bảo vệ lợi ích công chúng trong quy định về quyền tác giả ở việt nam hiện nay

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.16 MB, 96 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2011 – 2015

Đề tài:

BẢO VỆ LỢI ÍCH CÔNG CHÚNG TRONG QUY ĐỊNH
VỀ QUYỀN TÁC GIẢ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Th.S NGUYỄN PHAN KHÔI

TRƯƠNG THỊ DIỄM MY

Bộ môn Luật Tư pháp,

MSSV: 5118680

Khoa Luật – ĐHCT

Lớp: Luật Thương Mại

Cần Thơ, tháng 11/2014

LỜI CÁM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, người viết đã
nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của quý thầy, cô, của anh (chị) và các bạn
sinh viên. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, người viết xin được bày tỏ lời cảm
ơn chân thành nhất.
Trước tiên, người viết xin chân thành cảm ơn đến tập thể quý thầy, cô công tác
tại Khoa Luật - Trường Đại học Cần Thơ, những người đã truyền đạt kiến thức lý luận,
pháp lý làm nền tảng để nghiên cứu hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.
Người viết xin gửi lời cảm ơn các anh (chị) và các bạn sinh viên trong Khoa đã
luôn bên cạnh động viên, giúp đỡ người viết trong học tập, hoàn thành luận văn. Đặc
biệt, người viết xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến Thầy Nguyễn Phan Khôi, người đã
hết lòng giúp đỡ và tận tình hướng dẫn để người viết có thể hoàn thành tốt luận văn tốt
nghiệp.
Người viết cũng xin vài dòng viết lời cảm ơn gửi đến Cha Mẹ đã cho con động
lực phấn đấu giúp con vượt qua những khó khăn trong cuộc sống cũng như trong học
tập, lúc nào cũng cho con niềm tin vào tương lai, con cảm ơn Cha Mẹ nhiều lắm.
Dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài nhưng không tránh khỏi
sự thiếu sót, người viết rất mong nhận được những đóng góp quý báu của quý thầy, cô
và các bạn sinh viên.
Xin chân thành cám ơn!
Cần thơ, ngày 18 tháng 11 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Trương Thị Diễm My

NHẬN XÉT CỦA G IẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

1.1.2.3 Quyền tác giả được bảo hộ tự động ..............................................................8
1.1.2.4 Quyền tác giả là các độc quyền.....................................................................9
1.1.3 Lí do quy định bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả ......................9
1.1.3.1 Nhằm ngăn chặn sự lạm dụng độc quyền ..................................................10
1.1.3.2 Nhằm khuyến khích sáng tạo; phổ biến, áp dụng các kết quả trí tuệ vào
cuộc sống .....................................................................................................................10
1.1.3.3 Nhằm đảm bảo mục tiêu, quốc phòng, an ninh và các nhu cầu cấp thiết
khác của xã hội ...........................................................................................................11
1.2 Khái quát chung về bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả ...............12
1.2.1 Khái niệm bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả ...........................12
1.2.2 Đặc điểm của việc bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả .............13
1.2.2.1 Bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả thể hiện thông qua
nguyên tắc cân bằng lợi ích của chủ SHTT và lợi ích của xã hội được thể hiện
chủ yếu ở các nội dung sau:......................................................................................13
a. Quy định giới hạn của chủ sở hữu quyền SHTT về thời hạn bảo hộ ...........13
b. Việc sử dụng tác phẩm trong trường hợp ngoại lệ ........................................14
c. Không bảo hộ các đối tượng bị loại trừ ..........................................................16

d. Giới hạn quyền sở hữu trí tuệ...........................................................................16
1.2.2.2 Việc sử dụng không xung đột đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể
quyền ............................................................................................................................17
a. Quyền nhân thân đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ ...............................17
b.Quyền khai thác bình thường của tác phẩm(quyền tài sản) đối với hai
trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải
trả tiền nhuận bút, thù lao và trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố
không phải xin phép, nhưng trả tiền nhuận bút thù lao ....................................18
1.3 Khái quát những vấn quy định pháp lý về việc bảo vệ lợi ích công chúng
trong quyền tác giả...........................................................................................................18
1.3.1 Các điều ước quốc tế quy định liên quan đến việc sử dụng các tác phẩm

thuộc về công chúng mà Việt Nam là thành viên và tham gia ký kết ..................18
1.3.1.1 Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật ...........19
1.3.1.2 Hiệp định Trips ..............................................................................................21
1.3.1.3 Hiệp định giữa Việt Nam- Hoa Kỳ ..............................................................22
1.3.2 Quy định của luật các quốc gia .........................................................................23
1.3.2.1 Pháp luật Hoa Kỳ .........................................................................................23
1.3.2.2 Pháp luật Thụy Điển .....................................................................................24
1.3.3 Quy định của pháp luật Việt Nam ....................................................................25
1.3.3.1 Giai đoạn trước khi Bộ luật dân sự năm 2005 ra đời ..............................25
1.3.3.2 Giai đoạn từ sau năm 2005 cho đến nay ....................................................28
CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ VIỆC BẢO
VỆ LỢI ÍCH CÔNG CHÚNG TRONG QUYỀN TÁC GIẢ
31

2.1 Nguyên tắc cân bằng lợi ích của chủ sở hữu trí tuệ và lợi ích của xã hội nguyên tắc cơ bản của hệ thống sở hữu trí tuệ ..........................................................31
2.2 Quy định giới hạn của chủ sở hữu quyền SHTT về thời hạn bảo hộ .............34
2.2.1 Thời hạn bảo hộ...................................................................................................34
2.2.1.1 Quyền nhân thân (hay quyền tinh thần) .....................................................35
2.2.1.2 Quyền tài sản (hay quyền kinh tế) ...............................................................36
a. Cách tính không theo đời người tác giả ..........................................................37
b. Cách tính theo đời người tác giả.......................................................................39
2.2.2 Cách tính thời điểm chấm dứt của việc bảo hộ quyền tài sản .....................40
2.2.3 Quyền và nghĩa vụ của công chúng đối với tác phẩm đã hết thời hạn bảo
hộ ......................................................................................................................................40

2.2.3.1 Quyền của công chúng đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ ................40
2.2.3.2 Nghĩa vụ của công chúng đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ ............41
2.3 Quy định các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin
phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao ............................................................42

2.3.1 Tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của
cá nhân ............................................................................................................................43
2.3.2 Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận hoặc
minh họa trong tác phẩm của mình ...........................................................................44
2.3.3 Trích dẫn tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để viết báo, dùng trong ấn
phẩm định kì, trong công trình phát thanh, truyền hình, phim tài liệu ..............44
2.3.4 Trích dẫn tác phẩm để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý
tác giả, không nhằm mục đích t hương mại ..............................................................45
2.3.5 Sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện với mục đích nghiên cứu ...46
2.3.6 Biểu diễn tác phẩm sân khấu, loại hình biểu diễn nghệ thuật khác trong
các buổi sinh hoạt văn hóa, tuyên truyền cổ động không thu tiền dưới hình bất
kì hình thức nào ............................................................................................................47
2.3.7 Ghi âm, ghi hình trực tiếp buổi biểu diễn để đưa tin thời sự hoặc để giảng
dạy ....................................................................................................................................48
2.3.8 Chụp ảnh, truyền hình tác phẩm tạo hình, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật
ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác
phẩm đó ...........................................................................................................................48
2.3.9 Chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị
..........................................................................................................................................49
2.3.10 Nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng riêng .............50
2.4 Quy định các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin
phép, nhưng trả tiền nhuận bút, thù lao .....................................................................50
2.4.1 Tổ chức phát sóng sử dụng tác phẩm đã công bố để phát sóng có tài trợ,
quảng cáo hoặc thu tiền dưới bất kì hình thức ........................................................51
2.4.2 Tổ chức phát sóng sử dụng tác phẩm đã công bố để phát sóng không có
tài trợ, quảng cáo hoặc không thu tiền dưới bất kì hình thức ..............................51
2.5 Nghĩa vụ của công chúng đối với trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố
không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao và trường hợp sử
dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, nhưng phải trả tiền nhuận
bút, thù lao .........................................................................................................................52

