4.5. Hiến pháp 2013................................................................................................. 18
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN ............................ 20
2.1. Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm phán ...................................... 20
2.1.1. Nhiệm vụ, quyền hạn chung của Thẩm phán ................................................... 20
2.1.2. Nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của Thẩm phán ................................................... 23
2.1.2.1. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán khi giải quyết vụ án hình sự ........ 23
2.1.2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán khi giải quyết vụ việc dân sự ...... 24
2.1.2.3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán khi giải quyết vụ án hành chính .. 25
2.1.3. Trách nhiệm của Thẩm phán ............................................................................ 25
2.2. Tiêu chuẩn của Thẩm phán .................................................................................. 27
2.2.1. Tiêu chuẩn chung của Thẩm phán .................................................................... 27
2.2.2. Tiêu chuẩn cụ thể của từng ngạch Thẩm phán ................................................. 29
2.2.2.1. Tiêu chuẩn Thẩm phán sơ cấp................................................................. 29
2.2.2.2. Tiêu chuẩn Thẩm phán trung cấp............................................................ 29
2.2.2.3. Tiêu chuẩn Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao .................................... 30
2.2.3. Tiêu chuẩn Thẩm phán trong trường hợp đặc biệt ........................................... 30
2.3. Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán ................................................... 31
2.3.1. Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán ..................................................................... 31
2.3.1.1. Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm phán
Tòa án quân sự trung ương ............................................................................................ 31
2.3.1.2. Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán sơ cấp thuộc
Tòa án nhân dân ............................................................................................................. 32
2.3.1.3. Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán sơ cấp thuộc
Tòa án quân sự ............................................................................................................... 32
2.3.2. Bổ nhiệm Thẩm phán ....................................................................................... 32
2.3.2.1. Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm phán Tòa án quân sư trung
ương ................................................................................................................................ 33
2.3.2.2. Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán sơ cấp .............................................. 33
2.3.3. Miễn nhiệm, cách chức chức danh Thẩm phán ................................................ 35
2.3.3.1. Nguyên do miễn nhiệm, cách chức chức danh Thẩm phán ..................... 35
2.3.3.2. Trình tự miễn nhiệm, cách chức chức danh Thẩm phán ......................... 35
2.4. Chế độ, chính sách đối với Thẩm phán ............................................................... 37
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ
HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN ............................................................... 40
3.1. Vấn đề số lượng và chất lượng Thẩm phán ........................................................ 40
3.1.1. Về số lượng....................................................................................................... 40
3.1.1.1.Thực trạng ................................................................................................ 40
3.1.2.2. Đề xuất và kiến nghị ............................................................................... 42
3.1.2. Về chất lượng ................................................................................................... 43
3.1.2.1. Thực trạng ............................................................................................... 43
3.1.2.2. Đề xuất và kiến nghị ............................................................................... 44
3.2. Vấn đề chế độ, chính sách đối với Thẩm phán ................................................... 45
3.2.1. Thực trạng......................................................................................................... 45
3.2.2. Đề xuất và kiến nghị ......................................................................................... 46
3.3. Vấn đề tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán ................. 46
3.3.1. Tiêu chuẩn của Thẩm phán............................................................................... 46
3.3.2. Về Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán ................................................................ 47
3.3.3. Về quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại Thẩm phán ......................... 48
3.4. Vấn đề tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử .................................................. 49
3.4.1. Thực trạng......................................................................................................... 49
3.4.2. Đề xuất và kiến nghị ......................................................................................... 53
KẾT LUẬN ................................................................................................................... 57
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để điều chỉnh các mối quan hệ trong xã hội và giữ cho xã hội phát triển ổn
định, không thể không nhắc đến vai trò của hệ thống cơ quan tư pháp, đặc biệt là
ngành Tòa án. Khoản 1 Điều 102 Hiến pháp 2013: “Tòa án nhân dân là cơ quan xét
xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”, có thể
thấy được vai trò quan trọng của Tòa án nhân dân ở nước ta. Thực hiện chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo quy định của pháp luật, hệ thống ngành Tòa án
nhân dân đã góp phần rất lớn trong việc bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo vệ chế
độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân; bảo về quyền lợi của Nhà nước;
bảo vệ quyền lợi, sức khỏe, tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm của nhân dân.
Đất nước ta đang trên con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bộ mặt đất nước
thay đổi ngày càng nhanh chóng. Bên cạnh đó, ngành Tòa án nước ta cũng phải đối
mặt với số lượng các hành vi vi phạm pháp luật nhiều hơn với các tình tiết, thủ đoạn
phức tạp hơn, mà người trực tiếp thực hiện việc xét xử lại là Thẩm phán, qua đó có thể
thấy được Thẩm phán giữ vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích
của Nhà nước, của người dân. Nhưng qua thực tế những năm qua, đội ngũ Thẩm phán
vẫn còn nhiều Thẩm phán vi phạm pháp luật, số lượng Thẩm phán luôn thiếu, trình độ
chuyên môn, kinh nghiệm, năng lực xét xử còn hạn chế, nhiều Thẩm phán suy đồi đạo
đức dẫn đến việc một số phán quyết thiếu chất lượng, nhiều vụ án oan, án sai làm cho
nhiều người dân mất đi quyền và lợi ích hợp pháp của mình, giảm lòng tin vào Đảng
và Nhà nước. Xuất hiện tình trạng này một phần là do nguyên nhân đến từ bản thân
các Thẩm phán và số lượng các vụ án tăng cao với nhiều tình tiết phức tạp, nguyên
nhân khác và cũng là nguyên nhân quan trọng nhất là các quy định của pháp luật về
chế định Thẩm phán còn chưa thật sự phù hợp trong bối cảnh hiện nay. Nhằm tìm ra
những bất cập và hạn chế các quy định pháp luật về chế định Thẩm phán và đưa ra
những đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện chế định này, nâng cao hiệu quả hoạt động
của dội ngũ Thẩm phán, người viết đã chọn đề tài “Một số kiến nghị hoàn thiện chế
định Thẩm phán trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài Luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Đề tài hướng tới mục đích làm sáng tỏ các vấn đến vị trí, vai trò, nhiệm vụ,
quyền hạn và trách nhiệm, tiêu chuẩn, thủ tục tuyển chọn bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách
chức Thẩm phán. Ngoài ra, người viết cũng đưa ra những thực trạng và nguyên nhân
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 1
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của đội ngũ Thẩm phán hiện nay, từ đó tìm ra
những bất cập, hạn chế của các quy định pháp luật về chế định Thẩm phán. Từ những
bất cập, hạn chế này người viết đưa ra những đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện chế
định Thẩm phán và nâng cao hiệu quả hoạt động của đội ngũ Thẩm phán.
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Do yêu cầu của một đề tài luận văn trong một khuôn khổ thời gian cho phép
nên người viết chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành về Thẩm
phán thuộc các vấn đề như: vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm, tiêu
chuẩn, thủ tục tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán. Từ đó người
viết tìm ra những bất cập, hạn chế của các quy định này nhằm đưa ra các đề xuất, kiến
nghị để hoàn thiện.
