bảo vệ quyền lợi trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ luật hôn nhân và gia đình năm 2000

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT N GHIỆP CỬ N HÂN LUẬ T
KHÓA 36 (2010 – 2014)
Đ Ề TÀI

“BẢO VỆ QUYỀN LỢI TRẺ EM KHI CH A MẸ
LY HÔN Ở GÓC ĐỘ LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA
ĐÌNH NĂM 2000”

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

ThS. THẠCH HUÔN

NGUYỄN THỊ Ý
MSSV: 5106025

BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI

LỚP: Luật Thương Mại 1 – K36

Cần Thơ, 11 - 2013


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
GVHD: ThS Thạch Huôn

2

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
GVHD: ThS Thạch Huôn

3

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

LỜI NÓI ĐẦU
LỜI NÓI ĐẦU............................................................................................................4
1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................4
2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................6
3. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................7
4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................7
5. Bố cục của đề tài ....................................................................................................7
CHƯƠNG 1:LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN TRẺ EM KHI CHA MẸ LY HÔN
....................................................................................................................................9
1.1. Khái quát chung về quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ........................................9
1.1.1. Một số khái niệm liên quan..............................................................................9
1.1.2. Sự cần thiết của việc bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn .........................13
1.1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu pháp luật trong việc bảo vệ quyền trẻ em khi cha
mẹ ly hôn ...................................................................................................................15
1.1.4. Pháp luật quốc tế với vấn đề bảo vệ quyền lợi trẻ em ....................................17
1.2. Bảo vệ quyền lợi của trẻ em khi cha mẹ ly hôn dưới góc độ xã hội và dưới góc
độ pháp luật .............................................................................................................18
1.2.1. Về góc độ xã hội ............................................................................................18
1.2.2. Về góc độ pháp luật.......................................................................................19
CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN TRẺ EM KHI CHA
MẸ LY HÔN............................................................................................................23
2.1. Quyền nhân thân của trẻ em khi cha mẹ ly hôn ..............................................23
2.2. Quyền tài sản của trẻ em khi cha mẹ ly hôn ....................................................24
2.2.1. Quyền được thừa kế.......................................................................................24
2.2.2. Quyền được có tài sản riêng ..........................................................................25
2.2.3. Quyền được cấp dưỡng..................................................................................27
2.3. Quyền được chăm sóc, giáo dục của trẻ em khi cha mẹ ly hôn.......................29
2.4. Quyền trẻ em trong trường hợp cha mẹ chung sống như vợ chồng không
đăng ký kết hôn mà ly hôn ......................................................................................34

2.4.1. Quy định của pháp luật về vấn đề nam nữ chung sống như vợ chồng mà không
đăng ký kết hôn..........................................................................................................34
2.4.2. Quyền trẻ em trong trường hợp cha mẹ chung sống như vợ chồng không đăng
ký kết hôn mà ly hôn ..................................................................................................36
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN VỀ VIỆC BẢO VỆ
QUYỀN TRẺ EM KHI CHA MẸ LY HÔN TẠI VIỆT NAM ..............................38
3.1. Thực trạng về việc bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn tai Việt Nam ......38
GVHD: ThS Thạch Huôn

4

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

3.2. Những thành tựu và hạn chế khi áp dụng pháp luật bảo vệ quyền trẻ em khi
cha mẹ ly hôn ...........................................................................................................42
3.2.1. Những thành tựu khi áp dụng pháp luật bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn
..................................................................................................................................42
3.2.2. Một số hạn chế trong việc áp dụng pháp luật bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ
ly hôn.........................................................................................................................45
3.3. Một số hướng hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả của việc bảo vệ quyền trẻ
em khi cha mẹ ly hôn ...............................................................................................48
3.3.1. Về vấn đề hoàn thiện pháp luật......................................................................48
3.3.2. Về vấn đề tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật ....................................50
KẾT LUẬN ..............................................................................................................52
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................53

GVHD: ThS Thạch Huôn

5

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

1. Lý do chọn đề tài
Gia đình là tế bào của xã hội, gia đình hạnh phúc kéo theo sự phát triển xã hội.
Nhưng trong cuộc sống có nhiều biến cố và khi cuộc sống chung của vợ chồng phát
sinh mâu thuẫn không thể kéo dài nữa, mục đích của hôn nhân không đạt được thì ly
hôn là một Tất yếu. Tình trạng ly hôn xảy ra ngày càng phổ biến cùng với những hệ
lụy của nó ngày càng được xã hội quan tâm. Bởi hậu quả pháp lý và xã hội mà nó để
lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến một đối tượng rất cần được bảo vệ quyền lợi đó là
những đứa con. Những đứa trẻ ngây thơ vốn cần sự yêu thương, chăm sóc của cha mẹ
trong một gia đình hạnh phúc. Nếu không có sự bảo vệ sẽ rất dễ đánh mất cả tuổi thơ
và tương lai. Trong khi đó trẻ em là lực lượng nồng cốt, là tương lai của đất nước nên
khi cuộc sống và tương lai của chúng bị ảnh hưởng là mối quan tâm của toàn xã hội.
Do đó, pháp luật đóng vai trò không thể thiếu bảo vệ những đứa trẻ vô tội này. Đây
cũng là nguyên tắc cơ bản, là nội dung xuyên suốt trong Luật Hôn nhân và gia đình
Việt Nam. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 ra đời góp phần tích cực và quan
trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của con khi cha mẹ ly hôn với những nội dung cơ
bản như: Quy định về nguyên tắc giao con cho ai nuôi vì quyền lợi mọi mặt của con;
Quy định về mức cấp dưỡng, phương thức cấp dưỡng nuôi con, quyền thăm nom con;
Quy định về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con khi quyền lợi mọi mặt của con
không được đảm bảo. Tuy nhiên, bên cạnh những tác dụng lớn lao mà nguyên tắc đem
lại, trên thực tế vấn đề bảo vệ quyền lợi của con khi cha mẹ ly hôn còn gặp nhiều khó
khăn, vướng mắc do nhiều nguyên nhân khác nhau. Vậy, trên thực tế, nguyên tắc đó đã
được Toà án áp dụng như thế nào, những gì đã làm được và chưa làm được, những giải

pháp thích hợp để nguyên tắc đó được áp dụng hiệu quả trong các vụ ly hôn là một vấn
đề rất cần được quan tâm. Hòa vào sự quan tâm đó người viết với sự giúp đỡ của quý
Thầy Cô, các Anh Chị và Bạn Bè người viết đã chọn đề tài: ‘‘Bảo vệ quyền trẻ em khi
cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000’’ làm đề tài nghiên cứu
cho luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Hiểu được các quy định cụ thể và tìm hiểu thực tiễn áp dụng các quy định của
Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000 về việc bảo vệ quyền lợi trẻ em khi
cha mẹ ly hôn. Tìm hiểm thực trạng vấn đề, trên cơ sở nghiên cứu người viết đề xuất
một số giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng hiệu quả việc thực thi pháp
luật bảo vệ quyền lợi trẻ em khi cha mẹ ly hôn.

GVHD: ThS Thạch Huôn

6

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

3. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của đề tài người viết nghiên cứu một số nét khái quát chung
những vấn đề lý luận, những quy định của pháp luật về bảo vệ quyền trẻ em khi cha
mẹ ly hôn theo quy định của pháp luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành luận văn này, người viết sử dụng một số phương pháp nghiên cứu
như: Phương pháp phân tích đối chiếu thu thập tài liệu, phương tiện tổng hợp, thống
kê, so sánh để làm rõ vấn đề nghiên cứu.
5. Bố cục của đề tài

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo nội dung luận
văn được kết cấu gồm 3 chương:
+ Chương 1: Lý luận chung về quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn.
+ Chương 2: Quy định của pháp luật về quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn.
+ Chương 3: Thực trạng và hướng hoàn thiện về việc bảo vệ quyền trẻ em khi
cha mẹ ly hôn tại Việt Nam.

GVHD: ThS Thạch Huôn

7

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

LỜI CẢM ƠN
Thế là đã sắp hoàn thành chương trình đại học, nhiều kiến thức kinh nghiệm có
buồn có vui, bất ngờ và cơ hội. Học hỏi được nhiều thứ và nhìn sự việc một cách có
biện chứng tuy không hoàn toàn nhưng ít nhiều thấy không bỡ ngỡ nữa. Nhưng cũng
còn không ít vướng mắc khó khăn lẫn hối tiếc vì lý do chủ quan hay khách quan. Nhận
thấy còn quá nhiều điều phải học hỏi thêm. Khoa Luật trường Đại Học Cần Thơ nơi
cho em kiến thức chuyên môn và thực tế, có các Thầy Cô tận tụy, vui tính, nghiêm
khắc… Đã tạo nền tảng cho em trong suốt thời gian học tập ở trường.
Qua luận này, em xin gởi lời cám ơn đến gia đình những người đã yêu thương
chăm sóc và hỗ trợ em. Cám ơn các anh chị và các bạn đã sát cánh và chia sẽ buồn vui
trong suốt quá trình học. Cám ơn tất cả Thầy Cô đã cho em kiến thức cùng những kinh
nghiệm thực tiễn đặc biệt là Thầy Cô của khoa Luật Đại Học Cần Thơ.
Đặc biệt, em xin gởi lời cám ơn chân thành đến Thầy Thạch Huôn người đã tận
tình hướng dẫn để em hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Bằng tất cả tấm lòng

thành em xin chúc quý Thầy Cô luôn dồi dào sức khỏe, nhiều niềm vui và thành
công trong công việc lẫn cuộc sống.