2.6 Các đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả ..............................55

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BẤT CẬP CỦA QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH LIÊN
QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ BẢO VỆ LỢI ÍCH CÔNG CHÚNG TRONG BẢO HỘ QUYỀN
TÁC GIẢ VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN, KIẾN NGHỊ 57

3.1 Một số vụ xâm phạm quyền tác giả cụ thể ...........................................................57
3.1.1 Trong lĩnh vực sao chép, trích dẫn tác phẩm – lạm dụng ngoai lệ ............57
3.1.2 Vấn đề trả tiền nhuận bút, t hù lao hiện nay – lạm dụng độc quyền ..........60
3.1.3 Liên quan đến đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả ......62
3.2 Một số khó khăn, vướng mắc trong việc quy định về bảo vệ lợi ích công
chúng trong quyền tác .....................................................................................................64
3.2.1 Bất cập tại điều 25 và điều 32 Luật sở hữu trí tuệ về sao chép, trích dẫn
hợp lý ...............................................................................................................................64
a. Liên quan đến quyền trích dẫn .............................................................................64
b. Liên quan đến quyền sao chép .............................................................................65
3.2.2 Liên quan đến việc các tác phẩm không được sử dụng cho trường hợp sử
dụng tác phẩm không phải xin phép, nhưng phải trả tiền nhuận b út thù lao ...66
3.2.3 Về vấn đề quy định tại khoản 2 Điều 26 của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005
được sửa đổi, bổ sung năm 2009 ................................................................................67
3.3 Những giải pháp và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam
về bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả......................................................68
3.3.1 Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo vệ lợi ích công
chúng trong quyền tác giả ...........................................................................................68
3.3.1.1 Quy định rõ ràng, hướng dẫn chi tiết hơn cho vấn đề “trích dẫn” ........68
3.3.1.2 Cần có cơ chế quản lý hợp lý cho vấn đề sao chép hiện nay...................69
3.3.1.3 Huỷ bỏ quy định tại khoản 3, Điều 24 của Nghị định số 100/2006/NĐCP của Chính phủ ngày 21 tháng 9 năm 2006 Quy định chi tiết và hướng dẫn
thi hành một số điều của Bộ Luật dân sự Luật Sở hữu trí tuệ về Quyền tác giả
và Quyền liên quan.....................................................................................................70

3.3.1.4 Sửa đổi câu chữ của luật về vấn đề thông tin tác giả, tác phẩm trong
trường hợp sử dụng tác phẩm không phải xin phép nhưng phải trả tiền nh uận
bút, thù lao...................................................................................................................71
3.3.1.5 Cần có văn bản hướng dẫn cụ thể về chính sách của Nhà nước về sở
hữu trí tuệ ....................................................................................................................71
3.3.1.6 Cần có văn bản hướng dẫn cụ thể về vấn đề tiền nhuận bút, thù lao.....73
3.3.1.7 Cần có văn bản hướng dẫn cụ thể hơn về đối tượng không thuộc phạm
vi bảo hộ quyền tác giả cụ thể là tin tức thời sự thuần túy đưa tin......................75

3.3.2 Một số kiến nghị nhằm tăng cường bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền
tác giả ở Việt Nam hiện nay ........................................................................................77
3.3.2.1 Nâng cao ý thức tự bảo vệ quyền tác giả của chính tác giả và chủ sở
hữu quyền tác giả .......................................................................................................77
3.3.2.2 Nâng cao nhận thức của công chúng về quyền tác giả ............................78
3.3.2.3 Nâng cao chế tài xử phạt vi phạm ...............................................................79
3.3.2.4 Tăng cường hoạt động giao lưu, hợp tác quốc tế về bảo vệ quyền tác giả
......................................................................................................................................79
KẾT LUẬN 80

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
SHTT

Sở hữu trí tuệ

LUẬT SHTT

Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 được sửa
đổi, bổ sung năm 2009

BLDS

Bộ Luật Dân sự năm 2005

Công ước Berne

Công ước về bảo hộ các tác phẩm văn học
và nghệ thuật.

Hiệp định TRIPS

Hiệp định Trips về các khía cạnh thương
mại của quyền sở hữu trí tuệ.

Nghị định số 100/2006/NĐ-CP

Nghị định 100/2006/NĐ-CP của Chính
phủ ngày 21 tháng 9 năm 2006 Quy định
chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều
của Bộ Luật dân sự Luật Sở hữu trí tuệ về
Quyền tác giả và Quyền liên quan.

Nghị định số 85/2011/NĐ-CP

Nghị định 85/2011/NĐ-CP Sửa đổi, bổ
sung một số điều của Nghị định số
100/2006/NĐ-CP ngày 21tháng 9 năm
2006 quy định chi tiết và hướng dẫn thi
hành một số điều của Bộ luật Dân sự,

Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả và
quyền liên quan.

VCPMC

Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc.

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong điều kiện khoa học và công nghệ phát triển ngày càng cao, các sản phẩm
trí tuệ được tạo ra đòi hỏi một hàm lượng tri thức lớn, đồng thời sở hữu trí tuệ là động
lực thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế của mọi quốc gia. Một trong những nguyên tắc
cơ bản của pháp luật sở hữu trí tuệ nói chung, pháp luật quyền tác giả nói riêng là
nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa chủ thể quyền sở hữu trí tuệ với lợi ích của công
chúng. Một trong những lĩnh vực thể hiện rất rõ chính sách của Nhà nước trong việc
thực hiện nguyên tắc này là việc quy định giới hạn quyền sở hữu trí tuệ về thời hạn
bảo hộ, các trường hợp ngoại lệ trong việc sử dụng tác phẩm đã công bố theo pháp luật
Việt Nam và một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả. Việc đặt ra
nguyên tắc này nhằm cho phép chủ thể quyền sở hữu trí tuệ được quyền khai thác tài
sản trí tuệ của mình, ngăn cấm hành vi sử dụng, sao chép, bắt chước mà không có sự
đồng ý của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ và không sự có sự bồi hoàn xứng đáng cho họ.
Tuy nhiên, pháp luật về quyền sở hữu trí tuệ không chỉ bảo vệ lợi ích của chủ thể
quyền sở hữu trí tuệ mà còn bảo vệ cả lợi ích của nhà nước, lợi ích công chúng. Nếu
lợi ích công chúng cần được bảo vệ lớn hơn lợi ích của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ thì
nhà nước phải ưu tiên bảo vệ lợi ích công chúng, nên sau một thời gian nhất định thì
sản phẩm trí tuệ sẽ trở thành tài sản chung của công chúng hoặc nhà nước quy định cụ
thể một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả. Do đó, quyền sở hữu