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, người viết sử dụng các quan điểm của Đảng
và Nhà nước, các quy định của pháp luật hiện hành về Thẩm phán. Người viết sử dụng
các phương pháp so sánh, phân tích luật viết, thống kê,… để thực hiện việc nghiên
cứu.
5. Bố cục đề tài
Ngoài phần mục lục, lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về Thẩm phán.
Chương 2: Chế định Thẩm phán theo quy định của pháp luật.
Chương 3: Thực trạng, nguyên nhân và một số kiến nghị hoàn thiện chế
định Thẩm phán.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 2
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN
1.1. KHÁI NIỆM THẨM PHÁN
Từ khi ra đời, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của mọi người, Nhà nước đã rất coi
trọng công tác xét xử. Có thể thấy được sự tồn tại từ rất lâu của hoạt động xét xử
nhưng đội ngũ Thẩm phán ra đời khá muộn. Từ thời chiếm hữu nô lệ, hoạt động xét xử
là do nhà Vua nắm giữ, mãi cho đến khi quyền lực Nhà nước được phân thành ba
quyền lập pháp, tư pháp và hành pháp. Ba quyền này độc lập, giám sát lẫn nhau và khi
đó hệ thống cơ quan tư pháp cũng tách khỏi các cơ quan lập pháp và hành pháp. Trong
hệ thống cơ quan tư pháp, Tòa án đóng vai trò rất quan trọng trong công tác xét xử,
trong quá trình tiến hành xét xử thì pháp luật quy định những người có thẩm quyền và
địa vị pháp lý khác nhau. Mặc dù những người này có thẩm quyền và địa vị pháp lý rất
khác nhau nhưng sự tồn tại của họ với mục đích chung là tìm ra sự thật khách quan,
xét xử kịp thời, nhanh chóng, không bỏ lọt tội phạm cũng như không tạo ra oan sai cho
người vô tội.
Với hệ thống cơ quan xét xử mới thì những người có thẩm quyền và địa vị pháp
lý khác nhau gồm có: Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội Thẩm và Thư
ký Tòa án. Trong những vị trí này, Thẩm phán giữ vai trò rất quan trọng với tư cách là
một người làm nhiệm vụ xét xử. Đến nay, Thẩm phán đã xét xử các vụ án liên quan
đến mọi mặt của đời sống xã hội, họ là những người rất quan trọng góp phân xây dựng
đất nước ta ngày càng vững mạnh. Vậy Thẩm phán là những ai?
Để trả lời cho câu hỏi trên, hệ thống các văn bản pháp luật cùng từ điển luật học
đã làm rõ khá nhiều về vấn đề này. Theo từ điển luật học, “Công dân Việt Nam được
chủ tịch nước bổ nhiệm để làm nhiệm vụ xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền của tòa
án, cấp mà người ấy được bổ nhiệm”.1 Và khái niệm này cũng đã được cụ thể hóa
trong các quy phạm pháp luật: “Thẩm phán là người được bổ nhiệm theo quy định của
pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác thuộc
thẩm quyền của Tòa án.”2
Công việc của Thẩm phán cũng được xem là một nghề, nghề xét xử. Theo từ
điển
1
LuatVietnam, [truy
cập ngày 15/08/2014].
2
Khoản 1 Điều 1 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 2002, sửa đổi, bổ sung 2011.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 3
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Tiếng Việt thì Nghề là công việc chuyên làm theo sự phân công của xã hội. Nghề
Thẩm phán là nghề đại diện cho quyền lực tư pháp, quyền lực Nhà nước thực hiện
nhiệm vụ xét xử.
Như vậy, Thẩm phán là một chức danh tư pháp, nhân danh Nhà nước và công
lý thực hiện hoạt động xét xử nhằm tìm ra sự thật, bảo vệ trật tự, an toàn xã hội.
Thẩm phán Tòa án nhân dân ở nước ta gồm có:3
- Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao;
- Thẩm phán trung cấp;
- Thẩm phán sơ cấp;
- Thẩm phán Tòa án quân sự bao gồm Thẩm phán Tòa án quân sự trung ương
đồng thời là Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán sơ
cấp.
1.2. NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THẨM PHÁN
1.2.1. Tính độc lập trong hoạt động xét xử của Thẩm phán
Khi thực hiện hoạt động xét xử, Thẩm phán thể hiện sự độc lập của mình bằng
cách chỉ tuân theo pháp luật, những bằng chứng khách quan, những tranh luận của các
bên tại phiên tòa. Độc lập của thẩm phán được hiểu là người thẩm phán không bị lệ
thuộc vào bất kỳ sự tác động nào từ bên ngoài cho dù là tác động từ các cơ quan nhà
nước, quan chức nhà nước… họ nghiêm chỉnh tuân thủ pháp luật, đặc biệt là pháp luật
hình sự và tố tụng hình sự, chủ động nghiên cứu mọi tình tiết của vụ án, không bị lệ
thuộc vào những lý do của những người tham gia tố tụng hay những kết luận của Viện
Kiểm sát đưa ra.
Thẩm phán xét xử, tuyên án không phân biệt đó là ai, có chức vụ gì, không cần
nhận chỉ thị từ nơi nào mà chỉ tuân theo pháp luật. Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm
nhân dân không bị phụ thuộc vào kết luận của cơ quan điều tra, cáo trạng và quyết
định truy tố của cơ quan điều tra, công tố. Tại phiên tòa, Thẩm phán phải trực tiếp xem
xét những chứng cứ của vụ án chứ không căn cứ vào các kết luận trong hồ sơ của vụ
án. Thẩm phán chỉ được căn cứ vào những chứng cứ được xem xét tại phiên tòa để đưa
ra bản án.
Sự độc lập này đòi hỏi Thẩm phán không có bất kỳ sự lẩn tránh nào đối với
pháp luật, không bỏ lọt bất kỳ một hành vi vi phạm pháp luật nào.
3
Điều 2 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 2002, sửa đổi bổ sung 2011.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 4
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
1.2.2. Thẩm phán thực hiện hoạt động xét xử nhằm tìm ra sự thật khách quan
Hoạt động xét xử của Tòa án được thực hiện với vai trò trung tâm của các
Thẩm phán, họ là những người có vai trò chủ yếu trong hoạt động này. Thẩm phán góp
phần vào việc tìm ra sự thật khách quan, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ
công lý, bảo vệ quyền lợi, sực khỏe, danh dự, nhân phẩm của công dân. Mỗi phán
quyết của Thẩm phán đều hướng tới công dân, pháp nhân, từ đó mà được hưởng các
quyền, lợi ích hoặc gánh chịu những trách nhiệm, nghĩa vụ nhất định.
Thẩm phán có trách nhiệm xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Nên rất
cần những vị “quan tòa” dũng cảm cao, công bằng, tôn trọng sự thật khách quan. Vì
vậy, khi thực hiện hoạt động xét xử, Thẩm phán phải dốc hết năng lực và kiến thức của
mình để giải quyết vụ án trên cơ sở bằng chứng thực tế. Do đó, đòi hỏi sự toàn tâm
toàn lực của người Thẩm phán ngay từ lúc đầu khi tham gia vào quá trình tố tụng đầy
phức tạp này, Thẩm phán còn góp vai trò quan trọng trong việc thu thập chứng cứ
trong vụ án.
