pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011 – 2015)
Đề tài:

PHÁP LUẬT BẢO VỆ NGƢỜI TIÊU DÙNG
TRONG HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP

Giảng viên hƣớng dẫn:
ThS. NGUYỄN MAI HÂN
Bộ môn Luật Thƣơng Mại

Sinh viên thực hiện:
MAI THẢO NGUYÊN
MSSV: 5117415
Lớp: Luật Thƣơng Mại

Cần Thơ, tháng 11/2014


 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................


 NHẬN XÉT CỦA THÀNH VIÊN HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................


MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................. 2
5. Bố cục của đề tài ............................................................................................................... 2
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ NGƢỜI TIÊU DÙNG TRONG HOẠT
ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP .................................................................................................. 4
1.1. Khái niệm về ngƣời tiêu dùng ...................................................................................... 4
1.1.1 Khái niệm người tiêu dùng theo pháp luật một số nước trên thế giới ....................... 4
1.1.2 Khái niệm người tiêu dùng theo pháp luật Việt nam ................................................. 5
1.2. Khái quát chung về bán hàng đa cấp........................................................................... 5
1.2.1 Khái niệm về bán hàng đa cấp theo pháp luật Việt Nam .......................................... 5
1.2.2 Đặc điểm của bán hàng đa cấp ................................................................................. 7

1.2.2.1 Bán hàng đa cấp là phƣơng thức tiếp thị bán lẻ hàng hóa .................................. 7
1.2.2.2 Doanh nghiệp bán hàng đa cấp tiếp thị hàng hóa thông qua những ngƣời tham
gia đƣợc tổ chức ở nhiều cấp khác nhau ........................................................................ 8
1.2.2.3 Ngƣời tham gia đƣợc hƣởng tiền hoa hồng, tiền thuởng, lợi ích kinh tế khác ... 9
1.2.3 Ưu điểm của bán hàng đa cấp ................................................................................... 9
1.3. Các hình thức kinh doanh bán hàng đa cấp ............................................................. 11
1.3.1 Kinh doanh bán hàng đa cấp chân chính ................................................................ 11
1.3.2 Kinh doanh bán hàng đa cấp bất chính................................................................... 13
1.4. Lịch sử hình thành và phát triển của hoạt động bán hàng đa cấp ......................... 18
1.4.1 Lịch sử hình thành và phát triển bán hàng đa cấp trên thế giới ............................. 18
1.4.2 Lịch sử hình thành và phát triển bán hàng đa cấp ở Việt Nam ............................... 20
1.5 Sự cần thiết phải bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp .......... 22
CHƢƠNG 2 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT BẢO VỆ NGƢỜI TIÊU DÙNG
TRONG HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP ................................................................... 24
2.1. Bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp thông qua quy định của
Luật bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng ............................................................................. 24
2.1.1 Các quyền cơ bản của người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam ........................... 24
2.1.2 Hành vi xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng bị cấm ............................................. 27
2.1.3 Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ .......................... 31
2.1.3.1 Cung cấp thông tin về hàng hóa, dịch vụ cho ngƣời tiêu dùng ........................ 31
2.1.3.2 Trách nhiệm bảo hành hàng hóa, dịch vụ ........................................................ 33


2.1.3.3 Trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật .................................................... 35
2.1.3.4 Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại cho ngƣời tiêu dùng .................................... 36
2.1.4 Trách nhiệm của tổ chức, xã hội trong việc bảo vệ người tiêu dùng ...................... 37
2.2 Bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp thông qua các quy định
pháp luật cạnh tranh .......................................................................................................... 38
2.2.1 Hàng hóa không được kinh doanh theo phương thức đa cấp ................................. 38
2.2.2 Trách nhiệm của doanh nghiệp bán hàng đa cấp đối với người tiêu dùng ............. 40

2.2.3 Trách nhiệm của người tham gia bán hàng đa cấp ................................................. 42
2.3 Bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp thông qua các
quy định xử phạt vi phạm trong lĩnh vực cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu
dùng ..................................................................................................................................... 44
2.3.1 Các quy định xử phạt vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp thông qua quy
định pháp luật cạnh tranh ................................................................................................ 44
2.3.2 Quy định xử phạt vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp thông qua quy định
bảo vệ người tiêu dùng ..................................................................................................... 49
CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO VỆ NGƢỜI TIÊU DÙNG
TRONG HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP ................................................................... 53
3.1 Thực trạng ..................................................................................................................... 53
3.1.1 Thực trạng về hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng của doanh nghiệp bán
hàng đa cấp ...................................................................................................................... 53
3.1.1.1 Về hàng hóa lƣu thông trong hoạt động bán hàng đa cấp ................................ 53
3.1.1.2 Thực trạng liên quan đến hành vi không mua lại hàng hóa cho ngƣời tiêu dùng
...................................................................................................................................... 57
3.1.2 Hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng của người tham gia bán hàng đa cấp 58
3.1.2.1 Ngƣời tham gia thực hiện công việc trái pháp luật do doanh nghiệp bán hàng
đa cấp giao .................................................................................................................... 58
3.1.2.2 Ngƣời tham gia bán sản phẩm không có kiến thức về sản phẩm ..................... 60
3.2 Một số giải pháp bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp .......... 62
3.2.1 Đối với cơ quan quản lý nhà nước .......................................................................... 62
3.2.1.1 Hoàn thiện khung pháp lý về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp .................. 62
3.2.1.2 Kiểm soát tốt quy trình, thủ tục đăng ký và quá trình tổ chức hoạt động của
doanh nghiệp bán hàng đa cấp ...................................................................................... 66
3.2.2 Đối với doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp .................................... 68
3.2.2.1 Tuân thủ quy định của pháp luật về bán hàng đa cấp và luật bảo vệ quyền lợi
ngƣời tiêu dùng ............................................................................................................. 68
3.2.2.2 Có chính sách rõ ràng về sản phẩm .................................................................. 69
3.2.3 Đối với người tiêu dùng ........................................................................................... 69

3.2.3.1 Chủ động tìm hiểu thông tin về bán hàng đa cấp và các quy định của pháp luật
...................................................................................................................................... 69
3.2.3.2 Cân nhắc lựa chọn khi mua hàng hóa của doanh nghiệp bán hàng đa cấp ....... 71


3.2.3.3 Tố cáo các hành vi xâm phạm ngƣời tiêu dùng của doanh nghiệp và ngƣời
tham gia bán hàng đa cấp ............................................................................................. 73
KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 74


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
LỜI MỞ ĐẦU
-----1. Tính cấp thiết của đề tài
Hòa vào quá trình hội nhập nền kinh tế thế giới và khu vực, các loại hình kinh
doanh hiện đại bắt đầu du nhập vào Việt Nam, trong đó có hình thức kinh doanh theo
phƣơng thức bán hàng đa cấp xuất hiện và phát triển mạnh mẽ ở nƣớc ta từ những năm
cuối của thế kỷ XX. Bên cạnh những ƣu điểm mà ngành nghề kinh doanh này mang lại
cho xã hội và ngƣời tiêu dùng nhƣ: tiết kiệm chi phí quảng cáo, khuyến mại, tạo việc
làm cho ngƣời dân và ngƣời tiêu dùng có cơ hội mua sản phẩm trực tiếp từ nhà sản
xuất tránh mua phải hàng giả, hàng nhái, không chất lƣợng…Tuy nhiên, bên cạnh
những doanh nghiệp bán hàng đa cấp chân chính thì cũng có những doanh nghiệp và
ngƣời tham gia bán hàng đa cấp lợi dụng lòng tin, sự thiếu hiểu biết của ngƣời tiêu
dùng nhằm thu lợi nhuận bất chính từ hành vi bán hàng nhƣ: bán sản phẩm không có
chất lƣợng, không rõ nguồn gốc, xuất xứ, thổi phồng công dụng, chức năng của sản
phẩm, bán hàng hóa với giá cao….gây nhiều bức xúc cho ngƣời tiêu dùng và làm ảnh
hƣởng nghiêm trọng đến quyền lợi của họ.
Hiện nay, Nhà nƣớc ta đã ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh
quản lý về hoạt động bán hàng đa cấp nhƣ: Luật cạnh tranh năm 2004, nghị định
110/2005/NĐ-CP quy định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. Thế nhƣng trong
thời gian vừa qua, pháp luật đã xuất hiện nhiều mặt hạn chế, nhiều lổ hỏng trong việc

quản lý nên đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp và ngƣời tham gia bán hàng đa cấp
thực hiện hành vi xâm phạm đến ngƣời tiêu dùng. Do đó, để khắc phục những bất cập
trên nghị định số 42/2014/NĐ-CP ra đời thay thế cho nghị định 110/2005/NĐ-CP có
hiệu lực ngày 01 tháng 07 năm 2014 quy định nhiều vấn đề mới để bảo vệ ngƣời tham
gia cũng nhƣ bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng, tuy nhiên nghị định này cũng chƣa quy
định đƣợc hết các hành vi vi phạm đối với ngƣời tiêu dùng trong thực tế hiện nay và
để pháp luật đƣợc thực sự đi vào cuộc sống thì rất cần sự quản lý, giám sát chặt chẽ
của cơ quan nhà nƣớc. Chính vì thế, hoàn thiện pháp luật điều chỉnh về hoạt động bán
hàng đa cấp cũng nhƣ cần có sự giám sát, quản lý chặt chẽ của cơ quan chức năng có
thẩm quyền và quan trọng là nâng cao ý thức pháp luật cho ngƣời tiêu dùnghiểu về bán
hàng đa cấp …là việc làm hết sức cần thiết trong tình hình hiện nay. Vì vậy ngƣời viết
chọn đề tài: “Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp”
làm đề tài luận văn tốt nghiệp cho mình.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 1