trí tuệ luôn bị giới hạn trong phạm vi, thời hạn nhất định và trong những trường hợp
đặc biệt Nhà nước có quyền “cấm hoặc hạn chế chủ thể quyền sở hữu trí tuệ thực hiện
quyền của mình hoặc buộc chủ thể quyền sở hữu trí tuệ phải cho phép tổ chức, cá
nhân khác sử dụng một hoặc một số quyền của mình với những điều kiện phù hợp”. 1
Nhà sáng chế George Washingon Carver sinh năm 1860 cũng đã thừa nhận tính
chân thực của câu nói này. Theo ông, tài sản trí tuệ, sản phẩm của sự sáng tạo không
phải tuyệt đối thuộc về riêng một cá nhân hay một quốc gia nào, mà là một nguồn lực
vô hạn của nhân loại. Với đề tài “Bảo vệ lợi ích công chúng trong quy định về
quyền tác giả ở Việt Nam hiện nay” người viết muốn làm rõ một số vấn đề trong quy
định của pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về việc quy định giới hạn quyền sở
hữu trí tuệ về thời hạn bảo hộ, các trường hợp ngoại lệ trong sử dụng tác phẩm đã công
bố theo pháp luật Việt Nam và một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền
tác giả theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay.
1

Khoản 3 Điều 7 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 1

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
2. Phạm vi nghiên cứu
Do Luật sở hữu trí tuệ có phạm vi rất lớn và rộng nên ở đề tài này người viết chỉ
nghiên cứu một phần nhỏ của Quyền tác giả để đi sâu và làm rõ hơn đề tài mà người
viết đã chọn để nghiên cứu: đó là việc quy định giới hạn quyền sở hữu trí tuệ về thời

hạn bảo hộ, các trường hợp ngoại lệ trong sử dụng tác phẩm đã công bố theo quy định
pháp luật Việt Nam và một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả.
3. Mục đích nghiên cứu
Đề tài “Bảo vệ lợi ích công chúng trong quy định về quyền tác giả ở Việt
Nam hiện nay” là một vấn đề mang tính thời sự trong pháp lý và cả thực tiễn áp dụng,
nên đòi hỏi người viết cần có kiến thức sâu rộng để tìm hiều, nghiên cứu nhiều hơn về
các quy định về giới hạn quyền sở hữu trí tuệ về thời hạn bảo hộ, các trường hợp ngoại
lệ trong sử dụng tác phẩm đã công bố và một số đối tượng không thuộc phạm vi bảo
hộ quyền tác giả trong luật Sở hữu trí tuệ hiện hành và văn bản có liên quan khác.
Nhằm nắm vững những vấn đề cốt lõi, những tồn tại, bất cập trong quy định để từ đó
đề xuất giải pháp giải quyết để hoàn thiện hơn.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong nghiên cứu luận văn, người viết sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau
đây:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu;
- Phương pháp phân tích, tổng hợp;
- Phương pháp so sánh;
- Phương pháp phân tích luật viết.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài nghiên cứu
gồm có ba Chương:
Chương 1. Một số vấn đề lý luận về quyền tác giả và việc bảo vệ lợi ích công
chúng trong quyền tác giả.
Chương 2. Quy định pháp luật Việt Nam hiện hành về việc bảo vệ lợi ích công
chúng trong quyền tác giả.
Chương 3. Một số bất cập của quy định pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề
bảo vệ lợi ích công chúng trong bảo hộ quyền tác giả và hướng hoàn thiện, kiến nghị.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 2

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN TÁC GIẢ VÀ VIỆC BẢO VỆ LỢI
ÍCH CÔNG CHÚNG TRONG QUY ĐỊNH VỀ QUYỀN TÁC GIẢ
Trong lĩnh vực quyền tác giả, đối tượng bảo hộ bao gồm các tác phẩm văn học,
nghệ thuật và khoa học. Đây được coi là tài sản trí tuệ mang lại giá trị cao trong đời
sống xã hội được Nhà nước quan tâm và đặt ra các tiêu chuẩn để bảo vệ cho quyền
này. Quyền tác giả được hiểu một cách khái quát và đơn giản nhất là quyền của cá
nhân, tổ chức đối với các sản phẩm trí tuệ do mình sáng tạo hoặc có quyền sở hữu.
Còn theo nghĩa hẹp, đó là độc quyền được công nhận cho một người, một nhóm người
hoặc một tổ chức được ngăn cấm người khác sử dụng hay khai thác một sản phẩm do
mình sáng tạo ra hoặc sở hữu. Tuy vậy, việc trao quyền sẽ bị giới hạn nhằm cân bằng
lợi ích giữa chủ thể nắm giữ quyền và lợi ích của người sử dụng và lợi ích của công
chúng nói chung. Trong chương này, người viết sẽ khái quát về quyền tác giả đồng
thời sơ lược về bảo vệ lợi công chúng ở Luật quốc tế cũng như pháp luật của Việt Nam
và một số quốc gia có liên quan.
1.1 Khái quát về quyền tác giả
1.1.1 Khái niệm
1.1.1.1 Khái niệm về tác giả
Người sáng tạo tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học (sau đây gọi chung là tác
phẩm) là tác giả của tác phẩm đó. 2
Tác giả là người trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học,
nghệ thuật, khoa học. Điều đó có nghĩa là tác giả phải dùng khả năng tư duy, óc sáng
tạo để tạo nên tác phẩm. Tác phẩm được tạo ra mang dấu ấn cá nhân của tác giả, thể

hiện được thông điệp mà tác giả muốn truyền tải đến mọi người. Việc trực tiếp sáng
tạo ra ở đây không có nghĩa là tác giả phải tự tay viết hoặc làm, nếu không có khả
năng viết, tác giả có thể nhờ người khác ghi lại nhưng phải đảm bảo ý tưởng là của tác
giả và tác giả là người đóng vai trò quyết định trong việc thể hiện ý tưởng.
Ví dụ: Một người bị cụt tay, anh ấy muốn viết một câu truyện ngắn về cuộc đời
của mình nên nhờ một người bạn viết hộ. Anh ấy đọc cho người bạn của mình chép lại
thì anh ấy là tác giả của câu truyện ngắn đó.
Vì vậy, tổ chức, cá nhân làm công việc hổ trợ, góp ý kiến hoặc cung cấp tư liệu
cho người khác sáng tạo ra tác phẩm không được công nhận là tác giả. 3

2

Khoản 1, Điều 736, Bộ luật Dân sự 2005.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 3

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
Công ước Berne về bảo hộ tác phẩm văn học, nghệ thuật không đưa ra khái niệm
chính thức về tác giả nhưng khái niệm này được sử dụng trong toàn bộ văn bản của
công ước. Khoản 1, Điều 15 của Công ước Berne quy định: “Để được thừa nhận là
tác giả của các tác phẩm văn học và nghệ thuật hưởng sự bảo hộ của Công ước này và
được khởi kiện những người vi phạm tác phẩm của mình trước Tòa án ở các nước
thành viên Liên hiệp, nếu không có bằng chứng ngược lại, tác giả chỉ cần ghi tên mình
trên tác phẩm như thông lệ”.