Ngoài những kiến thức, sự cần cù của bản thân, Thẩm phán còn cần “vượt qua”
được những cám dỗ của xã hội nhằm đi đến tận cùng của quá trình xét xử, đó là đưa ra
một bản án công tâm, đúng người đúng tội, thấu tình đạt lý, không oan cho người dân
lương thiện, không để lọt lưới những kẻ phạm tội.
Sự công tâm, những bằng chứng khách quan, những bản án thấu tình đạt lý là
sự kỳ vọng của người dân đối với Tòa án nói chung và Thẩm phán nói riêng.
1.2.3. Thẩm phán là người đại diện cho công lý, có trình độ, bản lĩnh vững
vàng, có phẩm chất đạo đức trong sáng
Trong hoạt động xét xử, các Thẩm phán là vị “quan tòa” đại diện cho công lý,
là người cầm cân nẩy mực, đại diện cho quyền lực Nhà nước, thực hiện quyền xét xử
với mục đích đem lại công bằng cho xã hội, đảm bảo sự ổn định, phát triển mang ý
nghĩa xã hội to lớn. Nghề nghiệp của Thẩm phán liên quan đến cái sống, cái chết của
con người, liên quan đến việc định đoạt tài sản của cá nhân, tổ chức. Bản án, quyết
định của Thẩm phán chứa đựng trách nhiệm không chỉ của cá nhân Thẩm phán mà cả
trách nhiệm của xã hội.
Thẩm phán thực hiện hoạt động xét xử trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã
hội, do đó đòi hỏi họ phải là người có trình độ, kiến thức uyên bác nhằm đáp ứng
nhiệm vụ xét xử. Khác với các công việc khác, Thẩm phán phải phát huy tất cả các tố
chất trong một con người, đó là sự am hiểu pháp luật, sự hiểu biết về thực tế, tích lũy
kinh nghiệm xét xử, hiểu biết về tâm sinh lý con người và một yếu tố rất quan trọng,
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 5
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
đó chính là lương tâm của người Thẩm phán. Để đưa ra những phán quyết, người
Thẩm phán cần dựa vào pháp luật, nhưng để phán quyết ấy thực sự công tâm, đúng
người, đúng tội thì cần ở Thẩm phán một cái tâm trong sáng. Chỉ khi có sự kết hợp
giữa luật pháp và đạo đức cá nhân của người Thẩm phán thì khi đó phán quyết đưa ra
mới thật sự hợp lý. Khi xét xử đòi hỏi người Thẩm phán chẳng những phải có niềm tin
vào pháp luật mà còn đòi hỏi họ phải tin vào công lý, sự thật. Bởi vì, những người làm
luật có tài giỏi cỡ nào chăng nữa thì họ cũng không thể lường trước được tất cả các
tình huống phát sinh trong cuộc sống, lúc đó sẽ không còn pháp luật để Thẩm phán
dựa vào nữa mà họ phải xét xử dựa trên tinh thần công lý và lẽ phải.
Thẩm phán cũng là con người, có gia đình, quan hệ bạn bè, có họ hành thân
thích. Tương tự, họ không thể đứng ngoài những quan hệ quản lý hành chính, những
ràng buộc, ảnh hưởng của quan chức trong các cơ quan Nhà nước, các tổ chức chính
trị - xã hội. Xuất phát từ lý do đó, nhiều thẩm phán bị vật chất, quyền lực cám dỗ, bao
che, ô dù cho những người vi phạm pháp luật. Vì vậy, đòi hỏi người Thẩm phán phải
có bản lĩnh vững vàng, có phẩm chất đạo đức trong sáng, sẵn sàng bỏ qua những cám
dỗ để đưa ra những phán quyết công tâm, đúng đắn với sự thật khách quan.4
1.3. VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN
Vị trí, vai trò của người Thẩm phán được thể hiện thông qua mối quan hệ của
Thẩm phán trong nội bộ Tòa án, mối quan hệ của Thẩm phán với các chủ thể khác và
vị trí, vai trò của Thẩm phán thông qua hoạt động xét xử.
1.3.1. Mối quan hệ của Thẩm phán trong nội bộ Tòa án
1.3.1.1. Mối quan hệ với lãnh đạo Tòa án
Lãnh đạo Tòa án, cụ thể là Chánh án, Phó Chánh án là những người đảm bảo
cho tổ chức và hoạt động của Tòa án được diễn ra bình thường, thực hiện tốt nhiệm
vụ. Về mối quan hệ giữa Thẩm phán với Chánh án, Phó Chánh án, về cơ bản đây là
quan hệ manh tính chất hành chính. Theo đó, Chánh án, Phó Chánh án là những người
chỉ đạo, phân công, hướng dẫn Thẩm phán làm những gì, Thẩm phán chỉ là người cán
bộ, nhân viên làm việc theo sự phân công của Chánh án, Phó Chánh án. Sự quản lý
này chỉ là quản lý về mặt con người còn về mặt chuyên môn nghiệp vụ của Thẩm phán
thì không thể can thiệp vào. Bản thân các Chánh án, Phó Chánh án cũng là Thẩm phán,
họ có thể giúp đỡ cho Thẩm phán trong việc giải quyết các vụ án, sự giúp đỡ này chỉ
4
Công ty Luật Minh Khuê, Tăng cường tính độc lập trong các hoạt động xét xử ở Việt Nam,
[truy cập ngày 15/09/2014].
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 6
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
trên kinh nghiệm và kiến thức chứ không trực tiếp giải quyết vụ án vì trong hoạt động
xét xử, Thẩm phán độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
1.3.1.2. Mối quan hệ với các Thẩm phán khác
Mối quan hệ giữa các Thẩm phán với nhau được thể hiện thông qua hoạt động
xét xử của mình. Do mối quan hệ này phát sinh trong hoạt động xét xử nên nó mang
tính chất Tố tụng. Trong hoạt động xét xử của mình thì các Thẩm phán hoàn toàn độc
lập với nhau, không phụ thuộc vào nhau, dù cho Thẩm phán làm việc cùng họ là lãnh
đạo của họ đi chăng nữa thì những Chánh án, Phó Chánh án này hiện giờ cũng chỉ là
một Thẩm phán trong Hội đồng xét xử, có những quyền hạn và nghĩa vụ ngang nhau
theo quy định của pháp luật. Khi xét xử và đưa ra phán quyết, mỗi Thẩm phán đều có
quyền đưa ra ý kiến riêng của mình và chỉ tuân theo pháp luật và mỗi người cũng chỉ
có một lá phiếu khi đưa ra phán quyết.
1.3.1.3. Mối quan hệ với Hội thẩm
“Hội thẩm là người được bầu hoặc cử theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ
xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án”.5 Hội thẩm còn được hiểu là người
do nhân dân bầu ra tham gia vào hoạt động xét xử nhằm đảm bảo tính dân chủ cho
người dân.“Hội thẩm làm nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh án Tòa án nơi mình
được bầu hoặc cử làm Hội thẩm”.6 Theo quy định của pháp luật thì Hội thẩm không
phải là cán bộ Tòa án, công tác Hội thẩm là công tác kiêm nhiệm.