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
2. Mục tiêu nghiên cứu
“Bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp” là một vấn đề nhứt
nhói và nóng bỏng hiện nay. Chính vì thế, đề tài nhằm mục tiêu nghiên cứu, phân tích
làm sáng tỏ những quy định của pháp luật cạnh tranh và luật bảo vệ quyền lợi ngƣời
tiêu dùng để bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp, đồng thời nêu
lên thực trạng vi phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng của doanh nghiệp và ngƣời tham gia
bán hàng đa cấp hiện nay. Từ đó, đƣa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định
của pháp luật cũng nhƣ đƣa ra những giải pháp cụ thể để bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu

dùng.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đối với đề tài này, ngƣời viết tập trung nghiên cứu khái quát về hoạt động bán hàng
đa cấp, khái niệm ngƣời tiêu dùng và những quy định của pháp luật cạnh tranh, pháp
luật bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng để bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán
hàng đa cấp. Qua đó, nêu lên thực trạng vi phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng của doanh
nghiệp và ngƣời tham gia bán hàng đa cấp, nêu lên bất cập quy định của pháp luật cũ
và hƣớng giải quyết bất cập của nghị định mới đƣa ra nhận xét, từ đó đề ra những giải
pháp để bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn, ngƣời viết đã sử dụng phƣơng pháp phân tích,
tổng hợp và phƣơng pháp lý luận trên tài liệu, sách vỡ để làm rõ cơ sở lý luận về bán
hàng đa cấp, về ngƣời tiêu dùng, những quy định của pháp luật để bảo vệ ngƣời tiêu
dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp cũng nhƣ nêu lên thực trạng vi phạm quyền lợi
ngƣời tiêu dùng hiện nay. Bên cạnh đó, sử dụng phƣơng pháp so sánh để đối chiếu
giữa quy định cũ và quy định mới nhằm làm rõ hơn những bất cập quy định của pháp
luật, trên cơ sở đó đƣa ra nhận xét, đánh giá để bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động
kinh doanh này.
5. Bố cục của đề tài
Kết cấu đề tài gồm:
Lời mở đầu
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Chƣơng 2. Những quy định của pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động
bán hàng đa cấp
Chƣơng 3. Thực trạng và một số giải pháp bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động
bán hàng đa cấp
Kết luận

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 2

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Mặc dù đã rất cố gắng để hoàn thành luận văn, nhƣng do điều kiện tiếp xúc thực tế
không nhiều, gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các thông tin và quan trọng đây là
một vấn đề nóng, gây nhiều tranh cãi ở Việt Nam nên luận văn không tránh khỏi
những thiếu sót nhất định. Chính vì thế, ngƣời viết mong nhận đƣợc sự đóng góp cũng
nhƣ nhận xét từ quý thầy cô và các bạn sinh viên để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 3

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ NGƢỜI TIÊU DÙNG TRONG HOẠT ĐỘNG
BÁN HÀNG ĐA CẤP
1.1. Khái niệm về ngƣời tiêu dùng
1.1.1 Khái niệm người tiêu dùng theo pháp luật một số nước trên thế giới
Thông thƣờng khi nhắc đến ngƣời tiêu dùng ngƣời ta hiểu là đó là ngƣời mua hàng
hóa hoặc sử dụng dịch vụ của các cơ sở sản xuất, cung cấp dịch vụ, cửa hàng cho nhu
cầu, mục đích của mình. Hiện nay có nhiều khái niệm về ngƣời tiêu dùng nhƣng chủ
yếu có hai cách hiểu đó là:
- Theo nghĩa hẹp: Ngƣời tiêu dùng là cá nhân, hộ gia đình, tổ chức mua hoặc sử

dụng hàng hóa, dịch vụ cho mục đích sinh hoạt tiêu dùng của mình. Nhƣ vậy, ngƣời
tiêu dùng bao gồm cả ngƣời mua hàng hóa. Ví dụ nhƣ họ mua thực phẩm, thuốc chữa
bệnh, quần áo, thiết bị máy móc, đồ dùng sinh hoạt, phƣơng tiện đi lại... và ngƣời sử
dụng dịch vụ bao gồm: dịch vụ bảo hiểm, vận tải, vui chơi, giải trí, khám chữa bệnh,
sửa chữa, lắp đặt thiết bị...
- Theo nghĩa rộng: Ngƣời tiêu dùng ngoài mục đích mua hàng hoá, sử dụng dịch
vụ để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của bản thân và gia đình thì còn có thể phục vụ cho
mục đích tái sản xuất kinh doanh1 (mua sản phẩm này để chế biến, sản xuất thành sản
phẩm khác, ví dụ nhƣ mua vải để may thành quần, áo và mang đi bán).
Trên thế giới, pháp luật mỗi quốc gia có tiêu chí xác định và định nghĩa khác
nhau về ngƣời tiêu dùng, nhƣng chủ yếu dựa vào tƣ cách chủ thể và mục đích sử dụng
để quy định thế nào là ngƣời tiêu dùng.
 Theo pháp luật Trung Quốc
Luật Bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng năm 1993 của Trung Quốc tuy không có
điều khoản riêng nào giải thích khái niệm ngƣời tiêu dùng nhƣng tại điều 2 của luật
này có quy định: “Trường hợp người tiêu dùng, vì nhu cầu cuộc sống, mua, sử dụng
hàng hóa, dịch vụ thì các quyền và lợi ích hợp pháp của mình sẽ được bảo vệ theo quy
định của luật này và trường hợp luật này không quy định thì sẽ được bảo vệ theo các
quy định khác có liên quan của pháp luật”.2 Điều luật này, cho chúng ta hiểu ngƣời
1

Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của chính phủ, đặc san tuyên truyền pháp luật về bảo

vệ quyền lợi người tiêu dùng, Hà Nội, năm 2011, tr. 3.
2

Nguyễn Văn Cƣơng, Quan niệm về người tiêu dùng trong pháp luật của các quốc gia trên thế giới và vấn đề

xây dựng khái niệm người tiêu dùng trong dự thảo luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng,
/>T_TAILIEU/Attachments/510/Quan_niem_ve_Nguoi_tieu_dung.22.10.doc+&cd=1&hl=vi&ct=clnk&gl=vn.Việ

n Khoa học pháp lý – Bộ Tƣ pháp,[ ngày truy cập 20- 08-2014], tr. 2,5.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 4

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
tiêu dùng theo quan niệm của pháp luật Trung Quốc chỉ là cá nhân mua, sử dụng hàng
hóa, dịch vụ vì nhu cầu sinh hoạt của mình chứ không phải vì mục đích kinh doanh
hoặc hoạt động nghề nghiệp.
 Theo pháp luật Thái Lan
Điều 3 Luật Bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng Thái Lan năm 1979 giải thích
“Người tiêu dùng là người mua hàng hóa, dịch vụ hoặc được chào mua hàng hóa, dịch
vụ từ một người kinh doanh, bao gồm người thực sự sử dụng hàng hóa, tiêu thụ dịch
vụ có nguồn gốc từ người kinh doanh mặc dù người này không trực tiếp trả tiền cho
việc sử dụng hàng hóa, tiêu thụ dịch vụ đó”.
 Theo pháp luật Malaysia
Theo điều 3 của Luật Bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng năm 1999 của
Malaysia giải thích: “Người tiêu dùng là người mua hoặc sử dụng hàng hóa, dịch vụ
cho mục đích sinh hoạt cá nhân hoặc sinh hoạt gia đình… và không gồm việc mua
hoặc sử dụng hàng hóa vì mục đích chính để bán lại hoặc đưa vào quá trình sản xuất
hàng hóa, dịch vụ khác hoặc để dùng cho việc sửa chữa, gắn thêm vào hàng hóa
khác”.
1.1.2 Khái niệm người tiêu dùng theo pháp luật Việt nam
Ngƣời tiêu dùng là một khái niệm quan trọng và cần thiết cho việc bảo vệ
quyền lợi ngƣời tiêu dùng. Mỗi quốc gia, vùng lãnh thổ sẽ có những quy định khác
nhau về khái niệm ngƣời tiêu dùng. Để làm rõ hơn khái niệm ngƣời tiêu dùng, ở Việt