GVHD: ThS Thạch Huôn

8

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN TRẺ EM KHI CHA MẸ LY HÔN
1.1. Khái quát chung về quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn
1.1.1. Một số khái niệm liên quan
* Ly hôn:
Khi cuộc sống hôn nhân của vợ chồng không thể tiếp tục thì ly hôn là một kết
quả tất yếu, đây là vấn đề được hầu hết các quốc gia trên thế giới quan tâm. Bởi những
hậu quả mà nó để lại là hết sức nặng nề, không còn bó hẹp ở phạm vi gia đình mà nhân
rộng ra toàn xã hội làm ảnh hưởng đến sự phát triển chung của đất nước. Từ khi pháp
luật ra đời những quy định tương tự như ly hôn đã xuất hiện, bởi vì quan hệ chủ đạo
trong xã hội là quan hệ hôn nhân gia đình. Khi quan hệ chủ đạo lâm vào tình trạng
không thể kéo dài thì ly hôn là điều không thể tránh khỏi và pháp luật đưa ra quy định
để điều chỉnh là rất cần thiết. Ở mỗi hình thái xã hội trong lịch sử quan điểm và quy
định về ly hôn không giống nhau. Bởi vì, mỗi giai cấp thống trị đều đưa ra những quy
định để bảo vệ tối đa cho giai và chế độ của mình. C.Mác nói: Pháp luật là ý chí của
gia cấp thống trị được đề lên thành luật. Vì vậy, khi các hình thái kinh tế xã hội thay
đổi theo hướng ngày càng tiến bộ thì vấn đề ly hôn ngày càng được nhìn nhận một
cách tiến bộ.

- Đặc trưng của của quan hệ hôn nhân dưới chế độ phong kiến là tư tưởng trọng
nam khinh nữ, bảo vệ quyền gia trưởng của người đàn ông, chế độ đa thê và những
quy định hà khắc, những căn cứ bất bình đẳng về ly hôn. Nếu ở một xã hội mà hôn
nhân không do sự tự nguyện của hai bên thì ly hôn chỉ là một thứ công cụ bảo vệ hệ tư
tưởng và lợi ích của chế độ phong kiến. Ở chế độ này, người chồng tự cho mình cái
quyền bỏ vợ với những lý do bình thường như: Không có con, ghen tuông, lắm lời..
Trong khi đó, người vợ không có quyền bỏ chồng khi cảm thấy cuộc hôn nhân không
hạnh phúc, dù cuộc sống vật chất lẫn tinh thần có tội tệ đến đâu.
- Trong xã hội tư sản, những quy định về quan hệ Hôn nhân và gia đình có
những bước tiến bộ mới như: Tự do yêu đương, hôn nhân một vợ một chồng, tự do ly
hôn… Tuy nhiên, nhìn vào bản chất, những quy định trên vẫn không thoát khỏi hệ tư
tưởng của giai cấp tư sản do bị ràng buộc bởi những quy định ngăn cấm của nhà làm
luật. Vì vậy những quy định này chỉ mang tính hình thức. Lê Nin nói: “Dưới chế độ tư
bản chủ nghĩa, quyền ly hôn cũng như tất cả mọi quyền dân chủ khác, không loại trừ
một quyền nào đều không thể thực hiện một cách dễ dàng được, nó lệ thuộc vào nhiều
điều kiện, bị giới hạn, bị thu hẹp và có tính chất hình thức”. Có thể thấy rõ điều đó qua
quy định về căn cứ ly hôn: Việc ly hôn thường căn cứ vào lỗi của một bên đương sự.
Lỗi là căn cứ quyết định sự tồn tại của cuộc hôn nhân và ai có quyền xin ly hôn. Như
vậy, không cần quan tâm đến tình trạng cuộc hôn nhân, cuộc sống của gia đình trong
GVHD: ThS Thạch Huôn

9

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

thời gian dài ra sao, chỉ cần một bên có lỗi, cuộc hôn nhân có căn cứ chấm dứt. Ly hôn
không được phản ánh đúng bản chất chỉ là hình thức.

- Trong xã hội Xã hội chủ nghĩa, quy định của ly hôn đã phản ánh đúng bản chất
của vấn đề. Nếu như hôn nhân là kết tinh của tình yêu và sự đồng thuận của hai bên
nam nữ thì ly hôn là lối thoát khi cả hai không thể tiếp tục cuộc sống hôn nhân nữa. Đó
là cơ hội để làm lại cuộc đời, thoát khỏi đau khổ, bất hạnh. Bởi vì bản chất của ly hôn:
“chỉ là việc xác định một sự kiện: Cuộc hôn nhân này chỉ là một cuộc hôn nhân đã
chết, sự tồn tại của nó chỉ là bề ngoài và giả dối” và bởi vì: “Tự do ly hôn tuyệt đối có
nghĩa là làm tan rã những mối liên hệ gia đình mà ngược lại, nó củng cố những mối
liên hệ đó trên những cơ sở dân chủ, những cơ sở duy nhất có thể có và vững chắc
trong một xã hội văn minh”
Đứng trên quan điểm tiến bộ của chủ nghĩa Mác - Lê Nin Khoản 8 Điều
8 Luật Hôn nhân và gia đình 2000 : “Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân do
Tòa án công nhận hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ hoặc chồng hay của cả hai vợ
chồng”. Điều này có nghĩa quan hệ hôn nhân về mặt pháp lý đã chấm dứt ngay trong
lúc cả vợ và chồng đều còn sống khi được Tòa án công nhận. Đây là biện pháp cuối
cùng mà pháp luật cho phép thực hiện trong trường hợp cuộc sống vợ chồng lâm vào
tình trạng khủng hoảng không thể khắc phục bằng biện pháp nào khác. Đảm bảo quyền
tự do ly hôn là một nội dung quan trọng của nguyên tắc hôn nhân tự nguyện, tiến bộ
đã được ghi nhận tại Điều 64 Hiến pháp Việt Nam năm 1992 và được cụ thể hóa tại
Điều 2 Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000. Tuy nhiên, tự do ly hôn không
phải là tự do một cách tùy tiện mà phải dựa vào những căn cứ luật định. Theo khoản 1
Điều 89 Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000 “tình trạng trầm trọng, đời
sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được”. Ly hôn là
hành vi có ý chí của vợ chồng trên cơ sở yêu cầu của vợ hoặc chồng hay cả hai vợ
chồng; Ngoài ra không chủ thể nào khác có quyền yêu cầu ly hôn. Việc giải quyết ly
hôn thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân theo quy định của pháp luật tố tụng dân
sự.
Như vậy, trong các thời kỳ khác nhau, khái niệm ly hôn được hiểu khác nhau về
bản chất. Ở chế độ phong kiến và tư sản ly hôn chỉ được nhìn nhận dưới góc độ tiêu
cực: Do lỗi của một bên gây ra, thì ở chế độ Xã hội chủ nghĩa nó được nhìn nhận ở
một khía cạnh tích cực: Là lối thoát cho cuộc sống bế tắc của vợ chồng. Vì vậy căn cứ

ly hôn và vai trò của cơ quan xét xử ở các thời kỳ khác nhau cũng rất khác nhau. Ở
thời kỳ phong kiến và tư bản, cơ quan xét xử không quan tâm nhiều đến cuộc sống tình
cảm của vợ chồng có chấm dứt chưa mà chỉ cần xem xét “lỗi” mà các bên đưa ra có
đúng và hợp lý không. Vì vậy, việc xét xử hoàn toàn thụ động. Còn ở chế độ độ Xã hội
chủ nghĩa tòa án với vai trò là người thứ ba nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, đi
GVHD: ThS Thạch Huôn