Trước khi xét xử vụ án, Hội thẩm có trách nhiệm xem xét, nghiên cứu vụ án.
Trong quá trình xét xử, Hội thẩm có quyền và nghĩa vụ ngang với Thẩm phán, có
quyền đặt ra các câu hỏi và các quyền khác theo quy định pháp luật. Khi quá trình xét
xử đến giai đoạn Nghị án và đưa ra phán quyết, Thẩm phán và Hội thẩm đưa ra ý kiến
của riêng mình, cùng nhau thảo luận nhằm đưa ra một bản án đúng đắn, công tâm.
Phán quyết được quyết định theo đa số, cả Thẩm phán và Hội Thẩm đều có một phiếu
ngang nhau. Trong quá trình xét xử thì Thẩm phán và Hội thẩm độc lập với nhau và
đây cũng là tính chất của mối quan hệ giữa Thẩm phán và Hội Thẩm.
Thẩm phán và Hội thẩm độc lập với nhau, không phụ thuộc nhau, có quyền và
nghĩa vụ ngang nhau trong quá trình xét xử. Mặc dù quy định của pháp luật như thế
nhưng trên thực tế thì Thẩm phán vẫn giữ vai trò trung tâm, là người chủ đạo trong
việc thực hiện các công việc trong quá trình xét xử, đưa ra phán quyết cuối cùng.
1.3.1.4. Mối quan hệ với Thư ký Tòa án
5
6
Khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2002, sửa đổi, bổ sung 2011.
Khoản 1 Điều 32 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2002, sửa đổi, bổ sung 2011
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 7
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Thư ký Tòa án là những người tiến hành tố tụng bao gồm những người được
xếp vào ngạch công chức “Thư ký tòa án” và những người được xếp ngạch công chức
“Chuyên viên pháp lý”, “Thẩm tra viên”7 theo sự phân công của Chánh án Tòa án.
Theo quy định của pháp luật thì Thư ký là người thực hiện các công việc tại phiên tòa,
gồm: Chuẩn bị các công tác nghiệp vụ cần thiết trước khi khai mạc phiên toà; phổ biến
nội quy phiên toà; báo cáo với Hội đồng xét xử danh sách những người được triệu tập
đến phiên toà; ghi biên bản phiên toà và thực hiện một số công việc khác theo quy
định pháp luật tố tụng. Mối quan hệ giữa Thẩm phán và Thư ký Tòa án xét về mặt tính
chất thì đây là quan hệ hành chính, Thư ký Tòa án như là một người giúp việc cho
Thẩm phán, thực hiện các công việc cần thiết để tiến hành hoạt động xét xử. Tuy
nhiên, Thư ký chỉ thực hiện các công việc này theo quy định của pháp luật và sự phân
công của Chánh án và họ chịu trách nhiệm trước những hành vi mà mình đã thực hiện.
1.3.2. Mối quan hệ của Thẩm phán với các chủ thể khác
1.3.2.1. Mối quan hệ với Điều tra viên, Kiểm sát viên
“Điều tra viên là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm
nhiệm vụ điều tra vụ án hình sự”.8 Điều tra viên làm nhiệm vụ theo sự phân công của
Thủ trưởng Cơ quan Điều tra.
Điều tra viên sẽ tiến hành điều tra các vụ án hình sự, thu thập các bằng chứng,
tài liệu liên quan đến vụ án, thực hiện các công tác điều tra theo quy định của pháp luật
nhằm xác minh đúng tội phạm và người phạm tội, báo cáo với Thủ trưởng cơ quan
Điều tra nhằm đưa ra các quyết định: Quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, Quyết
định áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời,…
“Kiểm sát viên là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm
nhiệm vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp”.9
Kiểm sát viên thực hiện nhiệm vụ thực hành quyền công tố, kiểm sát các hoạt
động tư pháp thuộc thẩm quyền Viện kiểm sát cấp mình theo sự phân công của Viện
trưởng và chịu trách nhiệm trước Viện trưởng.
“Phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên
tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, người
7
Khoản 3, phần I Nghị quyết 03/2004/NQ-HĐTP năm 2004 hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ
nhất “Những quy định chung” của BLTTHS 2003.
8
Điều 29 Pháp lệnh của Ủy ban thường vụ Quốc hội về tổ chức điều tra hình sự năm 2004.
9
Điều 1 Pháp lệnh Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối năm 2002, sửa đổi, bổ sung 2011.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 8
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
bào chữa…”10, qua đó ta có thể thấy rằng vai trò rất quan trọng của kiểm sát viên
trong quá trình tố tụng, họ là người đưa ra những bằng chứng, những căn cứ pháp lý
thuyết phục. Dựa vào những căn cứ trên, Kiểm sát viên có quyền đưa ra bản cáo trạng,
từ đó tham gia vào quá trình xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa. Sau đó, họ sẽ có những
kết luận, đề nghị cụ thể đối với Hội đồng xét xử. Ngoài chức năng công tố, Kiểm sát
viên còn thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại phiên tòa. Và sau
khi kết thúc phiên tòa, khi đã có phán quyết của Hội đồng xét xử đưa ra, Kiểm sát viên
còn phải kiểm sát tính hợp pháp và có căn cứ phán quyết của Hội đồng xét xử đã
tuyên. Nếu phát hiện có vi phạm pháp luật, Kiểm sát viên có quyền yêu cầu Tòa án
khắc phục những vi phạm đó hoặc báo cáo lên Viện trưởng Viện kiểm sát kháng nghị
theo thủ tục phúc thẩm.
Mối quan hệ của Thẩm phán và Kiểm sát viên, Điều tra viên về mặt tính chất là
quan hệ phối hợp, phối hợp với nhau tiến hành các quá trình tố tụng để từ đó đưa ra
được phán quyết khách quan. Trong mối quan hệ này cũng tồn tại sự kiểm tra, giám
sát của Kiểm sát viên đối với Thẩm phán trong việc thực hiện các quy định của pháp
luật, nhờ có sự kiểm tra, giám sát này mà hoạt động xét xử luôn được tiến hành với
tinh thần pháp luật và công bằng cao nhất, sẽ không có việc ý chí cá nhân của người
Thẩm phán quyết định hết thảy tất cả, mọi việc đều được tập thể tiến hành, tạo ra
thành quả là một phán quyết hợp tình, hợp lý, giảm tình trạng oan sai, củng cố lòng tin
của người dân vào bộ máy cơ quan tư pháp nói riêng và Đảng, Nhà nước ta nói chung.
1.3.2.2. Mối quan hệ của Thẩm phán với các chức danh bổ trợ tư pháp
Trong quá trình xử lý một vụ án, các cơ quan điều tra, công tố, xét xử đều có
thể gặp khó khăn trong việc xác minh, đánh giá tính đúng đắn của một vấn đề, một
chứng cứ nào đó, vì vậy, các cơ quan này cần đến sự giúp đỡ, hỗ trợ của các cá nhân,
tổ chức chuyên môn, ví như cá nhân, tổ chức có thể cung cấp các giám định, kết luận
khoa học hoặc các vấn đề chuyên môn, đó chính là hoạt động của Giám định tư pháp,
hoặc là hoạt động cung cấp các tài liệu, xác minh chứng cứ của cơ quan Công chứng.