Tác giả có thể sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật
và khoa học. Điều đó có nghĩa là tác giả không nhất thiết phải sáng tạo ra toàn bộ tác
phẩm. Tác giả có thể sáng tác một phần trong một tác phẩm (trường hợp này gọi là
đồng tác giả). Nhưng để được gọi là đồng tác giả thì họ phải có sự thỏa thuận với nhau
để cùng làm nên một tác phẩm.
Ví dụ: Một nhà thơ viết một bài thơ về Tình yêu, sau khi một người độc giả đọc
được bài thơ ấy thấy lời thơ trong bài thơ có một số câu không hay nên quyết định sửa
đổi theo ý của mình mà không có sự đồng ý của tác giả. Đó không phải là đồng tác giả,
vì họ không có sự thỏa thuận ngay từ đầu về việc hình thành bài thơ đó. Và đồng thời
trong trường hợp này không có sự đồng ý của tác giả mà đã tự ý sửa đổi lời thơ.
Luật cũng quy định tác giả không thể là tổ chức phải là cá nhân. Vì chỉ có cá
nhân mới có hoạt động sáng tạo và tư duy như vậy, nếu một nhóm người cùng sáng tạo
ra một tác phẩm thì lúc này họ được xem là đồng tác giả (tập thể tác giả).
Tác giả và đối tượng bảo hộ quyền tác giả là hai vấn đề quan trọng trong lĩnh vực
bảo hộ quyền tác giả. Bởi xét đến cùng thì mục đích chính của việc bảo hộ quyền tác
giả là bảo vệ những quyền lợi về vật chất và tinh thần cho người đã sáng tạo ra tác
phẩm. Vì vậy, Bộ luật Dân sự và Luật sở hữu trí tuệ quy định người sáng tạo ra tác
phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học là tác giả của tác phẩm đó. 4
1.1.1.2 Khái niệm quyền tác giả và nội dung quyền tác giả
Các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học không chỉ làm giàu đời sống tinh
thần của con người mà còn chứa đựng giá trị thương mại. Bảo hộ quyền tác giả góp
phần thúc đẩy kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học - kỹ thuật phát triển. Giá trị của
quyền tác giả ngày càng được nâng cao và mọi người càng quan tâm hơn trong vấn đề

3

Khoản 2, Điều 8, Nghị đ ịnh 100/ 2006/NĐ-CP của Ch ính phủ, Quy định chi t iết hướng dẫn thi hành một số điều
của Bộ luật Dân sự 2005 và Luật sở hữu trí tuệ về quyền tác giả và quyền liên quan.
4
Những nội dung cơ bản của Luật sở hữu trí tuệ, Vụ công tác lập pháp – Nhà xuất bản tư pháp Hà Nội năm

2006, tr.47.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 4

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
bảo hộ quyền tác giả trong bối cảnh công nghệ thông tin và công nghệ giải trí phát
triển mạnh mẽ như hiện nay.
Thực tiễn ở Việt Nam hiện nay thuật ngữ “quyền tác giả” còn được gọi là “bản
quyền (copy right)”, giữa hai thuật ngữ này được dùng thay thế cho nhau và không có
sự khác nhau nào tùy vào thói quen của người sử dụng. Trong các văn bản chính thức
của Việt Nam có liên quan như Luật SHTT, BLHS... thì thuật ngữ “quyền tác giả”
được sử dụng chính thức. Tuy nhiên, khi chúng ta xét về lịch sử hình thành của hai
thuật ngữ này thì có sự khác nhau cơ bản, hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa (điển
hình là Pháp) sử dụng thuật ngữ “quyền tác giả”, trong khi đó các nước theo hệ thống
pháp luật Anh - Mỹ thì sử dụng thuật ngữ “bản quyền”.5
Theo nghĩa khách quan: Quyền tác giả là tổng hợp các quy định pháp luật về
quyền tác giả nhằm xác nhận và bảo vệ quyền của tác giả, của chủ sở hữu quyền tác
giả, xác định nghĩa vụ của các chủ thể trong việc sử dụng các tác phẩm văn học, nghệ
thuật, khoa học; quy định trình tự thực hiện và bảo vệ các quyền đó khi có hành vi
xâm phạm. Với ý nghĩa này, quyền tác giả chính là pháp luật quyền tác giả với những
quy định về: tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, các tác phẩm được bảo hộ, nội dung
quyền tác giả, thời hạn bảo hộ quyền tác giả, các trường hợp giới hạn quyền tác giả,
các biện pháp bảo vệ quyền tác giả.
Theo nghĩa chủ quan: Quyền tác giả là tổng hợp các quyền, nghĩa vụ của tác

giả, chủ sở hữu quyền tác giả và các chủ thể có liên quan khác đối với tác phẩm văn
học, nghệ thuật, khoa học.
Theo nghĩa là quan hệ pháp luật: Quyền tác giả chính là các quan hệ xã hội
trong việc tạo ra, sử dụng về quyền tác giả được xác lập giữa các tác giả với chủ sở
hữu quyền tác giả; giữa tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả với các chủ thể khác thông
qua các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học. 6
Nói tóm lại, quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm (văn
học, nghệ thuật, khoa học) do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu. 7
Như vậy, trên tinh thần của Luật ta thấy rằng quyền tác giả được trao cho hai chủ
thể đó là tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả. Tác phẩm bao gồm những sáng tạo trong
lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học và được biểu hiện với bất kỳ phương tiện nào.

5

Đinh Thị Mai Phương - Phan Thị Hải Anh - Điêu Ngọc Tuấn: Cẩ m nang pháp luật về SHTT và Chuyển giao
công nghệ, Nxb. Ch ính trị Quốc gia, 2004, tr.19-20.
6
Lê Đình Nghị - Vũ Hải Yến : Giáo trình Luật SHTT, Nxb. Giáo dục Việt Nam, năm 2009, tr.23.
7
Khoản 2 Điều 4 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 5

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay

Nói một cách ngắn gọn hơn thì quyền tác giả chính là việc cho phép tác giả và chủ sở
hữu quyền tác giả được quyền khai thác tác phẩm, chống lại sự sao chép bất hợp pháp.
Nhằm bù đắp và khuyến khích cho sự nỗ lực sáng tạo của mỗi tác giả khi sáng
tạo ra các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, pháp luật về quyền tác giả trao cho
tác giả của tác phẩm một nhóm độc quyền đối với tác phẩm của họ trong một thời hạn
nhất định. Những quyền này cho phép tác giả kiểm soát việc sử dụng tác phẩm của
mình theo nhiều cách khác nhau và nhận được tiền thù lao. Pháp luật về quyền tác giả
cũng trao cho tác giả “quyền nhân thân” nhằm bảo vệ danh tiếng của tác giả và sự
toàn vẹn của tác phẩm. Nội dung điều này được quy định tại Điều 738 BLDS năm
2005 và Điều 19, Điều 20 của Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009
gồm hai nhóm quyền:
- Nhóm quyền nhân thân.
- Nhóm quyền tài sản.
Các quyền tài sản trên do tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện
hoặc người khác có thể thực hiện nhưng phải được sự cho phép của chủ sở hữu quyền
và khi một cá nhân, tổ chức muốn khai thác, sử dụng một phần hay toàn bộ tài sản trên
hay quyền công bố tác phẩm (thuộc nhóm quyền nhân thân) thì phải xin phép và trả
tiền nhuận bút, thù lao, các quyền lợi vật chất khác cho chủ sở hữu quyền tác giả.
Quyền tài sản là quyền của tác giả (tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả) man g lại
giá trị vật chất, được bảo hộ có thời hạn và là đối tượng của hợp đồng chuyển nhượng
quyền tác giả hoặc hợp đồng sử dụng quyền tác giả. 8
Quyền tài sản và quyền nhân thân còn được hướng dẫn chi tiết tại Nghị định số
100/2006/NĐ-CP và Nghị định số 85/2011/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của
Nghị định số 100/2006/NĐ-CP.
1.1.2 Đặc điểm quyền tác giả
1.1.2.1 Tác phẩm bảo hộ phải có tính nguyên gốc
Các Công ước quốc tế về quyền tác giả điển hình là Công ước Berne và pháp luật
sở hữu trí tuệ của các quốc gia đều thống nhất cho rằng sự sáng tạo trí tuệ trong lĩnh
vực văn học, nghệ thuật, khoa học mang tính nguyên gốc và được vật chất hóa, được
công nhận là tác phẩm và được bảo hộ theo pháp luật quyền tác giả. Trong khi đó,

pháp luật về quyền tác giả không đưa ra bất kỳ điều kiện nào về nội dung và giá trị

