Pháp luật quốc tế và pháp luật việt nam vê quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
Bộ Môn Luật Thương Mại
……

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2011 - 2015
Đề tài:

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. KIM OANH NA
Bộ Môn Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
PHẠM HOÀI LÂM
MSSV: 5115987
Lớp: Luật Thương Mại–Khóa 37

Cần Thơ, tháng 11 - 2014


LỜI CẢM ƠN
......
Lời đầu tiên người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến
quý thầy cô Khoa Luật - Trường Đại học Cần Thơ đã tận tình
truyền dạy cho người viết nguồn kiến thức sâu rộng góp phần
hoàn thành luận văn này. Và hơn hết, người viết xin gửi lời cảm
ơn chân thành đến thầy Kim Oanh Na, người đã tận tình chỉ
dẫn, giúp đỡ người viết trong suốt quá trình làm luận văn. Bên
cạnh đó, người viết cũng xin cảm ơn các tác giả của những bài
viết, sách, báo, tạp chí chuyên luận mà người viết đã sử dụng

làm tài liệu trong quá trình nghiên cứu.
Với điều kiện thời gian cho phép, khả năng nghiên cứu và
kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, chắc hẳn luận văn sẽ có nhiều
thiếu sót. Nhưng với sự nghiên cứu nghiêm túc, lòng đam mê tìm
tòi, người viết hy vọng luận văn sẽ đóng góp một phần nhỏ vào
sự phát triển chung của nền khoa học pháp lý. Rất mong nhận
được sự góp ý, chỉ bảo tận tình của quý thầy cô và độc giả quan
tâm đến đề tài này.
Một lần nữa người viết xin chân thành cám ơn!
Cần Thơ, ngày ... tháng 11 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Phạm Hoài Lâm


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
......
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................

..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng 11 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA THÀNH VIÊN HỘI ĐỒNG
......
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................

..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng 11 năm 2014


MỤC LỤC
Trang

LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................1
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................................2
3. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................3
5. Bố cục của luận văn....................................................................................................3

Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN TRẺ EM VÀ QUYỀN
ĐƯỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỦA TRẺ EM .............................................4
1.1. Lịch sử hình thành và phát triển quyền trẻ em....................................................4
1.1.1. Trên thế giới.......................................................................................................4
1.1.2. Ở Việt Nam.........................................................................................................6
1.2. Các khái niệm liên quan .........................................................................................8
1.2.1. Khái niệm quyền con người và quyền công dân..............................................8
1.2.1.1. Khái niệm quyền con người .........................................................................8
1.2.1.2. Khái niệm quyền công dân ........................................................................10
1.2.2. Khái niệm trẻ em và quyền trẻ em ..................................................................12
1.2.2.1. Trẻ em theo pháp luật quốc tế ...................................................................12
1.2.2.2. Trẻ em theo pháp luật Việt Nam ................................................................12
1.2.3.3. Khái niệm quyền trẻ em .............................................................................13
1.2.3. Khái niệm sức khỏe và quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em .............15

1.2.3.1. Khái niệm sức khỏe....................................................................................15
1.2.3.2. Khái niệm quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em ..............................16
1.3. Đặc điểm của trẻ em và quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em................17
1.3.1. Đặc điểm của trẻ em ........................................................................................17
1.3.2. Đặc điểm quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em ...................................19
1.4. Bản chất quyền của trẻ em ...................................................................................21
1.4.1. Bản chất xã hội................................................................................................21
1.4.2. Bản chất pháp lý ..............................................................................................22
1.5. Mục đích, ý nghĩa quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em và bảo vệ quyền
trẻ em .............................................................................................................................23
1.5.1. Mục đích quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em và bảo vệ quyền trẻ em
....................................................................................................................................23


1.5.2. Ý nghĩa quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em và bảo vệ quyền trẻ em
....................................................................................................................................24

Chương 2. PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ
QUYỀN ĐƯỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỦA TRẺ EM .........................26
2.1. Pháp luật quốc tế về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em .....................26
2.1.1. Quyền được hưởng mức độ cao nhất có thể đạt được về sức khỏe và các
phương tiện chữa bệnh và phục hồi sức khoẻ .........................................................26
2.1.2. Quyền được hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ......................................27
2.1.3. Quyền nhận được sự giúp đỡ y tế và chăm sóc sức khỏe ban đầu ...............28
2.1.4. Quyền được chăm sóc sức khỏe cho trẻ và mẹ của trẻ trước và sau khi sinh
....................................................................................................................................28
2.1.5. Quyền được tiếp cận thông tin, giáo dục về chăm sóc sức khỏe cho trẻ em 29
2.1.6. Quyền được bảo vệ trước những tập tục có hại cho sức khỏe của trẻ em....30
2.1.7. Quyền được bố trí và xem xét lại định kỳ chế độ điều trị và mọi điều kiện
khác liên quan đến việc bố trí nơi ở để được chăm sóc, bảo vệ, điều trị sức khỏe về

thể chất hay trí tuệ .....................................................................................................31
2.1.8. Quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em khuyết tật..................................32
2.2. Pháp luật Việt Nam về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em .................34
2.2.1. Trẻ em có quyền được chăm sóc, bảo vệ sức khỏe ........................................34
2.2.2. Trẻ em dưới 6 tuổi được chăm sóc sức khỏe ban đầu, khám bệnh, chữa
bệnh không phải trả tiền ...........................................................................................35
2.2.3. Quyền tiếp cận thông tin phù hợp và bày tỏ các ý kiến, nguyện vọng của trẻ
em trong vấn đề chăm sóc sức khỏe .........................................................................36
2.2.4. Quyền bình đẳng trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ y tế cho trẻ em
....................................................................................................................................37
2.2.5. Quyền được chăm sóc sức khỏe cho trẻ em trong học đường ......................38
2.2.6. Quyền được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho trẻ em ................................40
2.2.7. Quyền chăm sóc sức khỏe của trẻ em khuyết tật ...........................................42
2.3. Trách nhiệm của các chủ thể trong bảo vệ quyền được chăm sóc sức khỏe của
trẻ em .............................................................................................................................43
2.3.1. Các chủ thể của luật quốc tế ...........................................................................43
2.3.1.1. Liên Hợp Quốc...........................................................................................43
2.3.1.2. Các tổ chức chuyên môn, các chương trình và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp
Quốc........................................................................................................................44
2.3.1.3. Ủy ban về quyền trẻ em .............................................................................44
2.3.1.4. Các tổ chức phi chính phủ .........................................................................45


2.3.2. Các chủ thể của quốc gia ................................................................................45
2.3.2.1. Trách nhiệm của nghành Y tế ....................................................................45
2.3.2.2. Trách nhiệm của các Bộ, nghành liên quan ..............................................47
2.3.2.3. Trách nhiệm của gia đình ..........................................................................49
2.3.2.4. Trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội.........................................49

Chương 3. THỰC TRẠNG BẢO VỆ QUYỀN ĐƯỢC CHĂM SÓC SỨC

KHỎE CỦA TRẺ EM TẠI VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP
HOÀN THIỆN ..............................................................................................................51
3.1. Tình hình chăm sóc sức khỏe của trẻ em tại Việt Nam .....................................51
3.1.1. Một số mặt đạt được trong bảo vệ việc thực hiện quyền được chăm sóc sức
khỏe của trẻ em..........................................................................................................51
3.1.1.1. Về mặt pháp lý ...........................................................................................51
3.1.1.2. Về mặt thực tiễn .........................................................................................53
3.1.2. Một số hạn chế trong bảo vệ việc thực hiện quyền được chăm sóc sức khỏe
của trẻ em...................................................................................................................56
3.1.2.1. Về mặt pháp lý ...........................................................................................56
3.1.2.2. Về mặt thực tiễn .........................................................................................57
3.2. Một số giải pháp hoàn thiện .................................................................................59
3.2.1. Phát triển và hoàn thiện hệ thống pháp luật..................................................59
3.2.2. Phát triển và hoàn thiện hệ thống tổ chức y tế, củng cố mạng lưới y tế cơ sở,
đổi mới chăm sóc sức khỏe ban đầu .........................................................................60
3.2.3. Tăng cường công tác quản lý nhà nước về y tế .............................................62
3.2.4. Đổi mới công tác đầu tư tài chính ..................................................................62
3.2.5. Phát triển nhân lực y tế, trang thiết bị và tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng y
tế .................................................................................................................................63
3.2.6. Đẩy mạnh công tác y tế học đường ................................................................64
3.2.7. Phát triển hệ thống thông tin y tế, đẩy mạnh công tác truyền thông - giáo
dục sức khỏe ..............................................................................................................65
3.2.8. Đẩy mạnh công tác y tế dự phòng và nâng cao chất lượng dịch vụ khám
bệnh, chữa bệnh ........................................................................................................66
3.2.9. Tăng cường hợp tác quốc tế về y tế ................................................................67