10

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

vào bản chất của vấn đề để quyết định mở ra một lối thoát hay giữ lại cuộc sống bình
yên sau những quyết định nhất thời của vợ chồng.
* Trẻ em:
Mỗi trẻ em là con người với những đặc điểm riêng về thể chất và tâm lí. Những
đặc điểm và khả năng của trẻ em khác nhau theo lứa tuổi và sự trưởng thành. Do hạn
chế nhận thức từ cuộc sống nên trẻ em rất dễ bị lợi dụng, dụ dỗ và những điều bất lợi
khác, rất cần sự bảo vệ, giúp đỡ của người lớn đặc biệt là gia đình.
Theo công ước Liên hợp Quốc vì quyền trẻ em đã ghi nhận “Trẻ em có nghĩa là
người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp pháp luật có thể áp dụng với trẻ em đó quy định
tuổi thành niêm sớm hơn”. Theo pháp luật Trung quốc quy định tài Điều 2 Luật bảo vệ
người chưa thành niên: “Trẻ em còn được gọi là trẻ chưa thành niên, là công dân dưới
18 tuổi”. Tại Điều 4 Luật phúc lợi trẻ em năm 1947 của Nhật bản cũng quy đinh trẻ
em là người dưới 18 tuổi. Theo Điều 1 pháp Luật Liên ban Nga số 124 – FZ ngày
21/07/1998 (sửa đổi) thì trẻ em được hiểu là người ở độ tuổi dưới 18. Nhưng theo Luật
Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 quy định khác hơn so với công ước cụ
thể tại Điều 1: “Trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi”. Việc quy định khác của

luật Việt Nam đã thu hẹp đối tượng được định nghĩa trẻ em.
* Quyền trẻ em:
Quyền trẻ em là quyền con người được cụ thể hóa cho phù hợp với nhu cầu, đặc
trưng và tính chất cuộc sống trẻ em. Quyền trẻ em được xây dựng dựa trên nhu cầu,
đặc điểm của trẻ em, nhằm đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của trẻ em. Quyền trẻ
em được cụ thể hóa trong công ước Liên hợp Quốc Thông qua năm 1989, Công ước
quy định trẻ em là người dưới 18 tuổi và bao gồm:
+ Quyền được sống còn: Bao gồm quyền của trẻ em được sống cuộc sống bình
thường và được đáp ứng những nhu cầu cơ bản nhất để tồn tại và phát triển thể chất.
Đó là mức sống đủ, có nơi ở, ăn uống đủ chất, được chăm sóc sức khoẻ. Trẻ em phải
được khai sinh ngay sau khi ra đời.
+ Quyền được phát triển: Gồm những điều kiện để trẻ em có thể phát triển đầy
đủ nhất về cả tinh thần và đạo đức, bao gồm việc học tập, vui chơi, tham gia các hoạt
động văn hoá, tiếp nhận thông tin, tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng và tôn giáo. Trẻ
em cần có sự yêu thương và cảm thông của cha mẹ để có thể phát triển hài hoà.
+ Quyền được bảo vệ: Bao gồm những quy định như trẻ em phải được bảo vệ
chống tất cả các hình thức bóc lột lao động, bóc lột và xâm hại tình dục, lạm dụng ma
tuý, sao nhãng và bị bỏ rơi, bị bắt cóc và buôn bán. Trẻ em còn được bảo vệ khỏi sự
can thiệp vô cớ vào thư tín và sự riêng tư. Quyền được bảo vệ bao gồm cả không bị tra
tấn, đánh đập và lạm dụng trong trường hợp trẻ em làm trái pháp luật hay bị giam giữ.
GVHD: ThS Thạch Huôn

11

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

+ Quyền được tham gia: Tạo mọi điều kiện cho trẻ em được tự do bày tỏ quan

điểm và ý kiến về những vấn đề có liên quan đến cuộc sống của mình. Trẻ em còn có
quyền kết bạn, giao lưu và hội họp hoà bình, được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn
thông tin và chọn lựa thông tin phù hợp.
- Công ước vì quyền trẻ em của Liên hợp Quốc 1989: Khẳng định trẻ em là chủ
thể của các quyền, không đơn giản chỉ là đối tượng được quan tâm hoặc dành cho các
dịch vụ phúc lợi, chúng được hướng các quyền của mình thông qua hoạt động của nhà
nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân. Quyền trẻ em trong công ước của Liên hợp Quốc năm
1989 đã bao quát được tất cả các khía cạnh của quyền trẻ em bao gồm: Quyền sống
còn, quyền đượ bảo vệ, quyền đượ phát triển, quyền được tham gia một số biện pháp
bảo vệ giành dành cho các trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.
- Trong pháp luật Việt Nam: Hiến Pháp 1992 ghi nhận quyền trẻ em là quyền
được chăm sóc, bảo vệ,1 nhấn mạnh quyền được giáo dục giáo dục là quốc sách hàng
đầu,2 luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 cũng đã nói rõ quyền cơ bản
và bổn phận của trẻ em.3 Bộ Luật trong lĩnh vực dân sự gồm: Quyền, nghĩa, vụ và
những bảo đảm pháp lý. Luật quốc tịch Việt Nam, Bộ Luật dân sự 2005 có những quy
định riêng nhằm xác định địa vị pháp lý của trẻ em với tư cách là một cá nhân nên có
quyền có quốc tịch là một trong những quyền cơ bản và thiên liên nhất của trẻ em.
Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức và cá nhân là phải đáp ứng nhu cầu căn bản nhất của
trẻ em để trẻ em có thể phát triển một cách toàn diện.
* Đối tượng được bảo vệ quyền lợi khi cha mẹ ly hôn:
Đề tài này người viết hướng tới đối tượng được quy định là trẻ em theo Luật
Việt Nam là dưới 16 tuổi. Ở độ tuổi này thì nhận thức cũng như khả năng tự tạo cuộc
sống cho mình chưa hoàn thiện việc quy định này rất phù hợp với tình trạng thực tế.
Do luật không nói rõ là trẻ em có bao gồm thai nhi hay không nên người viết mở rộng
thêm đối tượng này. Tức là nếu xác định đứa bé đã thành thai thì khi cha mẹ ly hôn
việc bảo vệ quyền lợi thai nhi sẽ được áp dụng như một trẻ em. Đối tượng kế tiếp là
con trên 16 tuổi theo luật định nhưng bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự không có
khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình. Điều này rất hợp lý thể hiện
tính nhân đạo và công bằng về mặt pháp lý góp phần giảm bớt những hoàn cành
thương tâm và gánh nặng xã hội. Một đối tượng nữa cũng được đề cập đến là con nuôi

theo Điều 67 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 thì: “Nuôi con nuôi là việc xác lập
quan hệ cha mẹ và con giữa người nhận nuôi con và người được nhận làm con nuôi
được trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục phù hợp với đạo đức xã hôi. Giữa
người nhận nuôi con nuôi và người được nhận làm con nuôi có các quyền, nghĩa vụ
1

Điều 40 Hiến Pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 đã được sửa đổi bổ sung năm 2001.
Điều 35 Hiến Pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 đã được sửa đổi bổ sung năm 2001.
3
Điều 11 đến điều 21 luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.
2

GVHD: ThS Thạch Huôn

12

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

của cha mẹ và con theo quy định của Luật này”. Theo quy định của pháp luật trẻ em
được nhận làm con nuôi phải là người từ 15 tuổi trở xuống. Người trên 15 tuổi có thể
được nhận làm con nuôi nếu là thương binh, người tàn tật, người mất năng lực hành vi
dân sự… Trong đó, trẻ em từ đủ 9 tuổi trở lên làm con nuôi phải được sự đồng ý của
trẻ em đó. Để bảo vệ quyền lợi trẻ em, pháp luật đã quy định, người nhận con nuôi
phải có đủ các điểu kiện sau:
- Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
- Hơn con nuôi từ 20 tuổi trở lên;
- Có tư cách đạo đức tốt;

- Có điều kiện thực tế bảo đảm việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục
con nuôi;
- Không phải là người bị hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa
thành niêm hoặc bị kết án mà chưa được xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm
phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người khác; Ngược đãi hoặc hành
hạ cha, mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình; Dụ dỗ, ép buộc hoặc
chứa chấp người chưa thành niên phạm pháp, mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em;
các tội xâm phạm tình dục đối với trẻ em; Có hành vi xúi giục, ép buộc con làm những
việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.
Trong trường hợp vợ chồng cùng nhận nuôi con nuôi thì vợ chồng đều phải có đủ điều
kiện quy định nêu trên.
Các đối tượng trên là những đối tượng trong đề tài người viết muốn đề cặp tới
trong việc bảo vệ quyền lợi khi cha mẹ ly hôn.
1.1.2. Sự cần thiết của việc bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn
Gia đình tập hợp các mối quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống và quan hệ
nuôi dưỡng. Khi ly hôn quan hệ hôn nhân chấm dứt nhưng quan hệ huyết thống hay
quan hệ nuôi dưỡng vẫn còn. Trên phương diện pháp lý, các quyền và nghĩa vụ của vợ
chồng đã không còn nhưng quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ đối với con cái vẫn không
thay đổi. Trên phương diện đạo đức, cha mẹ là người sinh thành ra con cái phải có
trách nhiệm chăm sóc và giáo dục con chưa thành niên, con cái không thể tự lo cho
mình, không phụ thuộc vào hoàn cảnh của cha mẹ. Khi ly hôn, vợ chồng đã tìm thấy
lối thoát cho bản thân nhưng lại không tránh khỏi gây ra đau khổ, thiệt thòi cho con
cái. Khi đã quyết định ly hôn thì vợ và chồng đã muốn tìm cho mình một cuộc sống
riêng không can dự vì đến đối phương nữa. Đó là hậu quả pháp lý mà trẻ em phải chịu,
để bảo vệ quyền lợi cho trẻ em, pháp luật quy định con chỉ được sống với một người
và đó là người có khả năng đảm bảo quyền lợi về mọi mặt cho trẻ. Còn người còn lại
phải thực hiện nghĩa vụ của mình một cách gián tiếp thông qua hình thức cấp dưỡng.
Sự thiệt thòi còn thể hiện về mặt tinh thần, khi gia đình có nhiều con và cha hoặc mẹ
GVHD: ThS Thạch Huôn