8

Khoản 2 Điều 27 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 6

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
nghệ thuật để tác phẩm được bảo hộ. Quyền tác giả được bảo hộ không phụ thuộc vào
nội dung và giá trị nghệ thuật.
Tính nguyên gốc được quy định khác nhau trong pháp luật của mỗi quốc gia.
Ví dụ: Pháp luật Hoa Kỳ quy định tính nguyên gốc thỏa mãn nếu tác phẩm được
tác giả tạo ra độc lập và chứa đựng mức độ sáng tạo tối thiểu, riêng đối với Canada thì
tính nguyên gốc được đáp ứng nếu tác giả là người đầu tiên tạo ra tác phẩm và không
sao chép tác phẩm khác. Pháp luật nước Pháp thì quy định tính nguyên gốc của tác
phẩm phải mang dấu ấn sáng tạo cá nhân mới được bảo hộ quyền tác giả. 9
Một tác phẩm để được bảo hộ phải đảm bảo có tính nguyên gốc. Ý nghĩa chính
xác về tính nguyên gốc là khác nhau trong pháp luật về quyền tác giả của mỗi nước,
nhưng một cách khái quát tính nguyên gốc được hiểu là kết quả của hoạt động sáng tạo
trí tuệ trực tiếp của tác giả, tác phẩm được sáng tạo ra một cách đ ộc lập và không sao
chép, bắt chước từ bất kỳ một tác phẩm nào khác. Việc bảo hộ quyền tác giả chỉ được
áp dụng đối với những đóng góp mang tính nguyên gốc cho tác phẩm và không được
áp dụng đối với bất kỳ yếu tố nào vay mượn từ tác phẩm khác. Tuy pháp luật Việt

Nam không quy định cụ thể tính nguyên gốc được hiểu là như thế nào , nhưng ý nghĩa
này cũng được rút ra từ quy định của Điều 13 và Điều 14 Luật SHTT hiện hành.
Ví dụ: Rất nhiều các tác phẩm âm nhạc trong và ngoài nước bị "ăn cắp" chỉ thay
đổi lời bài hát (trong giới người ta thường gọi là đạo nhạc) và sẽ không được bảo hộ,
bởi nó không tuân thủ tính nguyên gốc và không thể hiện sự sáng tạo một cách độc
lập. Nhưng cùng một ý tưởng vể tình yêu đất nước mỗi người lại thể hiện dưới một
hình thức khác nhau như bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, hay của Nguyễn
Khoa Điềm thì những tác phẩm này được bảo hộ như nhau. Nói cách khác, một tác
phẩm muốn được bảo hộ phải do chính lao động trí óc của tác giả sáng tạo.
1.1.2.2 Quyền tác giả bảo hộ hình thức thể hiện tác phẩm
Tác phẩm đó chính là những sáng tạo bắt nguồn từ ý tưởng của cá nhân. Những ý
tưởng sáng tạo này đầu tiên chỉ là tư duy mà chỉ có người có ý tưởng, tư duy này mới
hiểu và biết được, cho nên con người muốn tiếp cận và nắm bắt được những giá trị của
những ý tưởng sáng tạo này thì những ý tưởng sáng tạo này phải được thể hiện dưới
hình thức vật chất nhất để có thể cảm nhận, sao chép hoặc truyền đạt tri thức đến
người khác. Tại Điều 6 của Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009
quy định: “Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiệ n
9

Được trích từ giáo trình Luật SHTT, Nxb . Giáo dục Việt Nam, trang 31. Nguồn được lấy từ Daniel C.K. Chow
& Edward Lee, International Intellectural Property: Problems, Cases, and Materials, Tho mson West, 2006,
tr.130- 146.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 7

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình
thức, phương tiện, ngôn ngữ đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng
ký”.
Quyền tác giả bảo hộ hình thức của ý tưởng sáng tạo nhưng nếu hình thức thể
hiện một ý tưởng trùng với nội dung ý tưởng đó, thì hình thức cũng không được bảo
hộ. Quyền tác giả chỉ tập trung bảo hộ hình thức tác phẩm, không bảo hộ nội dung tác
phẩm. Vì thế quyền tác giả phát sinh khi tác phẩm được thể hiện dưới một hình thức
nhất định. Thậm chí tác phẩm được hưởng sự bảo hộ quyền tác giả mà bất chấp các
yếu tố chất lượng hay giá trị của tác phẩm và cũng không cần đáp ứng bất kỳ tiêu
chuẩn về văn học hay nghệ thuật nào. Tác phẩm được bảo hộ được thể hiện dưới nhiều
hình thức khác nhau hết sức đa dạng và phong phú.
Ví dụ: Viết (thơ, truyện..), nói, dưới dạng những thước phim (những tác phẩm
điện ảnh), thể hiện bằng cử chỉ, hành động (các tác phẩm sân khấu), các tác phẩm tạo
hình (tranh, điêu khắc,..). Để một tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả thì bắt buộc nó
phải được ghi nhận dưới một trong các hình thức đó.
1.1.2.3 Quyền tác giả được bảo hộ tự động
Theo khoản 1 Điểu 6 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 có
quy định căn cứ phát sinh, xác lập quyền SHTT như sau: “Quyền tác giả phát sinh kể
từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định,
không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố
hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký”. Một tác phẩm được pháp luật về
quyền tác giả thừa nhận và bảo vệ khi tác phẩm đó là kết quả của hoạt sáng tạo trí óc
trong lĩnh vực văn học, khoa học, nghệ thuật mang tính nguyên gốc và được thể hiện
dưới một hình thức vật chất nhất định. Như vậy, khi một tác phẩm đáp ứng được các
điều kiện trên thì đã được pháp luật bảo vệ và thủ tục đăng ký là không bắt buộc. Tuy
nhiên, để giảm nhẹ sự tranh chấp khi có sự xâm phạm quyền tác giả xảy ra và cơ sở
chứng minh quyền tác giả cho tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả thì khuyến khích đăng
ký quyền tác giả.