Từ Điều 1 Quyết định số 1489/QĐ-BTP năm 2013 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp
quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Bổ trợ tư pháp
thì các chức danh bổ trợ tư pháp gồm: luật sư, tư vấn pháp luật, công chứng, giám định
tư pháp, bán đấu giá tài sản, trọng tài thương mại. Mỗi chức danh bổ trợ tư pháp đều
có những đặc trưng, quyền và nghĩa vụ của riêng mình nhưng hoạt động của họ đều
nhằm một mục đích chung, đó là hỗ trợ, giúp đỡ các cơ quan tư pháp trong quá trình
10
Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02 tháng 1 năm 2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời
gian tới”.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 9
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
xử lý vụ án. Sau đây, người viết sẽ tìm hiểu hai chức danh bổ trợ tư pháp có vai trò
quan trọng trong quá trình xử lý một vụ án: Luật sư và Giám định tư pháp.
“Luật sư là người có đủ tiêu chuẩn, điều kiện hành nghề theo quy định của
Luật này, thực hiện dịch vụ pháp lý theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức (sau
đây gọi chung là khách hàng)”.11 Hiện nay, sự hiểu biết của người dân về pháp luật
còn rất thấp nên khi tham gia vào quá trình tố tụng, họ phải tìm đến sự giúp đỡ, và sự
giúp đỡ này phần lớn là các Luật sư. Luật sư, với tư cách là người đại diện, người bảo
vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, cơ quan, tổ chức tham gia vào quá trình tố
tụng. Vì vậy, “chất lượng” làm việc của Luật sư gắn chặt với quyền lợi của các “khách
hàng” này, trình độ chuyên môn cũng như lương tâm nghề nghiệp của họ sẽ có ảnh
hưởng rất lớn đến quyền và lợi ích của khách hành của họ và cả sự thật khách quan
của vụ án, do đó có thể thấy được Luật sư đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình
tranh tụng.
“Giám định tư pháp là việc người giám định tư pháp sử dụng kiến thức,
phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn
những vấn đề có liên quan đến hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình
sự, giải quyết vụ việc dân sự, vụ án hành chính theo trưng cầu của cơ quan tiến hành
tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo
quy định của Luật này”.12 Cũng theo Khoản 4 Điều này thì cá nhân, tổ chức giám định
tư pháp bao gồm giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc, tổ
chức giám định tư pháp công lập, tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập và tổ chức
giám định tư pháp theo vụ việc. Công tác giám định tư pháp nhằm đưa ra một kết luận
trong một lĩnh vực chuyên môn nào đó, Hội đồng xét xử sẽ dựa vào đó để tiếp tục tiến
hành công tác xét xử. Nếu công tác giám định này có sự thiếu sót ở bất cứ khâu nào
dẫn đến kết quả giám định sai thì bản án, phán quyết của Tòa án sẽ không có chất
lượng, dẫn đến oan sai, gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của công dân.
Trong quá trình tố tụng, Thẩm phán và các chức danh bổ trợ tư pháp đều độc
lập với nhau. Mối quan hệ này mang tính chất phối hợp với nhau để tìm ra sự thật
khách quan, phán quyết đúng đắn, không oan sai và không để lọt người phạm tội.
1.3.3. Vị trí, vai trò của Thẩm phán thông qua hoạt động xét xử
Là người đại diện cho quyền lực Nhà nước thực hiện chức năng xét xử, Thẩm
phán có vai trò rất quan trọng trong hoạt động xét xử. Trong quá trình tố tụng, Thẩm
phán có vai trò gần như là quyết định trong quá trình tranh tụng. họ không tham gia
11
12
Điều 2 Luật Luật sư 2006.
Khoản 1, Điều 2 Luật Giám định tư pháp năm 2012
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 10
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
vào quá trình tranh tụng với tư cách là một chủ thể hay là một bên, họ với vai trò là
người đại diện cho Nhà nước, hướng dẫn cho các chủ thể tham gia thực hiện quyền
tranh tụng đúng pháp luật, hướng dẫn các đương sự tranh tụng đúng vấn đề, đi đến
trọng tâm nhằm giải quyết vấn đề nhanh chóng, chính xác.
Thông qua hoạt động xét xử, Thẩm phán góp phần to lớn vào việc bảo vệ pháp
chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền làm chủ của công dân, bảo vệ tính mạng, tài sản và
danh dự của công dân. Thẩm phán còn góp phần bảo vệ trị an xã hội, trừng trị nghiêm
khắc mọi hành vi nguy hiểm cho xã hội, không gây oan sai cho người vô tội và để lọt
kẻ phạm tội. Ngoài ra, thông qua hoạt động xét xử, Thẩm phán còn thể hiện vai trò
quan trọng trong việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho nhân dân, nhân dân càng có
nhiều hiểu biết về pháp luật hơn, để từ đó không thực hiện các hành vi vi phạm pháp
luật, góp phần ngăn chặn, giảm bớt tội phạm. Thông qua đó, dần hình thành sự tin
tưởng của người dân vào pháp luật, vào sự làm việc của Tòa án nói riêng và Đảng,
Nhà nước nói chung.
1.4. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHẾ ĐỊNH
THẨM PHÁN
1.4.1. Hiến pháp 1946
Sau cách mạng tháng Tám, chế độ thuộc địa nửa phong kiến đã bị xóa bỏ, thay
thế vào đó là sự ra đời của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Từ đó hệ thống Tòa
án nói chung và Thẩm phán nói riêng cũng đã có sự thay đổi mạnh mẽ. Mở đầu là việc
ra đời của các Tòa án quân sự bằng các sắc lệnh Không số vào các ngày 13/9/1945 và
29/9/1945 và Sắc lệnh 77/C ngày 28/12/1945. Đặc biệt là sự ra đời của sắc lệnh 13
ngày 24/01/1946, sắc lệnh này quy định về cách tổ chức các toà án và các ngạch thẩm
phán trong nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Sắc lệnh 13 đã thiết lập nên hệ thống Tòa án trên cả nước, gồm Tòa án sơ cấp ở
mỗi quận (phủ, huyện, châu), Tòa án Đệ nhị cấp (ở các tỉnh), Tòa Thượng phẩm ở mỗi
kỳ. Các Tòa án trực thuộc Bộ Tư Pháp (Điều 45) và độc lập với các cơ quan hành
chính (Điều 47).
Theo Sắc lệnh này thì Thẩm phán có quyền hạn rất lớn trong công tác xét xử,
mặc dù có quy định sự tham gia của Phụ thẩm “Khi xét xử ngoài Chánh án chủ tọa
phiên tòa còn có hai phụ thẩm” nhưng quyền hạn của các Phụ thẩm còn hạn chế, cụ
thể “ông Chánh án hỏi ý kiến của Phụ thẩm về tội trạng các phạm nhân và về hình
phạt rồi tự mình quyết định” . Có thể thấy được quyền hạn của Thẩm phán là rất lớn
khi họ có quyền tự mình đưa ra quyết định, bản án.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 11
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Về nguyên tắc xét xử tập thể và biểu quyết thì chỉ mới manh nha xuất hiện
trong Sắc lệnh 13 ở phiên tòa Đại hình: “Sau khi nghe các bị can, người làm chứng,
cáo trạng của ông biện lý và sau cùng nghe lời bàn cãi của các bị can, ông Chánh án,
hai thẩm phán và hai phụ thẩm nhân dân lui vào phòng nghị án để cùng xét xử về tất
cả các vấn đề thuộc về tội trạng, hình phạt, trường hợp tăng tội, giảm tội”.