Nam theo Luật bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng năm 2010, tại điều 3 quy định:
“Người tiêu dùng là người mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng,
sinh hoạt của cá nhân, gia đình, tổ chức”.
Nhƣ vậy, theo khái niệm trong Luật bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng năm 2010
thì ngƣời tiêu dùng là những ngƣời mua và sử dụng hàng hóa, dịch vụ phục vụ cho nhu
cầu sinh hoạt của cá nhân và gia đình. Còn những ngƣời mua hàng hóa, dịch vụ để
phục vụ cho việc sản xuất kinh doanh, hoặc các hoạt động sinh lợi khác thì không
đƣợc coi là ngƣời tiêu dùng và cũng không đƣợc bảo vệ theo Luật bảo vệ quyền lợi
ngƣời tiêu dùng năm 2010.
1.2. Khái quát chung về bán hàng đa cấp
1.2.1 Khái niệm về bán hàng đa cấp theo pháp luật Việt Nam
Bán hàng đa cấp đƣợc biết đến với nhiều tên gọi nhƣ: kinh doanh đa cấp, kinh
doanh qua mạng…thực chất có nguồn gốc từ thuật ngữ tiếng anh là Multi-LevelMarketing dùng để chỉ một hoạt động kinh doanh và phƣơng thức tiếp thị sản phẩm

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 5

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
đƣợc phát triển từ giữa thế kỷ XX. Là một hình thức kinh doanh mới ra đời nên việc
đƣa ra khái niệm về bán hàng đa cấp còn nhiều ý kiến khác nhau:
 Theo góc độ kinh doanh: bán hàng đa cấp là phƣơng thức kinh doanh kết hợp
giữa bán hàng trực tiếp và nhƣợng quyền thƣơng mại. Đại diện bán hàng đa cấp (hay
còn gọi là các nhà phân phối, cộng tác viên, đại lý…) sẽ nhận hoa hồng từ hiệu quả
bán hàng của chính mình. Ngoài ra, khi kêu gọi đƣợc các thành viên mới tham gia hệ
thống của mình, họ còn nhận đƣợc hoa hồng từ hiệu quả bán hàng của thành viên mới
(gọi là cấp dƣới).3

 Theo góc độ marketing: bán hàng đa cấp là một phƣơng thức bán hàng trong
đó vấn đề tiếp thị và tiêu thụ sản phẩm sẽ đƣợc thông qua một cơ cấu nhiều tầng là các
mạng lƣới phân phối bao gồm những nhà phân phối chính là những ngƣời tham gia
bán hàng đa cấp. Họ có trách nhiệm là phân phối trực tiếp sản phẩm đến tay ngƣời tiêu
dùng và tham gia xây dựng mạng lƣới phân phối. Những ngƣời này hoạt động độc lập
và thu nhập của họ sẽ đƣợc tính theo tỷ lệ nhất định trên doanh số bán hàng của chính
mình và mạng lƣới phân phối do chính mình xây dựng.
Ở Việt Nam khái niệm bán hàng đa cấp đƣợc hiểu nhƣ sau: bán hàng đa cấp là
phương thức tiếp thị để bán lẻ hàng hóa đáp ứng các điều kiện sau đây:
- Việc tiếp thị để bán lẻ hàng hóa được thực hiện thông qua mạng lưới người tham gia
bán hàng đa cấp gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau;
- Hàng hóa được người tham gia bán hàng đa cấp tiếp thị trực tiếp cho người tiêu
dùng tại nơi ở, nơi làm việc của người tiêu dùng hoặc địa điểm khác không phải là địa
điểm bán lẻ thường xuyên của doanh nghiệp hoặc của người tham gia;
- Người tham gia bán hàng đa cấp được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi ích
kinh tế khác từ kết quả tiếp thị bán hàng của mình và của người tham gia bán hàng đa
cấp cấp dưới trong mạng lưới do mình tổ chức và mạng lưới đó được doanh nghiệp
bán hàng đa cấp chấp thuận.4
Còn trong nghị định 42/2014/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý hoạt động bán hàng
đa cấp quy định: “Kinh doanh theo phương thức đa cấp là hình thức kinh doanh thông
qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó,
người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ hoạt
động kinh doanh của mình và của mạng lưới do mình xây dựng”.5

3

Nguyễn Anh Tuấn, đề án hoàn thiện hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam, đề án môn học chuyên ngành
quản trị kinh doanh, 2011, tr.5.
4
Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 3, khoản 11.

5
Nghị định số 42/2014/NĐ-CP ngày 14/05/2014 của Chính phủ quy định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp,
điều 3, khoản 2.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 6

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Từ những định nghĩa trên cho chúng ta thấy, bán hàng đa cấp là phƣơng thức tiếp
thị và bán lẻ hàng hóa, sản phẩm trực tiếp đến tay ngƣời tiêu dùng thông qua những
cộng tác viên (còn gọi là ngƣời tham gia bán hàng đa cấp) để thu lợi nhuận. Còn dƣới
góc độ ngƣời tham gia thì bán hàng đa cấp là một hình thức kinh doanh thu lợi nhuận
từ hai nguồn: kết quả bán hàng của mình và từ mạng lƣới phân phối do mình xây
dựng.
1.2.2 Đặc điểm của bán hàng đa cấp
1.2.2.1 Bán hàng đa cấp là phương thức tiếp thị bán lẻ hàng hóa
Đây là phƣơng thức bán lẻ hàng hóa chứ không phải là một ngành, nghề kinh
doanh.6 Hay nói cách khác thông qua mạng lƣới tiếp thị, doanh nghiệp bán hàng đa
cấp sẽ thiết lập đƣợc mối quan hệ mua bán sản phẩm trực tiếp đến với ngƣời tiêu dùng
mà không tốn các khoản chi phí đầu tƣ, thành lập duy trì mạng lƣới phân phối dƣới
dạng hàng giới thiệu sản phẩm hoặc các đại lý phân phối. Đồng thời, ngƣời tiêu dùng
có cơ hội mua đƣợc sản phẩm “gốc” từ nhà sản xuất tránh những rủi ro cho khách
hàng có thể phát sinh trong quá trình phân phối nhƣ nạn hàng giả, hàng nhái, giá cả
cao…Do đó doanh nghiệp bán hàng đa cấp có thể là doanh nghiệp trực tiếp sản xuất
hàng hóa đƣợc tiếp thị và bán lẻ bằng phƣơng thức đa cấp hoặc chỉ là các doanh
nghiệp phân phối hàng hóa do doanh nghiệp khác sản xuất.

Bên cạnh đó, theo Luật cạnh tranh năm 2004 và nghị định số 110/2005/NĐ-CP
quy định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp đều xác định bán hàng đa cấp chỉ xảy
ra trong thị trƣờng hàng hóa. Nhƣng nghị định số 42/2014/NĐ-CP của Chính Phủ quy
định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp chỉ mới có hiệu lực ngày 01 tháng 7 năm
2014, đƣa ra quy định cho thấy đối tƣợng kinh doanh theo phƣơng thức đa cấp không
chỉ xảy ra ở thị trƣờng hàng hóa mà còn có thể tồn tại ở thị trƣờng dịch vụ và các loại
hình kinh doanh khác. Tại khoản 3 điều 4 nghị định số 42/2014/NĐ-CP quy định:
“Mọi loại hình dịch vụ và các loại hình kinh doanh khác không phải là mua bán hàng
hóa thì không được kinh doanh theo phương thức đa cấp, trừ trường hợp pháp luật
cho phép”. Nhƣ vậy, bán hàng đa cấp không chỉ xảy ra trong thị trƣờng hàng hóa mà
còn có thể xảy ra trong thị trƣờng dịch vụ và các loại hình kinh doanh khác nhƣng phải
đƣợc pháp luật cho phép. Bán hàng đa cấp xảy ra ở thị trƣờng dịch vụ ví dụ nhƣ là:
kinh doanh đa cấp với sản phẩm là gói dịch vụ du lịch, nghĩ dƣỡng… với giá cả hợp
lý, khi khách hàng đăng ký đi tham quan du lịch thì khách hàng cũng có thể kiếm tiền
bằng cách tìm kiếm khách hàng khác có nhu cầu đi nghĩ dƣỡng tham gia vào thì sẽ

6

Lê Danh Vĩnh - Hoàng Xuân Bắc - Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nhà xuất bản Tƣ
pháp, Hà Nội, 2006, tr.188.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 7