Điều đó cũng thể hiện được rằng, khi một tác phẩm đã được thừa nhận và bảo vệ
thì ngăn cấm mọi hành vi sử dụng trái phép xâm phạm đến quyền tác giả mà không
được sự cho phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và ngoại trừ trong một số
trường hợp ngoại lệ luật định. Pháp luật sở hữu trí tuệ nghiêm cấm các trường hợp sử
dụng tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả, sao chép tác phẩm
mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, xuất bản tác phẩm mà
GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 8

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả hay sửa chữa, cắt xén, xuyên tạc tác
phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín v.v…
1.1.2.4 Quyền tác giả là các độc quyền
Điều đó có nghĩa là không ai có thể được phép sử dụng các đối tượng sở hữu tr í
tuệ nếu chưa được chủ thể quyền cho phép trừ một số trường hợp ngoại lệ mà Nhà
nước quy định như: hết thời hạn bảo hộ, vì lợi ích quốc phòng, an ninh…
Bản chất độc quyền là nhằm bảo vệ chủ sở hữu quyền tác giả, thông qua việc
Nhà nước cho các chủ sở hữu các quyền như quyền nhân thân và quyền tài sản và họ
có quyền khai thác lợi ích từ các quyền đó theo đúng quy định mà luật cho phép. Việc
nhà nước bảo vệ như vậy chính là công cụ pháp lý nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của chủ sở hữu tài sản trí tuệ, vừa là động lực thúc đẩy và phát huy năng lực sáng
tạo, đem lại lợi ích cho xã hội và cộng đồng.
Chúng ta đã biết để có được một thành quả lao động sáng tạo, tác giả phải bỏ biết
bao nhiêu công sức, thời gian. Song các thành quả này dễ bị đánh cắp hay bị sử dụng,
thậm chí chính tác giả cũng không biết điều này. Vì vậy chỉ có các chế định bảo hộ

độc quyền mới có thể bảo hộ quyền lợi hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu, khuyến
khích họ công bố sản phẩm của mình ra ngoài xã hội mà không sợ các hành vi sử dụng
trái phép xâm phạm cũng như khai thác sản phẩm để bù đắp công sức bỏ ra.
1.1.3 Lí do quy định bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả
Bảo hộ quyền tác giả có nghĩa là bảo vệ quyền của tác giả cũng như của chủ sở
hữu tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, đó là việc bảo vệ quyền nhân thân và
quyền tài sản của các chủ thể nói trên đối với thành quả lao động trí tuệ sáng tạo hoặc
đầu tư của họ. Đồng thời khuyến khích sự sáng tạo, là nguồn động lực cho tư duy phát
triển, khi một người sáng tạo ra một tác phẩm nào đó, nếu dễ dàng bị người khác xâm
phạm đến tác phẩm của họ thì gây nên mất tinh thần cho việc sáng tạo thêm các tác
phẩm tiếp theo. Một khi tác phẩm đã được bảo hộ thì tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả
sẽ dễ dàng đưa sản phẩm ra cuộc sống khi đó họ không cần phải sợ sản phẩm của mình
bị người khác xâm phạm tạo điều kiện công chúng tiếp cận gần hơn với các sản phẩm
trí tuệ. Tuy nhiên, không phải vì thế mà trao hoàn toàn quyền quyết định cho họ, mà
pháp luật ở mỗi quốc gia tuy khác nhau nhưng có quy định riêng về giới hạn khi sử
dụng tác phẩm của họ, vì sao pháp luật lại có quy định như vậy?
- Thứ nhất, nhằm ngăn chặn sự lạm dụng độc quyền.
- Thứ hai, nhằm khuyến khích; phổ biến, áp dụng các kết quả trí tuệ vào cuộc
sống.
GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 9

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
- Thứ ba, nhằm đảm bảo mục tiêu, quốc phòng, an ninh và các nhu cầu cấp thiết
khác của xã hội.

1.1.3.1 Nhằm ngăn chặn sự lạm dụng độc quyền
Bản chất của nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa chủ sở hữu trí tuệ và lợi ích xã hội
là sự dung hoà quyền lợi giữa các bên nhằm tạo ra điều kiện tồ n tại và phát triển cho
chính các bên, cao hơn nữa là thúc đẩy sự phát triển của văn học, khoa học và kỹ thuật.
Mỗi bên sẽ phải hi sinh một phần quyền lợi của mình để hướng tới lợi ích chung lớn
hơn mà sâu xa hơn chính là tạo ra một xã hội phát triển bền vững, công bằng và bình
đẳng. Nếu chỉ hướng tới mục đích bảo vệ các tác giả, các chủ sở hữu trí tuệ thì có thể
dẫn đến sự lạm dụng độc quyền của chủ sở hữu trí tuệ và ảnh hưởng đến việc tiếp cận
tri thức, tiếp cận thành quả khoa học kỹ thuật của đông đảo công chúng chưa kể đến
nếu bảo hộ quá lâu, quá rộng sẽ dẫn đến sự cản trở giao lưu văn hoá, khoa học giữa
các quốc gia lẫn nhau.
Trong đa số các đối tượng của sở hữu trí tuệ thì việc bảo hộ thường bị giới hạn về
mặt thời gian, cũng như tồn tại một số ngoại lệ mà theo đó quyền của chủ sở hữu, tác
giả tài sản trí tuệ sẽ bị hạn chế. Điều này một mặt tránh việc lạm dụng các quyền sở
hữu trí tuệ gây thiệt hại cho xã hội, một mặt giúp cho việc phổ biến các tài sản trí tuệ
được thuận tiện và rộng rãi hơn, góp phần đến sự phát triển kinh tế - văn hóa của xã
hội.
1.1.3.2 Nhằm khuyến khích sáng tạo; phổ biến, áp dụng các kết quả trí tuệ vào
cuộc sống
Thứ nhất, nhằm khuyến khích sáng tạo.
Các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học (VH, NT, KH), các sáng chế hay bất
kỳ đối tượng nào của quyền SHTT được các tác giả sáng tạo nên bằng trí tuệ và sự lao
động miệt mài hoặc phải bỏ ra một chi phí thích đáng để được nắm giữ quyền sở hữu,
do vậy quyền sở hữu các thành quả lao động này phải thuộc về họ. Nếu Nhà nước
không có một cơ chế bảo hộ thích hợp quyền của chủ SHTT thì không thể khuyến
khích sự sáng tạo từ đó là sự phát triển của văn hoá, khoa học, kỹ thuật.
Như đối với đối tượng là sáng chế theo quy định tại Điều 137 Luật sở hữu trí tuệ
năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 thì để khuyến khích cho việc sáng tạo Nhà nước
quy định chủ sở hữu sáng chế phụ thuộc có quyền yêu cầu chủ sáng chế cơ bản chuyển
giao quyền sử dụng sáng chế với giá cả và điều kiện hợp lí. Nếu chủ sáng chế phụ

thuộc chứng minh được sáng chế phụ thuộc tạo ra một bước tiến quan trọng về kĩ thuật
so với sáng chế cơ bản và có ý nghĩa kinh tế lớn hơn. Nghĩa là chỉ cần chủ sở hữu sáng
GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 10