Về ngạch Thẩm phán, gồm Thẩm phán ngạch sơ cấp và Thẩm phán ngạch đệ
nhị cấp. Thẩm phán Sơ cấp làm việc ở Tòa án sơ cấp, Thẩm phán Đệ nhị cấp làm việc
ở Tòa án Đệ nhị cấp và Tòa Thượng phẩm. Các Thẩm phán Đệ nhị cấp chia ra làm hai
chức vị: các Thẩm phán xử án do ông Chánh nhất tòa Thượng phẩm đứng đầu, và các
Thẩm phán của Công tố viên (Thẩm phán buộc tội) do ông Chưởng lý đứng đầu.
Ngạch Thẩm phán sơ cấp gồm ba hạng, Thẩm phán Đệ nhị cấp gồm bảy hạng.
Để vào ngạch Thẩm phán, cần có ba điều kiện chung: Có quốc tịch Việt Nam,
không phân biệt đàn ông, đàn bà; Có hạnh kiểm tốt; Chưa can án bao giờ. Để vào
ngạch Thẩm phán sơ cấp (hạng năm) phải ít nhất 21 tuổi, có bằng Tú Tài và trúng
tuyển một kỳ thi, để vào ngạch Thẩm phán Đệ nhị cấp (hạng bẩy) phải ít nhất 24 tuổi,
có bằng Luật khoa cử nhân và trúng tuyển một kỳ thi.
Các Thẩm phán đệ nhị cấp sẽ do một sắc lệnh của vị Chủ tịch nước Việt Nam
bổ nhiệm, còn các Thẩm phán Sơ cấp sẽ do nghị định Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ
nhiệm.
Thẩm phán xét xử chỉ dựa vào pháp luật và công lý.
Có thể nói, Sắc lệnh số 13 đã quy định tương đối cụ thể về cách tổ chức Tòa án
và ngạch Thẩm phán trong thời kỳ này.
Ngày 9/11/1946, Hiến pháp đầu tiên của đất nước ta đã được ra đời. Những quy
định của Sắc lệnh 13 đã được cụ thể hóa trong Hiến pháp, theo đó, hệ thống Tòa án ở
nước ta gồm có Tòa án tối cao, các Tòa án phúc thẩm và các tòa án đệ nhị cấp và sơ
cấp. Các Thẩm phán của tất cả các Tòa đều do Chính phủ bổ nhiệm. Về nguyên tắc xét
xử, các Thẩm phán chỉ tuân theo pháp luật.
Ngày 22 tháng 5 năm 1950, cuộc cải cách tư pháp đầu tiên đã được tiến hành
thông qua sắc lệnh 85/SL do Chủ tịch Chính phủ ban hành. Theo đó, tên gọi của các
Tòa án đã được thay đổi, Tòa án Sơ cấp đổi tên thành Tòa án nhân dân huyện, Tòa án
Đệ nhị cấp đổi tên thành Tòa án nhân dân tỉnh, Hội đồng phúc án đổi tên thành Tòa
phúc thẩm.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 12
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Tháng 4 năm 1958, Quốc hội quyết định thành lập Tòa án nhân dân tối cao,
tách hệ thống Tòa án khỏi Bộ Tư pháp thành cơ quan trực thuộc Hội đồng Chính
phủ.13
Về tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án trong Hiến pháp 1946 và các văn
bản quy phạm pháp luật trong thời kỳ này còn nhiều thiếu sót, nhiều quy định giản đơn
và có nhiều lỗ hổng dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện. Nhưng Hiến pháp 1946
cũng đã tạo nên tiền đề để hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật sau này, đặc
biệt là các quy định pháp luật về hệ thống Tòa án nói chung và chế định Thẩm phán
nói riêng.
1.4.2. Hiến pháp 1959
Hiến pháp 1946 vẫn còn nhiều bất cập và chưa phù hợp với tình hình thực tế,
đó là nhiệm vụ cách mạng mới là xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và đấu tranh
thống nhất nước nhà. Nhằm đáp ứng nhiệm vụ trên, ngày 31 tháng 12 năm 1959, Quốc
hội đã thông qua Hiến pháp sửa đổi. Với bản Hiến pháp này, hệ thống Tòa án ở nước
ta gồm có Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân địa phương (Toà án nhân dân
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc đơn vị hành chính tương đương (gọi chung
là Tòa án cấp tỉnh), Toà án nhân dân huyện, thành phố thuộc tỉnh, thị xã hoặc đơn vị
hành chính tương đương (gọi chung là Tòa án cấp huyện), Toà án nhân dân ở các khu
vực tự trị.) và các Tòa án quân sự.14
Ở các khu vực tự trị, tổ chức các Toà án nhân dân địa phương sẽ do Hội đồng
nhân dân khu vực tự trị quy định.
Toà án nhân dân xét xử theo nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước
pháp luật, không phân biệt nam nữ, dân tộc, nòi giống, tôn giáo, tín ngưỡng, địa vị xã
hội và thành phần xã hội.
Khi xét xử, Toà án nhân dân có quyền độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Toà án nhân dân thực hành chế độ hai cấp xét xử.
Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán được thay thế bằng nguyên tắc bầu kết hợp
với bổ nhiệm thẩm phán. Theo đó, Chánh án Toà án nhân dân tối cao do Quốc hội bầu
ra và bãi miễn, nhiệm kỳ là năm năm, Phó chánh án, thẩm phán, thẩm phán dự khuyết
và uỷ viên Uỷ ban thẩm phán Toà án nhân dân tối cao do Uỷ ban thường vụ Quốc hội
bổ nhiệm và bãi miễn theo đề nghị của Chủ tịch Uỷ ban thường vụ Quốc hội.
13
14
Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, trường Đại học luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, 2005.
Điều 2 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 1960.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 13
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Chánh án, Phó chánh án, thẩm phán và Uỷ viên Uỷ ban Thẩm phán Toà án
nhân dân cấp tỉnh do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra và bãi miễn, nhiệm kỳ là bốn
năm. Chánh án, Phó chánh án và Thẩm phán Toà án nhân dân cấp huyện do Hội đồng
nhân dân cùng cấp bầu ra và bãi miến, nhiệm kỳ là ba năm.
Về tiêu chuẩn để trở thành Thẩm phán chỉ cần là công dân có quyền bầu cử và
ứng cử từ hai mươi ba tuổi trở lên có thể được bầu làm thẩm phán, có lập trường cách
mạng vững vàng, có tư tưởng đạo đức tốt, có quan hệ tốt đẹp với quần chúng nhân
dân.