KẾT LUẬN....................................................................................................................68
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

LỜI NÓI ĐẦU
***
1. Lý do chọn đề tài
Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em là mục tiêu hàng đầu của tất cả các quốc gia
trên thế giới và là một trong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Vì trẻ em
là đối tượng luôn cần được quan tâm đặc biệt do sự non nớt về mặt thể chất và tinh thần,
chúng cần được sự bảo vệ của cả gia đình và xã hội để được sống trong môi trường an
toàn và lành mạnh, được tạo điều kiện để phát tiển một cách toàn diện, trở thành chủ
nhân tương lai của đất nước. Và để mục tiêu này được thực hiện, thì ngay từ bây giờ trẻ
em cần phải được quan tâm, chăm sóc nhiều hơn về mọi mặt, trong đó chăm sóc sức khỏe
là vấn đề cần phải được quan tâm hàng đầu. Bởi lẽ, sức khỏe là nền tảng đầu tiên để trẻ
em được phát triển tốt, trẻ em được vui chơi, hoạt động, hòa nhập với xã hội và đây cũng
sẽ là những cơ sở thiết yếu để dần hình thành những chủ nhân sau này.
Vì vậy, bảo vệ, chăm sóc trẻ em nói chung và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em là vô
cùng quan trọng. Cũng chính vì điều đó, ngày 20/11/1989, Liên Hợp Quốc đã thông qua
và phê chuẩn “Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em” bao gồm 54 điều khoản có
hiệu lực từ ngày 20/11/1990. Công ước đã trao cho trẻ em những quyền cơ bản và thiết
yếu cho sự phát triển của bản thân trẻ và trong đó không thể thiếu được đó chính là quyền
chăm sóc sức khỏe. Tại điều 24 Công ước đã nêu rõ “Các Quốc gia thành viên thừa nhận
quềyn của trẻ em được hưởng mức độ cao nhất có thể đạt được về sức khỏe và các
phương tiện chữa bệnh và phục hồi sức khoẻ. Các Quốc gia thành viên cố gắng đảm bảo
rằng không có trẻ em nào bị tước đoạt quyền được hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ
như vậy”.
Còn ở nước ta, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến sự ngiệp bảo vệ, chăm sóc
sức khỏe cho trẻ em. Xuất phát từ điều đó, ngày 26 tháng 1 năm 1990, Nhà nước ta đã ký

Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em 1989 và phê chuẩn Công ước vào ngày 20
tháng 2 năm 1990. Nước ta là quốc gia thứ hai trên thế giới và cũng là quốc gia đầu tiên ở
Châu Á phê chuẩn Công ước này. Việc phê chuẩn Công ước đã tạo cơ sở pháp lý quốc tế
cho việc bảo vệ trẻ em ở Việt Nam, đồng thời cũng đặt ra những nghĩa vụ ràng buộc Việt
Nam trong việc thực thi Công ước đối với các quyền của trẻ em nói chung và quyền được
chăm sóc sức khỏe nói riêng. Hơn thế nữa, từ sau khi phê chuẩn Công ước của Liên Hợp
Quốc về quyền trẻ em năm 1989 cho đến nay, không thể phủ nhận một thực tế ở nước ta
là cả cộng đồng ngày càng có nhiều hoạt động quan tâm và chăm lo hơn về sức khỏe của
trẻ em. Quyền chăm sóc sức khỏe của trẻ em đã được cụ thể hóa vào những văn bản quy
phạm pháp luật cụ thể, tiêu biểu là: Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004,
GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-1-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Luật Bảo hiểm y tế năm 2008,... Bên cạnh đó, nhiều chủ trương, chính sách về chăm sóc
sức khỏe cho trẻ em cũng được xây dựng và triển khai thực hiện.
Như vậy, trong những năm qua với việc xây dựng và ban hành những quy định
pháp luật cũng như xây dựng và triển khai thực hiện nhiều chủ trương, chính sách về bảo
vệ, chăm sóc sức khỏe cho trẻ em thì công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe cho trẻ em đã
đạt được nhiều thành quả tích cực. Nhưng bên cạnh đó, vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập
đang tồn tại song song, tác động một phần không nhỏ khiến công tác này gặp nhiều khó
khăn và thách thức. Những ngày này, dư luận xã hội thực sự hoang mang, lo lắng trước

những sự việc liên quan tới tiêm chủng vắc-xin cho trẻ em. Nào là vụ "ăn bớt" vắc - xin
của cán bộ y tế Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội, rồi vụ tiêm vắc - xin quá hạn sử dụng
của Trung Tâm Y tế dự phòng thành phố Tuy Hòa, Phú Yên... Những sự việc làm này đã
ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe của các em - những chủ nhân của tương lai, những mầm
non cần được nuôi dưỡng và chăm sóc với điều kiện tốt nhất. Ngoài ra, hiện nay công tác
chăm sóc sức khỏe cho trẻ em ở vùng sâu, vùng xa vẫn còn gặp nhiều khó khăn; việc tiếp
cận y tế vẫn còn hạn chế...
Tóm lại, có thể nói quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em từ trước đến nay luôn
là vấn đề được các quốc gia trên thế giới và Việt Nam quan tâm, bảo vệ thực hiện. Tuy
nhiên, tình trạng vi phạm quyền chăm sóc sức khỏe của trẻ em luôn diễn ra và ngày càng
phức tạp, nhiều bất cập vẫn đang tồn tại song song và gây khó khăn cho trẻ em trong đáp
ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe. Dựa trên những cơ sở trên, việc nghiên cứu đề tài:
“Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ
em” là một vấn đề cấp thiết trong phạm vi quốc gia và trên thế giới. Vì những lý do đó,
người viết chọn đề tài này làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp cử nhân luật của
mình.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là chế độ chăm sóc sức khỏe cũng như các vấn đề
khác liên quan đến chế độ chăm sóc sức khỏe cho trẻ em theo quy định pháp luật quốc tế
nói chung, pháp luật Việt Nam nói riêng và thực trạng công tác chăm sóc sức khỏe cho
trẻ em ở Việt Nam hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài người viết tập trung nghiên cứu những quy định của
pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về chăm sóc sức khỏe của trẻ em. Đối với pháp
luật quốc tế, người viết chủ yếu tìm hiểu các quy định theo Công ước về các quyền kinh
tế, xã hội và văn hóa năm 1966; Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em năm 1989;
Công ước quốc tế về quyền của Người Khuyết tật năm 2006. Còn đối với pháp luật Việt
Nam, người viết đi sâu phân tích những quy định trong Luật Bảo vệ sức khoẻ nhân dân
năm 1989; Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004; Luật Bảo hiểm y tế năm
GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-2-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

2008; Luật Người Khuyết tật năm 2010. Ngoài ra, người viết còn nghiên cứu những quy
định trong các Nghị định, Thông tư và quyết định liên quan.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm để làm sáng tỏ hơn các vấn đề trong chăm sóc
sức khỏe cho trẻ em. Thứ nhất, về mặt pháp luật người viết sẽ tìm hiểu rõ hơn những quy
định của pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về quyền được chăm sóc sức khỏe của
trẻ em. Thứ hai, về mặt thực tiễn người viết tập trung làm rõ thực trạng công tác bảo vệ,
chăm sóc sức khỏe cho trẻ em tại Việt Nam, những kết quả đã đạt được cũng như những
hạn chế, bất cập đang tồn tại. Và cuối cùng, dựa trên cơ sở nghiên cứu người viết xin đưa
ra một số kiến nghị, giải pháp khắc phục những bất cập hiện tại nhằm giúp trẻ em được
bảo vệ, chăm sóc sức khỏe được tốt hơn.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, người viết đã kết hợp sử dụng nhiều phương
pháp nghiên cứu khác nhau như: phương pháp liệt kê, phương pháp so sánh, phương
pháp phân tích đối chiếu, phương pháp tổng hợp, phương pháp diễn dịch,... để làm rõ cơ
chế pháp lý bảo vệ quyền chăm sóc sức khỏe của trẻ em theo pháp luật quốc tế cùng với
cơ chế pháp lý và thực tiễn bảo vệ tại Việt Nam.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài các phần mục lục, lời nói đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo,
thì nội dung của luận văn được kết cấu làm 3 chương:

Chương 1: Khái quát chung về quyền trẻ em và quyền được chăm sóc sức khỏe của
trẻ em.
Chương 2: Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về quyền được chăm sóc sức
khỏe của trẻ em.
Chương 3: Thực trạng bảo vệ quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em tại Việt
Nam và một số giải pháp hoàn thiện.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-3-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN TRẺ EM VÀ QUYỀN ĐƯỢC
CHĂM SÓC SỨC KHỎE CỦA TRẺ EM
***
1.1. Lịch sử hình thành và phát triển quyền trẻ em
1.1.1. Trên thế giới
Trẻ em cần phải được bảo vệ và chăm sóc một cách đặc biệt là quan niệm của loài
người từ trước tới nay. Chính vì vậy, ngay từ thế kỷ XIV, XV ở châu Âu đã có những tổ
chức cộng đồng hoạt động trên lĩnh vực này mà tiêu biểu là bệnh viện Spedale Degli
Innocenti ở Florent, Italia1. Quá trình công nghiệp hóa ở châu Âu (thế kỷ XVII - XIX) đã
kéo theo tình trạng bóc lột sức lao động trẻ em một cách phổ biến. Nhưng phải đến đầu

thế kỷ XX, thuật ngữ pháp lý “quyền trẻ em” mới được đề cập sau một loạt biến cố quốc
tế lớn mà đặc biệt là cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914-1918). Cuộc chiến
tranh này đã khiến rất nhiều trẻ em ở châu Âu bị rơi vào hoàn cảnh đặc biệt khó khăn như
mồ côi không nơi nương tựa, đói khát, bệnh tật và thương tích... Tình cảnh đó đã thúc
đẩy việc thành lập hai tổ chức cứu trợ trẻ em đầu tiên trên thế giới ở Anh và Thuỵ Điển
vào năm 1919. Những năm tiếp theo, Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cũng đã ban hành
một số Công ước nhằm bảo vệ trẻ em trong các lĩnh vực lao động, việc làm và bảo trợ xã
hội. Tuy nhiên, những văn kiện thời kỳ đó chưa đặt vấn đề dưới góc độ các “quyền” của
trẻ em.
Năm 1923, bà Eglantyne (1876-1928) là người sáng lập Quỹ cứu trợ trẻ em ở nước
Anh đã thảo một bản Tuyên bố gồm 7 điểm, trong đó kêu gọi thừa nhận và bảo vệ các
quyền của trẻ em. Đến năm 1924, khái niệm “quyền trẻ em” mới chính thức được đề cập
trong luật pháp quốc tế, khi Tuyên ngôn Giơnevơ về quyền trẻ em được Hội Quốc Liên
thông qua tại Thụy Sỹ. Đây là lần đầu tiên sử dụng thuật ngữ quyền trẻ em trên thế giới
và được coi là mốc quan trọng trong lĩnh vực bảo vệ trẻ em, đánh dấu sự ra đời và vị trí
quan trọng của trẻ em trong xã hội loài người.
Ngày 24/10/1945, tổ chức Liên Hợp Quốc ra đời, đây là tổ chức liên minh giữa các
nước. Sau khi được thành lập, Liên hợp quốc đã đưa vấn đề quyền trẻ em phát triển lên
một bước ngoặt mới. Năm 1948, Liên Hợp quốc thông qua Tuyên ngôn thế giới về quyền
con người, trong đó khẳng định trẻ em cũng là chủ thể bình đẳng của các quyền con
người. Năm 1959, Liên Hợp Quốc tiếp tục thông qua bản Tuyên ngôn thứ hai về quyền
trẻ em, phát triển nội dung của Tuyên ngôn Giơnevơ năm 1924, tuyên ngôn khẳng định
1

Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng,Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009, trang 253.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-4-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

“Loài người có trách nhiệm trao cho trẻ em điều tốt nhất”2. Từ năm 1959 đến những năm
80 của thế kỷ XX, một loạt văn kiện quốc tế khác cũng được thông qua, trực tiếp hoặc
gián tiếp đề cập đến các quyền của trẻ em, tiêu biểu là Công ước quốc tế về các quyền
dân sự, chính trị 1966 và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa
1966... Song, các văn kiện này hoặc không có tính ràng buộc về nghĩa vụ pháp lý hoặc
chưa tiếp cận từ vị thế đặc biệt và chú trọng đến những nhu cầu đặc thù của trẻ em nên
tác động trên thực tế rất hạn chế.
Năm 1979, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc quyết định soạn thảo một điều ước quốc tế
riêng về quyền trẻ em và sau 10 năm cố gắng cuối cùng Công ước quốc tế về quyền trẻ
em đã được thông qua và ký kết ngày 20/11/1989 (còn gọi là Công ước Quyền trẻ em
năm 1989) và có hiệu lực từ ngày 2/9/1990. Ngoài lời nói đầu, nội dung của Công ước
gồm 3 phần với 54 điều khoản, bao quát được tất cả những khía cạnh liên quan đến
quyền trẻ em và xác định rõ nghĩa vụ của các quốc gia trong việc đảm bảo quyền của trẻ
em, mối quan hệ giữa trẻ em và quyền con người nói chung.
Ngay sau khi Công ước về quyền trẻ em có hiệu lực, Hội nghị thượng đỉnh thế giới
về trẻ em đã được tổ chức tại New York từ ngày 29 đến 30/9/1990. Hội nghị đã thông
qua Tuyên bố thế giới và Kế hoạch hành động về sự sống còn, phát triển và bảo vệ trẻ
em, đề cập đến những thách thức và mục tiêu cụ thể nhằm bảo đảm cuộc sống và các
quyền của trẻ em trong giai đoạn 1990 - 2000. Kết thúc giai đoạn này, nhân loại đã đạt
được những kết quả bước đầu nhưng rất to lớn trong việc bảo đảm quyền trẻ em. Bằng
các chiến dịch tiêm chủng và phổ biến dùng muối i - ốt mà hàng năm trên thế giới có gần

3 triệu trẻ em được cứu sống, 75 vạn em khỏi bị tàn tật về thể chất, 12 triệu em thoát khỏi
nguy cơ mắc bệnh tâm thần... Bằng việc phổ biến dùng nước sạch, vệ sinh môi trường,
nuôi con bằng sữa mẹ... mà hàng năm có hàng chục triệu em không bị suy dinh dưỡng.
Bằng việc giáo dục, tuyên truyền về quyền trẻ em, nhận thức về vị thế của trẻ em trong
các xã hội đã thay đổi: từ việc coi trẻ em là đối tượng phụ thuộc, phải chịu sự chi phối
hoàn toàn của người lớn đến chỗ trẻ em đã được thừa nhận và được đối xử với tư cách là
những chủ thể của quyền chứ không đơn thuần chỉ là đối tượng của tình thương hay lòng
nhân đạo3.
Bên cạnh đó, để hỗ trợ cho Công ước quốc tế về quyền trẻ em 1989 thì đến năm
2000 Liên Hợp Quốc còn thông qua hai Nghị định thư bổ sung, đó là: Nghị định thư
không bắt buộc về việc sử dụng trẻ em trong xung đột vũ trang và Nghị định thư không
bắt buộc về buôn bán trẻ em, mại dâm trẻ em và văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em.
2

Tuyên bố của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em năm 1959.
Phan Thị Thanh Tâm, Công ước Quốc tế về Quyền trẻ em - cơ sở pháp lý cho việc bảo vệ quyền trẻ em,
[truy cập ngày: 14/7/2014].
3