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
đƣợc doanh nghiệp trả hoa hồng và vô hình chung ngƣời tham gia đang xây dựng cho

mình mạng lƣới phân phối đa cấp ở thị trƣờng dịch vụ.
1.2.2.2 Doanh nghiệp bán hàng đa cấp tiếp thị hàng hóa thông qua những người
tham gia được tổ chức ở nhiều cấp khác nhau
Khi tham gia vào mạng lƣới bán hàng đa cấp, ngƣời tham gia bán hàng đa cấp
đƣợc hiểu là những cộng tác viên trong việc tiếp thị, bán lẻ hàng hóa cho doanh nghiệp
(đƣợc gọi với các tên gọi nhƣ: đại lý, nhà phân phối độc lập…). Trong hoạt động của
mình, ngƣời tham gia thực hiện việc giới thiệu và bán hàng hóa trực tiếp cho ngƣời
tiêu dùng mà không nhân danh doanh nghiệp. Nhƣ vậy, khi giới thiệu và bán lẻ sản
phẩm, doanh nghiệp không phải là ngƣời trực tiếp thiết lập mối quan hệ với ngƣời tiêu
dùng mà thực hiện thông qua mạng lƣới ngƣời tham gia bán hàng đa cấp, chính vì vậy
họ hoàn toàn độc lập trong quan hệ với khách hàng. Do ngƣời tham gia bán hàng đa
cấp không phải là nhân viên của doanh nghiệp, nên doanh nghiệp không phải chịu
trách nhiệm về hành vi của ngƣời tham gia trƣớc ngƣời tiêu dùng mà chỉ chịu trách
nhiệm trong giới hạn phạm vi chất lƣợng sản phẩm và các thông tin liên quan đến sản
phẩm do doanh nghiệp cung cấp.
Mặt khác, khi tham gia vào mạng lƣới bán hàng đa cấp, ngƣời tham gia không
phải là các đại lý phân phối theo quy định của Luật Thƣơng mại năm 2005, không là
các cửa hàng tiêu thụ sản phẩm do doanh nghiệp thành lập. Luật cạnh tranh năm 2004
quy định: “Hàng hóa được người tham gia bán hàng đa cấp tiếp thị trực tiếp cho
người tiêu dùng tại nơi ở, nơi làm việc của người tiêu dùng hoặc địa điểm khác không
phải là địa điểm bán lẻ thường xuyên của doanh nghiệp hoặc của người tham gia”.7
Nhƣ vậy, chúng ta có thể hiểu ngƣời tham gia bán hàng đa cấp sẽ trực tiếp gặp gỡ
ngƣời tiêu dùng để giới thiệu, bán lẻ sản phẩm và họ không phải đăng ký kinh doanh
khi tham gia bán hàng đa cấp.
Bên cạnh đó, ngƣời tham gia bán hàng đa cấp đƣợc tổ chức thành những cấp
khác nhau theo phƣơng thức mỗi ngƣời tham gia sẽ tổ chức một mạng lƣới phân phối
mới, khi đƣợc doanh nghiệp chấp nhận. Số ngƣời tham gia ở cấp sau luôn nhiều hơn
cấp trƣớc. Vô hình chung, phƣơng thức kinh doanh này đã tạo ra một hệ thống phân
phối theo hình tháp. Trong quan hệ nội bộ, ngƣời tham gia ở cấp trên có vai trò tổ chức
và điều hành hoạt động của những ngƣời trong mạng lƣới cấp dƣới.

7

Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 3, khoản 11.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 8

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
1.2.2.3 Người tham gia được hưởng tiền hoa hồng, tiền thuởng, lợi ích kinh tế
khác
Khi tham gia vào bán hàng đa cấp, ngƣời tham gia bán hàng sẽ đƣợc hƣởng tiền
thƣởng, hoa hồng từ kết quả bán hàng của mình và từ việc kêu gọi ngƣời khác tham
gia mạng lƣới do mình tổ chức và xây dựng. Chính vì thế, cách hƣởng tiền thƣởng,
hoa hồng nhƣ trên của doanh nghiệp bán hàng đa cấp không chỉ kích thích ngƣời tham
gia tích cực tiêu thụ hàng hóa, đƣa sản phẩm đến đƣợc với ngƣời tiêu dùng mà còn
kích thích họ tích cực tạo lập hệ thống phân phối cấp dƣới do mình tổ chức.
1.2.3 Ưu điểm của bán hàng đa cấp
Không thể phủ nhận kinh doanh đa cấp là phƣơng thức kinh doanh hiện đại vì
quảng bá, phân phối và giới thiệu sản phẩm có hiệu quả đến ngƣời tiêu dùng. Vì thế,
có thể khái quát một số ƣu điểm bán hàng theo phƣơng thức đa cấp nhƣ sau:
 Đối với xã hội
Thứ nhất: khác với các loại hình kinh doanh khác thì kinh doanh theo phƣơng
thức đa cấp sẽ tiết kiệm đƣợc một khoản chi phí rất lớn dành cho quảng cáo, khuyến
mại, chi trả cho các đại lý trung gian và cửa hàng trƣng bài giới thiệu sản phẩm… 8
Nhƣ chúng ta đã biết những khoản chi phí khổng lồ ấy đối với xã hội và ngƣời dân là

vô ích, với khoản chi phí ấy có thể cải thiện đƣợc đời sống của một số ngƣời có hoàn
cảnh khó khăn. Ví dụ nhƣ xã hội phải tốn một khoản tiền rất lớn cho một pano – áp
phích chỉ để giới thiệu sản phẩm đến với ngƣời tiêu dùng và nhắc nhở ngƣời tiêu dùng
nhớ đến đến sản phẩm của mình.
Thứ hai: bán hàng đa cấp có thể huy động đƣợc nguồn vốn và sức lao động nhàn
rỗi, dƣ thừa trong nhân dân,9 tạo ra việc làm cũng là cách thực hiện chƣơng trình xóa
đói giảm nghèo, giảm thiểu các tệ nạn xã hội cho đất nƣớc và cho toàn xã hội. Bên
cạnh đó, còn giải quyết vấn đề cấp thiết hiện nay là tạo ra công ăn, việc làm cho
ngƣờilao động, đặc biệt là ngƣời lao động lớn tuổi và nông dân…(vì hiện nay các công
ty, doanh nghiệp chỉ tuyển nhân viên với độ tuổi từ 18 đến 45 và đòi hỏi có trình độ,
bằng cấp, kinh nghiệm…). Vì vậy, những ngƣời không có điều kiện làm việc cũng nhƣ
không có trình độ chuyên môn, tay nghề cũng có thể tham gia bán hàng đa cấp. Mặt
khác, phƣơng thức kinh doanh này không giới hạn số lƣợng ngƣời tham gia nên mọi
ngƣời ở những lứa tuổi khác nhau, nghề nghiệp khác nhau vẫn có thể tham gia bán
hàng đa cấp. Là môi trƣờng rèn luyện ý chí, tìm tòi, học hỏi, sáng tạo cho ngƣời tham

8

Phan Thị Diệp, Pháp luật Cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực bán hàng đa cấp, Luận văn tốt nghiệp
đại học, 2011, Tr. 18.
9
Nguyễn Anh Tuấn, Hoàn thiện hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt nam, Đề án môn học, 2011, Tr. 7.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 9

SVTH: Mai Thảo Nguyên

Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
gia bán hàng đa cấp. Qua đó tạo ra cho xã hội một đội ngũ bán hàng năng động, sáng
tạo và có trình độ cao.
Thứ ba: tăng thị phần kinh doanh của doanh nghiệp, góp phần nâng cao đời sống
xã hội, nâng cao chất lƣợng cuộc sống và thu nhập,10 đóng góp đáng kể cho ngân sách
nhà nƣớc, tăng phúc lợi cho xã hội bằng các loại thuế nhƣ: thuế thu nhập doanh
nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế nhập khẩu, thuế môn bài… Không những thế, Việt
Nam còn thể hiện đƣợc ý chí, tinh thần của một nƣớc đang phát triển khi tham gia phát
triển mọi mặt, nhất là lĩnh vực kinh tế khi gia nhập WTO.
 Đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp
Kinh doanh đa cấp là phƣơng thức kinh doanh hiện đại, cắt giảm đƣợc hàng loạt
các chi phí trung gian nhƣ: chi phí thuê mặt bằng, vận chuyển và tiết kiệm đƣợc khoản
chi phí quảng cáo khổng lồ cho doanh nghiệp.11 Theo hình thức kinh doanh phân phối
truyền thống các công ty, doanh nghiệp phải bỏ ra một khoản chi phí lớn cho việc
quảng cáo, trƣng bày, giới thiệu hàng hóa, sản phẩm đến ngƣời tiêu dùng, sau đó mới
thu lợi nhuận lại từ việc đã bán sản phẩm, hàng hóa đó. Nhƣng đối với bán hàng đa
cấp thì hàng hóa đƣợc giới thiệu trực tiếp đến với ngƣời tiêu dùng thông qua những
ngƣời tham gia bán hàng nên những khâu trung gian đó đƣợc bỏ đi. Chi phí tiết kiệm
sẽ đƣợc chủ yếu tập trung cho việc nghiên cứu chất lƣợng sản phẩm nên sản phẩm
mang tính ƣu việt cao: độc đáo, phong phú về chủng loại hàng hóa, chất lƣợng tốt nên
thuyết phục và làm hài lòng ngƣời tiêu dùng. Qua đó, còn chống lại hiện tƣợng hàng
giả, hàng nhái trên thị trƣờng đảm bảo quyền lợi cho ngƣời tiêu dùng.
Tạo ra một lực lƣợng tiếp thị hàng hóa, đội ngũ bán hàng khổng lồ năng động,
sáng tạo rộng khắp trên đất nƣớc một cách ổn định và bền vững. Nhiều doanh nghiệp
bán hàng đa cấp doanh số bán hàng vẫn tăng qua hàng tháng, hàng quý và hàng năm
mặc dù đang trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Mặc khác, do mạng lƣới
phân phối đƣợc tổ chức để đƣa hàng hóa trực tiếp đến ngƣời tiêu dùng nên có nhiều
thuận lợi trong việc quảng bá sản phẩm một cách trực tiếp và hữu hiệu.
 Đối với ngƣời tham gia bán hàng đa cấp
Khi tham gia vào mạng lƣới bán hàng đa cấp, ngƣời tham gia có thể tiếp xúc với