13

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

không đủ sức nuôi tất cả các con thì một người sẽ lựa chọn đứa con nào phù hợp với
điều kiện mình, để chăm sóc chúng tốt nhất, dẫn đến cảnh chia rẽ anh em, làm mất đi
tình cảm anh chị em vốn đã gắng bó gần gũi, trẻ em sẽ mất đi tiếng cười sự chia sẽ từ
người thân.
Sau khi ly hôn, quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con vẫn không hề thay đổi
nhưng cách thức thể hiện sẽ thay đổi vì con chỉ sống với một người, đặc biệt là đối với
người không trực tiếp nuôi con. Đứa con chỉ được sự chăm sóc, nuôi dưỡng trực tiếp
bởi một người và người kia thể hiện quyền và nghĩa vụ của mình một cách gián tiếp.
Đối với người không trực tiếp nuôi con, trẻ chỉ nhận được chăm sóc, nuôi dưỡng qua
việc thăm nom, cấp dưỡng. Đây là một sự cố gắng bù đắp, chứ không thể lấp đầy sự
thiếu thốn về tình cảm lẫn vật chất. Chính những hậu quả pháp lý đó đã gây ra những
hậu quả về mặt xã hội rất nặng nề, ảnh hưởng tới cuộc sống và sự pháp triển của các
em. Và trong những lần bất hòa của cha mẹ đôi khi dẫn đến những hậu quả nặng nề
cho những đứa con vô tội. Ví dụ như vụ án: “Người vợ vì giận chồng mà ôm 2 con
cùng nhảy xuống sông tự vẫn, xảy ra ở xã Hòa Bình huyện Hưng Hà tỉnh Thái Bình
ngày 03/05/2009 dẫn đến cái chết thương tâm của 2 bé trai một đứa 9 tuổi và một đứa
9 tháng tuổi. Do chồng ngoại tình với người yêu cũ bỏ bê hành hạ vợ con nên trong
phút nóng giận người vợ không làm chủ hành động của mình nên quyết định tự vẫn
cùng 2 con nhưng người vợ lại không chết, hậu quả là cái chết của 2 đứa con vô tội,
cuối năm 2009 Tòa án tỉnh Thái bình đã xử lý vụ việc, người đàn bà kia lãnh án tội và
nhỏ những giọt nước mắt xót thương 2 đứa con vô tội nhưng liệu sự hối hộn hận đó có
trả lại mạng sống của các con không?4 Và còn nhiều hậu quả thương tâm khác xuất
phát từ cuộc sống không hạnh phúc của vợ chồng, mức độ khác nhau những hậu quả

mà những đứa con phải gánh chịu thật quá bất công và nguy hiểm cho nhận thức và sự
phát triển của chúng. Trẻ rơi vào tình trạng bất an, lo lắng, có cảm giác bị bỏ rơi, có
những trường hợp rơi vào trầm cảm hoặc thay đổi trở thành một con người khác và
hành động một cách cảm tính. Điều này rất nguy hiểm, không những ảnh hưởng đến
học tập mà còn có thể ảnh hưởng đến lối sống và hành vi của trẻ đối với xã hội…
Những trẻ em sống trong gia đình ly hôn thường rất mặc cảm với cuộc sống xung
quanh thường so sánh với bạn bè hay bị tâm lý bất ổn. Nhìn xa hơn ở những trường
hợp cha mẹ ly hôn mà cả hai đều chạy theo cuộc sống riêng của mình, những đứa con
sẽ rơi vào tình trạng bơ vơ, bị bỏ rơi thiếu thốn về vất chất lẫn tinh thần, sẽ rất dễ
vướng vào những cạm bẫy, cám dỗ và rơi vào con đường phạm pháp.
Bên cạnh đó, theo các báo cáo hàng năm "Tình trạng trẻ em trên thế giới", trẻ
em thường phải mang những gánh nặng và chịu sự đối xử không bình đẳng khi gia
4

Xa lộ pháp luật, Người đàn bà “ác quỷ” vì giận chồng, “ném” con thơ xuống sông, [ngày
truy cập 11 – 9 – 2013].

GVHD: ThS Thạch Huôn

14

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

đình tan vỡ dẫn đến hang loạt vấn đề xã hội phát sinh mà hứng chịu nặng nề nhất là
bản thân của những đứa trẻ. Hầu hết ở các quốc gia trên thế giới đều đã có những văn
bản pháp luật nhằm bảo vệ quyền trẻ em thì hàng ngày hàng giờ những quyền ấy vẫn
tiếp tục bị xâm phạm.

Do những thiệt thòi vượt qua sức chịu đựng của một đứa trẻ, những nguy cơ có
thể vướng vào, những hậu quả xã hội mà các em phải chịu, bảo vệ trẻ em khi cha mẹ
ly hôn là việc làm rất cần thiết và cấp thiết đòi hỏi cả ý thức lẫn tình thương. Trẻ em là
hạnh phúc của gia đình, là tương lai của đất nước, là lớp người kế tục xây dựng và bảo
vệ tổ quốc. Nếu không được sự quan tâm của xã hội, sự bảo vệ của pháp luật thì khó
mà vung đắp một xã hội tốt đẹp mai sau.
1.1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu pháp luật trong việc bảo vệ quyền trẻ em khi
cha mẹ ly hôn
1.1.3.1. Là cơ sở pháp lý để nâng cao tinh thần trách nhiệm của cha mẹ
Theo quy đinh của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm
1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001, Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004
và các văn bản pháp luật quan trọng khác thì:
- Trẻ em có quyền được khai sinh và có quốc tịch; Được chăm sóc, bảo vệ sức
khỏe và nuôi dạy để phát triển thể chất, trí tuệ và đạo đức; Được Nhà nước và xã hội
tôn trọng, bảo vệ tính mạng, thân thể, nhân phẩm và danh dự; Được bài tỏ ý kiến,
nguyện vọng của mình về những vấn đề có liên quan; Được học tập và được Nhà nước
khuyến khích và tạo điều kiện để phát triển năng khiếu và có quyền vui chơi, giải trí
lành mạnh, được hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, du lịch phù hợp với lứa tuổi…
- Nhà nước khuyến khích tạo điều kiện, để các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài
nước góp phần vào sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ.
- Các quyền của trẻ em phải được tôn trọng và thực hiện. Mọi hành vi vi phạm
quyền của trẻ em, làm tổn hại đến sự phát triển bình thường của trẻ em, đều bị nghiêm
trị.
- Trẻ em không nơi nương tựa, được Nhà nước và xã hội tổ chức chăm sóc, nuôi
dạy.
Đấy là nội dung mà các văn bản pháp lý về quyền trẻ em đã khẳng định. Có thể
thấy trẻ em là đối tượng rất được nhà nước quan tâm. Đứng ở góc độ hôn nhân gia
đình, nuôi dưỡng chăm sóc và giáo dục con cái là trách nhiệm của cha mẹ dù cuộc
sống có khó khăn hay đầy đủ, cha mẹ hanh phúc hay không thể sống chung với nhau
cũng không được từ chối trách nhiệm này. Bởi cha mẹ là người sinh thành ra các con,

cho con sự sống. Sự vất vả, bận rộn luôn được động viên bởi suy nghĩ là để đem lại sự
đầy đủ, niềm vui cho con, tạo cho con cuộc sống tốt về vật chất lẫn tinh thần. Tuy
nhiên, khi hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, mục đích của hôn nhân không đạt
GVHD: ThS Thạch Huôn