Trong công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa, đấu tranh giành toàn vẹn lãnh thổ
của đất nước ta thì công cuộc bảo vệ thành quả cách mạng là rất quan trọng. Về cách
thức tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án trong Hiến pháp 1959 và các văn bản
pháp luật trong thời kỳ này về cơ bản đã đáp ứng được nhiệm vụ của đất nước, đáp
ứng được nguyện vọng và nhu cầu của người dân, nhằm xây dựng Nhà nước của dân,
do dân, vì dân.
1.4.3. Hiến pháp 1980
Sau công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, đất nước ta
tiếp tục tiến lên con đường xã hội chủ nghĩa, tiến hành thời kỳ quá đội lên Chủ nghĩa
xã hội. Vì vậy, để đáp ứng nhiệm vụ này, những quy định của pháp luật đã thay đổi
bằng việc thông qua Hiến pháp sửa đổi ngày 18 tháng 12 năm 1980. Về tổ chức, hoạt
động của hệ thống Tòa án cũng có một số thay đổi thông qua Hiến pháp mới cũng như
Luật Tổ chức Tòa án nhân dân được thông qua ngày 3 tháng 7 năm 1981 và được sửa
đổi, bổ sung theo Luật sửa đổi, bổ sung Luật tổ chức Tòa án nhân dân, được Quốc hội
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 22-12-1988. Về tổ chức
Tòa án, Hiến pháp 1980 không có sự khác biệt lớn so với Hiến pháp 1959, vẫn bao
gồm Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp huyện và
các Tòa án quân sự. So với Hiến pháp 1959 thì Hiến pháp mới không còn Tòa án các
khu tự trị và trong Tòa án nhân dân tối cao không còn Thẩm phán dự khuyết nữa.
Bên cạnh đó Hiến pháp năm 1980 còn quy định một vấn đề quan trọng liên
quan đến hoạt động của Tòa án nhân dân: “Ở cơ sở, thành lập các tổ chức thích hợp
của nhân dân để giải quyết những việc vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ trong nhân
dân, theo quy định của pháp luật”.15
Hiến pháp 1980 quy định một nguyên tắc trong hoạt động xét xử của Tòa án
15
Điều 128 Hiến pháp 1980.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 14
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
nhân dân: “Tòa án nhân dân xét xử tập thể và quyết định theo đa số”.16
Về tổ chức của các Tòa án nhân dân địa phương do Bộ trưởng Bộ Tư pháp quản
lý.
Tiếp tục phát triển Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980 vẫn duy trì chế dộ bầu
Thẩm phán. Chánh án, Phó Chánh án và Thẩm phán của mỗi Toà án nhân dân do cơ
quan quyền lực Nhà nước cùng cấp bầu ra và có thể bị cơ quan này bãi miễn. Chánh
án toà án nhân dân tối cao do Quốc hội bầu trong số các đại biểu Quốc hội, theo sự
giới thiệu chung của Chủ tịch Hội đồng Nhà nước và các trưởng đoàn đại biểu Quốc
hội, sau khi hỏi ý kiến các đoàn đại biểu, các Phó Chánh án và thẩm phán toà án nhân
dân tối cao do Hội đồng Nhà nước cử theo đề nghị của Chủ tịch Hội đồng Nhà nước.
Nhiệm kỳ của Chánh án, Phó Chánh án và thẩm phán Toà án nhân dân các cấp
theo nhiệm kỳ của cơ quan bầu ra mình. Nhiệm kỳ của thẩm phán Toà án quân sự các
cấp theo nhiệm kỳ của Hội đồng Nhà nước.17
Hiến pháp 1980 cũng quy định tiêu chuẩn chung để trở thành thẩm phán: Công
dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội, có kiến thức pháp lý cần
thiết, có tinh thần kiên quyết bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, thì có thể được bầu
làm thẩm phán Toà án nhân dân.
Nhìn chung, những quy định về chế định Thẩm phán trong Hiến pháp 1980 là
tương đối cụ thể và phù hợp với thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội của đất nước ta.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều thiếu sót, bất cập, chủ yếu về chất lượng xét xử của Thẩm
phán, các vụ án được giải quyết không nhiều, vì vậy cần có biện pháp khắc phục trong
thời gian tiếp theo.
1.4.4. Hiến pháp 1992, sửa đổi bổ sung 2001
Đường lối đổi mới mọi mặt về đời sống xã hội do Đại hội lần thứ VI của Đảng
Cộng sản Việt Nam khởi xướng đã tạo tiền đề cho việc nghiên cứu, xây dựng Hiến
pháp năm 1992 – Hiến pháp của thời kỳ đổi mới đất nước. Nhìn chung nhiều quy định
của Hiến pháp năm 1992 về tổ chức và hoạt động của Toà án nhân dân được kế thừa
các quy định của Hiến pháp năm 1980, tuy nhiên một số quy định của Hiến pháp năm
1992 về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân nói chung và của Thẩm phán nói
riêng đã thể hiện rõ nét những điểm mới.
Hiến pháp năm 1992 chỉ quy định “trong tình hình đặc biệt” và cũng chỉ có
“Quốc hội có thể quyết định thành lập Toà án đặc biệt”.
16
17
Điều 132 Hiến pháp 1980.
Điều 31 Pháp lệnh tổ chức Tòa án quân sự 1985.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 15
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
Hiến pháp năm 1992 bổ sung một quy định mới rất quan trọng làm cơ sở cho
việc thành lập các Toà án khác khi xét thấy cần thiết, ngoài các Toà án đã có ở nước ta
trước năm 1992.
Để cụ thể hoá những quy định của Hiến pháp năm 1992 về tổ chức và hoạt
động của Toà án nhân dân, ngày 6-10-1992 Quốc hội đã thông qua Luật tổ chức Toà
án nhân dân và được sửa đổi, bổ sung theo các Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của
Luật tổ chức Toà án nhân dân, được Quốc hội thông qua ngày 28-12-1993 và ngày 2810-1995. Sau đó, ngày 19-4-1993 Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh
tổ chức Toà án quân sự và ngày 14-5-1993 Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã thông qua
Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Toà án nhân dân. Có thể nói rằng việc ban hành
các đạo luật và các Pháp lệnh cụ thể hoá các quy định của Hiến pháp năm 1992 về tổ
chức và hoạt động của Toà án nhân dân là một bước tiến dài trong công cuộc cải cách
tư pháp.
Theo Điều 2 Luật tổ chức Toà án nhân dân năm 1992 thì ở nước Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam có: Toà án nhân dân tối cao; các Toà án nhân dân tỉnh, thành
phố trực thuộc trung ương, các Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc
tỉnh; các Toà án quân sự, các Toà án khác do luật định. Trong tình hình đặc biệt, Quốc
hội có thể quyết định thành lập Toà án đặc biệt.
Theo quy định mới thì ngoài Tòa hình sự và Tòa dân sự thì các Tòa án nhân dân
của nước ta còn có Tòa kinh tế, ở Tòa án cấp trung ương và Tòa án nhân dân cấp tỉnh
còn có Tòa lao động và Tòa hành chính.