nhiều ngƣời, nên sẽ phát huy đƣợc khả năng ăn nói, khả năng thuyết phục ngƣời khác,
cách tiếp cận và chăm sóc khách hàng, khả năng thuyết trình và phát biểu trƣớc đám
đông.

10

Phan Thị Diệp, Pháp luật Cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực bán hàng đa cấp, Luận văn tốt nghiệp
đại học, 2011, Tr. 18.
11
Phan Thanh Lƣu - Đỗ Tùng Lâm - Nguyễn Thị Mai Anh, Tìm hiểu việc tham gia bán hàng đa cấp của sinh
viên ĐHQG TP. Hồ Chí Minh, công trình nghiên cứu, 2010, Tr. 13.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 10

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Phƣơng thức kinh doanh này, đòi hỏi không tốn nhiều vốn, bằng cấp, trình độ và
kiến thức, không mất nhiều thời gian nên đây đƣợc xem là công việc tốt để làm thêm
ngoài công việc chính, nhƣng vẫn đem lại thu nhập cao cho ngƣời tham gia.
 Đối với ngƣời tiêu dùng
Ngƣời tiêu dùng có nhiều sự lựa chọn, nhiều cơ hội mua hàng hóa trực tiếp từ
nhà sản xuất nên tránh đƣợc hàng kém chất lƣợng, hàng nhái trên thị trƣờng, sử dụng
hàng hóa với giá cả phải chăng.12
Ngoài ra, ngƣời tiêu dùng còn có thể tham gia vào mạng lƣới bán hàng đa cấp, có
thêm quyền kinh doanh, thêm ý tƣởng kinh doanh sáng tạo (trong kinh doanh truyền
thống, ngƣời tiêu dùng chỉ có quyền sở hữu, quyền sử dụng hàng hóa chứ không có

quyền kinh doanh). Đây cũng có thể đƣợc xem là ngành nghề làm thêm ngoài công
việc chính, là nguồn thu nhập phụ nhƣng khá cao cho ngƣời dân. Đặc biệt là những
ngƣời nội trợ, nông dân, công nhân hoặc sinh viên dù ở nhà hay đi học vẫn có thể tham
gia bán hàng đa cấp vì hình thức kinh doanh này không tốn nhiều thời gian, cũng nhƣ
không đòi hỏi trình độ và vốn kinh doanh.
Bên cạnh đó, các sản phẩm đƣợc đăng ký bán hàng theo phƣơng thức đa cấp chủ
yếu là thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, đồ dùng cá nhân và đồ dùng gia đình… Từ đó
cho thấy, bán hàng đa cấp là phƣơng thức bán hàng hiện đại huy động đƣợc đội ngũ
ngƣời lao động dƣ thừa trong xã hội, giải quyết công ăn việc làm, nâng cao thu nhập
cho ngƣời dân, cải thiện chất lƣợng cuộc sống, phát huy tinh thần đoàn kết, tinh thần
đồng đội, hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau để đi đến thành công.
1.3. Các hình thức kinh doanh bán hàng đa cấp
1.3.1 Kinh doanh bán hàng đa cấp chân chính
Theo quy định tại điều 3 khoản 2 nghị định số 42/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy
định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp định nghĩa: “Kinh doanh theo phương thức
đa cấp là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp,
nhiều nhánh khác nhau, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng
và các lợi ích kinh tế khác từ hoạt động kinh doanh của mình và mạng lưới do mình
xây dựng”. Hoặc Luật cạnh tranh năm 2004 nêu rõ: “Bán hàng đa cấp là phương thức
tiếp thị, bán lẻ hàng hóa khi đáp ứng các điều kiện sau:
- Việc tiếp thị để bán lẻ hàng hóa được thực hiện thông qua mạng lưới người tham
gia bán hàng đa cấp gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau;
12

Pháp luật và xã hội, Bán hàng đa cấp: Lừa từ người thân đến bạn bè, Báo điện tử Người Đưa Tin, 2013,

[ngày truy cập 06 -92014].

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 11

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
- Hàng hóa được người tham gia bán hàng đa cấp tiếp thị trực tiếp cho người tiêu
dùng tại nơi ở, nơi làm việc của người tiêu dùng hoặc địa điểm khác không phải là địa
điểm bán lẻ thường xuyên của doanh nghiệp hoặc của người tham gia;
- Người tham gia bán hàng đa cấp được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi
ích kinh tế khác từ kết quả tiếp thị bán hàng của mình và của người tham gia bán hàng
đa cấp cấp dưới trong mạng lưới do mình tổ chức và mạng lưới đó được doanh nghiệp
bán hàng đa cấp chấp thuận”.13
Từ những định nghĩa trên chúng ta có thể thấy, bán hàng đa cấp chân chính là hình
thức tổ chức hoạt động kinh doanh đa cấp theo đúng bản chất của nó, có nghĩa là đây
là phƣơng thức tiếp thị để bán lẻ hàng hóa thực hiện thông qua mạng lƣới ngƣời tham
gia bán hàng đa cấp gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau. Hàng hóa kinh doanh tồn
tại thực và ngƣời tiêu dùng đƣợc lựa chọn hàng hóa trực tiếp từ ngƣời tham gia bán
hàng. Ngƣời tham gia sẽ nhận hoa hồng, tiền thƣởng từ việc tiếp thị, bán sản phẩm của
mình và mạng lƣới cấp dƣới do mình xây dựng.
Để có thể phân biệt đƣợc đâu là hoạt động bán hàng đa cấp chân chính và đâu là
biến tƣớng của mô hình tháp ảo hay mô hình kim tự tháp mà Luật Cạnh tranh năm
2004 của Việt Nam gọi là hoạt động bán hàng đa cấp bất chính, ngƣời viết xin nêu một
số đặc điểm của bán hàng đa cấp chân chính.
 Về chính sách kinh doanh của doanh nghiệp
Các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp là những doanh nghiệp hợp pháp, tức là
những doanh nghiệp đó phải có tƣ cách pháp nhân, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có tài
sản độc lập với cá nhân, nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc
lập.14 Bên cạnh đó, bán hàng đa cấp chân chính còn mang sự tự nguyện của cá nhân
khi tham gia vào mạng lƣới bán hàng, họ không có sự ép buộc, bắt ép mua sản phẩm,

lôi kéo hoặc dụ dỗ từ phía doanh nghiệp và ngƣời tham gia trƣớc. Ngƣời tham gia bán
sản phẩm cho ngƣời tiêu dùng và tuyển mộ ngƣời khác vào mạng lƣới do mình xây
dựng. Khác với bán hàng đa cấp theo mô hình tháp ảo, bán hàng đa cấp chân chính
không quan trọng là ngƣời tham gia bắt đầu tham gia mạng lƣới ở thời điểm nào, ở vị
trí nào cấp trên hay cấp dƣới thì tất cả mọi ngƣời tham gia đều có cơ hội và mức
hƣởng hoa hồng, tiền thƣởng công bằng phụ thuộc vào cách thức và kết quả làm việc
của chính bản thân mình. Mặt khác, khi tham gia vào mạng lƣới bán hàng, tất cả
những ngƣời tham gia trong mạng lƣới đều phải ký hợp đồng tham gia hoặc hợp đồng
phân phối với doanh nghiệp.
 Sản phẩm kinh doanh
13
14

Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 3, khoản 11.
Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2005, điều 84.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 12