15

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

được và dẫn đến ly hôn, gia đình tan vỡ vợ chồng có hướng đi riêng và phân chia
quyền lợi cũng như kết thúc quan hệ hôn nhân về mặt pháp lý, những đứa con rất dễ
rơi vào tình trạng bị bỏ rơi hoặc chỉ nhận được một nửa sự yêu thương. Để bảo vệ
quyền lợi cho trẻ pháp luật đã quy định nuôi con không chỉ là quyền mà còn là nghĩa
vụ của cha mẹ. Nuôi con là một nghĩa vụ luật định nhằm nâng cao trách nhiệm của
người làm cha, mẹ, đặc biệt là khi họ đã ly hôn. Đó cũng là cơ sở pháp lý để bảo vệ
quyền lợi cho con khi người làm cha mẹ không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình.
1.1.3.2. Sự tiếp nối truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc
Lịch sử đất nước ta từ xưa đến nay, tình cảm gia đình, tình mẫu tử, tình phụ tử
luôn chiếm vị trí thiên liêng trong tâm hồn người mỗi người. Người ta ca giá trị truyền
thống cao đẹp này và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tháng 7 âm lịch hàng
năm được gọi là tháng Vu lan báo hiếu cha mẹ, góp phần khắn khích thêm tình cảm
gia đình. Mùng 1 tết cha mùng 2 tết mẹ đây là dịp để những người con thể hiện sâu sắc
hơn lòng yêu kính đối với ông bà và mùng 3 tết thầy là câu nói dân gian mà cha ông ta
để lại nhằm nhắc nhở thế hệ sau tưởng nhớ đến cội nguồn nhớ đến tổ tiên dù ở nơi đâu
cũng về báo hiếu, chung vui với gia đình vào những ngày đặc biệt. Dù cuộc sống vất
vả, lam lũ, dù đất nước chiến tranh liên miên nhưng giữa những khó khăn vẫn sáng loà
tình cảm gia đình, tình yêu thương, sự hy sinh của cha mẹ cho con cái. Nó đã kết tinh

thành một giá trị tinh thần quý báu, đó là truyền thống dân tộc. Ngày nay khi đất nước
đang có những bước phát triển mới, truyền thống đó vẫn được tiếp nối và phát huy.
Khi xã hội càng phát triển, sự quan tâm của xã hội đến trẻ em ngày càng được chú
trọng. Chúng ta đang cùng nhau nỗ lực để xây dựng một nhà nước pháp quyền. Sự ghi
nhận nghĩa vụ nuôi con của cha mẹ trong pháp luật là một trong những biểu hiện của
sự tiếp nối truyền thống đạo đức dân tộc, đặc biệt là trong Luật Hôn nhân và gia đình.
Thể hiện tính nhân văn sâu sắc về một đất nước vững mạnh từ bên trong.
1.1.3.3. Thể hiện tính chất công bằng, dân chủ, nhân đạo của pháp luật xã hội
chủ nghĩa
Qua phân tích về bản chất của ly hôn dưới chế độ Xã hội chủ nghĩa, chúng ta đã
thấy được sự tiến bộ của pháp luật Xã hội chủ nghĩa. Việc quy định căn cứ ly hôn
không liệt kê ra các trường hợp cụ thể tức là khi đã nhìn nhận toàn diện vấn đề và cảm
thấy cuộc hôn nhân đó là không thể cứu văn th́ ì Toà mới cho phép ly hôn. Quy định đó
đã hạn chế được rất nhiều trường hợp gia đình tan vì khi vợ chồng dù có xung đột
nhưng chưa đến mức trầm trọng và còn cứu văn được. Do vậy, số trẻ em phải chịu
cảnh gia đình tan vỡ do những sai lầm nhất thời của cha mẹ cũng vì thế mà giảm đi.
Còn khi đã đủ căn cứ để ly hôn, thì việc duy trì một cuộc hôn nhân không hạnh phúc
chỉ làm cho tình trạng gia đình càng trầm trọng thêm, và tất nhiên sẽ ảnh hưởng xấu
đến những đứa con vốn là niềm hạnh phúc của gia đình thì việc ly hôn của cha mẹ ở
GVHD: ThS Thạch Huôn

16

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

một khía cạnh nào đó cũng tốt hơn cho những đứa con. Quy định về giao con cho ai
nuôi cũng thể hiện tính nhân đạo của pháp luật. Việc giao con cho ai nuôi là vì lợi ích

của con chứ không phải dựa vào lỗi của cha mẹ - căn cứ dẫn đến ly hôn trong pháp
luật tư bản chủ nghĩa. Trong mọi trường hợp th́ ì quyền lợi của con luôn được đặt lên
hàng đầu, đã thể hiện được bản chất nhân đạo của pháp luật Xã hội chủ nghĩa.
1.1.4. Pháp luật quốc tế với vấn đề bảo vệ quyền lợi trẻ em
Bảo vệ quyền lợi của trẻ không còn là trách nhiệm của mỗi gia đình mỗi quốc
gia mà là của toàn thế giới, ngay từ xa xưa vấn đề này đã được quan tâm và tùy theo
hình thái xã hội và tình hình cụ thể quyền lợi trẻ được thể hiện khác nhau.
Ngày 10/2/1948 Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua và tuyên bố NQ số
217A về Quyền con người. Tại điều 25, Liên hợp quốc đã thông báo rằng: “Trẻ em có
quyền được chăm sóc và giúp đỡ đặc biệt, tất cả trẻ em trong hay ngoài giá thú đều
được hưởng sự bảo trợ xã hội như nhau”. Đứng trước tình hình trẻ em bị ngượi đãi bị
lạm dụng nghiêm trọng, lang thang cơ nhở đặc biệt là sau hai vụ thảm sát của phát xít
Đức gây ra ở làng Liđisơ – Tiệp Khắc ngày 10/6/1942 và làng Ôrađua – Pháp ngày
10/6/1944, mấy trăm em thiếu nhi của hai làng bị giết hại, đã gây ra sự chấn động dư
luận. Tháng 2/1949 Hội phụ nữ châu Á họp ở Bắc Kinh đã có sáng kiến đề nghị Hội
Phụ nữ dân chủ thế giới chọn một ngày thiếu nhi quốc tế để kêu gọi toàn thế giới đấu
tranh chống chiến tranh, bảo vệ hòa bình, bảo vệ nhi đồng và là ngày đoàn kết thiếu
nhi quốc tế. Trong một phiên họp đã quyết định chọn ngày 1/6 hàng năm là ngày
“Quốc tế bảo vệ thiếu nhi” và nhắc nhở mọi người tưởng nhớ vụ thảm sát man rợ ở
Liđisơ và Ôrađua. Kể từ 1950 trở đi ngày 1/6 đã được tổ chức ở khắp thế giới. Tháng
4/1952 Hội nghị bảo vệ thiếu nhi thế giới có 64 nước tham gia họp ở Viên – Áo đã
nhất trí lấy ngày 1/6 chính thức là ngày Quốc tế bảo vệ thiếu nhi. Điều đó khẳng định
trẻ em là Đối tượng được nhân loại toàn thế giới luôn quan tâm. Vì vậy ngày
20/11/1989 Liên hợp quốc đã thông qua và phê chuẩn “Công ước về quyền trẻ em” bao
gồm 54 điều khoản có hiệu lực từ ngày 20/11/1990. Trong lời mở đầu, công ước đã
khẳng định: “Để phát triển đầy đủ và hài hòa nhân cách của mình, trẻ em cần được lớn
lên trong môi trường gia đình, trong bầu không khí hạnh phúc, yêu thương và cảm
thông… trẻ em cần được chuẩn bị đầy đủ để sống cuộc sống cá nhân trong xã hội và
cần được nuôi dưỡng theo tinh thần các lý tưởng được nêu ra trong hiến chương Liên
hợp quốc, đặc biệt trong tinh thần hòa bình, phẩm giá, khoan dung, tự do, bình đẳng và

đoàn kết”…
Có thể nói Công ước về quyền trẻ em là một công ước đầy sự tiến bộ xã hội,
với tinh thần nhân đạo sâu sắc. Công ước đã chỉ ra tất cả những quyền lợi mà trẻ em ở
bất kỳ nơi nào trên thế giới đều được hưởng thụ để trưởng thành đúng nghĩa một con
người. Có thể điểm qua những quyền trẻ em rất cơ bản của công ước như: “Không
GVHD: ThS Thạch Huôn