Chế độ bầu Thẩm phán được thay thế bằng chế độ bổ nhiệm Thẩm phán (trừ
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao) do chế độ bầu cử đã bộc lộ ra nhiều hạn chế như:
mang nặng tính hình thức và tính địa phương, trình dộ, năng lực của các cán bộ còn
yếu kém. Việc bổ nhiệm Thẩm phán được quy định cụ thể tại Pháp lệnh về Thẩm phán
và Hội thẩm nhân dân ngày 14 tháng 5 năm 1993:
Theo đó, Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được Chủ tịch nước bổ nhiệm
thông qua đề nghị của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao do
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao làm Chủ tịch Hội đồng. Chủ tịch nước bổ nhiệm
Thẩm phán Tòa án nhân dân tỉnh, Thẩm phán Tòa án quân sự cấp quân khu và khu vực
theo đề nghị của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố
trực thuộc trung ương, Thẩm phán Toà án quân sự quân khu và tương đương do Bộ
trưởng Bộ Tư Pháp làm Chủ tịch Hội đồng. Chủ tịch nước bổ nhiệm Thẩm phán Tòa
án nhân dân huyện theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp sau khi thống nhất ý kiến
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 16
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trên cơ sở đề nghị của Hội đồng tuyển chọn
Thẩm phán Tòa án nhân dân huyện do Giám đốc Sở Tư pháp làm Chủ tịch Hội đồng.
(Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 1993).
Nhiệm kỳ của Thẩm phán là năm năm.
Tiêu chuẩn chung để trở thành Thẩm phán: Công dân Việt Nam trung thành với
Tổ quốc, có phẩm chất, đạo đức tốt, liêm khiết và trung thực, có kiến thức pháp lý,
nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, có tinh thần kiên quyết bảo vệ pháp chế xã hội chủ
nghĩa, có sức khoẻ bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao, thì có thể được tuyển
chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán, được bầu hoặc cử làm Hội thẩm.18
Ngày 25 tháng 12 năm 2001, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ
sung một số điều của Hiến pháp 1992 và Quốc hội cũng thông qua Luật Tổ chức Tòa
án nhân dân vào ngày 02 tháng 4 năm 2002 thay thế cho Luật Tổ chức Tòa án nhân
dân 1992. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cũng đã thông qua Pháp lệnh
Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân ngày 4 tháng 10 năm 2002 thay thế cho Pháp lệnh
Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 1993.
Về cơ bản, việc tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án không có nhiều sự
khác biệt so với các văn bản quy phạm pháp luật trong thời kỳ Hiến pháp 1992, nhưng
cũng có một số điểm mới.
Trước đây thì việc quản lý các Tòa án nhân dân địa phương và các Tòa án quân
sự về tổ chức do Bộ trưởng Bộ Tư pháp đảm nhiệm có sự phối hợp chặt chẽ với Chánh
án Tòa án nhân dân tối cao và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Nay theo quy định tại Điều
17 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 thì Tòa án nhân dân tối cao quản lý các
Tòa án nhân dân địa phương và các Tòa án quân sự về tổ chức có sự phối hợp chặt chẽ
với Hội đồng nhân dân địa phương và Bộ Quốc phòng. Đây là một bước cải cách tư
pháp lớn đối với ngành Tòa án nhân dân. Quy định này là sự cụ thể hoá, là việc thực
hiện những chủ trương về cải cách, tổ chức và đổi mới hoạt động các cơ quan tư pháp
đã được khẳng định trong Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02 tháng 01 năm 2002 của
Bộ Chính trị “Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”. Với
quy định này cũng đã giải quyết triệt để vướng mắc trong việc thống nhất thực hiện
giữa Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.
Với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền, Nhà nước ta luôn chú trọng đến
công tác tư pháp. Vì vậy, việc cải cách tư pháp ở nước ta rất được chú trọng, nhận
được sự quan tâm hang đầu và có những chiến lược thay đổi theo từng thời gian nhất
18
Điều 4 Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 1993
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 17
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
định:
Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số
nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới.
Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược
xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam năm 2010, định hướng cải cách
tư pháp đến năm 2020.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải
cách tư pháp đến năm 2020.
Về tiêu chuẩn để trở thành Thẩm phán, theo quy định mới thì phải có trình độ
cử nhân luật, đã đào tạo qua nghiệp vụ xét xử và có thời gian công tác thực tiễn nhất
định.
Ngày 19 tháng 2 năm 2011, UBTVQH đã thông qua Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung
một số điều của Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân 2002. Pháp lệnh này đã
tạo ra sự thay đổi lớn về tổ chức và tên gọi của Thẩm phán ở nước ta. Theo đó, Thẩm
phán Tòa án nhân dân ở nước ta gồm có Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; Thẩm
phán trung cấp; Thẩm phán sơ cấp và Thẩm phán Tòa án quân sự bao gồm Thẩm phán
Tòa án quân sự trung ương đồng thời là Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm
phán trung cấp, Thẩm phán sơ cấp.
Về tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án nói chung và của Thẩm phán nói
riêng trong Hiến pháp 1992 và Hiến pháp sửa đổi, bổ sung 2001 và các văn bản quy
phạm pháp luật trong thời kỳ này đã có sự thay đổi căn bản, sâu sắc và hợp lý hơn.
Chất lượng chuyên môn và chất lượng trong xét xử các vụ án của các Thẩm phán được
nâng cao hơn, giải quyết được nhiều vụ án phức tạp, giảm thiểu xảy ra các án oan sai,
nâng cao lòng tin của người dân vào Đảng và chính quyền.
1.4.5. Hiến pháp 2013
Trong công cuộc đổi mới, Hiến pháp 1992, Hiến pháp sửa đổi bổ sung 2001 đã
có những đóng góp to lớn. Tuy nhiên, qua quá trình tổ chức thực hiện, nó vẫn còn tồn
tại nhiều thiếu sót và bất cập, cần phải sửa đổi, hoàn thiện. Do đó, ngày 28 tháng 11
năm 2013, Quốc hội đã thông qua bản Hiến pháp thức 5 của nước ta, Hiến pháp 2013.
Theo Hiến pháp 2013 thì Hội thẩm sẽ không tham gia xét xử các vụ án sơ thẩm
trong trường hợp xét xử theo thủ tục rút gọn “Việc xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân
dân có Hội thẩm tham gia, trừ trường hợp xét xử theo thủ tục rút gọn” (Khoản 1 Điều
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 18
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
Một số kiến nghị hoàn thiện chế định Thẩm phán
103 Hiến pháp 2013). Trong trường hợp này, Tòa án nhân dân sẽ không xét xử tập thể
và cũng không quyết định theo đa số.
Do đây là bản Hiến pháp mới được ban hành gần đây nên các văn bản quy
phạm pháp luật còn chưa được sửa đổi, cập nhật, trong đó có cả những văn bản quy
phạm pháp luật về Tòa án và Thẩm phán. Vì vậy, về tổ chức và hoạt động của hệ
thống Tòa án nói chung và ngành Thẩm phán nói riêng không có sự khác biệt đáng kể
so với các văn bản quy phạm pháp luật thời kỳ Hiến pháp 1992, Hiến pháp sửa đổi bổ
sung 2001.
GVHD: Nguyễn Nam Phương
Trang 19
SVTH: Huỳnh Thanh Mẫn