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
chế phụ thuộc chứng minh được sáng chế phụ thuộc có tính sáng tạo hơn, kĩ thuật hơn
thì chủ sở hữu sáng chế cơ bản lúc này không thể từ chối việc chuyển giao, nếu không
có lý do chính đáng. Nhà nước luôn luôn khuyến khích việc sáng tạo nên không chỉ
dừng lại ở đối tượng là sáng chế mà còn đối với tác phẩm phái sinh. Pháp luật về
quyền tác giả không cấm việc sáng tạo một tác phẩm dựa theo tác phẩm khác, miễn
sao không làm phương hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc. 10 Như vậy tác phẩm
phái sinh là loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả.
Từ những phân tích chúng ta có thể thấy pháp luật nước ta luôn tạo điều kiện cho
các chủ sở hữu quyền tác giả nói chung và chủ sở hữu các đối tượng quyền sở hữu
công nghiệp nói riêng sáng tạo thêm những tác phẩm, những công trình kĩ thuật mới
dựa trên nền tảng của cái ban đầu. Làm cho các chủ sở hữu phải tích cực hăng say hơn
trong việc tạo ra những tác phẩm, công trình kĩ thuật khác phục vụ cho công chúng và
làm mới bản thân.
Thứ hai, phổ biến, áp dụng các kết quả trí tuệ vào cuộc sống.
Trên thực tế, một đối tượng sở hữu trí tuệ cho dù có giá trị hoặc thể hiện sự sáng
tạo như thế nào đi nữa, mà không áp dụng vào cuộc sống, thì cũng trở thành vô dụng.
Do đó, các độc quyền dành cho chủ sở hữu trí tuệ thường có thời hạn, để tạo một sức
ép buộc họ phải phổ biến các tài sản trí tuệ ra công chúng để thu được lợi ích. Ví dụ:
Đối với sáng chế và nhãn hiệu, chủ sở hữu còn mang nghĩa vụ sử dụng. Nói cách khác,

nếu họ không sử dụng các đối tượng đã đăng kí, Nhà nước sẽ thu hồi lại các đặc quyền
đã cấp.
Việc phổ biến các sáng tạo vào cuộc sống còn thể hiện qua việc các chủ sở hữu
tài sản trí tuệ chuyển giao quyền sở hữu, quyền sử dụng đối tượng trí tuệ mà mình sở
hữu cho người khác. Việc chuyển giao này được khuyến khích không chỉ trong phạm
vi một quốc gia mà còn trên phạm vi toàn thế giới.
1.1.3.3 Nhằm đảm bảo mục tiêu, quốc phòng, an ninh và các nhu cầu cấp thiết
khác của xã hội
“Mục tiêu chủ yếu của pháp luật về sở hữu trí tuệ là công nhận và bảo hộ quyền
sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân trên cơ sở bảo đảm hài hòa lợi ích của chủ thể
quyền sở hữu trí tuệ với lợi ích công cộng” - đây là một trong những chính sách của
Nhà nước ta về sở hữu trí tuệ. 11

10

Khoản 2 Điều 14 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

11

Khoản 1 Điều 8 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 11

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay

Với ý nghĩa trên, nội dung này được quy định tại Điều 7 Luật SHTT Việt Nam
năm 2005 được sửa đổi, bổ sung 2009.
Từ cơ sở của Điều luật trên, tại Điều 25 luật này có quy định các hành vi được
xem ngoại lệ, nhằm giới hạn quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ cụ thể như: hành
vi chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị, hay trích
dẫn tác phẩm để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý tác giả, không nhằm
mục đích thương mại…Hoặc trường hợp sử dụng tác phẩm hết thời hạn bảo hộ tại
Điều 43 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009; đối với những hành
vi này khi sử dụng tác phẩm thì không cần phải xin phép trước cũng như không phải
trả tiền nhuận bút, thù lao cho tác giả. Vì thật ra, các hành vi này không phải nhằm
mục đích riêng tư cá nhân, mà chủ yếu là để phục vụ cho lợi ích công cộng, cho xã
hội, cho những hoạt động văn hoá ý nghĩa…Vì nó mang tính chất phi lợi nhuận mà
không quên đi công sức sáng tạo của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả bằng cách
thông tin tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ khi sử dụng tác phẩm.
1.2 Khái quát chung về bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả
1.2.1 Khái niệm bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả
Bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả là vấn đề cấp thiết hiện nay. Hiện
nay chưa có văn bản nào nêu khái niệm cụ thể về “bảo vệ lợi ích công chúng” là như
thế nào?
Ý nghĩa của cụm từ “công chúng” và “thuộc về công chúng”: “Công chúng” ở
đây được hiểu theo nghĩa xã hội, cộng đồng nói chung, mà không phải là các tác giả,
chủ sở hữu các tài sản trí tuệ. Còn “thuộc về công chúng” nghĩa là mọi tổ chức, cá
nhân, trong xã hội ai cũng có quyền sử dụng tác phẩm đó mà không cần phải xin phép
hay trả tiền cho chủ sở hữu quyền tác giả. Tuy nhiên, khi sử dụng tác phẩm thuộc về
công chúng, người sử dụng vẫn phải tôn trọng các quyền nhân thân của tác giả sáng
tạo. 12
Tại điều 7 và điều 8 Luật SHTT năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 có đề cập
đến vấn đề này từ đó ta có thể khái quát phần nào về khái niệm “bảo vệ lợi ích công
chúng”.
“Bảo vệ lợi ích công chúng” trong quyền tác giả là tạo điều kiện cho đông đảo

công chúng tiếp cận, nắm giữ nguồn tri thức từ sự sáng tạo của tác giả. Việc Nhà nước
đặt ra một số quy định tại Điều 7 và Điều 8 Luật SHTT năm 2005 sửa đổi, bổ sung
năm 2009 được hiểu theo 3 hướng:
12

Điều 43 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 12

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
Thứ nhất, chủ thể quyền sở hữu trí tuệ chỉ được thực hiện các quyề n trong phạm
vi và thời hạn mà Nhà nước quy định. Khi hết thời hạn bảo hộ, các độc quyền sẽ chấm
dứt và các tài sản trí tuệ sẽ là tài sản chung của công chúng.
Ví dụ: Tác phẩm điện ảnh có thời hạn bảo hộ là bảy mươi lăm năm, kể từ khi tác
phẩm được công bố lần đầu tiên. Khi hết thời hạn này tác phẩm sẽ thuộc về công
chúng.
Thứ hai, nhà nước quy định một số trường hợp đặt biệt, theo đó quyền của tác
giả, độc quyền khai thác tác phẩm của chủ sở hữu quyền tác giả có thể bị hạn chế.
Ví dụ: Đối với trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép,
không phải trả tiền nhuận bút thù lao.
Thứ ba, không phải mọi đối tượng đều thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả. Chỉ
bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức, cá nhân trên cơ sở đảm bảo hài hòa lợi ích của
chủ thể quyền sở hữu trí tuệ với lợi ích công cộng.
Ví dụ: Tin tức thời sự thuần túy đưa tin là đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ

quyền tác giả;
Như vậy “bảo vệ lợi ích công chúng” là đảm bảo cho công chúng được hưởng
các quyền mà pháp luật đã quy định như: đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ, các
trường hợp sử dụng tác phẩm trong trường hợp ngoại lệ, các đối tượng không thuộc
phạm vi bảo hộ quyền tác giả. Công chúng sẽ có quyền tiếp cận các tác phẩm văn học
và nghệ thuật khi nó thuộc các trường hợp nêu trên, tuy nhiên khi sử dụng tác phẩm
trong trường hợp này công chúng cần thực hiện một số nghĩa vụ mà luật quy định như:
tôn trọng quyền nhân thân đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ, không được làm ảnh
hưởng đến việc khai thác bình thường của tác phẩm đối với việc sử dụng tác phẩm
trong trường hợp ngoại lệ...
1.2.2 Đặc điểm của việc bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả
1.2.2.1 Bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả thể hiện thông qua nguyên
tắc cân bằng lợi ích của chủ SHTT và lợi ích của xã hội được thể hiện chủ yếu ở các
nội dung sau:
a. Quy định giới hạn của chủ sở hữu quyền SHTT về thời hạn bảo hộ
Thời hạn bảo hộ các đối tượng SHTT là khoảng thời gian mà Nhà nước bằng quy
định của pháp luật và đảm bảo bằng một hệ thống thực thi quyền cho phép các tác giả,
các chủ SHTT được hưởng các độc quyền đối với các đối tượng SHTT của mình. Tùy
vào từng trường hợp cụ thể, các độc quyền đó sẽ thuộc về tác giả (đồng thời là chủ
GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 13

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
SHTT) hay một số quyền thuộc về tác giả, một số thuộc về chủ SHTT (trong trường
hợp tác giả không đồng thời là chủ SHTT).