17

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

phân biệt đối xử” – Điều 2, công ước quan tâm đến “lợi ích tốt nhất của trẻ em” –
Điều 3, quyền “sống còn và phát triển” – Điều 6; “đoàn tụ gia đình” – Điều 10; Công
ước còn quan tâm đến “mức sống” của trẻ em – Điều 27; “Bảo vệ trẻ em không gia
đình” – Điều 20; “Lao động trẻ em” – Điều 22; “Lạm dụng ma túy” – Điều 23; “Chống
buôn bán và bắt cóc” – Điều 35… Qua trên, có thể thấy tinh thần cao đẹp, tiến bộ,
cũng như sự cần thiết của công ước, nhằm bảo vệ và chăm sóc trẻ em. Công ước nhắc
nhở cho ta cái nhìn thực tế, tất cả chúng ta hãy vì một tương lai tốt đẹp của trẻ em, của
bản thân mình, cũng chính vì một tương lai tốt đẹp của đất nước, của dân tộc, của nhân
loại mà hành động cho đúng đắn, hãy yêu thương và dành những điều tốt đẹp cho sự
phát triển toàn diện của trẻ.
1.2. Bảo vệ quyền lợi của trẻ em khi cha mẹ ly hôn dưới góc độ xã hội và dưới góc
độ pháp luật
1.2.1. Về góc độ xã hội
Cùng với sự tiến bộ của xã hội thì ngày nay ly hôn đã được thừa nhận là kết quả
tất yếu của cuộc hôn nhân tan vỡ. Người ta nhìn nhận nó một cách thực tế và tích cực
hơn. Dưới góc độ pháp lý, ly hôn được ghi nhận là một chế định của Luật hôn nhân và

gia đình Việt Nam, nó là cơ sở cho Tòa án và các bên đương sự giải quyết vấn đề ly
hôn một cách thấu tình đạt lý, góp phần giúp con người thoát ra khỏi sự ràng buộc
không cần thiết khi tình cảm vợ chồng không còn.
Sự bùng nổ bất hòa trong gia đình là một đề tài của sự lo âu đối với đứa trẻ:
Không biết người ta còn lo cho mình nữa không? Ai sẽ là người đảm trách việc này?
Đứa trẻ tự cảm thấy bị đẩy đưa trong một không khí bất an nơi mà người ta coi chúng
như là đối tượng để tranh giành tình cảm và quyền lợi tài chính để có được một số
quyền hạn thăm viếng hay trợ cấp để nuôi chúng, hay chỉ là sự chiến thắng với lòng ít
kỉ thù hận lẫn nhau của vợ chồng ly hôn.
Và một điều chắc chắn những đứa trẻ có hoàn cảnh bố mẹ ly hôn không có được
những điều kiện đầy đủ. Số liệu thống kê của Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao cho
thấy 71% trẻ vị thành niên phạm pháp là do không được quan tâm chăm sóc đến nơi
đến chốn. Một nghiên cứu mới đây của Bộ Công an cũng chỉ ra nguyên nhân phạm tội
của trẻ vị thành niên xuất phát từ gia đình: 8% trẻ phạm tội có bố mẹ ly hôn; 28% phàn
nàn bố mẹ không quan tâm đáp ứng nhu cầu cơ bản của các em.5 Có thể thấy, nếu
không quan tâm đúng cách trẻ em có cha mẹ ly hôn thì số lượng tội phạm xã hội trẻ
em tăng lên gây khó khăn cho phát triển đất nước, vì khi không được quan tâm, chăm

5

ThS Đặng Thanh Nga (Viện Tâm lý học), Trẻ em vị thanh niên phạm tội do ảnh hưởng của gia đình,
[ngày truy
cập 31/10/2013].

GVHD: ThS Thạch Huôn

18

SVTH: Nguyễn Thị Ý

Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

sóc, giáo dục cuộc sống túng thiếu thì những đứa trẻ sẽ dễ sa ngã làm những chuyện
phi pháp. Trở thành gánh nặng xã hội.
Một xã hội phát triển được nhìn ở nhiều góc độ, một khi số tệ nạn xã hội mà chủ
thể chính là những đứa trẻ cứ gia tăng thì không bao giờ phát huy hết tìm năng. Ảnh
hưởng đến sự pháp triển về sau. Trong khi những người trưởng thành, người làm cha,
mẹ khoát cho mình lớp vỏ thành đạt, trong một xã hội văn minh nên nhìn nhận thực tế
bổn phận và nghĩa vụ của mình đối với những đứa đứa con của mình một khi hôn nhân
không tiếp tục nữa. Việc bảo vệ và cho trẻ sự phát triển toàn diện là hết sức cần thiết là
nhiệu vụ của toàn xã hội.
1.2.2. Về góc độ pháp luật
Ngay từ khi mới thành lập và thông qua Cương lĩnh chính trị đầu tiên, Đảng ta
đã đặc biệt nhấn mạnh đến nguyên tắc “nam nữ bình quyền” như là cơ sở của sự giải
phóng phụ nữ, trao quyền bình đẳng cho phụ nữ, đồng thời cũng khẳng định quyền
bình đẳng giữa trẻ em gái và trẻ em trai, chống mọi hình thức phân biệt đối xử dựa trên
giới tính và lứa tuổi. Những tư tưởng tiến bộ về quyền bình đẳng và không phân biệt
đối xử - một trong những nguyên tắc nền tảng của chuẩn mực quốc tế và Liên hợp
quốc về quyền con người - đã tiếp tục được khẳng định trong những văn kiện tiếp theo
của Đảng và được thể chế hóa thành luật và chính sách của Nhà nước ta. Bản Hiến
pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946 đã ghi nhận sự bảo
đảm quyền trẻ em, đó là: “Trẻ con được săn sóc về mặt giáo dưỡng” (Điều 14), và
“Nền sơ học cưỡng bách và không học phí. Ở các trường sơ học địa phương, quốc dân
thiểu số có quyền học bằng tiếng của mình. Học trò nghèo được Chính phủ giúp.
Trường tư được mở tự do và phải dạy theo chương trình nhà nước” (Điều 15). Quan
điểm nhất quán về chăm lo và bảo đảm quyền trẻ em được thể hiện xuyên suốt trong
các bản Hiến pháp 1959, 1980, 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001).
Chủ trương của Đảng về công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em nói
chung cũng như về quyền trẻ em nói riêng là một trong những ưu tiên trọng yếu của

chiến lược phát triển con người xuyên suốt mọi thời kỳ lịch sử và cách mạng Việt
Nam. Đại hội VII của Đảng (năm 1991) đã thông qua Cương lĩnh xây dựng đất nước
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội với việc khẳng định con người là trung tâm
của sự phát triển và chăm lo đến quyền và lợi ích chính đáng của tất cả mọi người là
mục tiêu của phát triển. Đại hội XI của Đảng (năm 2011) thông qua Cương lĩnh xây
dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm
2011) đã tái khẳng định những giá trị nền tảng này và phát triển, bổ sung những nội
dung mới trong mục tiêu “Về phát triển văn hóa, xây dựng con người, thực hiện chính
sách xã hội” đó là: Con người là trung tâm của chiến lược phát triển; Tôn trọng và bảo
vệ quyền con người, gắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước
GVHD: ThS Thạch Huôn

19

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

và quyền làm chủ của nhân dân; Thực hiện chính sách xã hội đúng đắn, công bằng,
bảo đảm bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ công dân; Chăm lo đời sống những người
già cả, neo đơn, khuyết tật, mất sức lao động và trẻ mồ côi; Thực hiện bình đẳng giới,
chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em... nhằm bảo đảm cho thế hệ trẻ Việt Nam phát
triển toàn diện, giữ vững và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp
thu tinh hoa của thế giới, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Bộ Chính trị đã ra Chỉ
thị số 55-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng ở cơ sở đối với công
tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Những quan điểm được thể hiện trong các
văn kiện của Đảng là cơ sở quan trọng để hình thành các chính sách và pháp luật của
Nhà nước về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, cũng như các cấp chính quyền trong

việc xây dựng và thực hiện các chương trình, kế hoạch hành động vì trẻ em, tôn trọng,
bảo đảm và thực thi các quyền trẻ em.
Sau khi tham gia ký kết các điều ước quốc tế về quyền con người nói chung và
quyền trẻ em nói riêng, đặc biệt là Công ước về quyền trẻ em của Liên hợp quốc năm
1989 và hai Nghị định thư bổ sung năm 2000, Nhà nước Việt Nam đã tích cực nội luật
hóa các quy định của hệ thống pháp luật quốc tế về quyền trẻ em vào trong hệ thống
pháp luật quốc gia, đồng thời đẩy mạnh triển khai, thực thi chính sách bảo đảm quyền
trẻ em. Hệ thống pháp luật và chính sách của Nhà nước Việt Nam liên quan đến việc
thực thi quyền trẻ em, về cơ bản, phù hợp với các điều khoản của Công ước về quyền
trẻ em của Liên hợp quốc.
Xuất phát từ 4 nguyên tắc của Công ước về quyền trẻ em, có thể khái quát hệ
thống pháp luật của Việt Nam về quyền trẻ em dựa trên 4 nhóm quyền:
- Nhóm quyền được sống (quyền sống, được chăm sóc sức khỏe và y tế ở mức
cao nhất có thể...).
- Nhóm quyền được phát triển (quyền được hưởng thụ mọi hình thức giáo dục,
có mức sống đầy đủ và điều kiện cho sự phát triển thể chất, tinh thần, trí tuệ, đạo đức,
môi trường văn hóa, xã hội của trẻ em...).
- Nhóm quyền được bảo vệ (quyền được bảo vệ khỏi mọi hình thức phân biệt
đối xử, lạm dụng hay sự thờ ơ, chống lại mọi sự xâm hại, quyền được bảo vệ của trẻ
không có gia đình, không quốc tịch, tị nạn...).
- Nhóm quyền được tham gia (quyền được tôn trọng ý kiến, được bày tỏ quan
điểm, tự do tiếp cận thông tin, lập hội, hội họp hòa bình...).
Việc phân chia 4 nhóm quyền nói trên chỉ mang ý nghĩa tương đối, bởi trên thực
tế, các nhóm quyền có liên hệ chặt chẽ, thống nhất, không thể tách rời và đôi khi
chuyển hóa lẫn nhau. Để thực thi các quyền của trẻ em, Nhà nước đã ban hành rất
nhiều chính sách, có thể khái quát dưới hai hình thức chính là nhóm chính sách chung
GVHD: ThS Thạch Huôn