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-5-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Từ ngày 8/5 đến ngày 10/5/2002, Liên Hợp Quốc đã tổ chức một hội nghị đặc biệt
về trẻ em tại New York. Hội nghị đã xác định những mục tiêu toàn cầu về trẻ em giai
đoạn 2001-2010 nhằm “Xây dựng một thế giới phù hợp với trẻ em”. Và Từ đầu thế kỷ
XX đến nay đã có hơn 80 văn kiện quốc tế liên quan đến quyền trẻ em được ban hành.
Đây là thành quả sau gần một thế kỷ đấu tranh liên tục của nhân loại nhằm cải thiện vị
thế và cuộc sống trẻ em.
1.1.2. Ở Việt Nam
Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em là một trong những truyền thống tốt đẹp của
dân tộc Việt Nam, nhằm tạo cơ hội cho trẻ em phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ,
tinh thần, xứng đáng là chủ nhân tương lai của đất nước. Vì vậy, Ngay từ thời xa xưa, các
Nhà nước phong kiến đã đề ra những quy định bằng pháp luật để bảo vệ trẻ em; nhân dân
cũng tự hình thành các quan hệ đạo đức nhằm bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Vào
thế kỷ XVI, Bộ luật Hồng Đức do vua Lê Thánh Tông thời Hậu Lê ban hành đã quy định
trách nhiệm của dân chúng và quan lại địa phương phải giúp đỡ trẻ em tàn tật, trẻ em mồ
côi không nơi nương tựa, bảo vệ, chăm sóc trẻ lạc đồng thời quy định trừng trị tội gian
dâm đối với trẻ em gái; tội buôn bán phụ nữ, trẻ em4...
Từ năm 1945 đến năm 1978, ngay từ những ngày đầu mới thành lập, Nhà nước ta
đã quan tâm xây dựng hệ thống pháp luật để kịp thời điều chỉnh các mối quan hệ, tạo cơ
sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ trẻ em. Hiến pháp năm 1946, bản Hiến pháp đầu
tiên của nước ta đã quy định các quyền cơ bản của công dân và trẻ em là công dân được
hưởng các quyền đó. Hiến pháp đã dùng hai điều quy định ngắn gọn, súc tích, rõ ràng,
thể hiện sự quan tâm đầy trách nhiệm của Nhà nước đối với trẻ em: Điều 14 Hiến pháp
quy định “Trẻ em được săn sóc về mặt giáo dưỡng” và Điều 15 Hiến pháp quy định
“Nền sơ học cưỡng bách và không học phí... Học trò nghèo được Chính phủ giúp”. Và
tiếp theo đó là Hiến pháp năm 1959 cũng quy định “...Nhà nước bảo hộ quyền lợi của
người mẹ và của trẻ em...”5. Bên cạnh đó trong giai đoạn này, các chủ trương, chính sách
về trẻ em còn được quy định trong nhiều văn kiện của Đảng, trong Luật hôn nhân và gia
đình và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Trong đó, đáng chú ý là Chỉ thị số
197-CT/TW ngày 19/3/1960 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về công tác thiếu niên nhi

đồng, một Chỉ thị chuyên đề đầu tiên của Đảng về một chính sách toàn diện đối với việc
bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Ngoài ra, Chính phủ đã thành lập Uỷ ban Thiếu
niên nhi đồng Việt Nam theo Quyết định số 112/NV ngày 02/5/1961 của Bộ Nội vụ - đây
là tổ chức quần chúng có nhiệm vụ phụ trách việc giáo dục thiếu niên nhi đồng một cách
toàn diện và chỉ đạo phong trào thiếu niên nhi đồng trong cả nước.
4

Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009, trang 253.
5
Điều 24 Hiến pháp năm 1959.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-6-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Từ năm 1979 đến năm 1989, sau ngày thống nhất đất nước, kế thừa truyền thống tốt
đẹp của dân tộc, việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em luôn là mối quan tâm đặc biệt
hàng đầu của Đảng và Nhà nước, là nhiệm vụ của mỗi công dân, gia đình, nhà trường và
toàn xã hội. Hiến pháp năm 1980, đã quy định việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em
gắn liền với bảo vệ phụ nữ, bảo vệ bà mẹ, đồng thời khẳng định trách nhiệm và nghĩa vụ
của gia đình, Nhà nước và xã hội đối với sự nghiệp bảo vệ bà mẹ và trẻ em: Điều 47

“…Nhà nước và xã hội bảo vệ bà mẹ và trẻ em...”6 và điều 64 quy định “...Cha mẹ có
nghĩa vụ nuôi dạy con cái thành những công dân có ích cho xã hội. Con cái có nghỉã vụ
kính trọng và chăm sóc cha mẹ. Nhà nước và xã hội không thừa nhận sự phân biệt đối xử
giữa các con”7. Đồng thời, trong giai đoạn này nhiều chính sách về trẻ em được cũng
được ban hành, cụ thể là: Pháp lệnh về Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em được Uỷ ban
Thường vụ Quốc hội ban hành ngày 14/11/1979; Nghị định số 293-CP ngày 04/7/1981
của Hội đồng Chính phủ về việc thi hành Pháp lệnh về Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ
em; Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986; Luật Bảo vệ sức khoẻ nhân dân năm 1989...
Ngoài ra, còn nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật, văn bản
hướng dẫn thực hiện có liên quan của Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành và địa
phương.
Từ 1990 đến năm 1999, với sự ra đời của Công ước quốc tế về quyền trẻ em 1989
và Hiến pháp 1992 tiếp tục quy định “...Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dạy con thành
những công dân tốt. Con cháu có bổn phận kính trọng và chăm sóc ông bà, cha mẹ. Nhà
nước và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử giữa các con”8 thì công tác bảo vệ,
chăm sóc và giáo dục trẻ em phát triển cả về nội dung, cách làm và tổ chức bộ máy thực
hiện. Việt Nam đã ban hành và sửa đổi nhiều đạo luật về trẻ em, cụ thể như: Luật Bảo vệ,
chăm sóc và giáo dục trẻ em 1991; Luật phổ cập giáo dục tiểu học năm 1991; Bộ luật lao
động năm 1994; Quyết định số 134/1999/QĐ-TTg ngày 31/5/1999 của Thủ tướng Chính
phủ về việc phê duyệt Chương trình hành động bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt giai
đoạn 1999-2002; Chỉ thị số 34/1999/CT-TTg ngày 27/12/1999 của Thủ tướng Chính phủ
về đẩy nhanh việc thực hiện các mục tiêu đến năm 2000 về trẻ em, tổng kết chương trình
hành động quốc gia vì trẻ em 1991-2000 và xây dựng chương trình hành động quốc gia vì
trẻ em giai đoạn 2001-2010 và nhiều thông tư, nghị định, văn bản dưới luật khác liên
quan đến việc bảo vệ trẻ em cũng được ban hành. Đồng thời, Chính phủ cũng đổi tên Uỷ
ban Thiếu niên nhi đồng Việt Nam thành Uỷ ban Bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam
theo quyết định số 329/CT ngày 12/9/1990 của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.

6

Điều 47 Hiến pháp năm 1980.
Điều 64 Hiến pháp năm 1980.
8
Điều 64 Hiến pháp năm 1992, sửa đổi bổ sung năm 2001.
7

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-7-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Từ năm 2000 đến nay, Đảng và nhà nước ta luôn quan tâm đến vấn đề trẻ em, bảo
đảm cho trẻ em một tương lai tốt đẹp hơn. Tiêu biểu là Hiến pháp năm 1992 được sửa
đổi, bổ sung năm 2001 laị tiếp tục kế thừa và tái khẳng định việc bảo vệ trẻ em, đề cao
trách nhiệm của gia đình, đặc biệt là trách nhiệm của cha mẹ đối với con cái, đồng thời
cũng quy định bổn phận của con cháu đối với ông bà, cha mẹ được quy định tại điều 64
“Gia đình là tế bào của xã hội. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình. Cha mẹ có trách
nhiệm nuôi dạy con thành những công dân tốt. Con cháu có bổn phận kính trọng và chăm
sóc ông bà, cha mẹ. Nhà nước và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử giữa các
con ”. Đồng thời, hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật về quyền trẻ em cũng được
ban hành, cụ thể là: Quyết định số 23/2001/QĐ-TTg ngày 26/2/2001 của Thủ tướng
Chính phủ về việc phê duyệt Chương trình hành động Quốc gia vì trẻ em Việt Nam giai
đoạn 2001-2010; Quyết định số 19/2004/QĐ-TTg ngày 12/2/2004 của Thủ tướng Chính

phủ về việc phê duyệt Chương trình ngăn ngừa và giải quyết tình trạng trẻ em lang thang,
trẻ em bị xâm phạm tình dục và trẻ em phải lao động nặng nhọc, trong điều kiện độc hại,
nguy hiểm giai đoạn 2004-2010; Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004;
Nghị định số 36/2005/NĐ-CP ngày 17/3/2005 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng
dẫn thi hành một số điều của luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em...Và trong giai
đoạn này, Ủy ban Dân số, Gia đình và Trẻ em sẽ được giao là cơ quan làm công tác bảo
vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em được quy định tại Nghị định số 94/2002/NĐ-CP ngày
11/11/2002 – đây là cơ quan ngang Bộ, cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản
lý nhà nước về dân số, gia đình và trẻ em. Và hiện nay, các chức năng của Ủy ban đã
được chuyển giao sang một số bộ, ngành như Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ
Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế ... trong đó, chức năng quản lý nhà nước về bảo vệ, chăm
sóc trẻ em trên phạm vi cả nước được giao cho Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.
Như vậy chúng ta có thể thấy công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em luôn là vấn
đề hàng đầu được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và gần đây nhất là sự ra đời của Hiến
pháp năm 2013 lại một lần nữa tiếp tục khẳng định quyền trẻ em,quy định tại điều 37
“Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia
vào các vấn đề trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bốc
lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em”9.
1.2. Các khái niệm liên quan
1.2.1. Khái niệm quyền con người và quyền công dân
1.2.1.1. Khái niệm quyền con người
Quyền con người là khát vọng và thành quả đấu tranh của nhân loại, qua các giai
đoạn phát triển và đã trở thành giá trị chung. Do đó, bảo vệ quyền con người luôn là một
9