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Sản phẩm trong kinh doanh đa cấp chân chính là những sản phẩm có chất lƣợng
tốt, nhãn hiệu đầy đủ trong đó ghi đầy đủ các thông tin của nhà sản xuất nhƣ: nguồn
gốc, xuất xứ, công dụng, thời hạn sử dụng… đáp ứng theo nhu cầu của ngƣời tiêu
dùng. Khi những ngƣời tham gia bán hàng đa cấp tiến hành tiếp thị sản phẩm đến
ngƣời tiêu dùng thì ngƣời tiêu dùng có quyền lựa chọn và chỉ mua hàng hóa khi họ
thực sự có nhu cầu chứ không vì lý do nào khác, ví dụ nhƣ họ bị ép mua hàng, lợi

dụng bệnh tật để bán sản phẩm…Ngƣời tham gia mạng lƣới cũng có thể vừa là ngƣời
bán hàng vừa là ngƣời tiêu dùng mua sản phẩm. Trƣớc khi ngƣời tiêu dùng mua sản
phẩm để sử dụng, họ sẽ đƣợc ngƣời bán hàng cung cấp những thông tin cần thiết về
sản phẩm nhƣ là: tính chất, công dụng, chức năng… những thông tin này phải hoàn
toàn trung thực không lừa dối. Điều quan trọng nhất trong bán hàng đa cấp chân chính
là nếu sau khi ngƣời tiêu dùng mua hàng hóa mà họ nhận thấy sản phẩm không tốt,
không chất lƣợng nhƣ thông tin cung cấp thì họ có quyền yêu cầu doanh nghiệp nhận
lại sản phẩm hoặc yêu cầu bồi thƣờng thiệt hại.
 Nhà phân phối
Tất cả những ngƣời tham gia phân phối sản phẩm trong kinh doanh đa cấp đều là
những ngƣời am hiểu và đam mê sản phẩm, họ hiểu biết rõ ràng về sản phẩm, nắm bắt
đƣợc từng đặc tính, ƣu, nhƣợc điểm của hàng hóa để từ đó có sự tƣ vấn đúng đắn cho
khách hàng, tạo niềm tin cho ngƣời tiêu dùng khi sử dụng sản phẩm của doanh nghiệp.
Ngoài ra, họ còn đƣợc doanh nghiệp bán hàng đa cấp đào tạo bài bản các kỷ năng bán
hàng, chăm sóc khách hàng, thông tin về sản phẩm… với mục tiêu những ngƣời tham
gia đều có cơ hội trở thành chuyên gia bán hàng. Công việc của ngƣời phân phối bao
gồm cả việc bán hàng trực tiếp và mở rộng mạng lƣới tiêu thụ sản phẩm.
1.3.2 Kinh doanh bán hàng đa cấp bất chính
Bán hàng đa cấp bất chính hay hình tháp ảo là một hiện tƣợng biến tƣớng của
phƣơng thức kinh doanh đa cấp. Theo đó, lợi nhuận không thực sự đƣợc xuất phát từ
việc giới thiệu sản phẩm đến ngƣời tiêu dùng mà từ việc dụ dỗ ngƣời khác tham gia
mạng lƣới bán hàng. Đối tƣợng làm việc của kinh doanh đa cấp là sản phẩm, hàng hóa
còn đối tƣợng của bán hàng đa cấp bất chính là tiền và ngƣời tham gia cho dù nó
thƣờng đƣợc quy đổi thành sản phẩm, hay dịch vụ nhất định thì nó vẫn là hình tháp ảo
khi số lƣợng sản phẩm tiêu thụ đƣợc sẽ luôn tƣơng xứng với số ngƣời tham gia (đối
với hình thức bán hàng đa cấp chân chính thì số lƣợng sản phẩm bán ra tùy thuộc vào
khả năng nội tại của mỗi ngƣời tham gia bán hàng). Khi đó, các doanh nghiệp bán
hàng đa cấp bất chính lại sử dụng thuật ngữ "đa cấp" ám chỉ việc những ngƣời khởi
xƣớng và phát động hệ thống (nằm ở đỉnh tam giác - kim tự tháp) lợi dụng và bóc lột
những thành viên bên dƣới (đáy tam giác).

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 13

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Theo Luật cạnh tranh năm 2004 của Việt Nam quy định, bán hàng đa cấp bị coi
là bất chính khi hành vi bán hàng tổ chức theo kiểu mạng lƣới đa cấp nhƣng nhằm mục
đích thu lợi bất chính và từ việc tuyển dụng ngƣời tham gia mạng lƣới bán hàng đa
cấp. Các hành vi đƣợc liệt kê bao gồm:
- Yêu cầu người muốn tham gia phải đặt cọc, phải mua một số lượng hàng hoá
ban đầu hoặc phải trả một khoản tiền để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa
cấp;
- Không cam kết mua lại với mức giá ít nhất là 90% giá hàng hóa đã bán cho
người tham gia để bán lại;
- Cho người tham gia nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh tế khác chủ
yếu từ việc dụ dỗ người khác tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp;
- Cung cấp thông tin gian dối về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa
cấp, thông tin sai lệch về tính chất, công dụng của hàng hóa để dụ dỗ người khác tham
gia.15
Không chỉ vậy mà nghị định số 42/2014/NĐ-CP của Chính phủ ban hành nhằm
điều chỉnh về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp cũng đƣa ra thêm một số dấu hiệu để
nhận biết bán hàng đa cấp bất chính. Cấm doanh nghiệp bán hàng đa cấp thực hiện
những hành vi sau đây:
- Từ chối chi trả không có lý do chính đáng các khoản hoa hồng, tiền thưởng hay
các lợi ích kinh tế khác mà người tham gia bán hàng đa cấp có quyền hưởng;
- Yêu cầu người tham gia bán hàng đa cấp phải tuyển dụng mới hoặc gia hạn

hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp với một số lượng nhất định người tham gia bán
hàng đa cấp để được quyền hưởng hoa hồng, tiền thưởng hoặc các lợi ích kinh tế
khác;
- Yêu cầu người tham gia hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo mà phải trả tiền;
- Kinh doanh theo mô hình kim tự tháp…16
Cấm ngƣời tham gia bán hàng đa cấp thực hiện những hành vi sau đây:
- Tổ chức các buổi hội thảo, hội nghị khách hàng, hội thảo giới thiệu sản phẩm,
đào tạo mà không được doanh nghiệp bán hàng đa cấp ủy quyền bằng văn bản;
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn, địa vị xã hội để yêu cầu người khác tham gia vào
mạng lưới bán hàng đa cấp hoặc mua hàng hóa kinh doanh theo phương thức đa
cấp.17
15

Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 48.
Nghị định số 42/2014/NĐ-CP ngày 14 tháng 05 năm 2014 của Chính phủ quy định về quản lý hoạt động bán
hàng đa cấp, điều 5, khoản 1,điểm e, g, h, q.
16

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 14

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Từ những quy định trên cho thấy, việc bán hàng đa cấp đƣợc coi là bất chính khi
đáp ứng đủ 2 điều kiện, thứ nhất: thực hiện một trong các hành vi mà luật và nghị định
số 42/2014/NĐ-CP liệt kê, thứ hai: nhằm thu lợi bất chính từ việc tuyển dụng ngƣời
tham gia mạng lƣới. Vì vậy, khi chúng ta xác định tính không lành mạnh của bán hàng

đa cấp bất chính phải dựa trên các hành vi vi phạm, nhất là bán hàng đa cấp có dấu
hiệu về sự chiếm dụng vốn, dồn hàng cho ngƣời tham gia và mang tính chất của sự lừa
dối về sản phẩm bán cho ngƣời tiêu dùng.
 Bán hàng đa cấp bất chính mang bản chất của sự chiếm dụng vốn
Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004 quy định: “Cấm doanh nghiệp yêu cầu
người muốn tham gia phải đặt cọc, hoặc phải trả một khoản tiền để được quyền tham
gia mạng lưới bán hàng đa cấp”.18 Theo các doanh nghiệp bán hàng đa cấp, các nghĩa
vụ đặt cọc hay trả tiền của ngƣời tham gia đƣợc coi nhƣ biện pháp bảo đảm an toàn, uy
tín, bình đẳng trong kinh doanh, là ràng buộc vật chất để bảo đảm ngƣời tham gia phải
tôn trọng uy tín của doanh nghiệp và sản phẩm. Theo pháp luật cạnh tranh sự chiếm
dụng vốn của hành vi đƣợc lý giải thông qua các căn cứ sau:
Thứ nhất: ngƣời tham gia bán hàng đa cấp chỉ là ngƣời tiếp thị bán lẻ sản phẩm
giúp cho doanh nghiệp. Với tƣ cách của chính mình, ngƣời tham gia tiến hành tiếp thị
sản phẩm đến ngƣời tiêu dùng, doanh nghiệp không ký gửi cho ngƣời tham gia để bán
dùm. Khi tự mình trực tiếp bán lẻ hàng hóa cho ngƣời tiêu dùng, ngƣời tham gia phải
thực hiện theo phƣơng thức mua đi bán lại để hƣởng giá trị phần trăm (%) chênh lệch.
Vì vậy, nghĩa vụ đặt cọc hay trả tiền cho việc tham gia là không có căn cứ;
Thứ hai: bản chất của bán hàng đa cấp là ngƣời tham gia sẽ tiếp thị sản phẩm
dùm cho doanh nghiệp và ngƣời tham gia sẽ đƣợc hƣởng lợi ích từ kết quả tiếp thị, bán
hàng của mình và của mạng lƣới do mình tổ chức. Quan hệ qua lại về lợi ích và nghĩa
vụ giữa doanh nghiệp và ngƣời tham gia thực sự chỉ phát sinh khi ngƣời tham gia tiếp
thị đƣợc sản phẩm. Việc gia nhập mạng lƣới chƣa đem lại cho ngƣời tham gia bất cứ
lợi ích gì, nên chƣa thể ràng buộc trách nhiệm vật chất đối với họ;
Thứ ba: về bản chất, đặt cọc là biện pháp bảo đảm vật chất mà các chủ thể phải
thực hiện với nhau nhằm bảo đảm thực hiện cho một nghĩa vụ, việc trả tiền là nghĩa vụ
thanh toán của một chủ thể cho việc hƣởng một lợi ích ngang giá. 19 Vì vậy, việc doanh
nghiệp buộc ngƣời tham gia phải thực hiện các nghĩa vụ nói trên nhƣ một điều kiện để
xem xét có đƣợc tham gia mạng lƣới hay không là trái với việc đặt cọc hay nghĩa vụ
17