20

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

và nhóm chính sách về các vấn đề, lĩnh vực cụ thể. Chẳng hạn, trong nhóm chính sách
chung gồm có:Thứ nhất, mọi trẻ em đều có quyền được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục
với sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước, các tổ chức kinh tế, xã hội. Thứ hai, bình đẳng
và không phân biệt đối xử đối với mọi trẻ em. Thứ ba, Nhà nước quan tâm đặc biệt tới
nhóm trẻ em thuộc đối tượng chính sách, trẻ em khuyết tật, trẻ em nạn nhân chất độc
da cam, trẻ mồ côi, không nơi nương tựa, trẻ em thuộc hộ nghèo và cận nghèo, trẻ em
là người dân tộc thiểu số... Thứ tư, chính sách bình đẳng dân tộc và đại đoàn kết dân
tộc tạo cho mọi trẻ em đều có quyền bình đẳng về cơ hội trong việc tiếp cận chăm sóc,
bảo vệ, giáo dục và phát triển. Thứ năm, thực hiện chính sách nhân đạo, khoan dung và
giáo dục, xử lý chuyển hướng đối với trẻ em làm trái pháp luật.
Các chính sách cụ thể bao gồm: Một là, trẻ em dưới 6 tuổi được khám, chữa
bệnh miễn phí. Trẻ em thuộc hộ nghèo, cận nghèo, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt được
khám, chữa bệnh theo chế độ miễn, giảm phí. Hai là, giáo dục tiểu học phổ cập, bắt
buộc và miễn phí. Trẻ em được học tiểu học hoàn toàn miễn phí tại các trường công
lập. Ba là, giảm tỷ lệ tử vong bà mẹ và trẻ em dưới 1 tuổi; giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng
của trẻ xuống 15% vào năm 2015. Bốn là, phòng, chống tai nạn thương tích đối với trẻ
em; phòng, chống tội phạm xâm hại trẻ em; Phòng, chống lạm dụng và bóc lột sức lao
động trẻ em. Năm là, trợ giúp kinh phí cho gia đình, cá nhân nhận nuôi dưỡng trẻ em
mồ côi và trẻ em bị bỏ rơi; trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt được Nhà nước, xã hội chăm
sóc, nuôi dưỡng và giáo dục. Sáu là, trẻ em thuộc đối tượng chính sách được miễn
giảm học phí ở bậc giáo dục trung học cơ sở.
Các chương trình quốc gia, như Chương trình hành động quốc gia Vì trẻ em
(1991 - 2000) và Chương trình hành động quốc gia Vì trẻ em giai đoạn 2001 - 2010 đã
được triển khai chính là sự cụ thể hóa các chính sách đó. Chương trình hành động
quốc gia Vì trẻ em giai đoạn 2001 - 2010 nêu lên 15 nhóm mục tiêu và đưa ra 8 hệ

thống giải pháp nhằm đạt mục tiêu tổng quát là tạo mọi điều kiện tốt nhất nhằm đáp
ứng đầy đủ các nhu cầu và quyền lợi cơ bản của trẻ em, ngăn chặn và đẩy lùi các nguy
cơ xâm hại trẻ em, xây dựng môi trường an toàn và lành mạnh để trẻ em Việt Nam có
cơ hội được bảo vệ, chăm sóc, giáo dục và phát triển toàn diện về mọi mặt, có cuộc
sống ngày càng tốt đẹp hơn.6
Ở khía cạnh Luật hôn nhân gia đình, quyền lợi trẻ em được đề cập nhiều nhất là
vấn đề ly hôn. Một khi cuộc hôn nhân chấm dứt thì trẻ em sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ.
chính việc xuất phát từ góc độ xã hội sẽ là tiền đề cho góc độ pháp lý. Nếu như quyết
định ly hôn của hai vợ chồng được pháp luật thừa nhận là một quyền tự do thì trách
nhiệm chăm sóc, nuôi dạy con cái không chỉ là quyền mà còn là nghĩa vụ Luật định.
6

Hoàng Văn Nghĩa, Một số thành tựu về bào đảm quyền trẻ em ở nước ta trong thời kỳ đổi mới ở nước ta,
[ngày truy cập 28 – 09 – 2013].

GVHD: ThS Thạch Huôn

21

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

Không chỉ dừng lại ở đó, việc ghi nhận của pháp luật đối với vấn đề bảo vệ quyền lợi
chính đáng của trẻ em khi vợ chồng ly hôn còn là sự tiếp nối truyền thống đạo đức của
dân tộc. Nhà nước đã ban hành một hệ thống các văn bản pháp luật nhằm là hành lang
pháp lý hữu hiệu để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của trẻ em phù hợp với với Công ước
của Liên hợp quốc về quyền trẻ em. Trong khuôn khổ của đề tài người viết tìm được
một số văn bản pháp luật như:

- Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 và được sửa
đổi, bổ sung một số điều tại Nghị quyết số 51/2001/NQ-QHX ngày 25-12-2001 (các
điều 35, 36, 40, 59, 63, 64, 65 và 67).
- Bộ luật dân sự năm 2005 đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam khóa XI kỳ hợp thứ 7 thông qua ngày 14-06-2005 và có hiệu lực thi hành từ
ngày 01-01-2006 thay thế cho Bộ luật dân sự 1995.
- Luật bảo vệ, chăm sóc giáo dục trẻ em được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, kỳ hợp thứ 5 thông qua ngày 15 tháng 6 năm 2004 và có
hiệu lực thi hành ngày 01 tháng 01 năm 2005 thay thế cho Luật bảo vệ, chăm sóc và
giáo dục trẻ em 1991.
- Luật hôn nhân và gia đình số 22/2000/QH10 ngày 09 tháng 06 năm 2000 thay
thế Luật hôn nhân và gia đình năm 1986.
- Luật quốc tịch Việt Nam số 24/2008/QH12 đã được Quốc hội nước cộng hòa
xã hội chủ Nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ hợp thứ 4 thông qua ngày 13 tháng 11 năm
2008 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 07 năm 2009 thay thế Luật quốc tịch
1998.
Có thể thấy không chỉ ở góc độ xã hội mà góc độ pháp luật Nhà nước rất quan
tâm đến bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn. Việc ban hành các văn bản quy phạm
pháp luật đã khẳng định rằng: Bảo vệ quyền lợi trở em khi cha mẹ ly hôn là vấn đề lớn
của xã hội không chỉ là ý thức chủ quan mà còn lại nhiệu vụ bắt buộc không thể chối
bỏ.

GVHD: ThS Thạch Huôn

22

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN TRẺ EM KHI CHA MẸ LY HÔN
2.1. Quyền nhân thân của trẻ em khi cha mẹ ly hôn
Quyền nhân thân của con người qua các giai đoạn cùng với sự phát triển của đất
nước, có những biến đổi theo chiều hướng tiến bộ và bước đánh dấu sự phát triển vượt
bật trong lịch sử phát lý quyền con người làm nền tảng quan trọng về sau được thể
hiện trong bản Tuyên ngôn độc lập đọc ngày 2-9-1945. Khai sinh ra nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa, chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích dẫn một câu nói về quyền nhân thân
theo Bản tuyên ngôn nhân quyền của nước Mỹ. Đó là “Mọi người sinh ra đều bình
đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể chối cãi. Trong các quyền đó có
quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Như vậy, có thể hiểu
quyền nhân thân thực chất không phải là do ai ban phát cho chúng ta cả, mà vì chúng
ta là con người – nên hiển nhiên chúng ta phải được hưởng những quyền đó. Nếu chưa
được hưởng thì phải đấu tranh để giành lấy, để được hưởng các quyền nhân thân. Cụ
thể về quyền nhân thân được quy định trong Điều 24 Bộ luật dân sự năm 2005 là
quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác, trừ
trường hợp pháp luật có quy định khác. Đó là: Quyền đối với hộ tên (Điều 27), quyền
xác định dân tộc (Điều 28), quyền được khai sinh (Điều 29), quyền được khai tử (Điều
30), quyền của cá nhận đối với hình ảnh (Điều 31), quyền được bảo đảm về tính mạng,
sức khỏe, thân thể (Điều 32), quyền đối với quốc tịch (Điều 45), quyền được bảo đảm
an toàn về chỗ ở ( Điều 46), quyền tự do đi lại, cư trú ( Điều 48)… Không ai được
quyền lạm dụng quyền nhân thân của mình để xâm phạm lợi ít của nhà nước, lợi ích
công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Theo Điều 25 Bộ luật dân sự 2005
“Khi quyền nhân thân của cá nhân bị xâm phạm thì người đó có quyền 1. Tự mình cải
chính; 2. Yêu cầu người vi phạm hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền buộc
người vi phạm chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cãi chính công khai; 3. Yêu cầu
người vi phạm hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền buộc người vi phạm bồi
thường thiệt hại” đấy là những quy định nhằm bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân.
Tất cả những quy định chung về quyền nhân thân đều áp dụng không hạn chế đối với