Khoản 1 điều 37 Hiến pháp năm 2013.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-8-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

vấn đề quan trọng mà công cụ hiệu quả nhất cho việc bảo vệ chính là hệ thống pháp luật.
Chỉ thông qua việc thể chế hóa thành luật, quyền con người mới được bảo đảm và bảo vệ
tốt nhất.
Vì lẽ đó, kể từ khi Liên Hợp Quốc được thành lập năm 1945, quyền con người đã
được quy định trong nhiều văn kiện pháp lý quốc tế như: Tuyên ngôn thế giới về nhân
quyền (1948), Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (1966), Công ước về
các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (1966)... Và các văn kiện này đã trở thành hệ thống
tiêu chuẩn pháp lý toàn cầu về quyền con người đòi hỏi mọi quốc gia, trong đó có Việt
Nam tôn trọng và thực hiện.
Quyền con người là một phạm trù đa diện, liên quan đến nhiều lĩnh vực như đạo
đức, chính trị, pháp lý... Chính vì vậy, hiện nay có rất nhiều định nghĩa về quyền con
người. Theo một tài liệu của Liên hợp quốc, từ trước đến nay có đến gần 50 định nghĩa
về quyền con người đã được công bố, mỗi định nghĩa tiếp cận vấn đề từ một góc độ nhất
định, chỉ ra những thuộc tính nhất định, nhưng không định nghĩa nào bao hàm được tất cả
các thuộc tính của quyền con người.
Ở cấp độ quốc tế, theo định nghĩa của Văn phòng cao ủy Liên Hợp Quốc về quyền
con người (Office of High Commissioner for Human Rights – OHCHR) thường xuyên
được trích dẫn bởi các nhà nghiên cứu thì “quyền con người là những bảo đảm pháp lý
phổ quát (universal legal guarantees) có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống
lại những hành động (actions) hoặc sự bỏ mặc (omissions) mà làm tổn hại đến nhân
phẩm, những sự được phép (entitlements) và tự do cơ bản (fundamental freedoms) của

con người”10 . Bên cạnh định nghĩa kể trên, một định nghĩa khác cũng thường được trích
dẫn, theo đó, quyền con người là những sự được phép (entitlements) mà tất cả thành viên
của cộng đồng nhân loại, không phân biệt giới tính, chủng tộc, tôn giáo, địa vị xã hội...;
đều có ngay từ khi sinh ra, đơn giản chỉ vì họ là con người. Định nghĩa này mang dấu ấn
của học thuyết về các quyền tự nhiên11.
Riêng ở Việt Nam, trên phương diện pháp lý vẫn chưa có một văn bản pháp lý nào
quy định về quyền con người như một định nghĩa. Tuy nhiên, nội hàm của khái niệm
quyền con người được thể hiện trong những quy định của pháp luật, cụ thể tại điều 14
Hiến pháp năm 2013 quy định “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền
con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận,
tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”12 và “Quyền con người, quyền
10

Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009, trang 37.
11
Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009, trang 37.
12
Khoản 1 điều 14 Hiến pháp năm 2013.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

-9-

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do
quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng
đồng”13. Tuy nhiên theo một số nhà nghiên cứu và chuyên gia thì “quyền con người là
những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và
bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế”14. Bên cạnh đó, tại
buổi quán triệt Nghị quyết Trung ương 8 (Khóa XI) của Đảng ủy Tòa án nhân dân tối cao
ngày 26/02/2014 khi nói về những điểm mới về quyền con người, quyền công dân được
quy định trong Hiến pháp năm 2013, Phó giáo sư, Tiến sỹ Trần Văn Độ - Chánh án Tòa
án Quân sự Trung ương, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao khái quát “quyền con
người là quyền của cá nhân mà khi sinh ra vốn dĩ là đã có, còn quyền công dân là quyền
được quy định cụ thể trong Hiến pháp và pháp luật của nhà nước nó gắn liền với quốc
tịch của mỗi công dân”15. Đây là cách khái quát dể hiểu và cơ bản nhất về quyền con
người. Nó phù hợp với học thuyết về “quyền tự nhiên” cho rằng quyền con người là
những gì bẩm sinh, vốn có mà mọi cá nhân sinh ra đều được hưởng chỉ đơn giản bởi họ là
thành viên của gia đình nhân loại.
Như vậy, mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau về quyền con người nhưng
chúng ta có thể thấy được quyền con người được xác định dựa trên hai bình diện chủ yếu
là giá trị đạo đức và giá trị pháp luật. Dưới bình diện đạo đức, quyền con người là giá trị
xã hội cơ bản, vốn có (những đặc quyền) của con người như nhân phẩm, bình đẳng xã
hội, tự do...; dưới bình diện pháp lý, để trở thành quyền, những đặc quyền phải được thể
chế hóa bằng các chế định pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia. Do đó, dù ở góc độ
nào hay cấp độ nào thì quyền con người cũng được xác định như là những chuẩn mực
được cộng đồng quốc tế thừa nhận và tuân thủ. Những chuẩn mực này kết tinh những giá
trị nhân văn của toàn nhân loại, chỉ áp dụng với con người, cho tất cả mọi người hướng
đến bảo vệ quyền và lợi ích chung của tất cả mọi con người trên thế giới.
1.2.1.2. Khái niệm quyền công dân
Quyền con người và quyền công dân là hai phạm trù rất gần gũi với nhau nhưng

không đồng nhất. Quyền công dân (citizen’s rights) là một khái niệm xuất hiện cùng cách
mạng tư sản. Cách mạng tư sản đã đưa con người từ địa vị những thần dân trở thành
những công dân (với tư cách là những thành viên bình đẳng trong một Nhà nước) và pháp
điển hóa các quyền tự nhiên của con người dưới hình thức các quyền công dân trong
pháp luật. Có thể hiểu, công dân là người mang quốc tịch của một nước nhất định và
13

Khoản 2 điều 14 Hiến pháp năm 2013.
Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009, trang 38.
15
Cao Việt Hoàng, Tòa án nhân dân với việc bảo đảm quyền con người,
/>item_id=53249042&article_details=1, [truy cập ngày: 18/7/2014].
14

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 10 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

được Nhà nước đó bảo vệ. Theo như pháp luật Việt Nam thì “Công dân nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt Nam”16 và được Nhà Nước Việt
Nam bảo vệ, cụ thể tại khoản 2 và khoản 3 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Công dân

Việt Nam không thể bị trục xuất, giao nộp cho Nhà nước khác”17 và “Công dân Việt Nam
ở nước ngoài được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo hộ”18.
Như vậy, quyền công dân là quyền của các cá nhân đặt trong mối quan hệ với nhà
nước, sẽ được Nhà nước trao cho những quyền và nghĩa vụ cụ thể, hay nói đúng hơn
nghĩa vụ của họ phải tương thích quyền hạn tạo nên địa vị pháp lý công dân. Do đó,
quyền công dân trước hết cũng là quyền con người, nhưng việc thực hiện nó gắn với quốc
tịch, tức là gắn với vị trí pháp lý của công dân trong quan hệ với nhà nước, được nhà
nước đảm bảo đối với công dân của nước mình và chỉ có những người có quốc tịch của
một quốc gia mới được hưởng quyền công dân của quốc gia đó. Vì vậy, chúng ta có thể
thấy được khái niệm quyền công dân là khái niệm gắn liền với Nhà nước, thể hiện mối
quan hệ giữa công dân với Nhà nước, được xác định bởi chế định quốc tịch. Vì lẽ đó,
Quyền công dân là tập hợp những quyền con người được pháp luật của một nước ghi
nhận và chỉ những người mang quốc tịch của một nước thì mới được hưởng các quyền
công dân mà pháp luật nước đó quy định. Ví dụ như theo điều 27 Hiến pháp năm 2013
thì “Công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử
vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định”.
Bên cạnh đó, như đã nói ở trên thì quyền công dân sẽ có mối quan hệ mật thiết với
quyền con người nhưng lại không đồng nhất. Vì thực tế, nội hàm về quyền con người
rộng hơn quyền công dân. Về tính chất, quyền con người sẽ không bị bó hẹp trong mối
quan hệ giữa cá nhân với nhà nước như quyền công dân mà rộng hơn là mối quan hệ giữa
cá nhân với toàn thể cộng đồng nhân loại. Về phạm vi áp dụng, do không bi giới hạn bởi
chế định quốc tịch của quyền công dân nên chủ thể của quyền con người sẽ là tất cả các
thành viên của gia đình nhân loại, bất kể là ai, mang quốc tịch gì. Như vậy, về bản chất
thì các quyền công dân chính là những quyền con người được các nhà nước thừa nhận và
áp dụng cho công dân của nước mình và một cá nhân, ngoại trừ những người không quốc
tịch thì một cá nhân sẽ đồng thời là chủ thể của cả hai loại quyền con người và quyền
công dân.