Nghị định số 42/2014/NĐ-CP ngày 14 tháng 05 năm 2014 của Chính phủ quy định về quản lý hoạt động bán
hàng đa cấp, điều 5, khoản 2,điểm c,đ.
18
Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 48, khoản 1.
19
Lê Danh Vĩnh - Hoàng Xuân Bắc - Nguyễn Ngọc Sơn , Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nhà xuất bản Tƣ
pháp, Hà Nội, 2006, tr.203.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 15

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
trả tiền trong các thƣơng vụ. Chính vì lẽ trên, những khoản tiền mà doanh nghiệp thu
từ ngƣời tham gia bán hàng đa cấp là những khoản tài chính mà doanh nghiệp đã
chiếm dụng đƣợc còn gọi là bất chính.
 Bán hàng đa cấp bất chính phản ánh chiến lƣợc dồn hàng cho ngƣời tham
gia
Theo Luật Cạnh tranh năm 2004, chiến lƣợc này thông qua các hành vi: “Các
doanh nghiệp bán hàng đa cấp yêu cầu người muốn tham gia phải mua một số lượng
hàng hoá ban đầu để được quyền tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp; hoặc
không cam kết mua lại với mức giá ít nhất là 90% giá hàng hóa đã bán cho người
tham gia để bán lại”.20 Bán hàng đa cấp là phƣơng thức để tiếp thị bán lẻ sản phẩm
đến tay ngƣời tiêu dùng, theo đó, những ngƣời tham gia chỉ là những ngƣời giúp
doanh nghiệp tiếp thị và tiêu thụ sản phẩm, mà không phải là đại lý bao tiêu hay là
ngƣời tiêu thụ sản phẩm cho doanh nghiệp. Hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp có
tính chất của hợp đồng hợp tác giữa doanh nghiệp và ngƣời tham gia, trong giao dịch

này ngƣời tham gia không phải là ngƣời tiêu dùng (trừ khi họ có nhu cầu tiêu thụ sản
phẩm khi đó họ sẽ giao kết một thƣơng vụ khác với doanh nghiệp). Trong quá trình
tiếp thị sản phẩm, ngƣời tham gia sẽ tìm kiếm khách hàng, sau đó họ sẽ mua sản phẩm
từ doanh nghiệp để bán lại cho ngƣời tiêu dùng với mong muốn đƣợc hƣởng hoa hồng
và tiền thƣởng. Khi ngƣời tham gia không bán đƣợc hoặc không bán hết số sản phẩm
đã mua, thì doanh nghiệp phải có nghĩa vụ mua lại với mức giá hợp lý để không gây
thiệt hại quá lớn cho ngƣời tham gia. Mức hợp lý đƣợc xác định ít nhất bằng 90% giá
đã bán cho ngƣời tham gia, tỷ lệ đối đa 10% giá đã mua mà ngƣời tham gia phải chịu
(nếu không bán đƣợc hàng thúc ép họ nỗ lực bán đƣợc sản phẩm. Hành vi buộc ngƣời
muốn tham gia phải mua một lƣợng hàng hóa nhất định để đƣợc quyền tham gia bán
hàng đa cấp hoặc từ chối mua lại sản phẩm hoặc mua lại với giá thấp hơn 90% giá đã
bán là đã đi ngƣợc lại bản chất lành mạnh của kinh doanh theo phƣơng thức đa cấp.
Lúc đó doanh nghiệp bị coi là đã thực hiện hành vi dồn hàng cho ngƣời tham gia, biến
ngƣời tham gia trở thành ngƣời tiêu dùng bất đắc dĩ của họ.
 Bán hàng đa cấp bất chính tập trung chủ yếu vào việc lôi kéo, dụ dỗ ngƣời
khác tham gia
Theo quy định tại điều 48 khoản 3 Luật Cạnh Tranh năm 2004 thì: “Cấm doanh
nghiệp không được thực hiện hành vi cho người tham gia nhận tiền hoa hồng, tiền
thưởng, lợi ích kinh tế khác chủ yếu từ việc dụ dỗ người khác tham gia mạng lưới bán
hàng đa cấp”. Theo hệ thống bán hàng đa cấp truyền thống, những ngƣời tham gia sẽ
đƣợc hƣởng tiền thƣởng, hoa hồng hoặc các lợi ích kinh tế khác từ hai nguồn là: một
20

Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 48, khoản 1, 2.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 16

SVTH: Mai Thảo Nguyên

Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
từ kết quả tiếp thị, bán lẻ sản phẩm của họ, hai là từ kết quả tiếp thị, bán hàng hóa của
ngƣời tham gia bán hàng cấp dƣới do mạng lƣới của họ xây dựng và bảo trợ trong
phạm vi nhất định.21 Điều này đã giúp cho doanh nghiệp đồng thời đạt đƣợc hai mục
đích: kích thích ngƣời tham gia nỗ lực tiếp thị và bán sản phẩm; thúc đẩy ngƣời tham
gia xây dựng, tổ chức và vận hành mạng lƣới cấp dƣới có năng lực và hoạt động hiệu
quả.
Khi đem lại cho ngƣời tham gia lợi ích chủ yếu từ việc giới thiệu ngƣời khác
tham gia mới mà không phải từ kết quả tiếp thị và bán hàng của họ thì hệ thống bán
hàng đa cấp bị coi là không bình thƣờng. Bởi lẽ, với lợi ích đƣợc hƣởng, ngƣời tham
gia chỉ chú trọng đến việc dụ dỗ ngƣời khác tham gia mà không nỗ lực tiến hành bán
hàng và tiếp thị sản phẩm đến ngƣời tiêu dùng. Với hành vi này, khi doanh nghiệp
thiết lập mạng lƣới bán hàng đa cấp dƣờng nhƣ doanh nghiệp không quan tâm đến
việc tiếp thị và tiêu thụ sản phẩm mà chỉ tìm cách tổ chức mạng lƣới bán hàng đa cấp.
Đƣơng nhiên mạng lƣới này sẽ không đƣợc pháp luật thừa nhận. Trong thực tế, khi
thực hiện chiến lƣợc này, các khoản chi để thành lập mạng đa cấp là rất lớn trong khi
thu nhập từ việc bán hàng hóa lại không đáng kể. Mặt khác, nếu bán hàng đa cấp
truyền thống luôn khống chế giới hạn cấp tham gia nhất định đƣợc hƣởng hoa hồng,
tiền thƣởng và mức hoa hồng sẽ giảm dần theo cấp tham gia (vì số lƣợng thế hệ có hạn
nên ngƣời tham gia càng chậm, càng xa vị trí của ngƣời đứng đầu thì lợi ích đƣợc
hƣởng càng ít vì lợi ích thu đƣợc chủ yếu chia cho những cấp ở tầng trên). Khi hệ
thống bán hàng đa cấp dành lợi ích không từ kết quả tiếp thị hoặc bán lẻ hàng hóa, mà
từ việc giới thiệu ngƣời mới tham gia vào hệ thống thì khi đó doanh nghiệp sẽ không
bao giờ khống chế thế hệ tham gia, cấp bán đƣợc hƣởng hoa hồng, tiền thƣởng. Số tiền
mà doanh nghiệp phải trả cho ngƣời tham gia sẽ tăng dần theo cấp số tăng của lƣợng
ngƣời tham gia. Lúc này, doanh nghiệp có nguy cơ phải đối mặt về tài chính và từ đó
đe dọa lợi ích của xã hội và ngƣời tham gia vào mạng lƣới. Do đó, doanh nghiệp luôn
tìm mọi cách để bù đắp các khoản chi phí để trả cho ngƣời tham gia bằng cách đặt ra

những điều kiện về mức hàng hóa tối thiểu và bắt buộc ngƣời muốn gia nhập phải mua
một số lƣợng hàng hóa hoặc đặt ra mức thu phí gia nhập đối với thành viên mới.
 Bán hàng đa cấp bất chính mang tính chất lừa dối
Các hành vi đƣợc thể hiện qua: “Cấm các doanh nghiệp cung cấp thông tin gian
dối về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp, thông tin sai lệch về tính
chất, công dụng của hàng hóa để dụ dỗ người khác tham gia mạng lưới bán hàng đa
cấp”.22 Việc đƣa thông tin gian dối của doanh nghiệp có thể nhằm mục đích:
21
22

Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 3, khoản 11, điểm c.
Luật cạnh tranh Việt Nam năm 2004, điều 48, khoản 4.