trẻ em. Ngoài ra, các em còn được bảo vệ bằng các văn bản pháp luật khác như: Luật
quốc tịch năm 2008, Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004…
Theo quy định của pháp luật, khi ly hôn về nguyên tắc chung khi bản án quyết
định ly hôn của Tòa án có hiệu luật pháp luật, quan hệ vợ chồng sẽ chấm dứt. Người
vợ, chồng đã ly hôn có quyền kết hôn với người khác. Sau khi ly hôn, các quyền và
nghĩa vụ nhân thân giữa vợ và chồng sẽ chấm dứt hoàn toàn, không phụ thuộc vào ý
chí của vợ chồng nữa mà chính Tòa án sẽ quyết định. Điều này có nghĩa quyền và
nghĩa vụ nhân thân của vợ chồng phát sinh từ khi kết hôn, gắng bó tương ứng giữa vợ
GVHD: ThS Thạch Huôn

23

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

chồng trong thời kỳ hôn nhân (nghĩa vụ yêu thương, quý trọng, chăm sóc, giúp đỡ
nhau tiến bộ, nghĩa vụ chung thủy giữa vợ chồng, quyền đại diện cho nhau…) sẽ
đương nhiên chấm dứt khi Tòa án công nhận vợ chồng đã ly hôn. Một số quyền nhân
thân với tư cách là một công dân của vợ, chồng sẽ không bị ảnh hưởng, không thay đổi
khi ly hôn (quyền về họ, tên, tôn giáo, dân tôc, quốc tịch, nghề nghiệp…). Đối với
quyền nhân thân của con cái khi cha mẹ ly hôn thì không thay đổi. Theo Khoản 1 Điều
92 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: “Sau khi ly hôn, vợ chồng vẫn có
nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con chưa thành niên hoặc con đã
thành niên bị tàn tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và
không có tài sản để tự nuôi mình” điều này có nghĩa khi một đứa trẻ cho cha mẹ đã ly
hôn thì vẫn được hưởng quyền nhân thân như những đứa trẻ trong những gia đình
khác. Đối tượng là con nuôi cũng được hưởng quyền nhân thân như con ruột. Do thai
nhi chưa là một cá nhân cụ thể nên quyền nhân thân không được đề cập tới mà sẽ được

bảo vệ theo Khoản 2 Điều 85 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 “Trong trường
hợp vợ có thai hoặc nuôi con dưới 12 tháng tuổi thì chồng không được quyền yêu cầu
xin ly hôn”. Quy định này vừa để bảo vệ sự an toàn tính mạng cũng như sự phát triển
của thai nhi vừa bảo vệ người mẹ.
2.2. Quyền tài sản của trẻ em khi cha mẹ ly hôn
2.2.1. Quyền được thừa kế
Theo quy định của pháp luật thì quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con
không phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân của cha mẹ nên khi ly hôn con vẫn là người
có quyền thừa kế nếu một trong hay người hoặc cả hai người chết. Theo Điểm a
Khoản 1 Điều 676 thì: Con là người thừa kế theo pháp luật thuộc hàng thừa kế thứ
nhất của cha mẹ. Trường hợp cha mẹ chết không để lại di chúc thì con sẽ là người
được hưởng thừa kế theo pháp luật. Trong trường hợp, cha mẹ để lại di chúc hoàn toàn
cho người khác thì con chưa thành niên và con đã thành niên mà không có khả năng
lao động và túng thiếu thì được bảo đảm một phần di sản bằng 2/3 suất của một người
thừa kế theo pháp luật, trong trường hợp di sản được chia theo pháp luật. Theo tinh
thần đó thì con có cha mẹ ly hôn cũng được hưởng thừa kế như con có cha mẹ không
ly hôn, phần thừa kế đó sẽ được tính trên khối tài sản của cha hoặc mẹ (người chết)
không phân biệt là người có trực tiếp nuôi con hay không, quyền và nghĩa vụ của con
đối với cha mẹ không phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân của cha mẹ.
Trường hợp là con nuôi thì thì theo Điều 678 Bộ Luật dân sự 2000 “Con nuôi và
cha nuôi, mẹ nuôi được thừa kế di sản của nhau và còn được thừa kế di sản theo quy
định tại Điều 676 và điều 677 của Bô Luật này”7 Theo đó con nuôi cũng thuộc hàng
7

Điều 676:
1. Những người thừa kế theo pháp luật quy đinh sao đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

GVHD: ThS Thạch Huôn

24

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Luận văn tốt nghiệp Bảo vệ quyền trẻ em khi cha mẹ ly hôn ở góc độ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

thừa kế thứ nhất và cũng được bảo đảm quyền lợi như con ruột khi cha mẹ ly hôn,
nhưng con nuôi không thể thế vị cha, mẹ nuôi để nhận phần di sản mà cha, mẹ nuôi
được hưởng nếu họ còn sống. Điều 681 Bộ luật dân sự con nuôi bảo tồn quyền thừa kế
đối với di sản của những người thân thuộc do huyết thống: Con nuôi là người thừa kế
theo pháp luật thuộc hàng thứ nhất của cha mẹ ruột, là người thừa kế theo pháp luật
thuộc hàng thứ hai của anh, chị, em ruột, là người thừa kế thế vị của cha mẹ ruột trong
di sản của ông bà nội (ngoại)… Mặc dù là con nuôi của gia đình khác nhưng con nuôi
vẫn có quyền thừa kế từ cha mẹ ruột (nếu có) và tài sản đó sẽ là tài sản riêng của con
nuôi.
Quy định về quyền được thừa kế của con thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến
quyền lợi của trẻ em khi cha mẹ ly hôn, luôn cố gắng bù đắp những thiệt thòi cho con
có cha mẹ ly hôn.
2.2.2. Quyền được có tài sản riêng
Nhìn nhận theo góc độ pháp luật thì con cũng là một cá nhân và cũng có quyền
có tài sản riêng, nhìn nhận việc có tài sản riêng của con chung quy cũng là hệ quả của
việc thừa nhận năng lực pháp luật của cá nhân trong lĩnh vực tài sản: Ngay từ khi sinh
ra, cá nhân có thể có quyền sở hữu đối với tài sản. Giải pháp này thể hiện một bước
tiến quan trọng của pháp luật gia đình Việt Nam, bởi trong một thời kỳ dài, người con
dù đã thành niên cũng không có tài sản riêng khi cha mẹ còn sống. Trên nguyên tắc,
quyền sở hữu mang tính độc quyền: Người không phải là chủ sở hữu không có quyền
đối với tài sản của người khác, trừ trường hợp được chủ sở hữu chuyển giao một hoặc
nhiều quyền liên quan đến tài sản. Đối với tài sản của con thì:
- Đối với trẻ em chưa thành niên: Trẻ chưa thành niên chưa đủ sức khỏe và trình

độ tham gia vào các quan hệ lao động phức tạp để tự nuôi sống bản thân. Hơn nữa
pháp luật cũng quy định chúng chưa có đủ quyền và nghĩa vụ của một công dân độc
lập. Rất nhiều trường hợp chúng cần có người đại diện để thực hiện các giao dịch dân
sự hoặc tham gia vào các quan hệ pháp luật khác. Vì vậy, chúng chưa thể sống một
cuộc sống độc lập và rất cần sự nuôi dưỡng và dìu dắt của cha mẹ, người thân. Dù
b) Hàng thừa kế thứ 2 gồm: Ông nôi, bà nôi, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết;
cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ 3 gồm: Cụ nội, cụ ngoại cua người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của
người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột chắt ruột của
người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai pử hàng thừa kế trước do đã chết,
không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Điều 677:
Trong trường hợp con của người để lại di sản chết hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được
hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một
thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà chắt hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn
sống.

GVHD: ThS Thạch Huôn

25

SVTH: Nguyễn Thị Ý