16

Khoản 1 điều 17 Hiến pháp năm 2013.
Khoản 2 điều 17 Hiến pháp năm 2013.
18
Khoản 3 điều 17 Hiến pháp năm 2013.
17

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 11 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Luận văn tốt nghiệp

1.2.2. Khái niệm trẻ em và quyền trẻ em
Theo Từ điển Xã hội học, trẻ em đó là nhóm ở trong quá trình xã hội hóa (tiếp nhận
những kỹ năng và tri thức để có thể tham gia hoạt động xã hội độc lập), nói đúng hơn đó
là nhóm ở trong giai đoạn đầu tiên của xã hội hóa.
Như vậy, trẻ em do chưa trưởng thành về tinh thần và thể lực, chưa phát triển đầy
đủ về mặt tâm sinh lý nên cần phải nhận được sự quan tâm và chăm sóc đặc biệt. Do đó,
việc quy định khái niệm trẻ em và quyền trẻ em là vô cùng quan trọng và cần thiết trong
việc bảo vệ và bảo đảm thực hiện một cách đầy đủ các quyền mà trẻ em cần phải có cho
sự phát triển an toàn và lành mạnh của chúng.
1.2.2.1. Trẻ em theo pháp luật quốc tế
Trong pháp luật quốc tế, khái niệm trẻ em đã được sử dụng một cách thống nhất và
phổ biến ở nhiều quốc gia. Theo Công ước của Liên Hợp Quốc về Quyền trẻ em năm

1989 đã ghi nhận “trẻ em có nghĩa là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp
dụng với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn”19.
Như vậy, trong pháp luật quốc tế độ tuổi để được coi là trẻ em được sử dụng một
cách thống nhất và được đa số các quốc gia sử dụng như: Ở Nhật Bản được quy định tại
Điều 4 Luật phúc lợi trẻ em năm 1947 “trẻ em là người dưới 18 tuổi”, ở Trung Quốc
được quy định tại Điều 2 Luật Bảo vệ người chưa thành niên “trẻ em còn được gọi là trẻ
chưa thành niên, là công dân dưới 18 tuổi”...
Tuy nhiên, pháp luật quốc tế cũng khẳng định việc áp dụng khái niệm trẻ em của
mỗi quốc gia có thể khác nhau, tuỳ thuộc vào nội luật của mỗi nước quy định độ tuổi
thành niên sớm hơn. Do vậy, nhìn chung ở một số quốc gia sẽ có những quy định khác
nhau về độ tuổi để được coi là trẻ em so với Công ước quốc tế. Việc quy định độ tuổi ở
mỗi quốc gia phụ thuộc vào sự phát triển về thể chất, tinh thần và tâm sinh lý của trẻ em
ở mỗi quốc gia. Do đó sẽ có những quốc gia quy định khái niệm về trẻ em có thể sớm
hơn hoặc trể hơn 18 tuổi như được xác định trong công ước về quyền trẻ em. Chẳng hạn
như theo pháp luật Việt Nam quy định tại Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm
2004 thì “trẻ em quy định trong luật này là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi”20.
1.2.2.2. Trẻ em theo pháp luật Việt Nam
Ở Việt Nam, pháp luật quy định về khái niệm trẻ em chính thức được đề cập trong
một văn bản pháp quy sau khi Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ban hành, đó là Pháp lệnh về

19
20

Điều 1 Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em năm 1989.
Điều 1 Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 12 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ngày 14 tháng 11 năm 1979, trong đó quy định “Trẻ
em nói trong Pháp lệnh này gồm các em từ mới sinh đến 15 tuổi”21.
Đến năm 1991, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em được ban hành đã làm
thay đổi khái niệm trẻ em so với trước đó đã nâng độ tuổi trẻ em lên đến dưới 16 tuổi
được quy định tại Điều 1 “Trẻ em quy định trong Luật này là công dân Việt Nam dưới
mười sáu tuổi”.
Và cho đến bây giờ, khái niệm này vẫn được tiếp tục sử dụng và được khẳng định
trong Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ban hành năm 2004 “trẻ em quy định
trong luật này là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi”22.
Tuy nhiên, trong các quy phạm pháp luật Việt Nam hiện nay còn xuất hiện các khái
niệm liên quan đến khái niệm trẻ em mà chúng ta hay nhầm lẫn như “người chưa thành
niên”, “Lao động chưa thành niên”... Như vậy cần phải phân biệt khái niệm trên với khái
niệm trẻ em. Theo pháp luật Việt Nam thì “...Người chưa đủ mười tám tuổi là người
chưa thành niên”23 và “Người lao động chưa thành niên là người dưới 18 tuổi”24 . Như
vậy khái niệm người chưa thành niên sẽ rộng hơn khái niệm về trẻ em, người chưa thành
niên bao gồm cả trẻ em và những người từ 16 tuổi đến 18 tuổi, còn những người từ đủ 16
tuổi đến dưới 18 tuổi chỉ là những người chưa thành niên mà không còn là trẻ em nữa.
Như vậy trong pháp luật chuyên ngành, Việt Nam đã thừa nhận độ tuổi trẻ em được
pháp luật bảo vệ và chăm sóc là những công dân dưới 16 tuổi. Mặc dù quy định độ tuổi
thấp hơn so với Công ước quốc tế, nhưng quy định của Việt Nam vẫn được coi là phù
hợp bởi quy định mở của Công ước.
1.2.3.3. Khái niệm quyền trẻ em

Trẻ em là những con người rất cần được sự quan tâm và bảo vệ của xã hội, do chưa
trưởng thành hoàn toàn về thể chất và tinh thần nên trẻ em còn rất non nớt, dễ bị tổn
thương. Do đó, việc đưa ra các quy định về quyền trẻ em sẽ góp phần quan trọng trong
việc bảo vệ trẻ em ngày càng tốt hơn. Như vậy, sự hình thành khái niệm quyền trẻ em sẽ
tạo ra cơ sở pháp lý giúp trẻ em không còn tiếp nhận thụ động sự chăm sóc từ người lớn
mà đã trở thành chủ thể được hưởng các quyền trong pháp luật. Từ đó, việc bảo vệ và
chăm sóc trẻ em sẽ được quan tâm và thực hiện chặt chẽ hơn.
Vì trẻ em cần được trao những quyền cần thiết cho sự phát triển của trẻ, nên
“Quyền trẻ em là tất cả những gì trẻ em cần có để được sống và lớn lên một cách lành

21

Điều 1 Pháp lệnh về Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 1979.
Điều 1 Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.
23
Điều 18 Bộ luật dân sự năm 2005.
24
Điều 161 Bộ luật lao động năm 2012.
22