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 17

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
Một là: dụ dỗ, lôi kéo ngƣời khác tham gia bằng cách tác động vào bản chất hám
lợi của con ngƣời thông qua những thông tin về lợi ích mà ngƣời tham gia đƣợc hƣởng
hoặc đƣa các ví dụ mà ngƣời tham gia hƣởng đƣợc sau khi tham gia bán hàng đa cấp.
Hai là: thúc đẩy việc tiêu thụ sản phẩm bằng cách cung cấp thông tin về tính chất,
công dụng gây sự nhầm lẫn để ngƣời tham gia bán hàng cho ngƣời tiêu dùng. 23 Sự lừa
dối này không chỉ làm uy tín của ngƣời tham gia trƣớc ngƣời tiêu dùng mà còn đe dọa
đến lợi ích chính đáng của khách hàng, của xã hội, nhất là những sản phẩm tiêu thụ là
những sản phẩm kém chất lƣợng chủ yếu tập trung vào các loại sản phẩm là thực phẩm
và thuốc chữa bệnh – những sản phẩm ảnh hƣởng trực tiếp đến sức khỏe ngƣời tiêu

dùng. Trong bán hàng đa cấp, ngƣời tham gia tiến hành tiếp thị sản phẩm để bán lẻ
một cách độc lập, nhƣ vậy ngƣời tiêu dùng chỉ biết đến ngƣời đã trực tiếp giới thiệu và
bán sản phẩm cho họ là ngƣời tham gia chứ không phải doanh nghiệp. Do đó, việc đùn
đẩy trách nhiệm qua lại giữa ngƣời tham gia và doanh nghiệp rất dễ xảy ra.
1.4. Lịch sử hình thành và phát triển của hoạt động bán hàng đa cấp
1.4.1 Lịch sử hình thành và phát triển bán hàng đa cấp trên thế giới
Bán hàng đa cấp hay còn gọi kinh doanh theo mạng, gắn liền với tên tuổi của nhà
hóa học ngƣời Mỹ Karl Renborg (1887-1973). Ông là ngƣời đầu tiên đã ứng dụng ý
tƣởng tiếp thị mạng lƣới vào trong cuộc sống, tạo ra một hệ thống kinh tế, một ngành
kinh doanh đƣợc coi là có triển vọng nhất trong thế kỷ XXI.24 Karl Renborg ông có 20
năm sống tại Trung Quốc và làm việc tại nhiều công ty khác nhau. Giữa những năm
1920-1930, chính quyền rơi vào tay Tƣởng Giới Thạch, Karl bị chính quyền Tƣởng
bắt giam cùng với những ngƣời nƣớc ngoài khác. Trong điều kiện sống rất thiếu thốn
của nhà tù, ông đã nhận thấy vai trò của dinh dƣỡng đối với sức khỏe con ngƣời. Để
khắc phục điều kiện sống thiếu dinh dƣỡng, Renborg đã tìm ra phƣơng pháp “cạo sắt”
từ những chiếc đinh gỉ trộn thêm vào khẩu phần ăn và thỏa thuận với cai tù để xin các
loại rau cỏ khác nhau. Ông và một số ít bạn tù làm theo phƣơng pháp này nên có sức
đề kháng tốt hơn và sống sót đƣợc đến ngày trở về quê hƣơng.
Năm 1927, Karl về Mỹ và bắt đầu chế biến các chất bổ sung dinh dƣỡng khác
nhau dựa trên cỏ linh lăng là một loại cỏ có chứa rất nhiều vitamin, khoáng chất, đạm
và nhiều vi chất có ích khác. Ông đề nghị những ngƣời quen của ông thử nghiệm miễn
phí sản phẩm nhƣng không ai dám dùng thử vì họ không muốn mình làm vật thí
nghiệm. Sau nhiều cố gắng mà không đem lại đƣợc kết quả, ông hiểu ra rằng chẳng ai
23

Lê Danh Vĩnh - Hoàng Xuân Bắc - Nguyễn Ngọc Sơn, Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam, Nhà xuất bản Tƣ
pháp, Hà Nội, 2006, Tr.212.
24
Hiệp hội bán hàng đa cấp Việt Nam, Lịch sử nghành bán hàng đa
cấp, [ngày truy cập 27-8-2014].

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 18

SVTH: Mai Thảo Nguyên


Pháp luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng trong hoạt động bán hàng đa cấp
chịu đánh giá tốt những thứ cho không, vì vậy ông đã đƣa ra một ý tƣởng, mà sau này
đã phát triển thành một ngành kinh doanh tiên tiến. Ông Renborg đề nghị các bạn của
ông giới thiệu chất bổ sung dinh dƣỡng này cho ngƣời quen của họ, nếu ngƣời quen
của họ mua sản phẩm thì ông hứa sẽ trả hoa hồng. Ông cũng quyết định trả hoa hồng
cho các ngƣời quen của bạn mình nếu giới thiệu sản phẩm tiếp theo quan hệ của họ.
Kết quả thật bất ngờ, thông tin về các chất bổ sung dinh dƣỡng có lợi bắt đầu đƣợc
truyền bá rộng rãi (vì mỗi ngƣời bạn của ông lại có nhiều ngƣời bạn khác và bạn của
bạn của bạn là vô hạn). Doanh thu bán hàng của công ty tăng vƣợt quá sức tƣởng
tƣợng, mọi ngƣời đề nghị gặp ông để tham khảo về thông tin sản phẩm mới này.
Năm 1934, ông sáng lập ra công ty Vitamins California và nhờ phƣơng pháp
phân phối mới này, khi ngƣời tiêu dùng cũng trở thành ngƣời phân phối sản phẩm,
công ty của ông đã nhanh chóng đạt doanh số 7 triệu USD mà không hề mất một đồng
quảng cáo nào. Sự độc đáo ở chỗ nhờ tiết kiệm đƣợc chi phí quảng cáo và các khâu
trung gian (đại lý, bán lẻ, kho bãi…) nên những ngƣời tham gia vào hệ thống của ông
có thể nhận đƣợc thù lao cao hơn.
Cuối năm 1939 đầu 1940 ông Renborg đổi tên công ty thành Nutrilite Products
theo tên sản phẩm và vẫn giữ nguyên phƣơng pháp tiêu thụ. Những cộng tác viên của
ông tự tìm ngƣời mới, chỉ cho ngƣời mới đầy đủ thông tin về sản phẩm và dạy cho
ngƣời mới phƣơng pháp xây dựng mạng lƣới bắt đầu từ những ngƣời quen của mình.
Công ty đảm bảo cho tất cả nhà phân phối độc lập có đủ sản phẩm và nhận hoa hồng
không chỉ lƣợng sản phẩm họ bán ra mà còn trả hoa hồng cho lƣợng sản phẩm đƣợc

bán ra bởi những ngƣời do họ trực tiếp tìm ra. Những ngƣời tham gia mạng lƣới của
công ty nhận đƣợc sự giúp đỡ hƣớng dẫn tận tình của ngƣời bảo trợ. Phƣơng pháp
phân phối hàng của ông Renborg chính là khởi điểm của ngành kinh doanh theo mạng,
ở đây ông chỉ mới áp dụng một tầng, và trong nhiều tài liệu thì năm 1940 là năm khởi
đầu của kinh doanh đa cấp và Renborg đƣợc coi là ông tổ của ngành kinh doanh này.25
Sau một thời gian làm việc có hiệu quả với công ty Nutrilite Products, Rich De
Vos và Jay Van Andel (2 cộng tác viên của công ty) nhận thấy sức mạnh to lớn của
kinh doanh theo mạng và đã sáng lập ra công ty riêng của mình mang tên American
Way Corporation, viết tắt là Amway và hiện nay Amway đã trở thành một trong
những công ty hàng đầu thế giới trong ngành kinh doanh đa cấp với chi nhánh trên 80
quốc gia.

25

Hiệp hội bán hàng đa cấp Việt Nam, Lịch sử nghành bán hàng đa
cấp, [ngày truy cập 27-8-2014].

GVHD: Ths. Nguyễn Mai Hân

Trang 19

SVTH: Mai Thảo Nguyên