Trong suốt thời gian bảo hộ, về nguyên tắc, chỉ có chủ SHTT mới có độc quyền
trong việc sử dụng, định đoạt các đối tượng SHTT. Chủ SHTT có thể tự mình thực
hiện các độc quyền đó hoặc có thể chuyển giao cho các chủ thể khác thực hiện quyền
này thông qua các hợp đồng chuyển giao quyền sở hữu hoặc chuyển giao quyền sử
dụng các đối tượng SHTT. Như vậy, trong suốt thời hạn bảo hộ, bất cứ chủ thể nào
không phải là chủ SHTT nếu thực hiện các hành vi khai thác, sử dụng các quyền này
mà không được sự cho phép của chủ SHTT (trừ các trường hợp hạn chế quyền mà
người viết sẽ phân tích trong các phần tiếp theo) sẽ bị coi là thực hiện hành vi xâm
phạm quyền SHTT. Tùy vào tính chất, mức độ và ở mức độ nhất định phụ thuộc cả
vào ý chí của chủ SHTT mà hành vi xâm phạm quyền SHTT có thể bị xử lý bằng các
biện pháp dân sự, hành chính hay hình sự. Nhưng khi các đối tượng SHTT đã hết thời
hạn bảo hộ thì các quyền tài sản của chủ SHTT sẽ không còn, chỉ còn tồn tại quyền
nhân thân của tác giả (ngoại trừ một số quyền nhân thân bị giới hạn bởi thời hạn bảo
hộ như quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm).
Trong trường hợp này công chúng sẽ được tự do khai thác, sử dụng các đối tượng
SHTT. Do đó, về bản chất việc quy định hợp lý thời hạn bảo hộ các đối tượng SHTT
chính là cách thức hữu hiệu nhằm thực hiện nguyên tắc cân bằng lợi ích của chủ sở
hữu SHTT và lợi ích của xã hội.
b. Việc sử dụng tác phẩm trong trường hợp ngoại lệ
Việc sử dụng tác phẩm trong trường hợp ngoại lệ là một trong những đặc điểm
quan trọng của việc bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả. Vậy thế nào là
“ngoại lệ trong sử dụng tác phẩm” người viết sẽ làm rõ vấn đề này trước khi phân tích
đặc điểm của việc bảo vệ lợi ích công chúng trong quyền tác giả.
Về nguyên tắc, đối với các tài liệu được bảo hộ bản quyền, trước khi sử dụng tác
phẩm cần xin phép và thực hiện nghĩa vụ trả nhuận bút, thù lao cho tác giả, chủ sở hữu
quyền tác giả theo thoả thuận.
Tuy nhiên, một trong các tác phẩm có thể sử dụng không cần phải xin phép tác
giả, chủ sở hữu quyền tác giả hay còn gọi là ngoại lệ được quy định trong pháp luật
quyền tác giả quốc gia. Mỗi quốc gia quy định các trường hợp ngoại lệ khác nhau
nhưng nhìn chung “Ngoại lệ trong sử dụng tác phẩm là việc sử dụng tác phẩm đã

công bố thuộc sở hữu của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả mà không cần phải xin
phép (có trường hợp phải thanh toán tiền sử dụng, có trường hợp không phải thanh
GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 14

SVTH: Trương Thị Diễm My

Đề tài: Bảo vệ lợi ích công chúng trong pháp luật về quyền tác giả ở Việt Nam hiện
nay
toán tiền sử dụng) trong một số trường hợp đặc biệt, cụ thể nhằm đáp ứng nhu cầu
chính đáng phục vụ cho công tác thông tin, nghiên cứu khoa học, giảng dạy và chính
sách xã hội, đảm bảo không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác
phẩm; không gây phương hại đến quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và phải
thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm”.
Tóm lại, với nguyên tắc là khi sử dụng bất cứ tác phẩm nào thuộc sở hữu quyền
tác giả của người khác đều phải được phép và trả tiền nhuận bút, thù lao cho chủ sở
hữu. Tuy nhiên trong một số trường hợp ngoại lệ được quy định, người sử dụng có thể
sử dụng tác phẩm mà không cần phải xin phép chủ sở hữu quyền tác giả cũng như tu ỳ
từng trường hợp sử dụng mà các cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ chi trả hoặc không phải
trả tiền nhuận bút, thù lao cho chủ thể quyền khi sử dụng tác phẩm.
Việc sử dụng tác phẩm trong trường hợp ngoại lệ
Trên thực tế, theo quy định về ngoại lệ trong cơ chế bảo hộ bản quyền, công dân
được tự do sử dụng trong một số trường hợp nhất định và ngoại lệ được quy định rõ
ràng, cụ thể bằng các hành vi sử dụng.
So về nguyên tắc, các hành vi sử dụng tác phẩm cần phải xin phép, phải trả tiền
nhuận bút, thù lao cho chủ thể quyền là việc mặc định, đương nhiên, còn về ngoại lệ
thì hành vi sử dụng bị bó buộc trong một khuôn khổ nhất định vì đây là những hành vi
sử dụng tác phẩm không cần phải xin phép.

Ví dụ: Trường hợp công chúng sử dụng tác phẩm đã hết thời hạn bảo hộ; Hoặc
trường hợp sử dụng cho mục đích nghiên cứu, giảng dạy cá nhân, sao chép để lưu trữ
trong thư viện với mục đích nghiên cứu… 13 hay sao chép phục vụ các hoạt động trong
bệnh viện, sao chép dành cho những người khiếm thị… 14
Việc sử dụng ngoại lệ này chỉ giới hạn trong một số hành vi như: sao chép, trích
dẫn, ghi âm,…đồng thời những hành vi này được sử dụng nhằm mục đích cá nhân, hay
mục đích công, phi lợi nhuận như để giảng dạy, nghiên cứu khoa học, chuyển tác
phẩm sang chữ nổi hay ngôn ngữ khác cho người khiếm thị, tuyên truyền cổ động
không thu tiền các tác phẩm sân khấu, các loại hình nghệ thuật biểu diễn.
Chú ý hơn, việc quy định ngoại lệ không chỉ giới hạn ở số lượng (tự sao chép một
bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy cá nhân, 15 hay trường hợp sao

13

Điều 25 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.
Điều 15,17 Luật Quyền tác giả tác phẩm văn học và nghệ thuật của Thụy Điển.
15
Điểm a, khoản 1, Điều 25 Luật SHTT năm 2005 được sửa đổi, bổ sung năm 2009.
14

GVHD: ThS Nguyễn Phan Khôi

Trang 15

SVTH: Trương Thị Diễm My

bảo vệ lợi ích công chúng trong quy định về quyền tác giả ở việt nam hiện nay

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về