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 13 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam

về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

mạnh và an toàn”25. Vì lẽ đó, quyền trẻ em sẽ được xây dựng trên những nhu cầu, đặc
điểm trong cuộc sống của trẻ em nhằm đảm bảo trẻ em được sống và phát triển an toàn,
lành mạnh. Như vậy, quyền trẻ em là những đặc quyền tự nhiên mà trẻ em được hưởng,
được làm, được tôn trọng và thực hiện nhằm bảo đảm sự sống còn, tham gia và phát triển
toàn diện.
Ngoài ra, tại Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền 1948 quy định “mọi người sinh ra
đều tự do và bình đẳng về phẩm giá và các quyền”26. Theo quy định này trẻ em kể từ khi
sinh ra sẽ được tự do, bình đẳng trong việc được hưởng các quyền con người. Như vậy,
quyền trẻ em chính là quyền con người được cụ thể hóa cho phù hợp với nhu cầu, đặc
trưng và tính chất cuộc sống của trẻ em.
Bên cạnh đó, trong pháp luật quốc tế quyền trẻ em được quy định trong nhiều Công
ước và riêng ở Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em 1989 thì quyền trẻ em được
quy định một cách cụ thể và đầy đủ nhất. Công ước đã bao quát được tất cả các khía cạnh
của quyền trẻ em, bao gồm 4 nhóm quyền cụ thể: quyền sống còn; quyền được bảo vệ;
quyền được phát triển và một số biện pháp bảo vệ dành cho các trẻ có hoàn cảnh đặc biệt.
Trong pháp luật Việt Nam, quyền trẻ em đã được quy định ngay từ bản Hiến pháp
đầu tiên của nước ta: điều 14 “Trẻ con được săn sóc về mặt giáo dưỡng”27 và điều 15
“Nền sơ học cưỡng bách và không học phí... Học trò nghèo được chính phủ trợ giúp”28.
Và trải qua nhiều giai đoạn trong lịch sử, quyền trẻ em vẫn tiếp tục được phát triển trong
các bản hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. Cho đến ngày hôm nay,
pháp luật về quyền trẻ em ở nước ta đã dần hoàn thiện, nhiều quyền của trẻ em đã được
quy định một cách đầy đủ, cụ thể là Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.
Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 đã đưa ra các quyền cơ bản và bổn
phận của trẻ em bao gồm: quyền được khai sinh và có quốc tịch; quyền được chăm sóc,
nuôi dưỡng; quyền sống chung với cha mẹ; quyền được tôn trọng, bảo vệ tính mạng, thân
thể, nhân phẩm và danh dự; quyền được chăm sóc sức khoẻ; quyền được học tập; quyền
vui chơi, giải trí, hoạt động văn hoá, nghệ thuật, thể dục, thể thao, du lịch; quyền được
phát triển năng khiếu; quyền có tài sản; quyền được tiếp cận thông tin, bày tỏ ý kiến và

tham gia hoạt động xã hội.

25

Hội bảo vệ quyền trẻ em tỉnh Thừa Thiên Huế, Quyền trẻ em là tất cả những gì trẻ em cần có để được sống và lớn
lên một cách lành mạnh và an toàn, [truy cập ngày:
20/7/2014].
26
Điều 1 Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền 1948.
27
Điều 14 Hiến pháp năm 1946.
28
Điều 15 Hiến pháp năm 1946.

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 14 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

1.2.3. Khái niệm sức khỏe và quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em
1.2.3.1. Khái niệm sức khỏe
Trong cuộc sống này, không có gì quan trọng cho bạn bằng chính con người bạn,
một thân thể không bệnh tật, một tâm hồn không loạn đó là điều hạnh phúc nhất của con

người. Có câu nói “Người có sức khỏe có một trăm ước muốn, người không có sức khỏe
chỉ có 1 ước muốn duy nhất: đó là sức khỏe”. Quả đúng như vậy, bệnh tật không trừ một
ai bất kể bạn là người giàu hay người nghèo, người có địa vị cao hay thấp. Nếu bạn may
mắn được sở hữu một sức khỏe tốt thì đồng nghĩa với việc bạn đang cận kề với thành
công về mọi lĩnh vực.
Đối với chúng ta có lẽ ai cũng đã biết và quan tâm nhiều đến tầm quan trọng của
sức khoẻ nhưng “Sức khoẻ là gì” thì dường như có nhiều kiểu định nghĩa khác nhau tuỳ
theo trình độ hiểu biết của mỗi người. Khái niệm sức khỏe trong đời sống hàng ngày
được hiểu như là: sức khỏe là không ốm đau, bệnh tật; người có sức khỏe là người có cơ
thể cường tráng, cơ thể hoạt động bình thường có khả năng lao động, làm việc và hoạt
động với năng suất, chất lượng cao.
Cho đến nay, Tổ Chức Y Tế Thế Giới WHO (World Healthy Organization) đã đưa
ra định nghĩa chung về sức khoẻ như sau “Sức khoẻ là một trạng thái thoải mái về thể
chất, tinh thần và xã hội, chứ không chỉ không có bệnh hay thương tật”29. Như vậy,
chúng ta có thể hiểu sức khoẻ gồm 3 mặt: Sức khoẻ thể chất, sức khoẻ tinh thần và sức
khoẻ xã hội.
Sức khoẻ thể chất được thể hiện một cách tổng quát sự sảng khoái và thoải mái về
thể chất. Càng sảng khoái, thoải mái, càng chứng tỏ bạn là người khoẻ mạnh. Cơ sở của
sự sảng khoái, thoải mái thể chất là:
- Sức lực: Khả năng hoạt động của cơ bắp mạnh, có sức đẩy, sức kéo, sức nâng
cao…do đó làm công việc chân tay một cách thoải mái như mang vác, điều khiển máy
móc, sử dụng công cụ…
- Sự nhanh nhẹn: Khả năng phản ứng của chân tay nhanh nhạy, đi lại, chạy nhảy,
làm các thao tác kỹ thuật một cách nhẹ nhàng, thoải mái.
- Sự dẻo dai: Làm việc hoặc hoạt động chân tay tương đối lâu và liên tục mà không
cảm thấy mệt mỏi.
- Khả năng chống đỡ được các yếu tố gây bệnh: ít ốm đau hoặc nếu có bệnh cũng
nhanh khỏi và chóng hồi phục.

29

Nguyễn Minh Mẫn, Y tế Việt Nam nên bắt đầu từ định nghĩa sức khỏe,
[truy cập ngày
21/7/2014].

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 15 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

- Khả năng chịu đựng được những điều kiện khắc nghiệt của môi trường: Chịu
nóng, lạnh, hay sự thay đổi đột ngột của thời tiết.
Sức khoẻ tinh thần là hiện thân của sự thoả mãn về mặt giao tiếp xã hội, tình cảm và
tinh thần. Nó được thể hiện ở sự sảng khoái, ở cảm giác dễ chịu, cảm xúc vui tươi, thanh
thản; ở những ý nghĩ lạc quan, yêu đời; ở những quan niệm sống tích cực, dũng cảm, chủ
động; ở khả năng chống lại những quan niệm bi quan và có lối sống không lành mạnh.
Sức khoẻ tinh thần cho ta khí thế để sống năng động, để đạt được các mục tiêu đặt ra
trong cuộc sống và tương tác với người khác với sự tôn trọng và công bằng. Cơ sở của
sức khoẻ tinh thần là sự thăng bằng và hài hoà trong hoạt động tinh thần giữa lý trí.
Khác với sức khỏe tinh thần và sức khỏe thể chất thì sự hoà nhập của cá nhân với
cộng đồng được gọi là sức khoẻ xã hội. Sức khoẻ xã hội thể hiện ở sự thoải mái trong các
mối quan hệ chằng chịt, phức tạp giữa thành viên: gia đình, nhà trường, bạn bè, xóm
làng, nơi công cộng, cơ quan. Nó thể hiện ở sự được chấp nhận và tán thành của xã hội.

Càng hoà nhập với mọi người, được mọi người đồng cảm, yêu mến càng có sức khoẻ xã
hội tốt và ngược lại. Cơ sở của sức khoẻ xã hội là sự thăng bằng giữa hoạt động và quyền
lợi cá nhân với hoạt động và quyền lợi của xã hội, của những người khác; là sự hoà nhập
giữa cá nhân, gia đình và xã hội.
Như vậy, sức khoẻ của một con người là kết quả của sự kết hợp hài hòa, chặt chẽ
của cả ba yếu tố. Nó là sự thăng bằng, hài hoà của tất cả những khả năng sinh học, tâm lý
và xã hội của con người.
1.2.3.2. Khái niệm quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em
Sức khỏe được coi là tài sản quý nhất của mỗi con người chúng ta. Để phát triển
một con người toàn diện thì cần phải có một sức khỏe tốt, nếu không có một thể lực khỏe
mạnh thì khó có thể làm được việc gì. Do đó, khi đề cập đến sức khoẻ, chúng ta thường
được nghe những câu nói quen thuộc như: “Sức khoẻ là vàng”, “Mất sức khoẻ là mất tất
cả”, “Sức khoẻ là trụ cột của cuộc sống”…
Càng ngày chúng ta càng hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của sức khỏe, vì vậy nhu
cầu được chăm sóc sức khỏe là điều cần thiết và quan trọng đối với chúng ta. Tuy nhiên,
đối với trẻ em là những con người còn non nớt, chưa trưởng thành hoàn toàn về mọi mặt
nên nhu cầu được chăm sóc sức khỏe của trẻ em là rất lớn, cần được sự quan tâm đầy đủ
từ gia đình, xã hội... Trong khi đó xã hội chúng ta ngày càng phát triển, con người phải
chạy đua với thời gian giữa cuộc sống bon chen nên việc quan tâm đến sức khỏe của trẻ
em là chưa thật sự đầy đủ và đáp ứng nhu cầu cho trẻ em. Bới lẽ đó, pháp luật Việt Nam
và quốc tế đã quy định quyền được chăm sóc sức khỏe cho trẻ em, đây là một cách trực
tiếp để trẻ em được hưởng đầy đủ các nhu cầu về chăm sóc sức khỏe và có một sức khỏe
tốt nhất cho sự phát triển.
GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 16 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm

Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

Theo pháp luật quốc tế, tại Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em quy định
“Các Quốc gia thành viên thừa nhận quyền của trẻ em được hưởng mức độ cao nhất có
thể đạt được về sức khỏe và các phương tiện chữa bệnh và phục hồi sức khoẻ. Các Quốc
gia thành viên cố gắng đảm bảo rằng không có trẻ em nào bị tước đoạt quyền được
hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ như vậy”30. Như vậy, quyền được chăm sóc sức
khỏe của trẻ em là quyền không thể bị tước bỏ và trong khuôn khổ quyền được chăm sóc
sức khỏe của trẻ em thì trẻ em sẽ luôn được quan tâm và chăm sóc ở mức độ cao nhất,
được hưởng đầy đủ các phương tiện, dịch vụ trong chăm sóc sức khỏe cho bản thân.
Đối với pháp luật Việt Nam, quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em được quy
định tại điều 15 Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004: “Trẻ em có quyền
được chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ”31. Theo quy định này thì tất cả mọi trẻ em đều có
quyền được hưởng sự chăm sóc và bảo vệ sức khỏe. Chẳng những vậy, pháp luật nước ta
còn đặc biệt quan tâm tới những đối tượng là trẻ em dưới 6 tuổi, cụ thể việc quy định
“Trẻ em dưới sáu tuổi được chăm sóc sức khoẻ ban đầu, được khám bệnh, chữa bệnh
không phải trả tiền tại các cơ sở y tế công lập”32. Vì giai đoạn này nhu cầu về sức khỏe
của trẻ em là cao nhất nên việc pháp luật quy định như vậy sẽ góp phần thúc đẩy việc
chăm sóc cho trẻ ở giai đoạn này được đầy đủ và tốt hơn.
Như vậy cùng với khái niệm sức khỏe và khái niệm quyền trẻ em, chúng ta có thể
hiểu quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em là quyền được thỏa mãn các nhu cầu
trong sinh hoạt (nhu cầu đầy đủ về dinh dưỡng, được vui chơi giải trí...) và tất cả những
gì cần để đảm bảo trạng thái thỏa mãn về thể chất , tinh thần, xã hội cho trẻ em để trẻ em
có một sức khỏe tốt nhất cho sự phát triển của bản thân.
1.3. Đặc điểm của trẻ em và quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em
1.3.1. Đặc điểm của trẻ em
Trong cuộc sống của chúng ta, ai cũng sẽ phải trải qua những giai đoạn cần thiết để

có thể trưởng thành hoàn toàn về thể chất và tâm lý. Và ở mỗi giai đoạn khác nhau tất
nhiên sẽ có những điểm khác nhau mà trong mỗi chúng ta cũng đều sẽ trải qua. Trẻ em
đây được xem là giai đoạn phát triển đầu tiên của mỗi con người, đồng thời đây là giai
đoạn nền tảng và quan trọng cho sự phát triển sau này của mỗi con người.
Trong giai đoạn đầu của sự phát triển của đời người, trẻ em do còn non nớt, chưa
trưởng thành hoàn toàn về các mặt như thể chất, tinh thần và tâm sinh lý nên sẽ có những
đặc điểm riêng và cơ bản nhất định. Dựa theo đặc điểm tâm sinh lý của trẻ chúng ta có
thể thấy 5 nhóm tuổi cơ bản trong quá trình phát triển của trẻ em:
30

Khoản 1 Điều 24 Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em năm 1989.
Khoản 1 Điều 15 Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.
32
Khoản 2 Điều 15 Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.
31

GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 17 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam
về quyền được chăm sóc sức khỏe của trẻ em

- Giai đoạn sơ sinh: đây là giai đoạn trẻ em từ khi sinh ra đến dưới 18 tháng tuổi. Ở
giai đoạn này, trẻ nhỏ còn non nớt và bỡ ngỡ với môi trường cuộc sống mới ngoài bụng

mẹ. Từ khi đứa trẻ chào đời cho đến khi đứa trẻ dưới 18 tháng tuổi, trẻ thể hiện mọi nhu
cầu của mình bằng “tiếng khóc”, nếu muốn ăn, muốn thay tã lót, muốn được nâng niu, âu
yếm, muốn được bảo vệ khi cảm thấy nguy hiểm… thì tiếng khóc là ngôn ngữ duy nhất
của trẻ em. Nếu cha mẹ, người chăm sóc trẻ quan tâm, đáp ứng lại các nhu cầu đó, trẻ yên
tâm, tin tưởng vào người chăm sóc mình. Khi trưởng thành niềm tin này phát triển thành
niềm tin vào các mối quan hệ xã hội và vì vậy, giao tiếp, quan hệ của trẻ em với những
người xung quanh thuận lợi, là cơ sở của các hành vi và cách ứng xử phù hợp, được xã
hội chấp nhận. Ngược lại, những trẻ em không được đáp ứng nhu cầu một cách phù hợp
có thể hình thành tâm lý không tin tưởng và lâu dài sẽ khó khăn trong niềm tin đối với
các mối quan hệ xã hội.
- Giai đoạn nhà trẻ: đây là giai đoạn trẻ em từ 18 tháng tuổi đến dưới 36 tháng tuổi.
Giai đoạn này, trẻ mới tập đi, tập nói, ở trẻ bắt đầu hình thành cách hay bắt chước, thích
khám phá mọi vật xung quanh. Trẻ ở giai đoạn này có nhu cầu được bảo vệ và hướng dẫn
về cái gì được, cái gì không được một cách chu đáo. Các nhà tâm lý học gọi đây là giai
đoạn của sự lựa chọn giữa độc lập và tự ti. Nếu trẻ học được cách biết nghe lời chỉ dẫn,
biết tuân theo kỷ luật (trước hết là tập đi vệ sinh đúng chỗ quy định chẳng hạn) thì sau
này trẻ sẽ phát triển tính tự lập. Trong trường hợp người lớn không hướng dẫn, giảng giải
cụ thể, trẻ không hiểu và không biết kỷ luật, khi gặp các trường hợp nguy hiểm (bị bỏng
do nghịch nước sôi, đưa tay vào ổ điện…) thì sau này, trẻ em cảm thấy tự ti, không mạnh
dạn phát triển tính độc lập của mình.
- Giai đoạn mẫu giáo: đây là giai đoạn trẻ em từ 36 tháng tuổi đến dưới 60 tháng
tuổi. Trong độ tuổi này, trẻ em bắt đầu hình thành năng lực tự chủ, có sự định hướng
những hành vi công việc của mình. Nếu cha mẹ cười hoặc giễu cợt, phê phán con trước
những nỗ lực chưa thực hiện được của nó thì trẻ sẽ luôn cảm thấy điều mình làm là có lỗi.
Ngược lại, nếu được cổ vũ, khích lệ thì trẻ rất sung sướng và nỗ lực hơn nữa. Tình cảm
hồn nhiên, dễ yêu, dễ hờn giận, muốn được tự chủ là một trong những nét tâm lý nổi bật
của trẻ giai đoạn này. Tương ứng với giai đoạn này là trẻ sẽ dần hình thành ý thức, tính
cách của bản thân mình.
- Giai đoạn nhi đồng - thiếu nhi: đây là giai đoạn trẻ em từ 6 tuổi đến 12 tuổi. Độ
tuổi này trẻ rất háo hức và sẵn sàng học nhiều điều mới. Trẻ bắt đầu đến trường, bắt đầu

làm quen với những khái niệm khoa học ở trường tiểu học, bắt đầu học cách tuân thủ quy
định của nhà trường, rèn luyện theo những đức tính mà nhà trường dạy dỗ. Ở giai đoạn
này, chúng ta cần phải chú trọng quan tâm, rèn luyện cho trẻ những phẩm chất tốt nhất
như chăm chỉ, cần cù, thật thà... Đồng thời, cũng tránh làm cho trẻ rơi vào cảm giác tự ti,
GVHD: ThS.Kim Oanh Na

- 18 -

SVTH: Phạm Hoài Lâm